Ons Erfdeel. Jaargang 12

[p. 91]

de studie van het nederlands in de sovjet-unie prof. dr. willem pée ● bosvoorde

Vóór enkele jaren vroeg het sekretariaat van de Belgo-Sovjettische Vereniging mij of ik niemand kende die bereid en tevens bevoegd was om een vrij uitgebreide lijst van Russische boom- en plantnamen in het Nederlands te vertalen. Ze lag daar al een paar jaren en het was hoog tijd die zaak nu te regelen. Ik nam de lijst mee naar huis en bemerkte tot mijn genoegen dat naast de Russische naam, die voor mij Hebreeuws was, de binaire nomenclatuur van Linnaeus voorkwam. Ik kon zelf, zonder veel navraag, met behulp van mijn woordenboeken en werken over plantkunde de Nederlandse namen opgeven.

Daar ik een paar maanden later in Moskou zijn moest, nam ik ze mee om ze persoonlijk aan de belanghebbenden te overhandigen. Dat bleken drie professoren te zijn, leden van de Akademie der Wetenschappen, waarvan de ene gelukkig Frans, de tweede Engels en de derde Duits sprak. Dat was een meevaller, want ik vind het steeds onprettig de stille toehoorder te moeten zijn van een taal waarvan ik helemaal niets begrijp. Zij drukten hun tevredenheid uit over die ‘Vlaamse’ lijst, die opgenomen zou worden in de meertalige nomenclatuur, naast al de andere Europese talen en de talen van de U.S.S.R. Uit het gesprek dat daarop volgde, bemerkte ik dat zij, zoals haast alle buitenlanders, dachten dat ik hun de ‘Vlaamse’ benamingen had bezorgd en dat die grondig verschilden van de ‘Hollandse’. Ik wees er hun op dat er wel kleine afwijkingen bestonden in het dagelijks gebruik tussen Noord en Zuid, zoals: appelboom, pereboom - appelaar, perelaar en dergelijke, maar dat voor de bijna totaliteit van de benamingen slechts één wetenschappelijke Nederlandse naam voorhanden was. Ik had echter de indruk dat mijn ‘geleerde’ uiteenzettingen weinig indruk maakten en ik aan dovemansdeur klopte, toen ik plotseling op het idee kwam hun te vragen of zij ook niet een ‘Hollandse’ lijst bezaten. Ja, die hadden ze en ze kwam uit de Landbouwhogeschool van Wageningen. Enkele minuten later lag ze op tafel en toen bladzijde na bladzijde steekproeven waren genomen, waren ze wel verplicht mij te geloven; een overwinning waarop ik niet weinig trots was.

Vóór mijn vertrek naar Moskou had ik aan onze zustervereniging op haar verzoek een lijstje doen geworden van de Instituten die ik wilde bezoeken en de mensen die ik wilde ontmoeten. Onder de laatsten kwam de naam voor van Dr. S.A. Mironov, van wie ik wist dat hij de auteur of één van de auteurs was van een Nederlands-Russisch Woordenboek. We waren ongelukkig genoeg in volle vakantieperiode en pas een paar dagen vóór mijn vertrek kon ik een vluchtig onderhoud met hem hebben.

Een paar jaar later, in december 1966, was ik opnieuw in Moskou. De voorzitter en de sekretaris van de Vereniging U.S.S.R.-België, die ons aan het vliegveld afhaalden, ondanks de sneeuwstorm en de ijsbaan (het vroor - 25^o) spraken beiden vlot en sierlijk Frans. De sekretaris bracht ons naar ons hotel ‘Oekraïena’, bleef met ons soeperen en toen ik naar het programma van de volgende dag informeerde, vertrouwde hij mij zeer geheimzinnig toe, dat het de volgende dag met een verrassing voor mij zou beginnen, maar dat ik dan ook stipt te 9 u. aan de ontbijttafel moest verschijnen, waar een tolk op mij zou wachten om mij naar het ‘Huis der Vriendschap’ te brengen.

