Het Offer des Heeren

[p. 538]

§ ^* Na de wijse: O Sion wilt v vergaren.

⁺ O God ick moet v claghen

Mijns hertsen droeuich leyt
Dat v Herders worden verslagen
Die v Schaepkens hebben gheweyt
En met v woort, O Heere
^* Haer spijsden ter rechter tijt
Onstraflijck in leuen en leere
Als hier na volcht subijt.

^† Een Bisschop moet onstraflijck wesen

Eens vrouwen man, sober, gastury
Bequaem om leeren ghepresen
Ghehoorsame kinderen daer by
Gods huyshouder sonder scheyden ²⁾
Een liefhebber der eerbaerheyt

* [n^o. 9.] ¹⁾

1) In de boeken van de antwerpsche Hooger Vierschaar komt Joos voor onder den naam ‘Joos Vermeeren, geboren tot Asperen, een van den ministers van den Wederdoopers’, (Antwerpsch Archievenblad, IX, bl. 123); evenzoo in de rekeningen van den markgraaf (t.a.p. bl. 132), maar hier met de bijvoeging op den bladrand: ‘den toenaem van desen Joos en accordeert nyet metter rekeninge particulier vanden geconfisqueerden goeden van desen Schouteth ... XII V schellingen groten Brabants’. In het gebodboek wordt op 7 Maart 1562 ‘Meester Joos, die hem uytgheeft voir Bisscop vande Herdoopers’, tegelijk genoemd met Ozias en Meester Joris, ... ministers van de Sacramentarissen: zij hadden ‘onlancx predicatien gedaen, gelijk vroeger eenen Adriane van Hamstede, Lenaerde Bouwenssone ende Joachim Vermeeren’.
Wij weten verder van Joos Verbeeck alleen, dat hij ('tgeen juist volgens het lied zoo diepgaande ontroering en verslagenheid over zijn dood wekte, al eerbiedigt de gemeente daarin Gods toelating op Zijne ure) oudste of bisschop was, die als zoodanig in Februari of Maart 1561 te Utrecht heeft gedoopt, Doopsg. Bijdragen, 1903, bl. 12; terwijl het Groot Offerboek van 1615, dat voor zijn bericht geen andere bron had dan ons lied, nog een briefje, door hem uit den kerker aan zijne vrouw geschreven, bevat. Dit biedt intusschen niets nieuws; alleen wordt wat het lied en met name het laatste couplet vermeldt over de foltering, die hij moest ondergaan (tweemaal in vier dagen), hier bevestigd: ‘geschreven tot Antwerpen op den Steen ... met mijn slincker handt, met grooten kommer, overmidts mijn rechter hant lam ghepijnt was. Groet my alle de Vrienden, bijzonder de Dienders’ (t.a.p. I, bl. 356; Van Braght, bl. 284). Dit laatste, die groet ‘vooral aan de dienaars’, verraadt den oudste.
Het lied, door Wolkan bl. 70 ten onrechte aan Joos zelven toegeschreven, is ongetwijfeld door een lid van de antwerpsche gemeente, die al de bijzonderheden van diens verhooren en terechtstelling kende, gedicht. Zooals men weet, konden allerlei vrienden in de gevangenis komen en soms ook verhooren bijwonen. Reeds in het jaar na het gebeurde werd het in het Nieu Liedenboeck gedrukt; later nog in meer dan eene verzameling; 't laatst door Wackernagel, S. 136 fgg.

+ Van Joos verbeeck, tot Antwerpen leuende verbrant int iaer 1561 den 21. Junij.

* Mt.24.d.45.

† 1.Tim.3.a.2. Tit.1.b.6.

2) Die niet van zijne roeping (Gods huishouder) - of die zich niet van zijne vrouw scheidt?

[p. 539]

 

Om de Cudde Christi te weyden

 

Rechtueerdich, heylich, so Paulus seyt.

 

^† Geen wijnsuyper noch bijtich mach hy wesen

 

Noch begeerich na schandelijck gewin

 

Maer vriendelijck, niet twistich, ghepresen

 

Oock van die daer buyten zijn

 

^* Daer en mochten geen Priesters zijn dan goedich

 

Als in Leuitico staet

 

Sy moeten volcomen zijn ootmoedich

 

Niet cruepel, lam, noch obstinaet.

