Het Offer des Heeren

[p. 563]

§ ^{* 2)} Nae de wijse: Adieu reyn bloemken ¹⁾.

⁺ AEnhoort Godt hemelsche Vader

Ons clagen in deser tijt
Och Heere weest ons bewaerder
O Godt Vader ghebenedijt
Den Satan is beuangen met nijt
Om onse sielen te verderuen
En om v leden te doen steruen
Dat bewijst hy met grooter spijt ³⁾.

Och Heere God almachtich ⁺

Ick clage v mijnen noot
Datter om die waerheyt crachtich
So vele steruen die doot
En lijden hier so menighen stoot
Met onthoofden, verdrencken, verbranden
Comen sy hier tot schanden
Ist niet een iammer groot.

Dit heeftmen wel connen aenschouwen

Tantwerpen in corten termijn
Hoe veel datmer ⁴⁾ sach benouwen
Die voor de waerheyt gestoruen zijn
So seggen wij, o Heere fijn
Geeft v knechten moet ten desen
Als sy so veruolget wesen
Dat sy aenschouwen v aenschijn.

Joncker Jan van Jmmercelen

⁺ Is gecomen binnen der stadt
Marcgraef geworden, hoe soud ict helen
Int Jaer duysent vijfhondert plat ⁺
En vijfenvijftich, verstaet wel dat
Heeft hy beginnen te ontleden ⁵⁾
Die sochten te leuen in vreden

* [n^o. 16.]

2) De opgaaf in dit lied komt overeen met de lijst der geëxecuteerden, uit antwerpsche archiefstukken opgemaakt door Génard: Antwerpsch Archievenblad, XIV, bl. 20 vgg. Daar worden de meesten naar hunne geboorteplaats genoemd, in deze verzen naar hun beroep. In onderscheiding van verscheidene andere liederen is dit louter een klaagdicht; het is nog in 1560 vervaardigd: zie het voorlaatste couplet. Ook in het Nieu Liedenboeck, 1562.

1) N^o. 1, 1563: ‘Bloemken rosiere’.

+ Van lxxij. Christenen binnen Antwerpen ghedoot, tusschen tiaer lv. ende lx.

3) Kwaad, onrecht.

+ Waer ghy aldus een # siet, daer beginnen telcken nieuwe offerhanden.

4) Men er.

+ Fol. 30 v^o.

+ Anno 1555.

5) Niet eigenlijk dooden, maar iemand van een zijner leden berooven, verminken. Hier om 't rijm.

[p. 564]

 

En wandelen den rechten pat.

 

Ten eersten oock al voren

 

⁺ Peter met den cruepelen voet

 

⁺ Jan droochscheerder wilt hooren

 

⁺ Hans borduerwercker, zijt dit vroet

 

⁺ Frans sweertveger metter spoet

 

Dese zijn vrymoedich gebleuen

 

Op de Merct verlieten haer leuen

 

En verwachten den Bruydegom soet.

 

⁺ Tanneken vander Leyen

 

Een ionge dochter van Gent

 

Die en sal niet meer schreyen

 

Inde Schelde haer leuen geent

 

⁺ Bartholomeus potbacker bekent

 

⁺ Daer na Rommeken ¹⁾ gepresen

 

God haddese wtgelesen

 

Sy storuen op de Merct present.

 

Int Jaer van sesenvijftich ⁺

 

Sijnder twee gegaen in vre

 

Seer wijs en oock voorsichtich

 

⁺ Abraham die seer wel dee

 

⁺ Ende Jan de Cudse ²⁾ oock mee

 

Op die Merct haer leuen gelaten

 

Saechtmoedich, willet vaten

 

Tantwerpen binnen der Stee.

 

Int Jaer seuenenvijftich ⁺

 

⁺ Marten saeyweuer ras

 

⁺ Joris doudecleercoper niet listich

 

⁺ Willem droochscheerder op dat pas

 

⁺ Peter die backer oock daer was

 

⁺ Victoor en ginck niet bezijden

 

Op de Merct moestense lijden

 

⁺ Int vleys broos als glas.

