Ons Erfdeel. Jaargang 11

literatuur

P.C. Hooftprijs voor Anton van Duinkerken.

Anton van Duinkerken werd door de Nederlandse kultuurgemeenschap voor de derde maal officieel gehuldigd. In 1933 ontving hij de Van der Hoogtprijs, in 1960 werd hem de Constantijn Huygensprijs van de Jan Campertstichting toegekend, op 4 juli 1967 werd hem de hoogste Nederlandse letterkundige onderscheiding, de P.C. Hooftprijs, uitgereikt.

Het past dat een man die zelf bij zoveel gelegenheden huldetoespraken en feestreden uitsprak, op zijn beurt een welverdiende hulde in ontvangst mag nemen, die hem toekomt op grond van zijn grote verdiensten als literator en geleerde, als voorvechter van de emancipatie van de katolieke leek, als levende schakel in de kultuurintegratie tussen Noord- en Zuid-Nederland.

Anton van Duinkerken is zeker een van de meest veelzijdige hedendaagse letterkundigen in het Nederlandse taalgebied. Is hij als mens een robuuste en komplekse persoonlijkheid, naar wie men met ontzag opkijkt, dan is ook zijn werk op niet minder gevarieerde wijze ‘gelaagd’, zodat men het op verschillende niveaus van intellektuele en morele rijpheid kan bewonen. Mij is het in elk geval zo vergaan.

Als jongeren ontdekten wij Van Duinkerken via zijn toegankelijkste zijde, via zijn welsprekendheid, of zijn vertellingen en prettige essays over de gebochelde Aesopus en de lelijke Andersen, via zijn gedichten en balladen die wij van buiten hebben geleerd. Een lied om Eva, De litanie der zonderlinge zielen, De wuivende: toen al ‘klassiekers’ van voordrachtavonden en nu vaste waarden in bloemlezingen en taalboeken. Wij hoorden op zondagmiddag via de radio de stem

[p. 160]

van ‘onze korrespondent in Nederland’ die, wat mij altijd eigenaardig voorkwam, Van Duinkerken heette en later Willem J.M.A. Asselbergs bleek te zijn. Het was de tijd van zijn enorme journalistieke bedrijvigheid, die hem niet belette een ontzaglijke eruditie op verschillende terreinen van de kultuurhistorie en de levensbeschouwelijke bezinning op te doen. Die man, die aan de universiteit geen enkele skriptie inleverde, werd in 1937 doctor honoris causa van de Leuvense Alma Mater, in 1940 hoogleraar te Leiden, in 1952 hoogleraar en later rektor van de Nijmeegse universiteit. In die jaren ontdekten wij het 9e deel van de grote Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden, waarin Van Duinkerken het tijdperk van de vernieuwing sinds het laatste kwart van de 19e eeuw behandelt. De Vondelkenner in gesprek met Perk, Kloos, Boeken, Paap, P.L. Tak, H. Roland Holst! Ter gelegenheid van zijn 60e verjaardag op 3 januari 1963 verschenen drie delen Verzamelde geschriften met de belangrijkste teksten die ons o.m. de weg openden naar het vervoerend historisch debat met Menno ter Braak. De drie boekdelen, samen ca. 3.000 bladzijden, verdienen een ereplaats in de biblioteek van de neerlandikus. Niet alleen is de geschiedenis van de westerse kristenheid er met stimulerende studies over Augustinus, Bernardus en Dante in vertegenwoordigd, want als Van Duinkerken op één punt tégen zijn en onze tijd in heeft geleefd, dan is het door zijn onwankelbare interesse voor en trouw aan de traditie. Ook de in de aktualiteit geïnteresseerde bladert steeds weer met vrucht in deze geschriften, want met Mauriac, A. Roland Holst, Walschap of M. Gijsen dialogeert Van Duinkerken even warm en bevoegd als met zijn verre beminnelijke hartevrienden Vondel of Bernardus van Clairvaux. De traditie en de eigen tijd gekonfronteerd in éénmanssymposion van eruditie, smaak, bezinning, wijsheid, levenskunst: het is één aspekt van de syntetische Van Duinkerken, de vertellende, de vorsende, de betogende, de polemische, de kritische. Er zijn geen kompartimenteringen in deze man noch in zijn oeuvre. Hun naam is: één in veelheid.

Bladeren wij dan even in dit verzameld werk, al moeten wij ons ervan vergewissen dat daarnaast een wellicht even omvangrijke bundeling kon geschieden van artikels die vooralsnog in krant en tijdschrift verborgen liggen. Sinds 1963 zijn overigens reeds ten minste twee nieuwe bundels essays verschenen.

In die geschriften komen vooreerst studies voor die in de archiefkamer van de historikus geschreven werden. Hoezeer Van Duinkerken altijd de onmisbare rol van de intuïtie heeft verdedigd, toch leverde hij historische onderzoekingen met een wetenschappelijke akkuratesse inzake bronnenonderzoek en bibliografische opzoekingen, die een karakterisering van Van Duinkerken



als ‘maar een intuïtionist’ volkomen onverantwoord maakt. Zijn lange bedrijvigheid in de journalistiek heeft zijn intuïtieve flair aangescherpt, zijn polemische slagvaardigheid duchtig getraind, hem de zin voor de hoofdtoon in een veelheid van verschijnselen bijgebracht. Maar waar het moest, heeft de dichterlijk begaafde de ascese van de wetenschappelijke akribie niet geschuwd. Hij heeft zijn baatloze weetgierigheid - sieraad van de ware man van wetenschap - zelfs milddadig geschonken aan onderwerpen die zich slechts in de marge van het wetenswaardige bevinden. Toch heeft deze historische vorser, kultuurhistorikus bij uitstek, de geschiedschrijving nooit als filisterij beoefend.

