Het Offer des Heeren

§ ^* Na de wijse: Adieu reyn bloemken Rosiere.

⁺ VErhoort ons droeuich claghen ¹⁾

O Heer in desen noot

* [n^o. 3.] ⁴⁾

4) Behalve dit lied bezitten wij over deze twee delftsche martelaars een uitvoerig bericht benevens eenige brieven en een breed verslag van de ‘examinatiën’ van de hand van Jan Hendricksen: alles reeds in het Groot Offerboek van 1615 en door alle lateren overgenomen. Meer heeft ook Van Bleyswijck, Beschrijving van Delft, 1667, niet van hen geweten. Alleen de mededeeling, dat beiden reeds van 1570 af gevangen zaten, liet Van Braght weg, die daarentegen het vonnis afdrukt, door hem in gewaarmerkt afschrift uit het delftsch sententieboek ontvangen. Ons lied noemt (5 Febr.) 1571 als hun doodsjaar, fol. 59 ro; het vonnis echter 1572, dat ook wel het juiste zal zijn, terwijl dan bij de andere opgaaf het jaar 1571 geacht wordt met Paschen 1572 te eindigen. Ook Jan Hendricksen zelf dateert zijn afscheidsbrief aan zijne vrouw 4 Febr. 1571, een volgend schrijven 1572. Volgens Van Braght stond (ten gevolge van eene vergissing) in het origineele vonnis ‘1570’. - In die ‘examinatiën’ wordt de menschwordingsleer niet aangeroerd. De brieven bevatten nog al eens zeemansbeeldspraak: Jan Hendricksen was stuurman ter haringvisscherij.
Het lied is evenals de beide voorgaande vrij wat minder fraai dan de andere van het Lietboecxken. Het komt reeds in no. 5, 1578 a voor, dat zeker vóór no. 6 (‘voleynt den vijfsten Novembris’) is gedrukt; het éénige dat daar aan den inhoud van no. 4, 1570 is toegevoegd.

+ Van twee vrome Christenen genaemt Marten Jansen, ende Jan Hendricksen verbrant tot Delft An. 1571. den vijfsten Februarij.

1) N^o. 5, 1578a heeft hier: ‘den 4 Febr.’, maar fol. 59 r^o ‘den vijfsten’.

[p. 659]

 

Vercort onse quade daghen

 

Vol sware perijckel groot

 

V woort lijdt veel aanstoot

 

Het wort op straten vertreden

 

Wie daer na leeft met vreden ²⁾

 

Wert veruolcht oft ghedoot.

 

Ghedoot van Abels tijden

 

Sijn de Gherechtige slecht ³⁾

 

⁺ De Heer moest seluer lijden

 

Waerom dan niet zijn knecht

 

Ja wie so Paulus secht

 

Godtsalich wil leuen crachtich

 

Moet veruolcht sijn onsachtich

 

Schrift wort veruult te recht.

 

Te recht ist so vergangen

 

Binnen Delft nemet waer

 

Daer waren twee geuangen

 

Om Christus Naem eerbaer

 

Sy beleden de waerheyt claer

 

Veel proeuinghe menichuuldich

 

Hebben sy verwonnen geduldich

 

Twert haer wel gheloont hier naer.

 

Naer veel strijts der gheleerden

 

Die haer vielen seer swaer

 

Met den blinden verkeerden ⁴⁾

2) In stilheid.

3) ‘De eenvoudige rechtvaardigen’. Het vraagteeken, dat hier in n^o. 9, 1590 staat, is in n^o. 11, 1599 terecht weggelaten. Over 't geheel kan ik, waar dit teeken voorkomt, geen redelijken grond er voor vinden.

+ Fol. 58 r^o.

4) ‘Nadat zij veel bestrijding hadden uitgestaan van de geleerden (de roomsche theologen), die het hun zeer moeilijk maakten, kwelde men (‘zij’, de rechters) hen met de verblinden, die op een dwaalweg waren’. Men zou zeggen, dat het tweede kwalijk iets nieuws na het eerste kan heeten.

[p. 660]

 

Sy haer seer quelden, maer

 

Sy behielden het velt strijtbaer

 

Doe zijn dees Schaepkens terstonden

 

Want sy vet ¹⁾ waren beuonden

 

Ter doot gheschickt aldaer.