Toen ik de volgende morgen, stipt op tijd, in de ontbijtzaal naar het tafeltje zocht met de Belgische vlag, stond plotseling een jeugdige dame voor mij, die mij welkom heette in ‘het Nederlands’. Dat was de verrassing! Ik had er vroeger herhaaldelijk al lachend op gewezen dat ik in de Sovjetunie, die zo nauwgezet de taal van iedere republiek eerbiedigt, steeds met Franse tolken te doen had, hoewel het Nederlands de taal was van de overgrote meerderheid van mijn land.

Eugenia Makárova was sinds enkele maanden Nederlandse sekretaresse van de Vereniging U.S.S.R.-België. Zij heeft mij gedurende mijn kort verblijf te Moskou aardig geholpen en mij over de belangstelling in de Sovjetunie voor onze taal veel nieuws bijgebracht.

Ik vroeg haar natuurlijk hoe zij ertoe gekomen was Nederlands te leren? Ziehier wat ze mij meedeelde. Ze werd geboren te Wolgograd uit Moskouse ouders en woonde reeds vóór het begin van de tweede wereldoorlog te Moskou, in een der buitenwijken. In haar jeugd had zij als buurman een Nederlander die zeer slecht Russisch sprak,

[p. 92]

maar veel ‘Hollands’ gebruikte. Dit was het begin van haar belangstelling, die later vaste vormen kreeg. Zij studeerde Nederlands, eerst zonder leermeester, daarna bij Dr. S.A. Mironov. In 1957 kwam zij op de Sovjet-ambassade in Den Haag, als tolk van de landbouwraad van de ambassade en maakte er vertalingen uit en in het Nederlands. Na één jaar keerde zij naar Moskou terug, waar zij als tolk optrad en zich verder in de kennis van het Nederlands ging bekwamen.

Ik had ook het geluk Dr. S.A. Mironov voor een langer gesprek te ontmoeten, maar onze eigenlijke kennismaking gebeurde pas dit jaar tijdens de Nederlandse Dagen 1968 te Brussel.

Ziehier nu wat er te Moskou voor het Nederlands wordt gedaan:

1. Aan de Stedelijke Universiteit is aan de Filologische Fakulteit een sektie Germaanse talen verbonden, met sinds 1963 een Nederlandse afdeling, die onder de leiding staat van professor S.A. Mironov. Het Nederlands is er de eerste taal en de studies duren vijf jaar. De studenten (in 1966 waren er zes) worden er wetenschappelijk geschoold (zie verder het curriculum vitae S.A. Mironov), maar het onderwijs is hoofdzakelijk gericht op een passieve taalbeheersing.

2. Dezelfde universiteit bezit ook een Instituut voor Oosterse Talen, waar de studenten Indonesische Talen of Geschiedenis kunnen studeren. Daar de bronnen van het vroegere Nederlands Oost-Indië grotendeels in het Nederlands zijn, moeten de studenten naast twee Indonesische talen en Engels, als vierde taal Nederlands volgen. Ze hoeven enkel een passieve kennis van die taal te verwerven om de Nederlandse dokumenten te kunnen begrijpen.

Er zijn echter steeds entoesiasten onder hen, die ook Nederlands willen leren spreken. Die krijgen dan speciale kolleges. Het Nederlands wordt hier gedoceerd door mevrouw E. Makárova.

Die studies duren gemiddeld zes jaar. Met het Nederlands begint men pas in het derde studiejaar (vier uur per week); in het vijfde studiejaar ook vier uur per week en in het zesde twee uur. Om het einddiploma te kunnen verkrijgen wordt een verhandeling vereist, waar dikwijls Nederlandse teksten in voorkomen. Het gebeurt ook meermaals dat de studenten nog tijdens hun studies voor een paar maanden, of zelfs een heel jaar, naar Indonesië gaan. Dat komt natuurlijk hun kennis van de Indonesische talen ten goede, maar geschiedt ten nadele van het Nederlands.

In dat Instituut studeren zowat 25 à 30 studenten.

3. In het Instituut voor Buitenlandse Betrekkingen wordt het Nederlands gedoceerd als derde fakultatieve taal door mevrouw L.S. Sjetsjkova.

4. En tenslotte heeft mevrouw E. Makárova dan nog een privé-groep gesticht, bestaande uit één lektor Duits en vijf redaktrices van de uitgeverij Progress van Moskou, die zich op het Nederlands toeleggen.

