Ons Erfdeel. Jaargang 12

Zuidafrikaanse Letterkunde.

Kulturele akkoorden hebben niet altijd tastbare gevolgen. Dit boek is er een: het is gepubliceerd in het kader van de Nederlands-Belgisch-Zuidafrikaanse kulturele overeenkomsten en gesubsidieerd door de Zuidafrikaanse regering.

Dit laatste zou een zekere argwaan kunnen wekken. Er zijn voorbeelden genoeg van met subsidies mogelijk gemaakte bloemlezingen die het beeld van een bepaalde letterkunde geheel vertekenen. (Denk alleen maar aan Poesia de Espana y América, uitgegeven door het ‘Instituto de Cultura Hispánica’ in Madrid, en waarin een figuur als Miguel Hernandez volledig doodgezwegen wordt.) Dit euvel is in de nieuwe Zuidafrikaanse antologie vermeden: ook een Adam Small en een Jan Rabie, die hun kritiek op het ‘regime’ niet onder stoelen of banken steken, zijn hier opgenomen.

Misschien is de samensteller wel een tikje te ver gegaan in een andere richting: de eerste bladzijden geven nogal wat teksten die een historische waarde kunnen hebben voor de Zuidafrikanen, maar hier alleen omwille van de volledigheid opgenomen zijn. Een vermelding van Lion Cachet e.a. was ruimschoots voldoende geweest. Zelfs een C.J. Langenhoven wordt te veel eer aangedaan; je kunt hem uit een overzicht niet weglaten, gezien zijn betekenis als volksschrijver, maar ik ben ervan overtuigd dat het voor de Afrikaanse literatuur geen verlies geweest is dat haar snelle evolutie de invloed van deze Afrikaanse Vader Cats reeds na verloop van een paar decennia ingedijkt heeft.

Niettemin is verregaande volledigheid aan een bloemlezing natuurlijk nauwelijks een verwijt. Vooral als we rekening houden met het feit, dat ze in de eerste plaats samengesteld

[p. 195]

werd voor de hoogste klasesn van het middelbaar onderwijs, en mede een inzicht wil geven in de evolutie, niet alleen van de letterkunde, maar ook van de Afrikaanse taal.

Voor het overige volgt Zuidafrikaanse Letterkunde de reeds klassiek geworden indeling: de Eerste Afrikaanse Taalbeweging, de Tweede Beweging en de overgangsfiguren, de Dertigers, en daarna Veertig en Sestig. Het is daarbij logisch dat de meeste aandacht gaat naar wat het eigenlijke ‘wonder van Afrikaans’ uitmaakt: de verrassende opbloei vanaf Dertig en de aansluiting, in één generatie, bij de wereldliteratuur. De afstand tussen Langenhoven, Toon van den Heever en Visser enerzijds, en Van Wyk Louw, Eybers, Krige en Opperman anderzijds, is nauwelijks te meten. Deze bloemlezing illustreert het onverbiddelijk. Van de Dertigers en Veertigers zijn hier zeer bekende gedichten opgenomen (Die Beiteltjie, Hagar, Lied van die Fascistiese Bomwerpers, enz.), en bovendien ook sterke toneelfragmenten.

Wat later de Sestigers gebracht hebben kenmerkte zich niet door een verschil in kwaliteit, wel door een verschil in tonaliteit, in tematiek. Hier hadden een paar van de beste gedichten van Peter Blum niet mogen ontbreken, maar deze man wil met zijn Zuidafrikaanse verzen niets meer te maken hebben. (Misschien is hij van de andere kant te ‘zuinig’ om zijn twee bundels uit de handel te nemen?)

Overigens is hier voor het eerst sedert het ontstaan van de Afrikaanse letteren een generatie aan het woord die belangrijker proza schrijft dan poëzie. Het is uiteraard moeilijker daar in een antologie een duidelijk beeld van te geven. De teksten van Rabie, Leroux, Van Niekerk, Brink, De Vries zijn echter gelicht uit markante boeken die bij hun publikatie, nog niet zo lang geleden, deining en soms zelfs opspraak verwekten.

Het was een goed idee de verklaring te geven van moeilijke of ongewone woorden want de Afrikaanse dochter is haar Nederlandse moeder soms aardig ontgroeid. De voetnoten geven ook geregeld enige uitleg over feiten en figuren die hier niet of weinig bekend zijn. Deze bloemlezing verdient ongetwijfeld een ruime belangstelling.

Jan Deloof

Zuidafrikaanse Letterkunde, Bloemlezing met toelichting en woordverklaring, door Dr. F.E.J. Malherbe. Departement van Kultuursake, Pretoria.

Uitgave gebracht in het kader van de Nederlands-Belgisch-Zuidafrikaanse kulturele overeenkomsten en gesubsidieerd door de Zuidafrikaanse regering. Verspreid in België door Uitgeverij Meyers en Trefois, Pontstraat 50, Melle (Oost-VI.), en in Nederland door Uitgeverij H.W.R. Bekking, Amsterdam. Gedrukt bij Lannoo, Tielt. Omslagontwerp: Boudewijn Delaere. 383 blz.