Het Offer des Heeren

§ ^* Na de wijse: Het was een Joden dochterken.

⁺ ALsmen duysent vijfhondert heeft gheschreuen

En eenentseuentich Jaer

* [n^o. 2.] ⁴⁾

4) Volgens het amsterdamsch sententieboek ('t vonnis is afgedrukt bij Van Braght, bl. 541: zie ook Ter Gouw, VI, bl. 286) is ‘Gerrit Cornelisz., anders Gerrit Boon genaemt, groot Schuytvoerder, Poorter dezer Stede, 26 Juni 1571 veroordeeld om metten vijere te worden geëxecuteert’. Ook de pogingen, aangewend om hem tot afval te bewegen, en de herhaalde folteringen, die men hem aandeed, worden daar vermeld. Gerrit is evenals Clement Henricksz. (bl. 478 boven) een der slachtoffers te Amsterdam van de reactie na Alva's komst, uit den tijd toen Amsterdam ‘Moorddam’ heette. Onbegrijpelijk blijft het, dat men hier zoo naar Doopsgezinden moest zoeken, terwijl in de nabijheid Waterland vol was van hunne gezindte. Maar dit raadsel doet zich telkens voor: slechts een enkele martelaar ook daar waar de broederschap zeer talrijk was. - Het lied steekt evenals het voorafgaande en het volgende ongunstig af bij de oudere martelaarsliederen. De versbouw en vooral de zinsbouw zijn tamelijk onbeholpen. Zie Inleiding, bl. 624.

+ Van Gerrit Corneliszoon tot Amsterdam ghebrant An. 1571.

[p. 655]

 

Heeft Gerrit Corneliszoon verheuen ¹⁾

 

Ghelaten zijn ionge leuen

 

tAmsterdam int openbaer.

 

In een vlotschuyt natvermonden

 

Tot wercken was hy bereyt

 

Daer heeft hem de Schout geuonden

 

Geuangen ende gebonden

 

Ende na Stadthuys geleyt.

 

Sanderdaechs is hy voortgecomen

 

Voor den Raet op dat pas

 

En hebben seer neerstich vernomen

 

En vraechden hem sonder schromen

 

Welck dat zijn gelooue was.

 

Sijn geloof tot dien tijden

 

Beleet hy onueruaert

 

Maer sy wilden dat hy sou belijden

 

Sommighe die waren bezijden ²⁾

 

Maer Godt heeft zijn mont bewaert.

 

Als sy na haer vermogen

 

Hem eens hadden gepijnt,

 

Hebben zijn cleederen wtgetogen

 

En met doecken verbonden zijn oogen

 

⁺ Merckt doch der slangen fenijn.

 

Al om des rechts verstrangen ³⁾

 

Hebben sy zijn handen ouerstuer

 

Ghebonden en op gehangen

 

En zijn so van hem gegangen

 

Och vrienden dit was so suer.

 

De Heeren hooge van moeden

 

Hebben noch onuersaecht

 

Hem doen slaen met scherpe roeden

 

Godt ginck zijn tonge behoeden

 

Dat hy niemant heeft beclaecht ⁴⁾.

 

Den Buel seer wreet van sinnen

 

Hebbensy op dat saysoen

1) Deze uitdrukking klinkt voor Gerrit Cornelisz. al heel vreemd. Kan ‘verheven’ ook zijn: ‘op een hoogen brandstapel gezet’?

2) Zij wilden, dat hij sommige geloofsgenooten, die zich verborgen hielden, zou bekennen of aangeven.

+ Fol. 56 v^o.

3) De folteringen, die Gerrit Cornelisz. tot tweemaal toe heeft moeten doorstaan en die in de nu volgende coupletten uitvoerig worden beschreven, waren bijzonder zwaar: zie bl. 167, 408 hierboven. Natuurlijk was het te doen om hem te noodzaken geloofsgenooten aan te geven, maar ‘God heeft zijn mond bewaard’.

4) Aanklagen; hier: aangeven.

[p. 656]

 

By haer ontboden daer binnen

 

Om tontcleeden ginck hy beginnen

 

De Buel moeste zijn werck doen.