Er is in de laatste jaren een stijgende belangstelling voor het Nederlands, ook wegens de groei van het aantal Nederlandssprekende toeristen in de U.S.S.R. leder jaar verzoekt Intoerist mevrouw E. Makárova en mevrouw L.S. Sjetsjkova lessen te geven aan tolken, maar zij kunnen dat niet aanvaarden wegens hun te drukke bezigheden als tolken en vertaalsters (zie lezing S.A. Mironov). Daarbij zijn beiden bestuurslid van de Vereniging U.S.S.R.-Nederland en mevrouw Makárova daarenboven nog, zoals ik reeds zei, sinds 1966 Nederlandse sekretaresse van de Vereniging U.S.S.R.-België.

●

Begin 1967 werd professor Mironov door het Kunst en Cultuurverbond uitgenodigd om op de Nederlandse Dagen 1967 een lezing te houden over de beoefening van het Nederlands in de Sovjetunie. Die dagen gingen echter niet door in 1967, en het is pas in mei 1968 dat zij plaatshadden in het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel. De tekst van die lezing wordt hier gepubliceerd. Voordien zou ik, voor diegenen die S.A. Mironov niet kennen, hem even willen voorstellen.

Sergej A. Mironov werd geboren op 13 mei 1910 te Saratov. Dat is alles wat ik weet over zijn jeugd. Hij studeerde van 1932 tot 1937 Germaanse taal- en letterkunde (en Nederlands) aan de Filologische Fakulteit van de universiteit te Leningrad. Hij promoveerde er in 1940 tot doctor bij professor V.M. Sjirmoenski, de bekende Russische germanist, auteur van het standaardwerk over de Duitse Dialektstudie (1956), ook verschenen in het Duits in 1962 in het Akademie-Verlag te Berlijn onder de titel Deutsche Mundartkunde - Vergleichende Laut- und Formenlehre der deutschen Mundarten. Het proefschrift van Mironov handelde over de ‘Ontwikkeling van de analytische vormen in het nominale systeem van de Duitsche dialekten’ en de titel luidde: Razwitije analiza v sisteme sklonenija nemetskich dialektov.

Gedurende zijn studiejaren te Leningrad studeerde hij naast de germanistiek (bij prof. Sjirmoenski) en het Duits, ook als bijvak Nederlands (door zelfstudie).

Van 1938 tot 1940 was hij lektor Duits aan het Instituut voor Vreemde Talen in Lenin-

[p. 93]

grad en na zijn promotie, van 1940 tot 1941 ‘dekaan’ van de Duitse fakulteit van het Instituut voor Vreemde Talen te Gorkij.

Na de oorlog werd hij verbonden aan het Instituut voor Taalkunde van de Akademie der Wetenschapen van de U.S.S.R., sektie Germaanse Talen te Moskou, en doceert aan de filologische fakulteit van de universiteit aldaar: Germanistiek, Duitse dialektologie en als bijvak Neerlandistiek. In zijn Nederlandse kolleges behandelt hij de geschiedenis van onze taal, de historische spraakkunst, het middelnederlands en geeft hij een beknopt overzicht van de Nederlandse dialektologie.

Het praktisch onderwijs van het Nederlands valt onder de bevoegdheid van een lektor, W.P. Moïssejef. Mevrouw Dr. Volevitsj doceert de Nederlandse literatuur en mevrouw L.S. Sjetsjkova is belast met de vertaaloefeningen.

S.A. Mironov is, zoals ik vroeger reeds zei, de mede-uitgever en -bewerker van het Nederlands-Russisch Woordenboek. Meer hierover verneemt U uit zijn lezing. Op dit ogenblik werkt hij aan een bijdrage over de vorming van de Nederlandse Standaardtaal.

