Ons Erfdeel. Jaargang 12

Brugge: brandpunt van eigentijdse kunst.

De triënnale van Milaan wordt door kunststudenten bezet. De biënnale van Venetië wordt geopend, gesloten, bezet, weer geopend. Te Kassel aan de ingang van de Documenta, wordt ons een pamflet in de handen geduwd: ‘Warum die Anti-Documenta nicht stattfindet?’, en schrijft men: ‘Es könnten rote Fahnen auf den Gebäuden der Documenta in Kassel wehen’. In juni wordt te New-York op Andy Warhol geschoten. Te Brugge krijgt de eerste Triënnale een ‘kontrapunt’: ‘tegen het establishment in de kunst’. Tegen strukturatie en verstarring dus, tegen museologie, tegen bourgeois, tegen ‘l'art de papa’. Is dit slechts een uiting van de zich steeds herhalende geschiedenis? Niet indringender en even ongevaarlijk als het Italiaanse maniërisme dat de middeleeuwse primitieven verdrong? (Op afstand gezien altans, want wij weten ook niet wat voor spanningen die ommezwaai indertijd heeft veroorzaakt). Niet nieuwer of onstuimiger dan het ekspressionisme dat de lichtflirtations van het latijnse impressionisme met germaanse geestelijke geladenheid ging overspoelen? En hiervan weten wij dat dit niet zonder slag of stoot en wel degelijk met ‘salons des refusés’ gebeurde. Een eerste onderscheid is al, dat alles nu veel en veel vlugger gebeurt. De Amerikaanse pop-art, geduld, door het publiek nauwelijks aanvaard, in Europa postfaktum duchtig nagevolgd, staat al in de musea. En dit was helemaal niet de bedoeling, zo lijkt ons. Sommige nieuwsoortige kunstprodukten zijn in hun materiaal al zo tijdelijk dat ze nu reeds aan het vervallen zijn en dit is volgens bepaalde artiesten zelf wel de bedoeling. Wat moet er b.v. geworden van de bont-, dons- en pluimkomposities van een Piero Manzoni? Sommige kunstwerken worden nu ook al ter plaatse en op het moment zelf gemaakt, worden speciaal ontworpen voor een ekspositie of liever nog voor een gebeurtenis. Het karretje waarmede Roger Raveel de hemel in zijn tuin vervoeren wil, is natuurlijk wel het karretje dat hem op het lijf geschreven staat, maar het kreeg op het binnenplein van de Brugse halle, aan de voet van de immense toren, als het ware een geheel nieuwe dimensie, zelfs toen de spiegel van het vijvertje al gebroken was. Sommige kunstwerken kunnen ook niet meer in een of andere ruimte worden ondergebracht: ze zijn te groot, te zwaar, te onhandig. Al deze min of meer nieuwe aspekten die het fenomeen kunst in onze dagen omringen, met daarbij nog het door elkaar gebruiken van diverse materialen, het zich een weg zoekende, opbruisende talent, dat krachtig en onbesuisd wil doorbreken, dit alles vinden wij ook terug in het werk van onze eigen kunstenaars, voor zover ‘eigen’ hier nog zin heeft, want in alle landen zijn alle artiesten tenslotte gelijkgeschakeld, ze luisteren allemaal naar hetzelfde klokje... Dit bleek ook uit de twee tentoonstellingen die deze zomer te Brugge werden gehouden - er was ook nog een derde, die van de Vlaamse symbolisten,

[p. 151]

La grande ogresse (1967) door Yves Rhayé.

Boom (1968) door Antoine De Vinck.

die vergeleken met de kunstenaars uit Triënnale en Contrapunt, welhaast eeuwen achter ons lijken te liggen...

Applaus voor de gekombineerde en gekoördineerde inspanning van de stad Brugge en de provincie West-Vlaanderen, die elkaar nu eindelijk lijken gevonden te hebben bij een manifestatie als deze Eerste Triënnale voor Plastische Kunst in België.

Hoed af ook voor de vele medewerkers, niet in het minst voor de samenstellers van de tentoonstelling, voor de samenstelling van de mooie katalogus en een pluim vooral voor de werkelijke vondst, waarmede de wel wat logge, enorme ruimten van de drie hallevleugels tot overzichtelijke en frisse cimaises werden omgetoverd. Dit leek wel een tentoonstelling die met enig entousiasme was gemaakt...

