Ons Erfdeel. Jaargang 12

[p. 72]

[p. 73]

waar ben ik?
leo vroman ● new york ● u.s.a.

Het doet geen pijn, te wonen waar ik niet besta; en het is lekker te bestaan waar ik niet woon, alsof ik al dood ben zonder dat het hindert.

Soms schrijft mij iemand om wat ik heb geschreven zonder te weten aan wie; vooral een met de hand - een of andere hand - geschreven brief, die houdt mij wel eens langer vast dan alleen voor het lezen nodig is. Iemand in Holland denk ik dan. Gek, ik denk nooit Nederland, neder is aanstellerig voor neer, en Neerland is gek voor Nederland. Er zal wel iets kromgegroeid zijn met onze taal, ik bedoel de taal van Tineke en mij, er zal wel geen cel meer in mijn lichaam in leven zijn gebleven die in Holland geboren was, maar sommige stukjes eiwit in de hersenen, zeggen ze tegenwoordig, die leven langer dan je denkt, wie weet dus. Wat maakt het trouwens voor verschil: wie dan ook, ik ben het.

Gisteren liep ik met Tineke over Plum Beach. De zomer eindigt, de vlag woei nog boven het cementen huisje, twee dikke maar gebloemde vrouwen, twee mannen en drie kinderen zaten op zestien banken aan acht tafels. Het woei, de zon scheen heet en hardhandig tegen ons aan, we kochten een hotdog, een glas limonade en ik had geen kleingeld. Negentig cent zei de oude magere gebrilde man, en ik heb de hele dag nog maar zestig gemaakt. Ik heb maar vijftig zei ik, neem dan de limonade maar terug. Ik ken jullie nou wel, zei hij, onthou de vijftig, ik ga naar huis, kijk, die man daar is ook politie agent en hij heeft vijftien kinderen. Dapper, zei ik, wij twee, hoeveel jij? Kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen, zei hij, ik ga naar Florida waar ze wonen, ik ga naar huis. Een harige man stond intussen al naast ons en zei vier koffie. Heb ik niet meer zei de man, (terwijl we wegliepen) misschien nog... (twee?)... naar? (florida?)... Het woei wat harder, en gore wolken besloegen de lucht voor de zon roodbruin. We liepen over het harde grijze zand. Gevlekte eieren gleden als op rolschaatsen voor ons uit: steenlopers, en verderop plevieren. Het natte wier was puisterig van de kleine slakken, soms liep er een, van a naar b, dertien millimeter, dat zal wel belangrijk geweest zijn voor die slak, wij praatten over onze kinderen, er was een luide knal maar niet hier, de arm van een man scheurde zich van het boos doodgaand lichaam los en een

[p. 74]

werkelijk mooie bruine vrouw werd ongeveer gehalveerd, overlangs, overdwars, is dat belangrijk, niets is voor iedereen tegelijk verweg.

Als ik in Holland was, nu, ook met Tineke, steenlopers heten hier Ruddy Turnstones, duinen dunes hebben we hier niet veel we don't have too many of those, so what, zelfs dat voelt net zo. Soms denk ik werkelijk: alle verschillen zijn eigenlijk hetzelfde, en dat maakt ze zo onbelangrijk. België, Holland; Hollands, Frans; elk land van de wereld Noord tegen Zuid; zwart, wit; bont en blauw, Ajax-UVSV. Elk land, elke haat, is gebouwd op een dikke laag dode Vaderlandse Geschiedenis van leugens en misverstanden, de doden liggen voorlopig verdacht stil en laten lekker over zich lopen. Op dit ogenblik wordt de straat voor ons gebouw opengeschaafd door een geel monster zo hoog als een huis, op wielen zo hoog en zacht als een mens. Krakend vouwt zich het asfalt en cement tussen en over de glimmende tanden en zijn bek in, en wat ligt daar allemaal, nog pas zo zorgvuldig verborgen en nu midden op de landelijk geworden weg? Niets, goddank.