 

⁺ Na huys was Jeronimus verlangen

 

⁺ Met Lauwereys van Gelder aensiet

 

⁺ Peter die muelenaer was mee geuangen

 

⁺ Jacob van Iperen, vaet dit bediet

 

⁺ Marten die Wael vergaten sy niet

 

Omdat sy op God betrouden

 

Syn sy den hals afgehouden

+ #.1.

+ .2.

+ .3.

+ .4.

+ #.5.

+ #.6.

+ #.7.

1) Rombout Smit.

+ Anno. 1556.

+ #.8.

+ #.9.

2) Van Cutsegem of Cussegem.

+ Anno. 1557.

+ #.10.

+ .11.

+ .12.

+ .13.

+ .14.

+ Fol. 31 r^o.

+ #.15.

+ .16.

+ .17.

+ .18.

+ .19.

[p. 565]

 

Dit is op den Steen geschiet.

 

⁺ Margriet Jeroons huysurouwe

 

⁺ En Janneken op Dexterlaer

 

⁺ Claerken was oock getrouwe

 

Op den Steen verdroncken, niet openbaer

 

Int Schelt geworpen daer naer

 

Daer heeftmense sien drijuen

 

Opt water, met schoone witte lijuen

 

Dat bleeck wel also claer.

 

Int iaer achtenvijftich ⁺ wilt mercken

 

⁺ Jacob die Metser metten breydel an ¹⁾

 

Vrymoedich als den stercken

 

Op de Merct voor menich man

 

⁺ Lowijs die Weuer quammer niet van

 

Op den steen onthooft sonder sneuen ²⁾

 

⁺ Janneken isser oock gebleuen

 

⁺ En Nohele ³⁾ in den tobbe dan.

 

⁺ Frans Tibau wilden sy niet verschonen

 

Op den steen onthooft sonder geschal

 

⁺ Cleynen Dirck, Godt salt hem loonen

 

Op den Steen onthooft verstaget ⁴⁾ al

 

⁺ Henrick leeruercooper sonder afual

 

⁺ Anthonis wilde hem verneeren

 

⁺ Dirck die schilder moest mee passeeren

 

Om te knielen voor den Buel seer mal.

 

⁺ Hans de duytsch ⁵⁾ wilde lieuer verkiesen

 

Op den Steen te storten zijn bloet

 

Dan Godes rijck te verliesen

 

Dat bewees hy met cloecken moet

 

Voor tquaet sal hy hebben dat goet

 

Sy dooden hem met gewelde

 

En smeten zijn lichaem int Schelde

+ #.20.

+ .21.

+ .22.

+ Anno. 1558.

+ #.23.

1) Met iets in den mond gestopt om hem het spreken te beletten. Later heeft Alva daarvoor het tongschroefje in zwang gebracht.

+ #.24.

2) Aarzelen.

+ .25.

+ #.26.

3) Noëlle Mazille, vrouw van Antonis Rocke. Deze laatste is insgelijks 11 Juni des nachts op den Steen geëxecuteerd ‘overmidts zijn quaet geuoelen ende dat hij hem hadde laten herdoopen’; zijn naam is echter in dit lied weggelaten om de omstandigheid (Dr. Wieder, bl. 105, heeft dit terecht opgemerkt), dat ‘hij openbaerlijck peniteert ende tot het herdoopsel bij simpelheyt onnoselijck gebrocht is’: Antwerpsch Archievenblad, VIII, bl. 444. Ook Gillis van Aken (†10 Juli 1557) is wegens zijne herroeping niet in het lied opgenomen.

+ #.27.

+ #.28.

4) Verstagen, verlengd uit ‘verstaan’.

+ #.29.

+ .30.

+ .31.