Van Duinkerkens historische interesse doorbreekt de onpersoonlijkheid van het boekhoudkundig overgeleverde weten. De histo-

[p. 161]

rie is voor hem uitnodiging tot kontrontatie, een arena van gedachtenkonflikten met persoonlijke totale inzet. De historie is voor hem nooit ‘onaandoenlijk’ geweest, zoals hij schreef in een studie over Jacob Cats. Figuren van het tweede en derde plan waren hem niet te min om ze met bezielde speurzin uit de nevelen van het verleden naar voren te halen. Van Duinkerkens historisch oeuvre is een bevoegde kritiek van onze gemakzuchtige vergetelheid. Het moet een benijdenswaardig voorrecht zijn, Willem Asselbergs als leermeester der geschiedschrijving te hebben gehad.

Naast de historikus treft ons de fundamenteel religieuze mens, wars van puriteins supernationalisme evenzeer als van vreesachtig obskurantisme. Hoezeer ook beslagen in de teologische en filosofische fundering van het katoliek geloof, heeft hij nooit de levensechte vroomheid der eenvoudigen geminacht. Die koëksistentie, in zijn ervaring van de religieuze dimensie, van scholastisch-refleksieve bovenbouw en volks oergeloof is ook een aspekt van de syntese Van Duinkerken. De rotsvaste verankering van zijn katoliek-zijn in het dogma van Rome, te zamen met het vertrouwen in de ratiocinerende scholastiek, kan nu wat overjaars aandoen. De historische betekenis van Van Duinkerkens aktie op het gebied van de emancipatie van de katolieke leek in Nederland tussen de twee oorlogen kan echter moeilijk overschat worden. Het was het ‘aggiornamento’ van zijn generatie. Dat de Nederlandse katoliek nù zulke progressieve taal spreken kan, is wellicht voor een groot deel te danken aan de voorpostgevechten die toen door nonkonformisten als Van Duinkerken geleverd werden.

Meer bepaald de polemiek met Ter Braak, Just Havelaar, Gerard Bruning e.a. zal geboekstaafd blijven in elke serieuze geschiedenis van de religieuze bewustwording in Nederland. Voor Ter Braak was Van Duinkerken een scholastisch sofist, een man die geloofde in de ‘infantiele bétise’ van het kristendom, schermde met gedefinieerde waarheden en daardoor de historische opmars van het denken in zijn volle draagwijdte niet kon of mocht erkennen. Het enigszins starre, stabiele ontologisme van de katoliek stond hier diametraal tegenover het mobiele relativisme van de skeptikus. Het waren vervoerende jaren voor Van Duinkerken en voor de Nederlandse geloofsgemeenschap in haar geheel. Het evangelische geloof, de blijde geluksboodschap voor alle tijden - hoeveel keien er in de universele maalstroom ook nog mogen omgewenteld worden - kwam er ongebroken uit. Nederland had toen een polemist van zijn kaliber nodig. Hij verdient een ereplaats onder Nederlands weinige rasechte polemisten, zoals hij ook een van de weinige moderne Nederlandse hekeldichters is.

Tenslotte mag hier speciaal gewezen worden op Anton van Duinkerkens rol in de kulturele integratie van Noord en Zuid. De Vlamingen hebben hem zowat geannekseerd als een van de hunnen, en dat zonder veel moeite. Vele Nederlanders die de mond vol hebben over de kultuurbroeders uit het Zuiden geven mij vaak de indruk bij de groot-Nederlandse gemeenschap te behoren ongeveer zoals Baarle-Hertog bij België hoort. De Brabander Van Duinkerken is geen grensgeval, in de struktuur van zijn persoonlijkheid zijn de rijksgrenzen tussen Noord en Zuid onbestaande. Met woord en daad diende hij de zaak van de éne Nederlandse kultuur, ons aller erfdeel. Hij kent en houdt van Vlaanderen als geen ander Nederlander. En hij is aanwezig, gul, bezielend, slagvaardig. Onlangs nog fungeerde hij samen met zijn Nijmeegse kollega K. Meeuwesse te Antwerpen als stichtend lid bij de oprichting van een wetenschappelijk Centrum dat zich uitsluitend de studie van het moderne Vlaamse kultuurleven ten doel stelt.

Bij alle belangrijke gemeenschappelijke initiatieven in de literaire sektor en ver erbuiten was hij aktief betrokken. Onder de weinige Noordnederlandse professoren die een Vlaamse student kent, gehoord en gelezen heeft, staat hij op de eerste plaats. Hij zegde ooit hoe betreurenswaardig het is dat een Haarlemmer niet weet noch moeilijk kan te weten komen wat er in Aalst gebeurt. Hij weet het. Hij heeft de integratie van Noord- en Zuid-Nederland niet zo maar een lippendienst bewezen. De toekenning van de P.C. Hooftprijs aan Anton van Duinkerken weze dan ook een gelegenheid voor de hele Nederlandse kultuurgemeenschap om hem haar hulde en dankbaarheid te betuigen.

Marcel Janssens, Leuven