Hoe is het dus met die ‘Nederlander in het Buitenland, of Nederlanders vanuit het Buitenland gezien’, want daar vroeg Ons Erfdeel naar. Het is vrij goed met hem, hij leeft buiten de oorlogen met een vrouw waar hij eigenlijk belachelijk veel van houdt, zoiets komt gewoon niet voor, en zij vindt hem ook niet zo gek gelooft hij. En hun kinderen: Geri zo bijna zonder lichaamsgewicht en toch zo schrikwekkend gevoelig en redelijk tegelijk, en Peggy zo vreselijk ziek geweest en die alles kan maken wat ze wil en guitaar en allergekst acteren, in haar kamer, met de rat en het konijn in hun kooien elkaar en de dingen lodderig en achterdochtig van onder allerlei rare wimpers bekijkend, lodder, knaagknaagknaag, lodder. Zo wonen wij. Soms komt een buurvrouw iets lenen, vaak komen de vrienden en vriendinnen van ons en van de kinderen binnen, praten, proberen vreemde spelletjes. Is dat Amerikaans? Hollands? Misschien wel Indonesisch.

Peggy mocht verleden week, voor het eerst in een half jaar, per auto naar iemands huis. Met Geri en haar vriendin Janice, lang, onstuimig, knap en grappig. Alle drie lang haar. En Neil, helemaal onbevangen, vriend van Janice, van plan voorzanger te worden, eet alles wat dichtbij komt, grotendeels per ongeluk. Het begon te onweren voor ze vertrokken, naar het huis van Sonja, een klein en mooi gewelfd meisje. Ook lang haar natuurlijk. Te onweren dus, heel in de verte en later ook dichterbij en toen door de hele lucht, alsof de nacht telkens viel en gebroken opstond, en er was geen donderslag maar een ademloos doorlopend luid gekreun. De volgende dag vertelde Peg hoe ze in de kelder van dat huis om een tafel hadden gezeten, zij met haar rug en lange blondbruine haar naar de open deur naar de weerlichtende lucht, allen met de handen op tafel, pinken van elkander kruisend, om geesten op te roepen. Nee, een enkele keer trilde de tafel wel.

Drie weken geleden was ik in Washington om een lezing te houden over bloed. Zijn hier ook rassenproblemen vroeg ik een chemicus. O ja, zei hij, ik durf in de negerbuurt niet meer te komen, daar schelden ze ons uit. Twee weken geleden in Nebraska, weer een lezing. Het middenwesten. Alle studenten waren lang en hadden kortgeknipt blond haar zonder zichtbare problemen. Ik kon ze niet van elkaar onderscheiden, ik woon in Brooklyn.

Maar ik heb geen trouw gezworen aan Brooklyn want dat hoeft niet, grappig is dat. Wel aan Koningin Wilhelmina, nu dood, dat moest ik geloof ik in een barak ergens; en later, ook onder Hollandse officieren, ergens in het grint, het was donker, trouw aan de Keizer van Dai Nippon want dat gold niet zo, en toen trouw aan de Verenigde Staten. Ik wil ook wel trouw zweren aan de Veterans Administration want daar werk ik voor en die heeft veel voor mij gedaan. Maar dan toch vooral aan Dr. Dock, een baas om trots op te zijn zo mager, oud

