Ons Erfdeel. Jaargang 11

Staatsprijs voor Hugo Claus en Masscheroen.

Hugo Claus kreeg de driejaarlijkse staatsprijs voor toneel (125.000 BF). Dat is de tweede maal. Claus was slechts 26 toen zijn ‘Bruid in de Morgen’ genade vond in de ogen van een staatsjury. Claus (1929) is nog géén veertig.

Hugo Claus werd gelauwerd door een jury, samengesteld uit de vorige laureaat Jozef Van Hoeck (voorzitter) en vier regisseurs: Maurits Balfoort, Dré Poppe, Jo Dua en Walter Tillemans.

Het heeft géén verwondering gewekt dat Claus de staatsprijs voor toneel toegewezen kreeg. Ook al gebeurde dit tegen het bestaande reglement in. Tot nu toe kwamen alleen oorspronkelijke werken, gepubliceerd tijdens de periode van drie jaar die de inzendingsdatum vooraf ging, in aanmerking. Ondertussen werd een nieuw reglement opgesteld dat de bekroning van ouder werk zal toelaten. Men heeft-terecht-gemeend dit nieuw reglement toe te moeten passen, ondanks het feit dat het nog niet in het staatsblad verschenen was.

Op die manier kreeg de jury de gelegenheid ‘De Dans van de Reiger’ te bekronen, hoewel het stuk in 1962 gepubliceerd werd. Dit was de enige manier om Claus van de staatsprijs te laten genieten, vermits hij - en dat klinkt misschien eigenaardig - tijdens de vooropgestelde periode van drie jaar géén enkel oorspronkelijk toneelwerk had uitgegeven.

Terugblikkend zien we inderdaad dat Hugo Claus het, de laatste jaren, bij bewerkingen hield: voor ‘Thyestes’ had een stuk van

[p. 168]

Seneca model gestaan, van ‘Tijl Uilenspiegel’ was Charles De Coster de geestelijke vader en tenslotte bleek ‘Goudland’ geïnspireerd door het gelijknamig boek van niemand minder dan Conscience, door Claus ‘de douanier Rousseau van onze letterkunde’ genoemd.

In al deze bewerkingen is Claus nochtans zichzelf gebleven inzake taalgebruik, sfeerschepping en vrijmoedigheid. De gebruikte werken, - twee romans en een tragedie die 2000 jaar geleden werd geschreven, - vormden voor Claus slechts een aanleiding om eigen ideeën uit te werken, om een eigen visie te beklemtonen, om bepaalde eksperimenten te doen.

Van ‘Tijl Uilenspiegel’ maakte Claus een massaspel, onder regie van Anne Marie Prins opgevoerd door de studenten te Leiden, ter gelegenheid van het achtenzeventigste lustrum van de plaatselijke universiteit. Anne Marie Prins schreef: ‘De verhalen die in het massaspel van Claus worden verteld zijn niet willekeurig geplukt, maar bewust gekozen. Even bewust hebben wij getracht niet opnieuw de avonturen van Tijl Uilenspiegel voor u uit te stallen, maar hem te tonen in zijn tijd.’ In het programma stond: ‘De in veel grollen en listige streken verpakte avonturen van Tijl Uilenspiegel zijn zo bekend dat vaak vergeten wordt dat het hier in feite gaat om een vrijheidsepos: het Vlaams verzet tegen de dwingelandij. In de schitterende bewerking - of herdichting - van Hugo Claus komt het grootse van die strijd sterk naar voren. Een waarlijk klassiek werkstuk van een van de weinige geboren toneelschrijvers in het Nederlandse taalgebied.’

‘Goudland’ werd door regisseur Walter Tillemans aangekondigd als ‘een poppenkast voor grote mensen’ toen het in de Antwerpse K.N.S. werd opgevoerd als een soort semi-musical. Volgens Tillemans is ‘Goudland’ een persiflage, vooral gericht tegen de schroomvalligheid waarmee Conscience zijn verhalen vertelde.

