Ons Erfdeel. Jaargang 12

De obsessie van het verleden.

Vorig jaar verraste Judicus Verstegen met zijn romandebuut Legt uw hart daarop. Velen vonden die roman de beste die sinds jaren in Nederland geschreven is.

Kan iets dergelijks ook gezegd worden van Verstegens pas gepubliceerde verhalenbundel, Een zon bij nacht? Verschillende motieven keren in de meeste van de negen daarin verzamelde verhalen terug. Heel duidelijk is het bijvoorbeeld, dat de konflikten ontstaan doordat de hoofdfiguur - of een der hoofdfiguren - op de een of andere manier buiten de gemeenschap leeft en soms ook buiten de werkelijkheid. Soms wordt dat heel konkreet voorgesteld, zoals in het geval van de fotograaf en de zottin, die met elkaar in kontakt komen in een volkomen vervallen en verlaten dorp (Een heel hard ei); een andere keer daarentegen is de voorstelling nogal subtiel, zoals in het openingsverhaal Het verzet.

In alle verhalen wordt het gevoel van uitgesloten te zijn in hoge mate veroorzaakt, doordat de hoofdfiguur a.h.w. in het verleden leeft. Dat doet zich uiteraard niet altijd even sterk gelden. In Warmte bijvoorbeeld is dit motief slechts met veel moeite te herkennen, terwijl het daarentegen in Hump, De Vernieuwer en het titelverhaal heel duidelijk aanwezig is. Leven in het verleden blijkt neer te komen op leven in een luchtledig. Het gevoel alleen te staan en angst voor de vijandige anderen beheersen nagenoeg de hele bundel, waarvan vele verhalen dan ook op een al of niet gewelddadige dood uitlopen.

Uiterst merkwaardig vind ik het feit, dat spiegels en spiegeleffekten in veel van deze verhalen een opvallende rol spelen. In Het verzet wordt tot tweemaal toe nogal nadrukkelijk zo'n spiegeleffekt vermeld: de rails van een spoorwegemplacement hebben een volkomen identiek net van hoogspannnigsdraden boven zich. De persfotograaf uit Een heel hard ei kijkt in het begin van het verhaal ook al zo nadrukkelijk in een spiegel, terwijl het relaas van de twee erin optredende vrouwen een spiegelbeeldige struktuur bezit. In Hump, naar mijn idee het allerbeste verhaal uit deze uitstekende bundel, wordt het spiegelmotief heel duidelijk verbonden met het motief van het alleenzijn in het luchtledige van het verleden. De hoofdpersoon van het verhaal teert op zijn herinneringen aan de oorlog, waarin hij officier in het Duitse leger was. Voortdurend

[p. 145]

haalt hij (vol heimwee) allerlei gruwelijke herinneringen op aan die krijgshaftige tijd. Bij voorkeur valt hij er de gasten van zijn stamcafé ‘Plotz’ mee lastig. Binnen leest hij de naam op de ruit in spiegelbeeld en interpreteert dat als ‘ztolP’. De associatie met stolp ligt voor de hand. Hump zit opgesloten in zijn verleden en des te meer als hij het in het heden weerspiegeld ziet: de mismaakte zoon van zijn dochter is voor hem een (spiegel)beeld van het embryo uit het lichaam van een door hem en zijn troep vermoorde zwangere vrouw.

Men ziet het: voor een deel zijn Verstegens verhalen zeer gruwelijk; ijzingwekkende details worden ons niet bespaard als dat noodzakelijk is. Naar mijn oordeel is Een zon bij nacht niettemin - in zekere zin zelfs: daarom - een der beste boeken, zoniet het beste, uit de literaire produktie van dit jaar.

Th. Herrman jr.

J. Verstegen: Een zon bij nacht? Em. Querido, Amsterdam, 1968; 158 blz., f 8,90.