Ons Erfdeel. Jaargang 12

[p. 116]

frans-vlaamse taaltuin
c. moeyaert ● menen (w.-vl.)

13.

V. de Poover uit Sint-Amandsberg herinnert zich uit z'n jeugd, dat de enigste weg in Zandvoorde (bij Oostende) om naar de ‘Keiaard’ (een vijver) te gaan, een kèzel was. Ik wist wel dat er in het Poperingse kèzels bestaan (of bestonden), maar niet tot in de buurt van Oostende. V. de Poover schreef me hierover i.v.m. ‘kruuskèzel’ (O.E. 11e jrg., nr. 3, blz. 115).

E. Vandewalle uit Izegem wijst me er terecht op dat ook in het Engels het woord shop bestaat en dat sjopwóre in het westelijk Westvlaams eventueel ook uit het Engels overgenomen kan zijn. (Zie O.E., 11e jrg., nr. 4, blz. 103).

En wat het tweede liedje van Germain Derue uit Borre betreft (t.a.p.) heeft iemand me er opmerkzaam op gemaakt, dat de woordkeuze van De Coussemaker nl. stooptje i.p.v. sjoptje veel aannemelijker blijkt. De eerste drinkt een pintje (een pint = een halve liter), de tweede drinkt een kannetje (een kan = Zuidvlaams voor liter) en de derde drinkt een stooptje (een stoop = twee liter). De gevolgen van die toename worden aanschouwelijk afgeschilderd...

In het degelijke en sterk gedokumenteerde, pas uitgegeven boek Frans-Vlaanderen^(1.) van de redakteuren van dit tijdschrift: Jozef Deleu en Frits Niessen, komt ook een klein hoofdstukje voor over de taal van de Frans-Vlamingen. Hierin wordt even gewezen op een specifieke woordenschat in het Frans-Vlaams, dat voor het overige bestaat uit dezelfde Westvlaamse dialekten als aan deze kant van de grens. Toch had ik er graag bij gelezen dat in het Frans-Vlaams niet alleen heel wat ABN-woorden in zwang zijn (zoals: ham, knikker, jam, roken, kruiwagen, oom, heel, brouwersgist, benzine, enz.) die niet of niet meer gebruikelijk zijn in West-Vlaanderen, maar dat ook de struktuur van de zin er vaak dichter bij het ABN staat als bij ons, b.v. de werkwoordelijke eindgroep soms, of in een woordgroep als van mien (h)eel leven, zoals Vrouwmoeder Monsterleet voor kort nog zei. West-Vlamingen zeggen allemaal: van g(h)eel me leven. De auteurs zullen het me ook niet kwalijk nemen als ik een vraagteken zet achter de uitspraak die zoveel mensen elkaar nagezegd hebben, nl. dat de woordenschat van de Frans-Vlamingen arm zou zijn. Ik heb het hier natuurlijk over degenen die hun taal nog vlot spreken. Het Frans-Vlaams is naar m'n bescheiden mening even rijk als onze dialekten. Maar zo gauw wij over technische onderwerpen moeten spreken, doen we een beroep op ABN-woorden (als het niet nog altijd Franse zijn) en dat is zeker ook het geval bij kulturele, politieke of godsdienstige onderwerpen... Graag zou ik zelfs de mening opperen dat Vlaams sprekende Frans-Vlamingen trefzekerder zijn in hun dialekt als wij in het onze. Ik denk hier aan heel wat volksmensen, ook b.v. Vrouwmoeder Monsterleet uit Volkerinkhove. Je staat er verstomd van als je haar beluistert. De ambachts- en boerentaal is er op z'n minst nog zo rijk en zuiver Nederlands als bij ons. De bloemen b.v. hebben er hun eigen Vlaamse naam. Tulpen zijn er tullepooizen^(2.), violieren heten er zjienaffels. Vlaamse zegswijzen en spreekwoorden worden nog vlot en met kennelijk genoegen gehanteerd. In het Volkerinkhoofs zeggen ze den lesten gaapaard ter afwisseling van den lesten aam. Aalman trek je bie je veste betekent er natuurlijk dat iedereen iets van je wil krijgen. Een abstrakt woord als verduldiechiet (verduldigheid - geduld) is er zelfs nog springlevend. ‘Onkruid vergaat niet’ klinkt er als droef goed en kun nie pameeëre. Dat laatste is natuurlijk een bastaardwoord (se pâmer). Al vaak heb ik kunnen wijzen op oude woorden die waarschijnlijk alleen in Frans-Vlaanderen levend gebleven zijn. Denk aan: krank (ziek), vroom (sterk), schrijn (doodkist), zieden (koken), schamel (arm), vrouwmoeder, enz. E zool is ook weer zo'n woord dat verder nog alleen in het Middelnederlands woordenboek voorkomt (Verdam) s.v. sole (zware wielploeg) maar dat in Volkerinkhove scherp onderscheiden wordt van e ploef (een kleine ‘zool’). Ezzoold lend is natuurlijk geploegd land. Iemand die als een kuikentje verzorgd wordt, die wordt bekloekt (nl. als door een kloek of klokhen). Meneer Tillie kan eveneens het bewijs leveren van z'n rijke dialekt. Al is hij een grote voorstander van het ABN, hij houdt van z'n dialekt, en terecht. Het Steen-

(1.) Frans-Vlaanderen door J. Deleu en F. Niessen, Uitgeverij Van In, Lier, 1968, 112 blz.