 

Aldaer quam het volck met hoopen

 

Om de Offerhanden te sien

 

Veel hebben haer toe gheroepen

 

Al smorgens vroech by tien ²⁾

 

Dat sy souden vroom strien

 

Sy ³⁾ riepen veel schoone reden

 

Om haer so na te treden

 

Ende namen orlof by dien.

 

De vre begonst te naken

 

Sy brachtense ter vierschael,

 

De Schaepkens vrymoedich spraken

 

Goeden dach int generael ⁴⁾

 

Jan Hendricksen van Swertewale

 

Ende Marten Jansen meden

 

Korendrager Poorter der Steden

 

Verhoorden het vonnis altemael ⁵⁾.

 

Altemael worden sy opgelesen

 

⁺ Als Ketters herdoopt, hoort my

 

Ende oock te hebben mispresen

 

Tsacrament haers Altaers vry ⁶⁾

 

Dattet vleesch noch bloet en sy

 

Oock waren tot menigen stonden

 

Gheleerden tot haer gesonden

 

Ende noch bleuen sy hert daer by.

 

By dien wesen syse in handen

 

Des Slagers ⁷⁾ om openbaer

 

Aen palen te worgen en branden

 

Dat daer de doot volcht naer

 

Doe spraken dees Schaepkens claer

1) Voor de slachtbank, den marteldood gereed. Evenals bl. 569, zie aanteekening 2 aldaar.

2) Vroeg bij tijde.

3) Zij, n.l. de beide martelaars, namen afscheid van het volk met vermaningen om hen na te volgen.

4) ‘Voor de vierschaar groetten zij zonder eenige verlegenheid de rechters gezamenlijk’.

5) ‘Zij hoorden het (hun) vonnis te gelijk’; eigenlijk: ‘op denzelfden keer’. Evenzoo in den volgenden regel.

+ Fol. 58 v^o.

6) Ronduit, vrijmoedig.

7) De beul.

[p. 661]

 

Mijn Heeren wy appelleren

 

Voor thoochste Recht des Heeren

 

En wy sullent wel winnen daer.

 

Daer ginck Stadtschrijuer beneuen ¹⁾

 

Op tSchauot aflesen, hoort

 

Dat niemant op goet en leuen

 

Tot haer moest spreken een woort

 

Doen quam Marten Jansen aen boort

 

Sy schroeyden zijn tonge smertich

 

Noch sprack hy euen cloeckhertich ²⁾

 

Dese waerheyt betuych ick voort.

 

Voort sprack hy, waert niet te degen

 

Om mijn salicheyt ghedaen

 

Ick hadde wel het Perdoen vercregen

 

En veel swaren strijt ontgaen

 

Maerick heb den goeden strijt volstaen

 

En tghelooue behouden mede

 

De Croon der gerechticheden

 

Is my nu bereyt voortaen.

 

Voortaen riep hy gestadich

 

O Heer weest in dit saysoen

 

My arm sondaer ghenadich

 

Want ick ben na mijn beuroen

 

Niet weerdich om v Naem coen ³⁾

 

Te lijden met den volstanden

 

Ontfangt mijn geest in v handen

 

Riep hy in zijn laetste doen.

 

⁺ Doen hebben sy dit gaen wreken

 

Aen Jan Hendricksen Gods knecht,

 

Sijn mont verstopt voort spreken

 

Noch heeft hyt weer wt geslecht ⁴⁾

 

Doe sprack hy, nu gheltet te recht

 

Dit is de waerheyt volcomen

 

Doe rieper ⁵⁾ veel, strijdt vrome

 

Daer door liep het volck wech ⁶⁾.

1) Nog bovendien.

2) Hier wordt dus wel geschroeid, maar het tongschroefje niet toegepast, Alva's uitvinding naar men zei: de tong werd tusschen de twee plaatjes der schroef vastgezet, de punt met een gloeiend ijzer gestreken. Dan was alle spreken onmogelijk.

3) ‘Coen’, behoort bij ‘lijden’ niet bij ‘Gods naam’. Evenals bl. 658, aant. 1.

+ Fol. 59 r^o.

4) Zoo ook n^o. 8, 1590: hij heeft 't (den bal of breidel uit den mond) uitgewrongen? uitgeslikt? Maar is ‘uitslechten’ een woord? N^o. 11, 1599: uytgesecht: toch (‘noch’, ondanks dien bal) heeft hij 't weer uitgesproken.

