Het Offer des Heeren

[p. 649]

§ ^{+ *} Na de wijse: Een eeuwige vruecht die niet en vergaet.

⁺ Alsmen schreef duyst vijfhondert Jaer

Ende twee en tsestich mede
Sachmen te Gent dits openbaer ²⁾
Vrome Christenen ontleden ³⁾
Om tgetuygenisse Christi soet
Twelck sy beleden met ootmoet
Totter doot sonder verflouwen
Haer Fondament alleen
Was ^* Christus de verworpen steen,
Alleen op hem stont haer betrouwen.

Ick moet v clagen Heer mijne noot

Hoe lang salmen dit noch hooren

+ Fol. 53 v^o.

* [n^o. 1.] ¹⁾

1) In dit lied komt, 't blijkt uit vergelijking van den inhoud met de lijst, door de Bibliographie, I, lxxvi et suiv., uit tal van andere gegevens opgemaakt, meer dan ééne vergissing voor. Dat is ook niet te verwonderen. De vervaardiger heeft, naar 't schijnt, alleen zijn geheugen geraadpleegd: ten minste, men moet dit uit ‘na mijn onthou’, fol. 55 ro, afleiden. Zoo komt no. 9, Cijnken van Geldere, in geen ander bericht uit het jaar 1562 voor; ontbreekt Willem de Duyck, 1565, eveneens in iedere kroniek; heeft het Groot Offerboek van 1615 den naam van no. 4 verbeterd, ‘Lowijs’ in ‘Louwerens’; heet no. 34 Janneken de Joncheere, terwijl wel elders blijkt dat in 1562 - niet in 1569 - iemand van dien naam is gedood (no. 6 of no. 7 van dit lied) maar van de zes martelaressen, die in het lied voor 1569 worden opgegeven, slechts vier in andere berichten worden vermeld. Opmerking verdient, dat het lied van geen enkel slachtoffer uit 1566, 't jaar van den beeldenstorm, en 1567 weet. Ook de Bibliographie vond nergens gewag gemaakt van eenig doopsgezind martelaar, die tusschen 1 Januari 1565 en 30 Maart 1568 zou zijn geëxecuteerd. De in dien tijd gevonnisten zijn schuldigen aan dien beeldenstorm.
In 1577 is in dergelijke uitgaaf als de Twee schone Brieven.. van Hendrick Verstralen uitgegeven: Een corte Bekentenisse.. van Herman Timmerman. Achter dit boekje evenals achter den herdruk daarvan, die in 1578 verscheen, is ons lied opgenomen. Verband tusschen beide is niet te ontdekken. Herman Timmerman toch, de man, die zich in 1560 in geschrifte zoo krachtig heeft verzet tegen Menno en Dirk Philips en beider strengheid in 't bannen, schijnt te Antwerpen te hebben gewoond, waar hij 25 Mei 1569 verbrand is. Dan kan dus het lied niet van hem zijn. Intusschen ben ik niet zeker, of de dikwijls genoemde waterlandsche oudste wel dezelfde Herman Timmerman is als de martelaar van dien naam.

+ Van xlj. Christenen binnen gent gedoot tusschen tiaer lxij. ende lxix. Waer ghy aldus een # siet, daer beginnen telcken nieuwe offerhanden.

2) Het is algemeen bekend; dit weet iedereen.

3) Eigenlijk ‘verminken’; hier natuurlijk: ‘dooden’.

* Ps.118.22. Esa.28.16. Mat.21.42. Mar.12.10. Luc.20.17.

[p. 650]

 

^{+ †} Datmen rontsom Jerusalem ¹⁾ doot

 

En stort het bloet der wtuercoren

 

^‡ De Lichamen uwer knechten excellent

 

Sijn den vogelen en dieren als nu present

 

Al tot een spijse gegeuen

 

^* So wie van tquaet aflaet

 

Ende doet na Christus raet

 

Die moet tot allemans roofs ²⁾ wesen.

 

Hoe iammerlijck worden sy vermoort

 

Die Gods Woort recht beleuen

 

^† Een gaepspel, van der werelt verstoort ³⁾

 

Sijn sy al hier beneuen

 

Een yeghelijcx verworpsel me

 

Somen nu siet in alle ste

 

Alsmen wel mach vermonden

 

Haer leuen, lijf, en goet

 

Was voor den Name Christi soet

 

Ghelijck als dese nu zijn beuonden.

