Ons Erfdeel. Jaargang 11

Nederlands Theater Jaarboek.

Het Nederlands Theater Jaarboek over het seizoen 1966-1967 is weer verschenen. Het belangrijkste gedeelte kwa opmaak wordt gevormd door de vele zeer goede toneelfoto's.

Wat de toneelmanifestaties op zichzelf betreft, vergt het eerste gedeelte - in kleine druk - onze aandacht.

Van tien Noordnederlandse gezeischappen

[p. 170]

is naast de titel der gespeelde stukken ook het aantal opvoeringen vermeld.

Onze aandacht gaat hier in het bijzonder uit naar het toneel uit het Nederlandstalig gebied zelf.

Van de ca 100 verschillende stukken zijn er 8 van Nederlandse oorsprong, waarbij opgemerkt moet worden dat er 3 stukken voor de jeugd bij zijn.

Het totaal aantal opvoeringen bedraagt 400 voorstellingen, hiervan 145 speciaal jeugdtoneel.

Om nog even bij de ‘naakte’ cijfers te blijven: bezien we de zgn. grote drie: Nederlandse Comedie, Haagse Comedie en het Nieuw Rotterdams Toneel, - dan werden slechts 2 Nederlandse spelen op de planken gebracht: de Haagse Comedie waagde het niet, om van haar 12 stukken één Nederlands op haar repertoire te nemen. De Nederlandse Comedie speelde traditiegetrouw de Gijsbrecht (29 voorstellingen). Nieuw Rotterdams Toneel kwam met een eerste opvoering van Wolkers ‘Wegens sterfgeval gesloten’, doch het aantal opvoeringen bedroeg slechts 4.

Totaal generaal: 39 verschillende titels (resp. 12-15-12) met 1295 opvoeringen (431-463-401), waarvan dus 2 Nederlandse met 33 voorstellingen.

Van de andere gezelschappen vermelden we:

Centrum met ‘Het moeizame liefdeleven van Attila Galop’ door Dimitri Frenkel Frank (52 voorstellingen), Nieuwe Komedie-Arena bracht ‘Mama, kijk, zonder handen’ van Hugo Claus (82 voorst.), Studio ‘Niet doen, Sneeuwwitie’ door Anton Koolhaas (53 voorst.). Bovendien bracht dit gezelschap ‘Ganzenborden’ met teksten van o.a. Nico Scheepmaker en Harry Mulisch; om het bijzonder karakter van dit spel is het niet in de rekapitulatie opgenomen.

Bijzondere aandacht vraagt voor ons het ‘Groot-Limburgs Toneel’.

Ten eerste nam het ‘De Gecroonde Leersse’ van de Duinkerkenaar Michiel de Swaen op haar repertoire en na 57 voorstellingen wordt dit stuk nog niet afgevoerd.

Maar ten tweede vestigt dit gezelschap de aandacht op een zaak waar het ons hier speciaal om gaat, nl. de samenwerking tussen Noord en Zuid. Het is het enige gezelschap met adressering aan weerszijden van de grens: St.-Truiden en Maastricht.

Juist door dit voorbeeld trof het ons, dat het Nederlands Theater Jaarboek voor de saamhorigheid in het Nederlandse taalgebied weinig begrip heeft. Het zijn misschien maar kleinigheden, doch typeren doen zij wel. Van de 45 pagina's fotomateriaal is van dit gezelschap geen enkele bijdrage.

Vervolgens wordt het optreden van Belgische gezelschappen vermeld onder de rubriek ‘Buitenlandse evenementen’.

Hier willen wij nog even bij stilstaan en terugkeren tot het cijfermateriaal.

Volgens het jaarboek traden 4 Nederlandstalige gezelschappen uit Vlaanderen in Nederland op. (Dit kunnen er natuurlijk on-officieel wel meer geweest zijn!). We willen geen spijkers op laagwater zoeken, doch ten noorden van de grote rivieren kwamen zij op één uitzondering na, niet!

Het Nationaal Toneel van België trad volgens de mij ten dienste staande gegevens 5 maal op (Eindhoven 2 x, Maastricht, Tilburg en Middelburg) en ‘Het Brusselse Kamertoneel’ en de ‘Koninklijke Vlaamse Schouwburg’ ieder één maal, resp. in Maastricht en Heerlen.