(2.) In de Keukenhof blijken de vriendelijke hostesses niet op de hoogte te zijn van het feit dat Gisleen van Busbeek de tulpen in onze streken ingevoerd heeft, evenals de seringen die in Noordpene en Volkerinkhove liellois heten. De grote Busbekenaar mocht er wel z'n monument krijgen! Deze inlichting over de Keukenhof kreeg ik van G. van Ryckeghem.

[p. 117]

voordse keukemaaln is toch wel even schilderachtiger als kokkerellen. En wat zegt u van de zegswijze voor ‘waarschuwen’ e stintje in ze kol(h)of smietn (letterlijk: een steentje in z'n tuin gooien). Poedertje krouw moet wel een tamelijk nieuw woord zijn, want het is de naam voor een niet zo oud ding, nl. jeukpoeier. Of toch? Anders een bewijs dat er zelfs nieuwe woorden voor nieuwe voorwerpen ontstaan zijn in dit zo afgezonderde en zo beproefde taalgebied. Laten we in elk geval onze taalgenoten over de schreve niet grieven door smalend neer te zien op hun arm dialekt. Het is niet armer als welk dialekt ook! Het is soms zuiverder Nederlands als het naburige West-Vlaams. Denk maar aan kèzel, oom, kanne, veroengemakken, oenderkieksjes, leute. Gravee, nonkel, liter, generen, krokussen en plezier worden als Franse woorden beschouwd!

Apoteker Corteel uit Dowaai (o ja, Dowaai, Kales, Sint-Omaars, Ariën en Atrecht, beste West-Vlamingen en andere Nederlanders!) heeft me voor enkele weken een rijk nummer van het Tijdschrift Vie à la campagne geleend, dat helemaal (zowat 50 blz.) handelt over ‘Maisons et Meubles flamands’. De inhoud is merkwaardig: sommige hoofdstukken mochten wel eens (aangepast dan, want het eksemplaar dateert van 15 januari 1930) opnieuw gedrukt worden. Het artikel over het huisgerei en wat bij het huis hoort, van de hand van Jules Beck, bevat ook de dialektnamen van de voorwerpen, in het Nederlands. Niet altijd is z'n tekst betrouwbaar: soms haalt hij de vertaling van z'n Franse woord gewoon direkt uit het woordenboek. B.v. het woord blaker, dat zeker onbekend is in onze gewesten. Wij zeggen gewoon kèè(r)sepanne. Nu gaat het om een zeldzaam toestel, nl. de put-steyger (zie blz. 11). In het Frans heet dat volgens Beck balancier. Larousse en Gallas laten me in de steek. Ik vermoed sterk dat het putgalg betekent. Nu hebben we in O.E., 10e jrg., nr. 2, blz. 190 en nr. 4, blz. 197, over de herberg in Soks, ‘Au steger’ heel wat gissingen gemaakt. Het is lang niet onmogelijk dat dit opschrift herinnert aan zo'n putgalg in de buurt, misschien bij een gemeenschappelijke waterput bij het dorp, die nu natuurlijk verdwenen zou zijn.

C. Delesalle heeft een erg lezenswaardig artikel geschreven in het Bulletin du Comité Flamand de France, 1966, fasc. 1-2, blz. 7-29, over La Flandre et les Flandres. Op blz. 18 heeft hij het terecht, zoals praktisch alle Frans-Vlamingen die over hun taal spreken (Lotthe, Mabille de Poncheville, Léon Boquet, Louis de Baecker, L. Detrez, A.M.J. Ryckelynck, ook de Fransen Michel Legris, Paul Sérant en R. Faure) over ‘le néerlandais depuis l'Aa jusqu'à la Frise.’ Jammer genoeg benadrukt hij de onderlinge verschillen en nuances in ons taalgebied al te sterk, alsof er ook in Frankrijk geen grote dialektverschillen zouden bestaan tussen de verschillende streken. Z'n argument is nogal erg pover. Het is een citaat uit Histoire de Tournai van P. Rolland, waarin verteld wordt dat de geselaars Doornik al zingende binnentrokken in 1349 ‘les Flamands en flamand, les Français en français et les Brabançons en thiois’. Nu is het een feit dat Vlaams als naam voor onze taal in de Nederlanden pas gebruikt wordt vanaf 1567, dat is 53 jaar na het eerste gebruik van het woord Nederlands (in Antwerpen dan nog!). Voordien was de naam voor onze taal Diets. De Fransen gebruikten wel het woord flamand, maar daarnaast ook thiois, bepaald voor de taal van het graafschap Vlaanderen ook!^(3.) We kennen een recent bewijsstuk, nl. een stuk uit het Staatsarchief in Brugge, getiteld: Registre des Rentes et de la Terre et Seigneurie du Doulieu, en thiois Soeterstede. 1783-1797. U weet dat Zoetstede even beneden de taalgrens ligt in de buurt van Belle.

Om te besluiten een variant op een zegswijze die J. Tillie me meegedeeld had (zie 10e jrg., nr. 2, blz. 199), nu opgevangen uit de mond van Meneer Rommelaere uit Ekelsbeke:

smooërt e pupe
't gót ol verlooëren
smooër je geeëne
je gó nie te vooëren
(rook een pijp
't gaat al verloren
rook je geen
je gaat daarom niet vooruit)

Alle opmerkingen zijn welkom, hoe meer hoe liever!

(C. Moeyaert, vander Merschplein 40, Menen West-VI., België.)

(3.) Zie hiervoor A. van Loey: Algemeen Beschaafd Nederlands in Vlaams België, blz. 24-25, 40. Er bestaat van dit boekje ook een Franse uitgave, met name: La langue néerlandaise au pays flamand. Beide boeken zijn uitgegeven bij Office de publicité, Brussel, 1945.