Ons Erfdeel. Jaargang 12

Nederlandse Dagen in Brussel.

De Nederlandse Dagen die van 15 mei tot 8 juni 1968, georganiseerd door het Kunst en Cultuurverbond in het Paleis voor Schone Kunsten gehouden werden, zijn niet tot het sukses uitgegroeid dat men van dit zo groots opgezette gebeuren had mogen verwachten. Vooreerst is de belangstelling van het Brussels Vlaams publiek ver beneden verwachting gebleven; welig tieren in Brussel lokale klubs, gouwbonden, kulturele verenigingen en wat dies meer zij, maar wanneer een groep mensen buiten het bestaande verenigingsleven om iets probeert te organiseren dat de gemeentegrenzen overschrijdt of op een iets hoger niveau ligt, blijven de 645 ééntalig Vlaamse instellingen en hun leden verre. Of het nu drempelvrees of kuddegeest is die de mensen verwijderd houdt, het schijnt alleen maar mogelijk te zijn de Brusselse Vlamingen te mobiliseren via hun verenigingen of door een totaal overtrokken propaganda zoals het Festival van Vlaanderen die voert: als individu blijft de Vlaming in Brussel voor bepaalde manifestaties die buiten zijn wereldje vallen, kopschuw. Hoe betreurenswaardig dit feit ook is, het zou toch wel van enig sociologisch inzicht van de kant van de organisatoren getuigd hebben wanneer ze, met dit feit rekening houdend, de bestaande verenigingen enigszins bij het voorbereidend werk betrokken hadden. In dat geval waren de leden misschien wat gemakkelijker gevolgd, omdat de propaganda langs persoonlijker wegen

[p. 185]

verlopen zou zijn dan via de toch wel anonieme kommunikatiemiddelen.

Nu hadden de organisatoren de Dagen groots opgevat en alles onder de hoge bescherming geplaatst van een aantal majesteiten, ministers en andere hogere kultuurlieden (men vraagt zich af waarom, want het kan heel goed daarzonder en van die mensen hebben we al die dagen praktisch niemand te zien gekregen) die de Dagen een groot prestige bedoelden te verlenen dat in geen enkele verhouding stond tot de belangstelling van de zijde van het publiek. Ook de organisatie zelf was verre van volmaakt: de folders met het programma verschenen pas daags voor de openingszitting en waren niet overzichtelijk, de hele propaganda was trouwens wat laat op gang gekomen. Tijdens de Dagen zelf liet het opvangen van de buitenlandse gasten nogal wat te wensen over; er waren voordrachten ingelast die niet op het programma stonden aangekondigd en later niet of nauwelijks werden bekend gemaakt zoals de lezing van Gerrit Borgers uit Den Haag over ‘de auteur en zijn publiek’ (2 belangstellenden), de plagiaatavond onder leiding van Lambert Jagenau (12 aanwezigen) en de twee avonden, waarop Nederlandse films vertoond werden. Details, zult u zeggen, maar wie zijn Dagen prestige wenst te verlenen moet op de geringste details letten.

Nu moet tot verontschuldiging van de organisatoren worden aangevoerd dat ze ook pech hebben gehad. Verschillende sprekers waren op het laatste nippertje verhinderd - zoals oud-minister Cals, de heren Stillman (New York) en Mor (Genua) - of konden hun land niet uit wegens de politieke toestand - zoals de Fransen Fessard, Robbe-Grillet en Billetdoux. Ook de ‘bezetting’ van het paleis kwam roet in het eten gooien, maar daarover later nog een paar woorden.

De opzet van de Nederlandse Dagen was voor het overige zeer demokratisch. Er was een prettige ontvangsthal ingericht met een bar, kartonnen stoeltjes, een boekenstand en posters, een ‘stationshal’ van de kultuur, een instuif voor iedereen die daar maar zin in had. De sfeer in deze stationshal bleef de eerste dagen wat onwennig, later werd de stemming wat vlotter, maar een echte stationshal werd het toch pas tijdens de anti-censuuravond en later tijdens de ‘bezetting’.