 

⁺ Vrymoedich, cloeck, en excellent

 

^* Heeft Peter van Maldegem al voren

 

Sijn geloof beleden voor de Heeren blent

 

^* Met Peter van Male sonder stooren

 

^* En daer toe oock Jacques Bostijn,

 

^* Met Lowijs Alaerts cloeck en fijn

 

Sy streden voor des Heeren Name

 

^* Nv rusten sy onder den Outaer

 

So Joannes tuycht openbaer

 

Met witte cleederen bequame.

 

^* Vijnken en Goudeken de Joncheer

 

^* Met Janneken ionck van dagen

 

Dees dry gesusters bleuen by Gods leer

 

Totter doot sonder versagen

 

^* Betken van Maldegem hielt totten endt

 

^* Met Cijnken van Geldere ongeschent

 

Dus sullen sy ten seluen stonden

 

Als Christus haer Bruydegom soet

 

Henlieden sal comen te gemoet

+ Fol. 54 r^o.

† Acto.4.11. 1.Pet.2.7. Psal.79.5.

1) Letterlijk uit psalm 79:3. ‘Rondom’ Jeruzalem, d.i. het heiligdom, de ware gemeente van Christus, past hier eigenlijk slecht. Bedoeld zal wel zijn: ‘overal waar zich geloovigen bevinden’.

‡ Psa.79.2.

* Esa.59.15.

2) Slachtoffer van rooverij, van geweld.

† 1.Cor.4.13.

3) ‘Een schouwspel van (voor) de booze, de op hen vertoornde wereld, zijn zij hier nog bovendien (‘beneven’) in ieders oog verworpelingen.‘

+ Ann.1562.

* #1.

* 2.

* 3.

* 4.

* Apoc.6.11.

* #5.6.

* 7.

* 8.

* 9.

[p. 651]

 

^* Als reyne Maechden zijn beuonden.

 

⁺ Guillame van Dale met cloecken moet

 

Heeft om der waerheyt zijn leuen

 

Verlaten, en oock gestort zijn bloet

 

Dus wort hy van Godt verheuen

 

Hy en vreesde sweert noch gloet

 

Dus loefde hy den Heere goet

 

En sal tot zijnder vromen ¹⁾

 

Dat Rijcke der Hemelen fijn

 

In eewicheyt besittende zijn

 

Een eewige vruecht niet om sommen ²⁾.

 

^* Int Jaer van drientsestich dit wel beuroet

 

^* Dierick Lambrechts ionck van dagen

 

Streedt voor tgelooue wel gemoet

 

Totter doot sonder versaghen

 

^* Christiaen van Wettere wilde ooc mee

 

^* Met Anthonijn de Wale na de ste

 

Dus sullen sy hebben te loone

 

^† Cleederen wit en reyn

 

Al met Gods Wtuercoren gemeyn

 

Daer toe ^‡ des leuens croone.

 

^* Int Jaer vierentsestich wel aenmerckt

 

^* Steuen de Graet seer vierich

 

^* Met Cijnken zijn moeder wel gesterct

 

In ouderdom seer goedertierich

 

Dus sullen sy dits openbaer

 

Hier bouen by de Hemelsche schaer

 

Louen den Heere schoone

 

^* En singen dat nieuwe Liet

 

Als ons Joannes bediet

 

Al in des Hemelsch throone.

 

^* Perijnken Ketels wel bekent

 

Heeft om der waerheyt, wilt hooren

 

Sint Peters int Clooster haer leuen gheent

 

^* Met Leenken haer moeder sonder stooren ³⁾

 

^† Dus sullen sy worden gheloont

 

Ghelijck als Esdra was vertoont

 

Op den Berch Sion gepresen

 

Al met een croone playsant

* #10.

+ Fol. 54 v^o.

1) ‘Zal te zijner bate het heerlijk hemelrijk enz.’

2) ‘Niet om op te sommen’; niet te beschrijven.

* An.1563.

* #11.

* #12.

* 13.

† Apo.6.18.

‡ Sap.14.8. 4.Esd.2.43. 2.Tim.4.9.

* An.1564.

* #14.

* 15.

* Exo.14.3.

* #16.

* 17.

3) Zij hebben in St.-Pietersklooster den dood ondergaan zonder te ontstellen, zonder verbijsterd te worden.

† 4.Es.2.45.

[p. 652]

 

En Palmtacken in de hant

 

Vant Jongelinck ¹⁾ hooge verheuen.

