Ons Erfdeel. Jaargang 11

Pol Le Roy.

De Dr. L. Philipsenprijs voor Literatuur 1967 werd toegekend aan Pol Le Roy voor zijn verzamelbundel ‘Spel en Spiegel’ (365 blz., tien bundels poëzie omvattend die dateren van 1946 tot en met 1966). De bundel is eigenlijk niet het verzameld werk van deze dichter, want naast de hier gebundelde heeft Le Roy vanaf 1926 nog elf bundels poëzie gepuliceerd!

Deze publikatie is m.i. bijzonder belangrijk omdat Le Roy (een in Vlaanderen ondergewaardeerd dichter!) een balans opmaakt van zijn geestelijk avontuur: het voortdurend, doorheen gissen en zich vergissen, doorheen wanhoop en vertwijfeling, soms met donkere verbetenheid en rebellie, soms met jubelende zekerheid uitspreken van een totaalvisie op de hele kosmos. Opvallend is tevens een sterke slingerbeweging: naast bundels die de eenheid met het Al nagenoeg totaal uitspreken zijn er bundels die herhaaldelijk getuigenis afleggen van ontmoediging, angst, verbeten hopeloosheid, ruige rebellie. Maar die negatieve elementen worden dan ook telkens bezworen en ontkracht.

Het kan wel verwondering wekken dat Le Roy niet door de eksperimentelen in ‘Tijd en Mens’ werd opgenomen: de bundel ‘Ogief’ (1946-50) waarmee ‘Spel en Spiegel’ opent is volop het werk van een surrealist, een woordalchemist en een magiër maar (en dat is dan het wezenlijke verschil met de eksperimentelen), de chaotische mens zonder houvast zoals de Tijd-en-Mens-groep hem zag hzl. o.i.v. het eksistensialisme, heeft Le Roy nooit uitgebeeld. Hij maakte tot kosmos wat voor de anderen chaos was. Reeds vanaf zijn eerste werk immers doet hij een indrukwekkende poging om de Al-eenheid van mens, leven, natuur, en bovennatuur te vertolken.

Zijn visie is groots en kreatief, wordt verwoord in een soms onthutsende, vaak aan Emmanuel Looten herinnerende metaforiek en welbespraaktheid. Geen beïnvloeding, wel gelijke geaardheid. Deze visie is bovendien steeds dynamisch en positief. Alle negatieve krachten (demonen) als dood, Gods zwijgen, de wonden van ontreddering, wanhoop (angst en innerlijke gespletenheid) worden in deze visie ingeschakeld en positief omgekanteld hzl. door middel van de vrouw. Leven, dood en eeuwigheid vloeien in elkaar over, zijn wisselwerkingen en elkaar aantrekkende en tot eenheid makende polen. Geen Eros Thanatos, maar Eros die de Thanatos ontkracht, ook zinvol maakt en opheft in het Licht van het Al.

Reeds in de eerste bundel vermoedt Le Roy de ‘stijgende structuren’, hij heeft reeds een ‘edenisch levensaanvoelen’: de eeuwige droom van het paradijs geprojekteerd in de toekomst, die volgens hem geopenbaard en bestendigd wordt in de eenheid manvrouw. De visionaire dichter openbaart de verbanden: de eenheid van God, dood en ik; zijn honger naar oneindigheid is ‘meetbaar in de vrouw en haar bevruchte nacht’; doodgaan is opgaan en ondergaan in het Al. Het richtend principe in Le Roy's wereld is de vrouw, zowel de levensgezellin als het vrouwelijk religieus en kosmisch principe.

[p. 136]

De vrouw is herhaaldelijk ook de aarde zelf waaruit Antaios-Le Roy de kracht put voor zijn dichter- en zienerschap.

In latere bundels wordt Le Roy's wereldbeeld uitdiept en nauwkeuriger - onzinnig woord voor een dergelijk dichter - in kaart gebracht. Hij fulmineert nogal eens tegen ‘Tristeville. De veilige drab der zelfgenoegzaamheid. De stal’, die zijn ‘verrukkelijke adelaars’ bevuilt: het menselijk bestel, de burgerlijke maatschappij en moraal, het ‘gemijterd niet’. Essentieel een religieus dichter, heeft hij zijn religiositeit nooit laten binden door enige godsdienst: hijzelf noemt zijn religiositeit heidens, ze is heel sterk verwant met de eenheidsvisie van bepaalde natuurgodsdiensten o.a. de Keltische (net als de religiositeit van Emmanuel Looten overigens). Tegen de Westerse metafysika zet hij zich verbeten af.

Hoogtepunt van zijn dichterschap en ook van deze bundel is zonder twijfel ‘Va Banque’ (1960-64) wat mij betreft samen met de ‘Normandische Suite’ (1964-65). In de eerste bundel speelt de dichter alles op alles. Hij laat zich niet langer beroezen door bedrieglijke metaforen en ronkende frazen. Zijn bezonken levensvisie op de Al-eenheid, waaraan twijfels en zelfs vertwijfeling niet vreemd zijn, schrijft hij uit in gebalde verzen. De tweede bundel evokeert op een onthutsende wijze Normandië met zijn magischmytisch Keltisch verleden, met de elkaar aanvullende helften van zee-vrouw en rotsen-man, één grootse metafoor van Le Roy's wereld. Het zijn duistere, vaak dreigende gedichten, magische bezweringsformules, ritualiën. Het woord wordt hier, zoals overal trouwens bij Le Roy (én bij Looten) van zijn latijns-heldere betekenis losgeweekt. Het wordt suggestie van dit landschap, de donder van de zee op de rotsen, het onverstaanbaar maar onweerstaanbaar spreken van de Keltische druïden, een taal komend uit voortijden die ook Ossian Yeats en Adriaan Roland Holst hebben bezongen. Le Roy is inderdaad (andermaal net als Looten, maar anders toch: bezonkener) geëvolueerd naar een woordpoëzie die ruig, hard, abrupt en vaak bezwerend is.

Ook wie niet direkt als Richard Minne argwanend staat tegen ‘de kosmische poëten’ zal de zwakke plekken van deze poëzie kunnen ontdekken: louter taalmatière, duistere metaforiek en worsteling met het woord. Maar herhaaldelijk spreekt in deze bundel een groot dichter, een ziener, een ekstatisch bezetene. Het ‘va banque’ dat Le Roy met ‘Spel en Spiegel’ heeft gespeeld moet de poëzielezer overtuigen van zijn belangrijk dichterschap.

Willy Spillebeen