[p. 75]

beroemd en geestig is hij en zoveel weet hij van wilde bloemen, maar ja, trouw aan personen zweren is juist fout zeggen ze. En Tineke dan? Ja hoor, dat mag wel, trouwboekje toch. Ik vind het allemaal nogal ingewikkeld. Toen ik Amerikaan werd mocht ik de koningin afzweren en hoefde dus niet meer te doen wat ze van me wou. Het lieve mens had nog nooit iets van me gewild. Behalve een keer misschien, toen ze dat niet eens wist. Daar heb ik wel eens eerder over geschreven geloof ik. Dat was bij de kust ten noorden van Djakarta, toen we onze uniformjasjes maar hadden uitgetrokken en achterover in het gras waren gaan liggen omdat we nou toch wel alles van ons machinegeweer afwisten: hoe het juiste stuk horizon te beslaan als we eenmaal zouden weten welk, en met urine koelen als er geen water was. Maar toen kwam daar het zachte en lieve kraken en bellen van onze kaptein Natuurkundeleraar (ik weet nog alleen zijn vak, zijn naam ben ik vergeten). In mijn herinnering stapte hij niet eens af maar bracht zijn fiets alleen briesend en steigerend tot stilstand; en hij riep: bericht van hare Majesteit de Knin! Hare Majesteit verwacht dat wij ons zullen verdedigen tot de laatste man! Prringpring, een stofwolk, en bijna weg was hij weer na een tijdje. Achach, dat was eind februari 1942. En hier heb ik, uit mijn oude dagboek een papiertje, zes en twintig jaren geleden van een misschien intussen wel door plantenwortels uiteengereten muur gescheurd:

BEKEND MAKING.

Heden, 25 April 1942, moeten vóór 10 uur v.m. Nippon tijd alle afbeeldingen der Koninklijke Familie, (inclusief postzegels met de beeltenis van H.M. de Koningin) alle Nederlandsche vlaggen, insignes, emblemen en alle Roode Kruisbanden, vlaggen en insingnes ingeleverd worden bij het officiershuis.

De Luitenant ter Zee 1e kl.

P.W.B. Steenkamp.

De Japanse regering was misschien bang dat we H.M. uit de postzegels zouden knippen, op plankjes plakken die met karbouwenleren scharnieren aan elkaar verbonden een uitklapspoedaltaartje zouden vormen, en dat dan omstreeks middernacht uitklappen om er wierook bij te branden en daar Slecht van te blijven. En wie weet.

Maar waar ben ik, o ja, hier. In Brooklyn. En wat horen we hier van Holland? Aan de verhalen van vrienden en zelfs vreemdelingen net uit Holland op onze zitkamerstoelen terechtgekomen, herkennen we onze vrienden en zelfs die vreemdelingen; en uit stukken in de New York Times herkennen we de New York Times, vooral stijl en lettervormen maar zelfs de inktlucht geloof ik. Maar Holland herkennen we geloof ik alleen in de verhalen van onszelf goed. Fotoos, Kodachrome II, een honderdste, lens drie komma vijf, bewolkt, het rook naar mest. Soms een regel in een brief: kinderen tussen dennebomen, een verzakkend huis in Amsterdam. Of een advertentie op de achterkant van een bespreking. Wat denk ik dan? Holland. Wat wil ik dan? Naar Holland terug, naar Indonesië terug, en zelfs naar Japan terug, en naar Amerika terug tegelijkertijd, tot peinzend weefsel uitgespreid, een touw van hersen over de landen, verwarde vrouwen hangen er de was aan op, in het ochtendgloren bleken hun kleinste broekjes vaak verzwolgen, het koord alleen een beetje dik en glimmend, het vertakt zich aan de kust, bedauwd met uiterst kleine oogjes waaien mijn herfstdraden uit naar de oceaan: wat hep U daar op U wang Kaptein? niets maat, ik hoor slechts d'ijle stem ‘de wat?’ ‘'k Hoor slechts die stem zo ver en fijn...’ ‘Het lijk wel spinrag kappitein’ ‘Ach maat het maakt mij 't hart zo wee en ook de koonjeuk valt niet mee’ ‘O kapitein o kapitein wij varen ons op Neerland fijn’ ‘Ach maat ik hoor des Vromans stem en hep de zenuwen van hem’ Aldus met kraakverdovend oor schoof 't vaertuich Vromans verzen door, en splinterend op Zijn Snavelklip verging het muis met man en schip.