Volledigheidshalve geef ik hier een lijstje van zijn belangrijkste publikaties:

1.	Obsjtsjije tendentsiji razwitija grammatitsjeskogo stroja nemetskich dialektov (1940). - (Algemene tendenzen in de ontwikkeling van de grammatikale bouw van de Duitse dialekten).
2.	Razvitije analiza v sisteme sklonenija nemetskich dialektov (1940 - proefschrift). - (Ontwikkeling van de analytische vormen in het nominale systeem der Duitse dialekten).
3.	Gollandsko-russkij slovari (1954^1-1958^2). - Nederl.-Russ. Wdb.).
4.	Kratkij grammatitsjeskij otsjerk gollandskowo jazyka. (Beknopt grammatikaal overzicht v.d. Nederl. taal) (Bijlage bij het Woordenboek).
5.	Gollandskij jazyk (1950) (Nederlandse taal) (Bijdrage voor de Grote Sovjet-Encyclopedie).
6.	Belgijskaja literatura (na flamandskom jazyke) (1950). (Belgische letterkunde) (in het Vlaams), ibid.
7.	- in samenwerking met mevrouw Dr. J. Volevitsj: Niderlandskaja literatura (1954). (Nederlandse letterkunde), ibid.
8.	Zur vergleichenden Formenlehre der deutschen Mundarten (1957), in Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache u. Literatur, Halle, Nr. 79.
9.	Bespreking van Dr. P.C. Paardekoopers Syntaxis, spraakkunst en taalkunde, in ‘Voprosy jazykoznanija’, 1957 Nh.
10.	Formirowanije osobennostej morfologitsjeskowo straja burskowo jazyka (1959). (Over de vorming van de eigenaardige trekken van het morfologisch systeem van het Afrikaans) in Trudy In. Jaz. AN SSSR IX.
11.	Dialektnaja osnova literaturnoj normy niderlandskowo natsionalnowo jazyka (1960). (De dialektbasis van de literaire norm der Nederlandse taal) in Trudy In. Jaz. AN SSSR.
12.	Über die Pluralbildung im Niederländischen (1961) in: Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache u. Literatur, Halle, Nr. 82.
13.	Russko-Gollandskij slovarj (1961). (Russisch-Nederl. Wdb.) (redaktie).
14.	Tsjislitelnije v germanskich-jazykach (1963). (‘Numerale’ een hoofdstuk in het IIIde dl. van de Vergelijkende Grammatica van de Germaanse Talen) (in het Russisch).
15.	Obrazovanije mnozjestvenowo tsjisla susjtsjestvitelnijch v sredneniderlandskom jazyke (1964). (Over de meervoudsvorming van de substantieven in het Middelnederlands).
16.	Niderlandskij jazyk (1965). (Het Nederlands) - (Een leerboek met bloemlezing).
17.	Morfolagija imeni v niderlandskom jazyke (1967). (Morfologie van de namen in het Nederlands) (monografie).

●

Begin januari 1967 - ik was pas een veertiental dagen terug uit de Sovjetunie - kreeg ik van het dokumentatiecentrum van onze Vereniging het verzoek inlichtingen te verstrekken aan een Rus die in het Nederlands had geschreven en belangstelling bleek te hebben voor de taalsituatie in België, inzonderheid voor de vorderingen van het A.B.N. in ons land. Zo kwam ik in ‘briefwisseling’ met Eugeen Sjoebin. Wie hij is, laat ik hem het liefst zelf zeggen, want in zijn eerste brief aan mij (7-2-'68) stelde hij zich als volgt voor: ‘Ik ben 36 en germanist van beroep. Sinds 1955 houd ik mij met de studie van de Nederlandse taal- en letterkunde bezig. Sinds 1960 ben ik verbonden aan het Instituut voor Taalwetenschap van de Akademie van Wetenschappen van de U.S.S.R. (afdeling Leningrad). Mijn bijzondere belangstelling gaat uit naar het Nederlands in België, de taalsituatie in uw land en in het bijzonder naar de vroegste periode van het A.B.N. in België. Ik heb me met de taal van H. Conscience bezig gehouden, het resultaat ervan is een kleine bijdrage over de gallicismen in ‘De leeuw van Vlaanderen’... waarvan de titel luidt: Gallitsizmi v Roman(j)e H. Konsiansa ‘L(j)ev Flandryi.

Ik heb hem gevraagd - met het oog op deze inleiding - mij wat meer gegevens te verstrekken, maar die zijn op dit ogenblik nog niet aangekomen.