5) ‘Riepen er’.

6) Met ‘het volk’ dat wegliep, omdat (‘daardoor’) er velen den martelaar toeriepen: strijd vroom! kan niet goed de schare der omstanders zijn bedoeld, maar moet wel aan de knechts van den beul, aan hen die de terechtstelling hadden ten uitvoer te leggen, zijn gedacht. Uit vrees voor opschudding liepen zij weg, terwijl de Heeren, bang dat men onder die opschudding den gevangene uit hunne handen zou bevrijden (‘ontstooren’ moet hier ‘ontvoeren’, ‘ontnemen’ willen zeggen; ik vind het nergens vermeld), dezen vooreerst meênamen.

[p. 662]

 

Wech namen de Heeren mede

 

Dit Schaep eert haer wort ontstoort

 

Maer want haer niemant misdede

 

So brochten zijt weder voort

 

Verbonden, verstopt, versmoort

 

Dat hy schier in onmacht swickten ¹⁾

 

De Slager niet langhe en prickten ²⁾

 

Maer hielper hem haestich door.

 

Door de enghe poorte truerlijck

 

Sijn sy vroom ghedrongen siet

 

Gheen lijden valt haer meer suerlijck

 

Maer rusten van allen verdriet

 

Doemen vijftienhondert riet ³⁾

 

En eenentseuentich Jaren

 

Den vijfsten ⁴⁾ dach Februaren

 

Is haer Offerhande gheschiet.

 

Gheschiet na Schrifts oorconden

 

Godt proeftse als tgout int vier

 

Ende heeftse weerdich beuonden

 

En verlost wt alle dangier

 

Och hoe salich zijnse schier

 

Die tot deser Feest mach comen

 

En haer hals buyghen als vromen

 

Onder Christus Scepter hier.

 

Hier mede sluyt ick dese saken

 

Lieue Vrienden, hout goede wacht

 

Laet ons noch een weynich waken

 

Want de Heer coemt onbedacht

 

Ghelijck een Dief inder nacht

 

Die hy sal vinden getrouwe

 

Daer sal hy zijn Feest mede houwen

 

Wel hem die daer recht op acht.

1) ‘Swicken’ is hetzelfde als ‘swichten’: bezwijken, in zwijm vallen.

2) De slager van het slachtschaap, d.i. dus de beul, gebruikte geen langen tijd om hem den doodsteek te geven (‘pricken’, steken), maar hielp hem haastig door zijn doodstrijd heen.

3) Zeker om 't rijm voor ‘telde’.

4) Spoedig, eerlang.

4) Behalve dit lied bezitten wij over deze twee delftsche martelaars een uitvoerig bericht benevens eenige brieven en een breed verslag van de ‘examinatiën’ van de hand van Jan Hendricksen: alles reeds in het Groot Offerboek van 1615 en door alle lateren overgenomen. Meer heeft ook Van Bleyswijck, Beschrijving van Delft, 1667, niet van hen geweten. Alleen de mededeeling, dat beiden reeds van 1570 af gevangen zaten, liet Van Braght weg, die daarentegen het vonnis afdrukt, door hem in gewaarmerkt afschrift uit het delftsch sententieboek ontvangen. Ons lied noemt (5 Febr.) 1571 als hun doodsjaar, fol. 59 ro; het vonnis echter 1572, dat ook wel het juiste zal zijn, terwijl dan bij de andere opgaaf het jaar 1571 geacht wordt met Paschen 1572 te eindigen. Ook Jan Hendricksen zelf dateert zijn afscheidsbrief aan zijne vrouw 4 Febr. 1571, een volgend schrijven 1572. Volgens Van Braght stond (ten gevolge van eene vergissing) in het origineele vonnis ‘1570’. - In die ‘examinatiën’ wordt de menschwordingsleer niet aangeroerd. De brieven bevatten nog al eens zeemansbeeldspraak: Jan Hendricksen was stuurman ter haringvisscherij.
Het lied is evenals de beide voorgaande vrij wat minder fraai dan de andere van het Lietboecxken. Het komt reeds in no. 5, 1578 a voor, dat zeker vóór no. 6 (‘voleynt den vijfsten Novembris’) is gedrukt; het éénige dat daar aan den inhoud van no. 4, 1570 is toegevoegd.