De Triënnale was geen mooie tentoonstelling en wij hebben het nu vanzelfsprekend over de inhoud ervan. En wij bedoelen hiermede dat wij maar weinig mensen hebben ontmoet die schoonheidsdronken van het kastje naar de muur liepen. Het staat nu trouwens beter, te stellen dat een tentoonstelling ‘goed’ of ‘niet goed’ was, wat deze betitelingen dan ook aan relatief subjektivisme al mogen betekenen. Maar de triënnale was wel een bijzonder interessante, belangwekkende, merkwaardige, edukatieve, dokumentaire tentoonstelling. Gevarieerder en minder streng afgebakend dan de Kontrasten in Antwerpen, en ook veel uitgebreider. Er is terecht kritiek gekomen op de keuze, zoals wij in vorige aflevering van OE nog net konden schrijven. Die kritiek zal waarschijnlijk wel spoedig vergeten zijn; een andere keuze door andere keuzeheren zou andere kritiek hebben veroorzaakt, enzovoort. De Triënnale was nogal didaktisch: uitspraken van grote geesten aan de muur; de 86 kunstenaars ingedeeld in 12 kategorieën; dit maakt eigenlijk de kritiek op de selektie veel gemakkelijker. In de Triënnale werd geen grafisch werk vertoond. Behoort de grafiek niet meer tot de beeldende kunst? Echte en grote kunstenaars zoals René De Coninck, Georgette Tanghe, Gilbert van Hool e.a. brachten in Contrapunt hierop een gelukkige korrektie met mooi, sterk ekspressief werk. Maar wanneer men in de Triënnale de post-surrealisten wil eksposeren (waarom post? eigenlijk), dan denkt natuurlijk iedereen dat Jef van Tuerenhout daarbij zal zijn of Maxime van de Woestyne, of Robert Geenens of zelfs sommige werken van Cyr Frimout. Sommigen van hen, zoals van Tuerenhout en ook Joris Houwen hadden zeker uitgekozen kunnen worden voor de afdeling matièrekunst. En zo zouden wij

[p. 152]

Babylon II (1968) door Roger Bonduel.

Kom met mossels (1966) door Marcel Broodthaers.

nog kunnen doorgaan, maar dit zou niet veel aarde aan de dijk brengen.

Omdat er overal vermeld staat eerste triënnale, mogen wij dus hopen op nog volgende en daarom ook is dit een belangrijk initiatief. Een driejaarlijks overzicht van de situatie der plastische kunsten brengt Brugge meteen in het brandpunt van de belangstelling bij allen die, soms het hart vasthoudend, begaan zijn met de toekomst van de kunst. Het zou dan kunnen dat men voortaan ook vanuit het buitenland naar Brugge zal moeten komen om poolshoogte te nemen van de hedendaagse kunst in België, net zoals men nog steeds naar deze stad pelgrimeert om voor Memling en van Eyck te knielen. Knielen is het echter in de Triënnale niet geworden. Wij zagen wel mensen die zich even nederig hielden, maar dit was om te zien wat er allemaal thuis hoorde in het ‘cybernetisch kabinet’ van Paul van Hoeydonck of om onder de blokkendoos van Pompen en van den Abbeel door te geraken. Ruimte, allure, afmetingen: dit zou een eerste opmerking kunnen zijn. De kolossale steenophoping van Stefaan De Puydt, het zeer mooie, enorme schilderij van Octave Landuyt, de krampachtige, breed uitdeinende werken van Godfried Vervisch, de ‘lichtwegen’ van Yves de Smet; de koele ‘gijzelaars’ van de Waalse ijzerarbeider Robert Michiels. Hoe uiteenlopend al deze werken ook mogen zijn, qua instelling en technische afwerking, zij vertonen allemaal een drang naar het monumentale, naar het effektvolle, naar het indrukwekkende.