‘Op zichzelf geen kwaad idee’, noteert Willy Vaerewyck in Volksgazet, ‘ware het niet dat ze wat laat komt, d.i. op een ogenblik dat men - zelfs in de meest preutse milieus - heeft afgerekend met de dorpsheid, de braafheid, de zoetzemerigheid, de maagdelijkheid en de onkreukbaarheid van het kristelijk Vlaanderen... Conscience (door de schrijver in een zetel op de scène gezet en raad gevend - nota van ons) werd even het Lieverdje, voor de happening van Claus, die onze bedaagde man met losse hand een paar haren uit de baard plukte.’

Met ‘Thyestes’ ging Claus de richting uit van Artaud's ‘théâtre de la cruauté’ en van de grand-guignol. Hij onderstreept dat, zeggend: ‘Wat heb ik weggewerkt uit de originele tekst? Niet datgene wat Corneille wilde weren, nl. “ce qui peut soulever le coeur des dames”. Maar eerder datgene waar de erudiete dames op verlekkerd waren, nl. de pseudo-aardrijkskunde, de brokjes zelfverrechtvaardigende ethiek, de antropomorfische vervoering over sterrenbeelden.’

Verder luidt het: ‘Geen dramatiek, geen karakters, geen doorlopende aktie. Alles is reine emotie. De mythe van de weerwraak belichaamd via de zinnen. Zijn onze zinnen hiervoor nog ontvankelijk?

Of grinniken wij al bij voorbaat, omdat wij geleerd hebben onze gruwel af te remmen? Of zijn wij verdoofd door de dagelijkse porties onzinnig geweld die ons worden voor-

[p. 169]

gezet, als iets natuurlijks, in de krant, op de televisie?’

De erkenning die Claus geniet blijkt uit verschillende aanduidingen. Onder meer uit het feit dat ‘Tijl Uilenspiegel’ te Brussel werd opgevoerd door het Théâtre National en dat ‘Thyestes’ werd gekozen voor het fameuze Holland Festival en - in Franse versie - voor enkele opvoeringen te Parijs in het Théâtre des Nations.

Het lijkt er dus wel op dat de jury de staatsprijs aan Claus heeft toegekend niet alleen om zijn ‘Dans van de Reiger’, maar tevens - of méér nog - om zijn totale teateraktiviteit, om de wijze waarop hij zich manifesteert als de meest opvallende toneelpromotor en -agitator van de laatste jaren in de Lage Landen.

Rond het eindejaar heeft Hugo Claus nog eens de goegemeente opgeschrikt. Ter gelegenheid van het Festival van de Eksperimentele Film te Knokke heeft hij een nieuw spel gemonteerd. Het heet ‘Masscheroen’ en het is eveneens een soort bewerking. De verklarende bijtitel: ‘oefeningen op het tema van Marieke van Niemegen’ zegt héél wat

In de aanpassing van Claus bekeert het aloude Marieke zich niet, na haar misstap met de duivel, maar ze volhardt in haar boosheid en aarzelt zelfs niet om - zélf schaars gekleed - de Heilige Drievuldigheid - onder de vorm van drie... naakte mannen - van het toneel te ranselen.

Hebben de Claus-fans in het Casino te Knokke hun idool (tevens regisseur en geldschieter van het spel oorverdovend toegejuicht, dan is er toch links en rechts stekelige kommentaar losgekomen.

In een interview met Annie De Clerck voor de Vlaamse TV heeft Hugo Claus verklaard dat hij zich met ‘Masscheroen’ bewust verwijdert van zijn vroeger werk - dat hijzelf als konventioneel voorstelt - en verder aansluit bij ‘Thyestes’. Claus heeft ‘Marieke van Niemegen’ op de korrel genomen omdat hij tégen de moraal is van het oorspronkelijk stuk. Hij vindt de kristelijke moraal, die er in voorkomt, verkeerd. Temeer omdat deze moraal nog steeds nawerkt in ons land, met tal van te verwerpen gevolgen en taboes. Zoals naar gewoonte zal Claus met deze uitlatingen tal van mensen op de tenen hebben getrapt. Wie leeft zal zien.