 

Alsulcken man met Gods geest seer crachtich

 

Hebt ghy ons gegeuen, O Vader ydoon

 

Te zijn in al deelachtich

 

In lijden, oock in blijschap schoon

 

⁺ O Herder goet, ^† v leuen

 

Liet ghy voor v Schaepkens ient

 

Daer heeft hem dese Herder toe begheuen

 

Vreesende oock gheen torment.

 

^‡ Judas was een verrader

 

Ouer Jesum Godes Soon

 

Weest ghetroost O Herders alle gader

 

^* Hy was oock vercoren schoon

 

Het is des Vaders welbehaghen

 

Dat die vercondighen zijnen Naem

 

^† Tcruys Christi te helpen draghen

 

^‡ Sijn voetstappen na te gaen.

 

O Heere als de vre was ghecomen

 

Van uwen knecht en Herder vroet

 

De Duyuel heeft den mensch gaen vromen ¹⁾

 

De Marckgraef ginck metter spoet

 

^* Met eender grooter scharen

 

Ghestockt ende ghestaeft

 

Om Gods Sendtbode te beswaren

 

Als ^† Pharoos knechten onuersaeft ²⁾.

 

Als Woluen die bruysen en brullen

 

Quamen sy gesprongen voor dat huys

 

En vingen (door sVaders gedullen)

 

Den man Gods, vreesende gheen cruys

 

Den seuenden Junij gepresen

 

Ontrent den eluen claer

† 2.Tim.3.a.3.

* Leui.21.a.1

+ Fol. 19 r^o.

† Esai.53.a.7. 1.Pet.2.c.24.

‡ Mat.26.b.13. Mar.14.b.10.

* Joan.6.g.70.

† Mat.10.b.16.

‡ 1.Pet.2.c.21.

1) Bezielen, moed geven. Met ‘den mensch’ wordt de markgraaf bedoeld.

* Mat.26.e.46.

† Exo.14.a.5.

2) Hetzelfde als onversaagd, onbevreesd.

[p. 540]

 

Int Jaer vijfthienhondert ten desen

 

En eenentsestich Jaer.

 

Den negenden dach warachtich

 

Beleedt hy zijn gelooue seer ootmoet

 

^‡ En van zijnen dienst seer crachtich

 

En vanden Apostolen goet

 

Hoe dat sy hebben beuolen

 

^* In allen steden ient

 

Ouders te stellen onuerholen

 

En Bisschoppen seer pertinent.

 

Als de Heeren en Marcgraef dit hoorden

 

Sy hielden haren spot daer mee als blent

 

Op de Pijnbanc met hem als verstoorden

 

⁺ Seer bloetdorstich, quaet, ¹⁾ onbekent

 

Ten heeft hem niet verdroten

 

Al was de pijne groot

 

Sijnen mont heeft hy toe ghesloten

 

Want de ^† Vrou was in barens noot ²⁾.

 

Wat pijne moest hy ghenaken

 

Doen sy vraechden met trecken so stijf

 

Het Cruys begost hy te smaken

 

Een coorde brack op zijn lijf

 

O Schaepkens wilt de liefde vaten

 

Al moet ghy veel pijnen ontfaen

 

^* En tleuen voor de Broeders laten

 

Ghelijck uwen Herder heeft ghedaen.

 

Tweemael ghepijnicht in vier dagen

 

Met tormenten also groot

 

En eens met roeden gheslagen

 

Al totten bloede root

 

Hy heeftet gheleden met beuen

 

Al was de pijne stranck

 

Hy had hem den Heer ouergegeuen

 

Al soud hy steruen op de banck.

 

Den twintichsten dach ³⁾ voorspoedich

 

Quam hy voor de heeren ter vierschaer

‡ 1.Tim.3.a.1.

* Tit.1.b.5.

+ Fol. 19 v^o.

1) Deze komma is in den druk uitgevallen; zij staat in al de andere uitgaven. ‘De Heeren hadden hun spot met zijne woorden als verblinden, met hem zelven op de pijnbank als lieden, die dol waren geworden, zeer bloeddorstig, kwaad, razend’ (Verwijs en Verdam, V, bl. 233).