 

⁺ Perijnken en Martijnken van Male coen

 

^* Twee gesusters, wilt aenmercken

 

Met vleesch noch bloet haer niet beuroen ²⁾

 

Want Godt condese wel stercken

 

^† Peter van der Muelen corts daer naer

 

Streedt voor t gelooue openbaer

 

^* Int Jaer vijfentsestich mede

 

^* Willem de duyck gemeyn ³⁾

 

Verliet oock des werelts pleyn

 

Dus zijn sy nu in goeden vrede.

 

^* Int Jaer achtentsestich dit beuroet

 

^* Jan Parijs al na tbetamen

 

^* Pierken van Cleue wel gemoet

 

^* En Lauwerens Peters bequame

 

^* Hendrick Maesschap ⁴⁾ seer vailliant

 

Was met haer leuende verbrant

 

Dus sullensy allegader

 

Hooren een lieffelijck woort

 

^‡ Coemt ghy gebenedijde voort

 

By mijnen Hemelschen Vader.

 

^* Jan de Smit na mijn onthou

 

Streedt cloeck al sonder sneuen ⁵⁾

 

^* Corts daer na Daniel de Pou

 

Beleedt Christus woort verheuen

 

^* Daniel van Voren wel bekent

 

^* Met Passchier Weyns seer excellent

 

En wilde Gods woort niet schamen

 

Dus salse Christus fijn

 

^* Schencken den nieuwen wijn

 

Hier bouen, al na tbetamen.

 

^* In 't Jaer negenentsestich dit aenhoort

 

^* Roelant Stayaert ten desen

1) ‘Zij zullen worden geloond’ (zes regels vroeger) ‘van den jongeling’, volgens 4 Ezra 2:46 de Zoon van God.

+ Fol. 55 r^o.

* 18.19.

2) Te rade gaan. Eigenlijk: ontvingen niet van vleesch en bloed haar licht, inzicht.

† 20.

* An.1565.

* #21.

3) Gemeenschappelijk, te samen met hen.

* An.1568.

* #22.

* 23.

* 24.

* 25.

4) Het Groot Offerboek van 1615 - de verzamelaars daarvan behoorden alle of voor een deel tot families van uitgeweken Vlamingen - noemt hem Hendrick Maelschalck en bericht, dat hij en de drie voorafgaanden ‘noch met de Ghemeente niet vereenight waren, maer aenkomende vrienden ende tot vereenighen bereyt’. Op 't schavot zongen zij het bekende ‘Ick roep U o hemels Vader aen’. Dat Offerboek deelt ook een brief van Hendrick mede.

‡ Mat.25.34.

* #26.

5) Zonder falen of zonder aarzelen.

* #27.

* #28.

* 29.

* Mat.26.28. Mar.14.25.

* An.1569.

* #30.

[p. 653]

 

^* Joos Goethals en sloech niet bloot ¹⁾

 

^* Peter Stayaert oock beneuen

 

^* Janneken Roolants zijn echte wijf

 

^* En Janneken de Joncheer verliet haer lijf

 

Dus zijn sy vroom gebleuen

 

^† Als tgout beproeft int vier

 

Dus salse de Heer goedertier

 

⁺ Sijn Hemelsche Rijcke geuen.

 

^* Christoffel Buyse was ooc bereyt

 

^* Lauwereys van Rentergem mede

 

Het cruys te dragen met goet bescheyt

 

^‡ Op den engen wech na sHemels stede

 

^* Joos Messenier tot zijn behoet

 

^* En Grietken Baets seer wel gemoet

 

Dus sullen sy wilt hooren

 

Int nieuwe Jerusalem fijn

 

Want Christus haer licht sal zijn

 

Het eewige leuen sal haer gebueren.

 

^* Jacxken Terlinck bleef vast gebout

 

Op Christum den Heere gepresen

 

Haer vijf kinderkens sy den Heere betrout

 

Die sorcht voor haer; beneuen ²⁾

 

^* Tanneken vander Muelen reyn,

 

^* Met Jacxken van Hussele gemeyn ³⁾

 

Hoe vrolijck sullen sy wesen

 

Als der Basuynen geschal ⁴⁾

 

Coemt hier mijn liefste getal

 

By mijnen Vader hooch verheuen.

 

Alle dese hebben haerleuen geent

 

Gheleden voor de Waerheyt reyne

 

In Vlaenderen binnen der stadt van Gent

 

Sachment al in gemeyne ⁵⁾

 

Ick bidde v crachtich Vader goet

 

V Wtuercoren geeft doch moet

 

Die nu als noch tentijden

* #31.

1) ‘Een bloote slaan’ is: ergens geen eer mede inleggen, schipbreuk lijden; overeenkomende met het duitsche ‘fehlschlagen’.

