Ons Erfdeel. Jaargang 12

[p. 18]

osaka en de neerlandistiek
prof. dr. katsuo toku ● osaka ● japan

Voordat ik op het eigenlijke onderwerp van dit artikel inga, wil ik allereerst het een en ander vertellen over de stad Osaka, die in oudere tijden ‘Naniwa’ heette. Het was een stad van handelaars; dit in tegenstelling tot Tokio, dat toen ‘Edo’ heette en een stad van Samoerai (ridders) was. De stad Osaka ligt in het midden van de Japanse eilandenboog en in de omgeving ervan bevinden zich steden als Kyoto en Nara, waarvan de historische betekenis in de hele wereld bekend is. Osaka kon de op één na grootste stad van Japan worden - het heeft drie miljoen inwoners -, omdat de bewoners ervan een vurige handelsgeest bezaten en aanhangers waren van de overtuiging: vriendschap is vriendschap en handel is handel. Terwijl Tokio het centrum van de Japanse politiek en kultuur is, werd Osaka de centrale stad van de koophandel en de nijverheid in Japan. Deze relatie kunnen we met die tussen Den Haag en Amsterdam vergelijken, al gaat deze vergelijking ook weer niet helemaal op.

Hoe is het te verklaren, dat in deze handelsstad het juiste klimaat voor de studie van de neerlandistiek ontstond en er ongeveer zestig jaar in stand werd gehouden? Wat zijn de redenen ervan, dat deze studie is blijven bestaan tot de periode, waarin het nieuwe Japan ontstaat en zelfs nog in de tijd die tegenwoordig als de Renaissance van Japan wordt beschouwd, waarmee een eind kwam aan de Japanse 214-jarige politiek van afzondering (1640-1854)? Naar onze mening werd dit in Osaka mogelijk omdat mét de ekonomische ontwikkeling van deze stad onder de plaatselijke kooplui een realistische denkwijze verbreid werd, die hun de betekenis van de westerse wetenschappen deed begrijpen en ook ten volle aksepteren. En we mogen niet vergeten, dat deze wetenschappen meer doordrongen in de wereld der handelaren van ‘Naniwa’, dan in die van de ridders in ‘Edo’, die konservatief waren en veel waarde hechtten aan formalisme.

De historie van de studie der neerlandistiek in Osaka begint omstreeks 1790 en duurt dus voort tot ongeveer 1860. Deze zestig jaar kunnen in twee periodes verdeeld worden, resp.: 1790-1836 en 1838-1860. In het eerste tijdvak valt uiteraard de opkomst van de neerlandistiek in de wereld van handelaars en geleerden en wordt de traditie hecht gegrondvest. In dit artikel wil ik echter vooral over de laatste periode schrijven, waarin de studie van de neerlandistiek zich het meest ontwikkelde en zelfs tot bloei gekomen is.

De man die dit groot en belangrijk werk met sukses voltooid heeft, was Ogata Koan, die in zijn tijd tot de voornaamste deskundigen op het gebied van de Nederlandse geneeskunde behoorde, een kenner van het Nederlands en tevens een opvoedkundige was. Hij was in 1810 in een stadje ongeveer 175 km. ten westen van Osaka geboren. Toen hij zestien jaar was, kwam hij naar Osaka om daar gedurende vier jaar Nederlandse geneeskunde en ook Nederlands te studeren. Daarna studeerde hij eveneens vier jaar in ‘Edo’ en twee jaar in Nagasaki. In alle drie de genoemde vakgebieden behaalde hij uitstekende resultaten en hij ontwikkelde zich tot een der prominentste persoonlijkheden van zijn tijd.

In 1838, toen hij volgens de Japanse jaartelling 29 jaar was, bevond ons land zich in een grote verwarring, omdat het in die tijd vaak door schepen uit vreemde landen bezocht werd, wat leidde tot het beëindigen van de uitsluitingspolitiek van het Tokugawa Shogunaat en de rechtstreekse ontwikkeling naar het nieuwe Japan. Daarom heeft Ogata

[p. 19]

Voorgevel van het oud gebouw van de ‘Tekijuku’-school.

Paal in het midden van de zaal op de 2e verdieping van de ‘Tekijuku’-school, waarin veel sneden van zwaarden zijn aangebracht door de toenmalige studenten.

Koan in 1838 een partikuliere school voor de studie van de neerlandistiek geopend in de voorzaal op de tweede verdieping van zijn eigen huis, dat in het noorden van de stad stond. Deze school heette Tekijuku - het woord Teki betekent in het Japans ‘geschikt zijn voor alles’ en Juku ‘partikuliere school’. Met deze naam gaf hij aan zich in dienst te willen stellen van de mensen uit ‘Naniwa’ en ook van de wereld in het algemeen.

Op welke wijze werd er op deze school les gegeven? We weten daar geen details van, maar wel is ons gebleken, dat Koan de vrijheid van de studenten niet wilde beperken door allerlei nauwkeurige regels in het leven te roepen. In een vrije atmosfeer kon men zijn bekwaamheid ontwikkelen. Op school werden de studenten in acht kategorieën verdeeld, al naar hun bekwaamheid. De beginners moesten de grammatika van het Nederlands bestuderen. Daarna namen ze deel aan de leergang waarin de taal verder doorgrond werd. De school bezat echter slechts één boek, zodat de studenten hieruit telkens drie of vier pagina's moesten kopiëren. Ze moesten hard studeren om allerlei taalkundige problemen te kunnen doorgronden; ze konden ook niets aan andere studenten vragen. Interessant is het wellicht te vermelden dat op de ronde middenpaal der zaal op de tweede verdieping van het huis veel inkervingen van zwaarden zijn die daar door de studenten op de ouderwetse Japanse manier aangebracht werden om hun slaperigheid te overwinnen. Gedurende een jaar sliepen ze namelijk slechts drie of vier uur per dag met hun kleren aan, zonder dat ze over een bed beschikten.