+ #.32.

5) Hans Phleynshorn uit Neurenberg.

[p. 566]

 

⁺ Als sotte menschen onuroet.

 

⁺ Hans de smit wilde niet swichten

 

⁺ Noch Sander oock aldaer

 

⁺ Hans van Borculo doort verlichten ¹⁾

 

⁺ En Peter in de vette waer

 

⁺ Geert perssement wercker eerbaer

 

⁺ Arent al sonder verdrieten

 

Sy ghinghen haer bloet vergieten

 

Op de Merct voor de gheheele schaer.

 

⁺ Grietken en wilde niet versaken

 

⁺ Tanneken en spaerde niet haer lijf

 

⁺ Noch oock Stijnken van Aken

 

⁺ Met Lijnken Henricks Joncwijf

 

Bleuen by der waerheyt stijf

 

Dese ginghen sy verdrencken

 

Op den Steen, willet ghedencken

 

Crom gebonden, ist niet een vuyl bedrijf?

 

Int Jaer negenenvijftich ⁺ laetstleden

 

⁺ Fransken de vroeyvrouwe aenhoort

 

⁺ Naenken leervercoopster met goede seden

 

⁺ Pluenken vander Goes ooc ruste oorboort ²⁾

 

Die storuen inden tobbe ongestoort

 

⁺ Gielis van Gent heuet sweert ontfangen

 

⁺ Met Adriaen aenden staeck ghehangen

 

Storuen op den Steen met goet accoort ³⁾

 

⁺ Mariken Frans met goet betrouwen

 

⁺ En Neelken een dochter snel

 

Sy wilden Gods rijcke behouwen

 

⁺ Betken beweest oock also wel

 

⁺ Mayken Cadts en sochte niet el ⁴⁾

 

⁺ Magdaleenken wt God geboren

 

⁺ En Aechtken van Sirckzee vercoren

 

Sy en waren niet rebel.

 

⁺ Het oude Mayken vol goede zeden

 

Is ^† dubbelder eeren weert

 

⁺ Grietken Bonauentuers heeft gheleden

 

⁺ Met Mayken de Corte doort sweert

 

De ^‡ Croone hebben sy begheert

 

Hoe cant de Marcgraef verweruen

+ Fol. 31 v^o.

+ #.33.

+ .34.

+ #.35.

1) N.l. van Gods geest; door de verlichting met Gods geest.

+ .36.

+ .37.

+ .38.

+ #.39.

+ .40.

+ .41.

+ .42.

+ Anno. 1559.

+ #.43.

+ .44.

+ .45.

2) Ook rust geniet; orboren is profijt van iets trekken.

+ #.46.

+ .47.

3) Eenstemmigheid, samenstemming.

+ #.48.

+ .49.

+ .50.

+ #.51.

4) Anders.

+ .52.

+ .53.

+ #.54.

† 1.Tim.5.c.17.

+ .55.

+ .56.

‡ 4.Esd.2.f.43.

[p. 567]

 

⁺ Vroukens doort sweert te doen steruen

 

So iammerlijck, dat elcken deert.

 

⁺ Andries Langedul sonder beyen

 

⁺ Mattheus potbacker met hem

 

⁺ En Lauken vander Leyen

 

Waren als een Lammeken tem ¹⁾

 

^* En hoorden na des Heeren stem

 

Bleuen inder waerheyt onuerdoruen

 

Daerom zijn sy doort sweert gestoruen

 

Om te comen int nieu Jerusalem.

 

Int Jaer tsestich ⁺, vaet dese reden

 

⁺ Anthonis Claessen, dit verstaet

 

⁺ Joris heeft ^† den engen padt ghetreden

 

⁺ Thielman beweest oock metter daet

 

⁺ Hans de backer was niet desperaet

 

Daerom zijn sy inden Tobbe verdroncken

 

^‡ Nieuwen wijn sal haer werden geschoncken

 

By onsen Vader delicaet.