Het dooreenhalen van de materialen is niet nieuw, maar kwam hier wel bijzonder treffend aan het licht: Marcel Mayer schildert zijn zerpkleurige ‘verloren paradijzen’ en kneedt ze tot echte reliëfmomenten; Antoine De Vynck en Yves Rhayé maken beiden buitengewoon indrukwekkende keramiekstukken - hoogtepunten in deze triënnale - die eigenlijk beeldhouwwerken zijn geworden; Frans Lambrechts bootst roos en oranje marmer na met een polyester-oplossing; Guy Mees maakt een doos met kanten gaaswerk overtrokken; Pol Mara is eigenlijk meer konstrukteur dan schilder geworden; Walter Leblanc komt van het schilderij-effekt niet weg, maar bereikt het bijv. met blauwwitte plastieklintjes.

En dan waren er natuurlijk de zogenaamde pop-artiesten. De ‘mosselpot’ en de ‘kolenkast’ van autodidakt Marcel Broodthaers, die veel bekijks en gelach hebben veroorzaakt en die typische voorbeelden zijn voor het neerhalen van de kunst naar de dagelijkse realiteit. Een volledig kunst- en tijdsbeeld moet natuurlijk dingen tonen zoals de ‘aankleedkast’ van Jef Geys, waarbij velen waar-

[p. 153]

schijnlijk aan hun kinderjaren hebben teruggedacht, evenals bij de mooi-glad geschilderde kegels van dezelfde artiest. Dergelijke nieuwlichterige miswassen of sublieme artistieke hoogtepunten - al naar gelang onze instelling - waren overigens ook in Contrapunt te zien.

Maar beide tentoonstelligen vertoonden ook traditioneel werk: dit wil dan zeggen met verf geschilderde doeken of panelen, uit steen gekapte, gegoten of gesmede beeldhouwwerken. Ook hier bleek hoe het konstruktivisme, de geometrische abstraktie standhoudt, terwijl tachisme, abstrakte lyrici en Cobra-epigonen nu welhaast afgedaan hebben. Gaston Bertrand, Gilbert De Cock, Jo Delahaut, Luc Peire, Gilbert Swimberghe (met en zeer mooi wit reliëf), Guy Vandenbranden, Dan van Severen, Marc Verstockt e.a. blijken blijvende waarden, terwijl André Beullens met zeer tere spektrale en optische analyses en Maurits van Saene met twee ijle eterische ‘marines’ ook bij deze richting ingeschakeld konden worden.

Ook het figuratieve werk houdt stand, hoewel het zeer heterogeen is, vanaf het vertrouwde stilleven van Rik Slabbinck tot de enorme, vaalkleurige komposities van Vlerick. Daar tussenin liep Francis Bacon duchtig rond, zowel bij Vervisch als bij Drybergh. Rembrandt, mijn moeder schildert Pieroo Roobjee, die wij dan ook met evenveel zinnigheid ‘schilder’ zouden kunnen noemen. En Etienne Elias heeft nog altijd de Joegoslavische naïeven onder de arm.

Contrapunt, waarvoor Jan Dhaese als peter fungeerde, was een tentoonstelling die in een minimum van tijd, met heel wat minder middelen, maar met bijzonder groot entousiasme werd opgezet. Een tentoonstelling met een gedenkwaardige, daverende vernissage op 11 juli 1968, met enkele merkwaardige kunstwerken, met ook minderwaardig werk en enkele ekstravaganties...

Als besluit kon men zich nu afvragen of in de Triënnale dan wel in Contrapunt tegen het ‘establishment’ werd geprotesteerd, waar het meest en tegen welke verstarring? In beide tentoonstellingen kon men werk uit de twaalf kategorieën bekijken. Contrapunt heeft willen protesteren tegen het feit dat bijna altijd dezelfde keuzeheren dezelfde lakens uitdelen, zowel in de binnen- als buitenlandse tentoonstelling van kunst uit België. En tegen het feit dat aldus een aantal verdienstelijke artiesten nogal vaak worden vergeten of in de hoek geduwd. De manifestaties deze zomer bij andere artistieke gebeurtenissen in het buitenland waren ook daartegen gericht; zij kregen hier en daar nog en politiek bijtintje. Kunst en revolutie. Er zou een interessante studie over te schrijven zijn, waaruit ook zou blijken dat revolte eigenlijk veel kunst, en grote kunst heeft verwekt. Of dit nu opnieuw zo zal zijn, is natuurlijk nog zeer de vraag.

Fernand Bonneure.