 

Handen en voeten ginck hy binden

 

En themde voor zijn gemacht ¹⁾,

 

Daer saten de Leeuwen en grinden,

 

O Godt hoe connen zijt al geuinden

 

Dat opt onnoosel is bedacht ²⁾.

 

Op de pijnbanck heeft hy gelegen

 

Merckt wat geslachte dat dit is

 

Hem daer met roeden geslegen

 

En met een aker vol, ten dient niet geswegen

 

In zijn lijf gegoten met pis ³⁾.

 

De draeck moeste hem noch wreken

 

Tegent Lam met grooten spijt

 

Merckt wat hier is gebleken

 

Bernende keerssen hebben sy ontsteken ⁴⁾

 

Onder zijn armen des seker zijt.

 

Tweemael gehangen sonder worgen

 

Eens met gewicht aen zijn voet

 

O Godt al zijt ghy lang int borgen ⁵⁾,

 

Sult noch wel betalen sonder sorgen

 

Die dus vergieten tonnoosel bloet.

 

Dus hangende aen de koorde

 

Liepen sy wech al met verdrach ⁶⁾

 

Na vraechden sy als de verstoorde

 

⁺ Wilt ghy niet lijden met corte woorden

 

Sullen dus handelen al den dach.

 

Hy danckte Godt almachtich

 

Die ons doet behouden het velt

 

En bewaerde zijn mont seer crachtich

 

Voor synen naesten warachtich ⁷⁾

1) De pudenda: nog tegenwoordig hier en daar in de volkstaal.

2) Hoe kunnen zij dat alles uitvinden, wat op (tegen) het onnoozele (de onnoozelheid, de onschuld) is bedacht, n.l. om deze te treffen, haar kwaad te doen.

3) Zie bl. 408 en aanteekening 2 aldaar.

4) Zie bl. 408 en aanteekening 2 aldaar.

5) ‘Al gunt gij hun lang uitstel van de afdoening van hunne schuld, van 't ondergaan van hunne straf: gij zult hun dat kwaad wel eenmaal vergelden, zonder dat er reden is om zich bezorgd te maken dat misschien die betaling geheel zal uitblijven, de straf hen nimmer bereiken zal’.

6) ‘Terwijl hij dus aan het koord hing, liepen zij langzamerhand de een na den ander weg; terwijl zij met weinig woorden in hunne boosheid hem vraagden: wilt gij niet (be)lijden (hetzelfde als bekennen; hier: anderen aangeven)? Zoo zullen wij den geheelen dag aldus met u doen’.

+ Fol. 57 r^o.

7) ‘Trouw’; voor zijne naasten waarachtig, een trouw vriend zich betoonend.

[p. 657]

 

Daerom was hy seer gequelt.

 

Seer gepijnicht naet gewagen ¹⁾

 

So dat hy niet conde gaen

 

Op een stoel was hy gedragen

 

Alsmen voort recht soud gaen claghen

 

In de vierschare was hy gedaen.

 

Merckt wat eer sy hem toonden

 

In de vierschaer als een sot

 

Met een hoet met bloemen hem croonden

 

Ghelijck als sy Christum loonden

 

Also hielden sy met hem den spot.

 

Sentency met cleene verstanden ²⁾

 

Vuytten sy, en deden wraeck

 

Datmen sou worgen en branden

 

En also brengen van handen

 

Ghebonden aen eenen staeck.

 

Hy danckte den Schout gehuldich ³⁾

 

Van zijn sentencie wreet

 

En droegen hem seer verduldich ⁴⁾

 

Voort volck menichuuldich

 

Tot voor de pael die was bereet.

 

Seer vierich tot God beradich ⁵⁾

 

Riep hy so seer bequaem

 

O Vader weest my genadich

 

Maeckt my een van v minste schaepkens dadich ⁶⁾

 

Ofte tminste lit aen v lichaem.

 

O Heere die hooch zijt geseten

 

En hier beneden siet

 

Die een kender sy van alle secreten

 

De herten hoe hooch int vermeten ⁷⁾

 

Voor hem isset gerekent al niet.