De school Tekijuku werd in die tijd beroemd als een onderwijsinstituut van de eerste rang om er neerlandistiek te studeren. Onder de leerlingen bevonden zich zowel een aantal goevernementsambtenaren als jongelui uit vrijwel alle gebieden van Japan. Het gemiddeld aantal studenten was duizend, maar soms waren er zelfs drieduizend. Onder die neerlandisten bevonden zich vele jonge mensen, die later een belangrijke rol speelden bij de modernisering van ons land, bij de vorming van het nieuwe Japan. De Tekijuku-school bestond ongeveer vijfentwintig jaar.

Na deze oude relatie van de neerlandistiek met de stad Osaka geschetst te hebben, volgt tans nog iets over de situatie van het Nederlands in onze eeuw. In 1921 richtte onze regering in Osaka een driejarige hogeschool voor de studie van vreemde talen op, The Osaka Academy of Foreign Languages geheten. Na de oorlog, in mei 1949, zette men deze hogeschool om in een vierjarige universiteit; de naam veranderde in The Osaka University of Foreign Studies, in het Japans: Osaka Gaikokugo Daigaku. Het is nu een van de twee goevernementsuniversiteiten van Japan; de andere staat in Tokio.

De universiteit bestaat uit zestien afdelingen: de Chinese, Koreaanse, Mongoolse, Indonesische, Indisch-Pakistaanse, Siamese, Birmaanse, Arabische, Perzische, Engelse, Duitse, Franse, Spaanse, Russische, Italiaanse

[p. 20]

Ogata Koan, de geneeskundige.

De schrijver van dit artikel bij de ingang van The Osaka University of Foreign Studies.

en Deense. Er zijn nu meer dan 1700 mannelijke en vrouwelijke studenten.

Het spreekt vanzelf dat de studenten van elk van de bovengenoemde afdelingen niet kunnen volstaan met alleen de studie van hun hoofdvak-taal. De studenten dienen kursussen te volgen in verschillende vreemde talen, de zogenaamde sekundaire of selektieve talen, en zij houden zich in verband met hun vorming ook bezig met de algemene wetenschappen: zo kunnen ze bijv. lessen volgen in de filosofie, estetika, letterkunde, geschiedenis van het Oosten en Westen, politiek, ekonomie, recht, sociologie en allerlei andere vakken. Om de juiste uitspraak van een taal te leren kennen, beschikken ze over een zogenaamde Language Library.

Bij het beschouwen van het onderwijs in de Nederlandse taal in Osaka moeten we ook onderscheid maken tussen de periode vóór The Osaka Academy of Foreign Languages, en na de wereldoorlog. Vóór de oorlog, in werd Nederlands alleen maar onderwezen vanaf het tweede jaar van de Maleise afdeling. Volgens de leeropdrachten van het schoolbestuur werden de studenten in twee groepen verdeeld, die zich resp. bezighielden met de studie van het Nederlands en het Engels. Uiteraard bleef voor iedereen het onderwijs in het Maleis het belangrijkst. Het Nederlands had dus geen afzonderlijke afdeling en bleef steeds in de Maleise gekoncentreerd. Acht uren per week werden er voor het Nederlands uitgetrokken. De lessen stonden natuurlijk in verband met het toenmalige Nederlands Oost-Indië.

Na de oorlog is de situatie van het Nederlands onderwijs sterk veranderd, vooral na de omzetting van de hogeschool in een universiteit in 1949. Van 1945 tot begin 1963, dus bijna twintig jaar, werd het Nederlands onderwijs zelfs gestaakt wegens de veranderde situatie na de oorlog. Sinds vijf jaar werd het echter weer hervat en het bleef tot vandaag aan de dag voortdurend gehandhaafd.

De studie van de neerlandistiek aan de universiteit ressorteert tegenwoordig niet onder een bepaalde afdeling. In de leeropdrachten van het universiteitsbestuur staat vermeld dat de studenten naast hun hoofdvak een van de vreemde talen, waaronder zich Nederlands bevindt, dienen te bestuderen. Onder dit stelsel zijn er tans gemiddeld een twintigtal studenten, die de Nederlandse kursus volgen, d.w.z. anderhalf ur les per week gedurende één jaar.

Mijn konklusie is, dat de studie van de neerlandistiek vroeger een der prachtigste en meest betekenisvolle aktiviteiten in Japan is geweest. Ik meen dat het ook in de toekomst met sukses voortgezet kan worden. Gelet op de oude en nieuwe relaties van de neerlandistiek met ons land en het hoge peil van de Nederlandse beschaving, dienen wij ons best te doen om de studie van het Nederlands zo breed mogelijk in alle distrikten van Japan te propageren en te verspreiden. Zegt niet een goed Nederlands spreekwoord, dat ‘de aanhouder wint’?

Literatuur: Ogata Koan en Tekijuku, Tekijuku-serie, Editie nr. 1. door The Osaka University.