Het akademisch gedeelte van de Dagen verliep vrij traditioneel en tam; men had hiervoor grotendeels alom bekende en geaksepteerde sprekers uit Noord en Zuid aangetrokken. Op de openingszitting spraken voorzitter Vermeylen, professor Stuiveling en Marnix Gijsen. De bedoeling van de Nederlandse Dagen was, aldus Vermeylen, ertoe bij te dragen dat het Nederlands zich in Brussel thuis kon voelen zonder ervan verdacht te worden aan taal- of kultuurimperialisme te doen. Tevens moesten ze getuigenis afleggen van de saamhorigheid van Noord en Zuid. Aldus werd na 30 jaar het initiatief van Maurice Roelants weer opgevat, met dit verschil echter dat de Vlamingen nu in het paleis echt thuis waren. Hij hoopte, dat de Dagen zouden doordringen tot de Franstaligen. Dit laatste, dat kunnen we er onmiddellijk bij zeggen, is maar een hoogstenkele keer het geval geweest, met name tijdens de colloquia, waarover later. Professor Stuiveling handelde over de rol van de kunstenaar in de ontwikkeling van de Nederlandse ontvoogdingsstrijd. Hij zag het ruimer: over het algemeen is de geschiedenis duurzamer en ingrijpender gewijzigd door de kunstenaars dan door de veldslagen, zo was zijn stelling. Marnix Gijsen sprak over de verspreiding van het Nederlands in de wereld. Hij vond dat er de laatste jaren in dit opzicht veel verbeterd was door de aktiviteiten van onder meer buitenlandse zaken en akademiën, maar als onontbeerlijk voor een nog grotere uitstraling noemde hij: Zuid-Nederland moet zijn verderfelijk taalpartikularisme laten varen en Noord-Nederland moet ophouden Vlaanderen te beschouwen als een folkloristisch en achterlijk randgebied. Nog één pittige uitspraak van hem willen we u niet onthouden: ‘Vijftig jaar geleden stelden de bisschoppen vast dat het Nederlands geen wetenschappelijke taal was. De Vlamingen zijn die uitspraak te boven gekomen, de bisschoppen niet.’

Diezelfde avond werd een tentoonstelling van Noord- en Zuidnederlands literair werk van de 19e en 20e eeuw in vertaling geopend: een zeer overzichtelijke ekspositie met mooi en goed geselekteerd fotomateriaal, eksemplaren van de vertaalde werken en de nodige technische gegevens. Dr. Mironow uit Moskou vertelde ons dat er met name voor het Russisch en het Oekraïnisch lakunes waren. Overigens verdient deze tentoonstelling een grote rondreis in Nederland en België (ze is intussen al in Oostende en Kortrijk geweest).

De tweede avond was geheel gewijd aan taal en letterkunde. Prof. Stutterheim (Leiden) sprak over ‘eenheidstaal en literatuur in Nederland’: in de middeleeuwen maar ook nog daarna was de taal heterogeen, de spreektaal bleef dit langer dan de schrijftaal, waar spraakkunsten in toenemende mate hun invloed deden gelden. Er is ook nog het subjektieve gegeven, dat veel mensen meenden (en menen) beschaafd te spreken en te schrijven, maar niet merken da.

[p. 186]

Prof. Stutterhelm.

hun taalgebruik regionaal getint is. Zijn konkluzie: de eenheidstaal verschijnt meer in de literatuur naarmate meer lezers sprekers van die eenheidstaal zijn. Prof. Pée (Gent) vertelde een erg onduidelijk verhaal over de ontwikkeling naar eenheidstaal in Vlaanderen. Uitermate goed verzorgd en boeiend was de voordracht van prof. Meeuwesse (Nijmegen) over de Vlaamse bijdrage tot de Nederlandse letterkunde - hijzelf sprak liever over ‘aandeel’ dan over ‘bijdrage’ -: de Vlaamse letteren leden niet aan het vernauwende individualisme van het Noorden (Van Deyssel) en waren meer sociaal gericht (Vermeylen).

De opera ‘Hyperion en het Geweld van Maderna, Claus en Mendel, die daags daarna in de Munt in première ging, werd een mislukking die grotendeels te wijten was aan een minder gelukkige samenwerking tussen komponist, auteur en regisseur. De vraag rijst waarom met name Hugo Claus zich niet eerder uit deze onderneming heeft teruggetrokken, want het échec had hij al tijden van te voren zien aankomen, zo verklaarde hij later.

Ook was intussen een tentoonstelling geopend ‘Aspecten van het Vlaams expressionisme’. Op de keuze van het onderwerp én op de uitwerking ervan kwam nogal wat kritiek: men vond die keuze niet bijster origineel (dat was ze dan ook niet) en men had minstens verwacht een onverwacht aspekt van de Latemnaars te zien te krijgen. In verband met die tentoonstelling werden nog twee mager bezette voordrachten gehouden door prof. Hammacher over ‘het Belgisch element in de Nederlandse musea’ en door E. Langui over ‘het Nederlands element in de Belgische musea’. Eén punt uit de lezing van Langui: onze Belgische kunsttempels bezitten zo goed als geen Nederlands modern werk (er is bijvoorbeeld nergens en schilderij van Van Gogh of van Appel). Omgekeerd is dit wel het geval, bv. voor het Stedelijk in Amsterdam, maar dat zal dan wel liggen aan het feit dat Vlaamse schilders langere tijd in Nederland werkzaam waren en vooral aan een andere, moderner gerichte, aankooppolitiek.