 

⁺ Gommer metser een vroom broeder

 

⁺ Peter van Spaengien ²⁾ moester by staen

 

⁺ Jacob goutsmit zijnder sielen behoeder

 

Inden tobbe moesten sy saen

 

⁺ Doof Betken en wilde niet afghaen

 

⁺ En Betken van Gent sonder trueren

 

⁺ Noch Lijsken smits tot geender vren

 

Inden Tobbe moesten sy haer baen.

 

Ten laetsten verstaet ons dichten

 

⁺ Een broeder Lenaert Plouier

 

⁺ Janneken en wilde niet swichten

 

Altijt int wesen goedertier

 

⁺ Mayken van Aken heeft geleden hier

 

Sy sullen ontfangen de ^* Croone

 

Int eewich leuen seer schoone ⁺

 

Sy zijn beproeft ^† alst gout int vyer.

 

Dese hebben alle gheleden ⁺

 

Al voor de waerheyt reyn ⁺

 

Tantwerpen al binnen der Stede ⁺

+ Fol. 32 r^o.

+ #.57.

+ .58.

+ .59.

1) Hetzelfde als tam; lijdzaam.

* Joan.10.c.27.

+ Anno. 1560.

+ #.60.

+ .61.

† Math.7.b.14.

+ .62.

+ .63.

‡ Math.16.c.28.

+ #.64.

+ .65.

2) ‘Pedro de Soza, Spaegniaert, die metten voirs. Jaques (Jacques Schot, goudsmid, en met Gommare de Clercq, metselaar), omme dat hij herdoopt was, opten Steen verdroncken is geworden’: Antwerpsch Archievenblad, IX, bl. 11. Hij liet geene goederen na. Spaansche kooplieden en uitgewekenen waren er vele te Antwerpen: men denke aan Enzinas, eenige jaren vroeger.

+ .66.

+ #.67.

+ .68.

+ .69.

+ #.70.

+ .71.

+ .72.

* 4.Es.2.f.43.

+ Jaco.1.b.12.

† Psal.66.a.

+ Zach.13.b.9.

+ Sap.3.a.5.

+ 1.Pe.1.b.7.

[p. 568]

 

En betrouden op Christum haer greyn

 

Wy bidden v broeders gemeyn

 

⁺ Wilt Godes woort doorgronden

 

Schout alle loose vonden

 

En fondeert v op Christum alleyn.

 

Jan de Tasmaker sit noch geuangen ¹⁾

 

Als wy dit stelden, nemet in danck

 

Nae Godts rijcke was zijn verlangen

 

Hy was int vleys so cranck

 

En hy was meer dan eens ter banck

 

Maer om zijn broeders niet te beswaren

 

En wilde hem seluen niet sparen

 

Vyerighe liefde hem daer toe dwanck.

 

Och houdet ons ten goeden

 

Dat wy hier hebben ghedicht

 

Wilt v tot duechden spoeden ²⁾

 

En wandelt altijt int licht

 

Met een open claer ghesicht

 

Het is gheschiet wt liefden reyne

 

Oorlof broeders en susters gemeyne

 

Siet dat ghy uwen naesten sticht.

+ Fol. 32 v^o.

1) 't Bewijs, dat dit lied nog in 1560 is vervaardigd. Immers de drie, die het laatst zijn genoemd, Lenaert Plovier, Janneken Eeghels en Maeyken de Hont werden 4 April 1560 terechtgesteld; en de doopsgezinde martelaars, die dan volgen, Jan Cleeren 9 Aug., Willem Cleermaker 4 Oct., enz. kent de dichter nog niet. Is Jan de Tasmaker misschien Jan Cleeren, die in de rekeningen van den markgraaf ‘de hertekensmaeckere’ wordt genoemd?

2) Evenals fol. 40 v^o en vgg.: zie Inleiding, bl. 496.