1) Naar 'tgeen men ervan vertelde.

2) N^o. 9, 1590: uytten; n^o. 11, 1599: wtten. - ‘Verstand’ is hier niet het zielsvermogen, maar drukt de werkzaamheid uit: het verstaan. Derhalve: ‘zonder dat zij veel van het geval verstonden, met niet dan weinige pogingen om daarin door te dringen of dat grondig te onderzoeken spraken zij maar vonnis en bepaalden zij als straf, dat men hem zou worgen en branden en op die wijze op zijde zetten, van kant doen’ (‘hand’ dient dikwijls ter aanduiding van iemands linker-, rechterzijde), d.i. dooden.

3) Of ‘gehoudig’: goedgunstig, trouwhartig.

4) Geduldig, lijdzaam.

5) ‘Welberaden, riep hij liefelijk.’

6) Eigenlijk: ‘werkzaam’: die ‘metterdaad’, n.l. in het lijden van het martelaarschap, zich uwe schapen toonen.

7) In hunne raadslagen, plannen.

[p. 658]

 

Driemael geroepen seer vyerich

 

Heeft hy, o Vader coen ¹⁾

 

⁺ Vergeeft haer seer goedertierich

 

Hoe wel sy my quellen onmanierich

 

Sy en weten niet wat sy doen.

 

Och volck, eewich is so lange

 

Vader, eewich is lange tijt

 

Riep hy met herten banghe

 

Och dese Crijch, is seer stranghe

 

Vecht nv vleesch, dits de laetste strijt.

 

Als de koorde was aen zijn keele

 

Riep hy voor minst en meest ²⁾

 

O Vader ick v hier beuele

 

Voor de menschen ick dit niet heele

 

In uwe handen mijnen gheest.

 

Dus dede hy zijn offerhande

 

Al voor de werelt blent

 

Hy vreesde werelt, doot noch schande

 

Noch de heeren van den lande

 

Hy street met ghewelt totten ent.

 

Dus wilt nv niet meer vechten

 

Ghy Rechters van Amsterdam

 

Tegen des Heeren knechten

 

Is seer quaet om te rechten ³⁾

 

Want onnoosel is dat Lam.

 

Wilt v veruolch laten

 

Ghy Rechters ouer al

 

Want v groote mandaten

 

Ende des Conincx placcaten

 

Int ordeel niemant helpen sal.

1) ‘Coen’ kan moeilijk eene eigenschap van God uitdrukken. Dus moet het bij ‘roepen’ behooren.

+ Fol. 57 v^o.

2) Voor groot en klein.

3) ‘Te procedeeren’; vandaar: ‘te strijden; want het lam (Christus) is (en ook de zijnen zijn) onschuldig (en staan dus onder des Almachtigen bescherming)’.

4) Volgens het amsterdamsch sententieboek ('t vonnis is afgedrukt bij Van Braght, bl. 541: zie ook Ter Gouw, VI, bl. 286) is ‘Gerrit Cornelisz., anders Gerrit Boon genaemt, groot Schuytvoerder, Poorter dezer Stede, 26 Juni 1571 veroordeeld om metten vijere te worden geëxecuteert’. Ook de pogingen, aangewend om hem tot afval te bewegen, en de herhaalde folteringen, die men hem aandeed, worden daar vermeld. Gerrit is evenals Clement Henricksz. (bl. 478 boven) een der slachtoffers te Amsterdam van de reactie na Alva's komst, uit den tijd toen Amsterdam ‘Moorddam’ heette. Onbegrijpelijk blijft het, dat men hier zoo naar Doopsgezinden moest zoeken, terwijl in de nabijheid Waterland vol was van hunne gezindte. Maar dit raadsel doet zich telkens voor: slechts een enkele martelaar ook daar waar de broederschap zeer talrijk was. - Het lied steekt evenals het voorafgaande en het volgende ongunstig af bij de oudere martelaarsliederen. De versbouw en vooral de zinsbouw zijn tamelijk onbeholpen. Zie Inleiding, bl. 624.