De derde akademische avond bracht getuigenissen van het Nederlands in het buitenland: drie van de zeven sprekers waren verhinderd, maar de 70 belangstellenden hebben veel genoegen beleefd aan allereerst Dr. P.K. King (Cambridge) die handelde over het auteurschap van het Middelnederlands lied. De konkluzie van zijn betoog was dat dit auteurschap eerder gezocht moest worden onder de vaganten dan onder de minnestrelen. Aangezien de Zuidelijke Nederlanden al vroeg grondig hadden afgerekend met het feodalisme, kreeg de minnedienst hier nauwelijks een voet aan de grond, terwijl er wél in deze streken enorm gereisd werd. Dr. Mironow schetste de geschiedenis van de Russische en later Sovjet-belangstelling voor het Nederlands, die dateert uit de Gouden Eeuw en blijkens de vertaalkurve nog steeds stijgende is. Ook de belangstelling in Tsjecho-Slowakije groelt, aldus mevrouw Krijtowa, maar dat zal de lezers van Ons Erfdeel wel al bekend zijn. Opmerkelijk was de bijdrage van Dr. Hübner (Hamburg): van de Middeleeuwen tot een goed eind in de achttiende eeuw waren het Nederlands en het Duits volkomen gelijkwaardige talen en de Duitsers leerden toen vlot Nederlands. Het ontstaan van de nationale staten sloeg een kloof tussen de beide taalgebieden met als gevolg dat nu het Nederlands en Nederland vrijwel onbekend zijn in Duitsland (je zou toch zeggen met al die vakantiegangersl), terwijl van de ‘Vlaamse’ letterkunde een vals en eenzijdig beeld bestaat. Aan dat laatste, maar ook aan de onbekendheid met het Nederlands van het Noorden moet dringend iets gedaan worden, aldus mevrouw Hübner.

Prof. Fayat en Prof. Weisgerber.

Minister Fayat sprak de daaropvolgende

[p. 187]

avond over de toekomstmogelijkheden van het Nederlands in Europa. Hij geloofde wel dat die er waren, maar daartoe moest nog meer kontakt komen tussen Nederlanders en Vlamingen - het oude liedje. Hij waarschuwde ervoor zich niet blind te staren op het Frans, maar erop toe te zien dat er vooral vertalingen van Nederlands werk in het Engels verschenen. Hierna poneerde prof. Weisgerber (Brussel) dat een klein taalgebied een grote literatuur kan voortbrengen. Wel gaat het literaire prestige vaak samen met het politieke, wat bewezen werd door de Verenigde Provinciën. De geest en de kwaliteit van onze 19e-eeuwse letterkunde laat ons van het literaire toneel verdwijnen en sindsdien is er een historische achterstand die zelfs een konstant kenmerk blijft. Nooit waren de Nederlanden de bakermat van een internationale literaire beweging of een oorspronkelijke kunstleer, wel wist men zich hier - met de nodige traagheid - de buitenlandse denkbeelden eigen te maken en aan te passen aan de eigen traditie. Daarom fungeert de Nederlandse letterkunde als een soort smeltkroes van de Europese letteren en is ons kleine taalgebied representatief voor het grote Europa. Het buitenland kan zich in onze auteurs zonder moeite herkennen met erbij een greintje ‘vervreemdingseffekt’, dat onze literatuur aantrekkelijk maakt.

Anti-censuuravond...