* 32.

* 33.

* 34.

† 1.Pet.1.7.

+ Fol. 55 v^o.

* #35.

* 36.

‡ Mat.7.13. Luc.13.22.

* #37.

* #38.

* #39.

2) ‘Bovendien’. De kommapunt voor ‘beneven’ is door mij ingevoegd.

* 40.

* 41.

3) Gemeenschappelijk, te zamen.

4) De maker van dit lied vindt er geen bezwaar in om ter wille van 't rijm woorden weg te laten, die men gemakkelijk bij 'tgeen er staat bijdenken kan. Zoo ook acht regels verder: ‘in banden, torment’, n.l. zijn. Hier: ‘klinkt’.

5) N^o. 11, 1599: ‘in 't gemeene’. Voor ieders oogen, in 't publiek.

[p. 654]

 

Met druck in banden, torment ¹⁾

 

Bewaertse O Heere ongeschent

 

Al die om uwen Naem zijn in lijden.

 

Ick dancke Godt den Vader door Christum soet

 

Die zijn wtuercoren als voren ²⁾

 

Verlost heeft door zijn genade goet

 

Van valsche leere, wilt hooren

 

Bewaert ons O Heere al te saem

 

Wy die noch pelgrimagie gaen

 

In groot perijckel met dangier

 

⁺ Geeft ons O Heere, uwen gheest

 

^* Als wy beproeft zijn met tempeest

 

Als tgout ende tsiluer door het vier.

 

Broeders en Susters int gemeen

 

En vreest druck, banden, noch lijden

 

Christus ons Coninck en anders geen

 

Wil ons vantquaet beurijden

 

Dus blijft vast op hem gebout

 

Van zijne wegen niet en flout ³⁾

 

So sult ghy salich wesen

 

Hier mede neme ick mijn endt

 

Beuele v Godes Gheest excellent

 

Sijnen Naem blijft eewich gepresen.

1) Zie aanteekening 4 op de vorige bladzijde.

2) Of: ‘gelijk te voren’, ‘voorheen’; óf: ‘vóór alles’, ‘bovenal’.

+ Fol. 56 r^o.

* 1.Pet.1.7.

3) Verflauwen.

1) In dit lied komt, 't blijkt uit vergelijking van den inhoud met de lijst, door de Bibliographie, I, lxxvi et suiv., uit tal van andere gegevens opgemaakt, meer dan ééne vergissing voor. Dat is ook niet te verwonderen. De vervaardiger heeft, naar 't schijnt, alleen zijn geheugen geraadpleegd: ten minste, men moet dit uit ‘na mijn onthou’, fol. 55 ro, afleiden. Zoo komt no. 9, Cijnken van Geldere, in geen ander bericht uit het jaar 1562 voor; ontbreekt Willem de Duyck, 1565, eveneens in iedere kroniek; heeft het Groot Offerboek van 1615 den naam van no. 4 verbeterd, ‘Lowijs’ in ‘Louwerens’; heet no. 34 Janneken de Joncheere, terwijl wel elders blijkt dat in 1562 - niet in 1569 - iemand van dien naam is gedood (no. 6 of no. 7 van dit lied) maar van de zes martelaressen, die in het lied voor 1569 worden opgegeven, slechts vier in andere berichten worden vermeld. Opmerking verdient, dat het lied van geen enkel slachtoffer uit 1566, 't jaar van den beeldenstorm, en 1567 weet. Ook de Bibliographie vond nergens gewag gemaakt van eenig doopsgezind martelaar, die tusschen 1 Januari 1565 en 30 Maart 1568 zou zijn geëxecuteerd. De in dien tijd gevonnisten zijn schuldigen aan dien beeldenstorm.
In 1577 is in dergelijke uitgaaf als de Twee schone Brieven.. van Hendrick Verstralen uitgegeven: Een corte Bekentenisse.. van Herman Timmerman. Achter dit boekje evenals achter den herdruk daarvan, die in 1578 verscheen, is ons lied opgenomen. Verband tusschen beide is niet te ontdekken. Herman Timmerman toch, de man, die zich in 1560 in geschrifte zoo krachtig heeft verzet tegen Menno en Dirk Philips en beider strengheid in 't bannen, schijnt te Antwerpen te hebben gewoond, waar hij 25 Mei 1569 verbrand is. Dan kan dus het lied niet van hem zijn. Intusschen ben ik niet zeker, of de dikwijls genoemde waterlandsche oudste wel dezelfde Herman Timmerman is als de martelaar van dien naam.