Aan de toneelgroep ‘Toneel Vandaag’ uit Brussel kwam de eer toe België op het Holland Festival te vertegenwoordigen. Zij deden dat met ‘Thyestes’ van Hugo Claus op 16 juni 1967 in Den Haag.

Totaal dus 8 voorstellingen met uiteraard 8 verschillende stukken; hiervan waren er 5 van Nederlandstalige oorsprong. Het is wel treffend dat dit aantal gelijk is aan het getal dat door Noordnederlandse gezelschappen voor het voetlicht werd gebracht, als we de jeugdstukken buiten beschouwing laten.

Naast het reeds genoemde ‘Thyestes’ vermelden we ‘De gieren’ van Pieter Prins, Hoofts ‘Warenar’ (N.B.!), ‘Het Goudland’, naar de gelijknamige roman van Hendrik Conscience bewerkt door Hugo Claus en van dezelfde schrijver ‘Een bruid in de morgen’.

Om het aantal Nederlandse opvoeringen volledig recht te doen wedervaren, vermelden we nog, dat het ‘Vestzaktheater’ twee stukken bracht van de hand van Wim Burkunk, de leider van het gezelschap. En tenslotte beijverde de stichting ‘Delfesta’ zich voor de jaarlijkse opvoering van ‘Elcerlyc’ te Delft.

Met de jeugdstukken meegerekend komen we dan op 16 Nederlandse titels. Hugo Claus mag daar een kwart van op zijn naam schrijven, als meest gespeelde auteur.

[p. 171]

Deze uitvoerige uiteenzetting dient om aan te tonen, dat er toch het afgelopen toneelseizoen iets gehaperd heeft aan de samenwerking tussen de Nederlandse regisseurs en auteurs en dat de belangstelling van eerstgenoemden voor spelen van eigen bodem miniem is.

Toevallig kregen we een dezer dagen cijfermateriaal uit Tsjecho-Slovakije onder ogen. Per jaar vinden daar maar liefst 25 premières plaats van Tsjecho-Slowaakse stukken. We willen daar dan nog wel bij in acht nemen, dat de toneelbelangstelling er veel groter is dan bij ons: 108 dramatische gezelschappen zijn er werkzaam met rond 2000 beroepsakteurs.

En zo komen we als vanzelf toch weer op ons stokpaardje terecht. Enige verbetering zou hierin te brengen zijn, door een grotere koördinatie tussen het noordelijk en zuidelijk deel van ons taalgebied. Een belangrijk taalgebied als het Duitse trekt m.i. de grenzen minder scherp dan het onze. (Dürrenmatt en Frisch worden vaak ongemerkt de Duitse nationaliteit aangemeten!)

Tenslotte zouden we enkele wensen als volgt willen formuleren. In een jaarboek dat de pretentie heeft een overzicht te willen bieden van Nederlands toneel, zou het alle aanbeveling verdienen, de Nederlandstalige toneelgezelschappen in België eveneens op te nemen, alsmede hun repertoire. De toneelliefhebber krijgt dan een juister beeld van wat er in zijn kwa oppervlakte kleine taalgebied aan dramatische kunst in het afgelopen seizoen geboden is.

Nog teveel wordt er in allerlei op zichzelf genomen belangrijke uitgaven, die met de Nederlandse taal als zodanig te maken hebben in alle facetten, te weinig rekening gehouden met de eenheid van Noord en Zuid. Daarnaast zouden we gaarne een grotere samenwerking zien wat betreft uitwisseling der gezelschappen met Nederlandse spelen. De morele verplichting van een gezelschap om toch tenminste een enkel Nederlands stuk in haar repertoire op te nemen.

Maar in de laatste en belangrijkste plaats meer belangstelling voor, en als het kan uitbreiding van, gezelschappen die in én Noord én Zuid werkzaam zijn, door gemengde samenstelling van zowel direktie als akteurs. Subsidiëring door de Nederlandse en Belgische regering zou dit mogelijk kunnen maken.

Dat dit laatste punt geen utopie is, bewijst het Groot-Limburgs Toneel.

P. Van Damme, Sleewijk (N.)