Na dit vermoeiende en overladen gedeelte was veler hoop gericht op de anti-censuuravond (belegd n.a.v. het proces Claus) die handig in de Nederlandse Dagen was ingelast en waar men hoopte ‘iets nieuws’ en ‘de revolutie’ te horen verkondigen. Helaas, zelfs de protest read-in bracht niet de lang verbeide sfeer. De meeste voorgelezen teksten kwamen niet over als gevolg van de slechte akoestiek in de zaal en het rumoerig drinken aan de bar. Men kreeg ook de indruk dat veel van het gedebiteerde zich beter liet lezen dan aanhoren. De protesterende schrijvers vochten oude veten uit, beklaagden zich over het feit dat de gevestigde orde geen kreativiteit duidt en wezen erop dat ieder autoritair regime begint met maatregelen te nemen tegen wat het beschouwt als pornografie en later de censuur uitbreidt. De kern van de zaak werd echter té zeiden geraakt: er bestaat in België geen preventieve censuur, het is vooral de autocensuur van bijna iedereen die in dit land een middenstandskultuur in stand houdt. Frans van Bladel legde de vinger op de wonde: ‘Wie bij ons - politiek of maatschappelijk, kerkelijk of religieus, artistiek, Informatief of intellektueel - lets wil zeggen of doen wat niet helemaal middelmatig is, moet dat niet alleen op zijn eigen onvrijheid veroveren, maar ook nog op de middelmatige - ik zeg liever onbenullige - geestelijke, sociale en Intellektuele kontekst waarin onze vrijheid verstikt wordt. Dat is een barrière die veel moeilljker te nemen is en veel meer tegenhoudt dan om het even welke gerechtelijke censuur’. Ook Hugo Claus sprak min of meer in deze zin. De indruk die men van deze avond overhield was er inderdaad een van middelmatigheid en onbenulligheid. Er werd flink wat gal gespuwd, iedereen was duidelijk opgelucht toen hij het zijne gezegd had, maar spijkers met koppen werden er niet geslagen om over konkrete akties maar te zwijgen.

Op een goed peil stonden vervolgens de drie colloquia over het woord in het toneel, de poëzie en de roman. Hier was wel degelijk sprake van een sfeer van kommunikatie met de belangstellenden; ook waren hierbij Franstalige auteurs betrokken. Vooral de colloquia over toneel (Georges Sion, Paul Willems, Carlos Tindemans, Ton Lutz) en over de roman (Georges Adé, Bernard Kemp, Daniel Gilles) waren bijzonder geanimeerd. Typisch was dat het meer behoudende standpunt werd ingenomen door de Franstalige auteurs.

G. Adé, B. Kemp, D. Gilles tijdens het forum over de roman.

[p. 188]

Een scène uit Darts van L. de Boer door Studio Amsterdam.

Na nog twee avonden toneel door Studio Amsterdam - allereerst ‘Darts’ en ‘Lykrnsynode’ van Lodewijk de Boer, een hoogtepunt van de Nederlandse Dagen, en ‘Hoera Amerika’ van J.C. Van Ittallie (de schrijver was zelf aanwezig en verklaarde zich zeer tevreden over de opvoering door Studio) gingen de Dagen geruisloos onder in de ‘bezetting’ van het paleis, die op 28 mei inging. Hoewel het niet in de bedoeling lag van de protesterende kunstenaars enige manifestatie in de war te sturen, kon toch de voorstelling van ‘Witte Nachten’ niet doorgaan en werd ook het speelfeest officieel afgelast (later organiseerden de bezetters dat op eigen houtje, maar het werd, door een schrijnend gebrek aan kreativiteit, een miskleun). De deels uit privé-bezit stammende Vlaamse ekspressionisten werden binnen de 24 uur geëvakueerd toen iemand in de vrije volksvergadering het voorstel deed, de schilderijen maar aan de mensen uit te delen om zo de kunst dichter bij het volk te brengen. Behalve het plastisch en mobiel gebeuren ‘Ciito’ van Roland vanden Berghe - een zich op een groene grasmat afspelend tafereel begeleid door een nogal geslaagd licht- en geluidseffekt dat evenwel 50.000 F subsidie kostte en een eersteklas kwaliteit varken verloren zag gaan, en twee avonden Nederlandse films, waaronder erg goede, was het grote feest ten einde. De aandacht van de meeste bezoekers ging die laatste dagen voornamelijk naar de bezetters. Degenen die gehoopt hadden dat deze gebeurtenis enige vitaliteit te zien zou geven, kwamen wederom bedrogen uit. Op lange vergaderingen werd oeverloos gepraat met vaak onthutsend weinig kennis van zaken en een duidelijk onvermogen zich in één van de beide landstalen helder en to the point uit te drukken. Men zal nog hard aan zichzelf moeten werken, vooraleer men aan het ontketenen van een kulturele revolutie toe is.

We kunnen ons tot slot de vraag stellen of de Nederlandse Dagen in de toekomst niet meer gebaat zouden zijn bij een bescheidener opzet - het mikken op prestige valt te prijzen, maar zo'n prestige moet enigszins rekening houden met de konkrete situatie van het potentieel publiek in Brussel -, een gunstiger tijd van het jaar en een minder overladen programma (we denken hierbij vooral aan het akademisch gedeelte), waarbij we de hoop koesteren dat de kontinuïteit van de Nederlandse Dagen niet in gevaar gebracht zal worden door financiële lasten, want het idee om deze Dagen ieder jaar te houden is zonder meer uitstekend.

Lieselot van Son