† Apo.12.b.7.

2) Evenals fol. 20 v^o ‘daer hij hem in baren vant’: de bangste ure, maar tegelijk die der verlossing, was aangebroken.

* 1.Joan.3.c.16.

3) Niet na zijne gevangenneming, maar van de maand.

[p. 541]

 

Tredende seer ootmoedich

 

^† Christus voetstappen volgende naer

 

Ghestelt zijnde seer liefachtich

 

Sijt ghi herdoopt, sprac de Schout eenpaer

 

Vraecht na mijn gelooue warachtich

 

Na den kinderdoop vraechde hy hem daer.

 

Op den Steen heb ick beleden

 

Voor mijn Heer de Marckgraue fris

 

Vanden kinderdoop oock mede

 

Dattet wt God niet en is

 

^‡ Het zijn insettinghe der menschen

 

Dat sprack hy met woorden claer

 

Den Schout om weten was zijn wenschen

 

Weder vragende int openbaer.

 

Sijt ghy herdoopt (sonder bedriegen)

 

Sprac de Schout, segt ia oft neen

 

⁺ Want ick weet, ghy lieden sult niet lieghen

 

Daerom spreeckt de waerheyt reen

 

Op mijn ghelooue, na Schriftuere

 

Heb ick my laten doopen ient

 

Als Matthei achtentwintich puere ⁺

 

En Marci sesthien staet bekent. ⁺

 

Doen hy nv hadde beleden

 

Ghelooue, Doop, Leer ende daet

 

So en mocht hy niet spreken met vreden

 

De heeren sloten eenen raet

 

Och lieue Borgers onuerslagen ¹⁾

 

Elf Jaren heb ick hier ghewoont

 

Niemant can ouer my geclaghen

 

(Want geen ongelijc en hadde hy getoont.)

 

Mijn leuen en leere ghemeene

 

Coemt ouer een al met Gods woort

 

Dats doch waer, mijn lieue Broeder reene

 

Sprack een broeder, als daer was gehoort

 

De Diefleyders zijn opgheresen

 

Om haer gewin seer ras

 

Ondersoeckende mits desen

 

Wie dese Broeder was.

 

Oft ick my mochte verantwoorden

 

Al teghens die Papen pleyn

 

(Int openbaer dat alle menschen hoorden)

† 1.Pet.2.c.21.

‡ Mat.15.a.9.

+ Fol. 20 r^o.

+ Mt.28.b.19.

+ Mr.16.b.15.

1) Ik heb hier zoo lang gewoond zonder beangst of verschrikt te worden.

[p. 542]

 

Die by my waren op den Steyn

 

Ghelijckmen by Paulus sach gheschieden

 

^* Voor Agrippa den Coninck cloeck

 

Maer het spreken gaetmen ons verbieden

 

En steect ons al in een hoeck.

 

Als hy quam wt der Vierscharen

 

Als een Lammeken niet vuyl

 

Den seluen ghinck hy verclaren ¹⁾

 

^† Die Daniel verloste wt den Cuyl

 

Dits om den naem des Heeren

 

En niet om quaet, dit wel in prent

 

Dats waer, sprac een Broeder int vermeeren ²⁾

 

De liefde die worde daer bekent.

 

Noch waren daer vier broeders beneuen

 

⁺ Omgort metter liefden snoer

 

Die hebben haer stemmen opgeheuen

 

En riepen: Strijt vroom O lieue Broer

 

Joos sprack vrymoedich en blijde

 

Totten volcke int gemeyn

 

^‡ Dus moeten al Gods kinderen lijden

 

Lieue Borgers, dits om de waerheyt reyn.

 

Dits den wech sprack hy onuerweten ³⁾

 

Van alle Gods Heyligen Schoon

 

^* Dien gewandelt hebben de Propheten

 

En veel vrome mannen ydoon ⁴⁾

 

Dat volck hoordemen claghen

 

Ende kermen met bescheyt

 

Sprekende vry onuerslagen

 

Als een Lam wort hy geleyt.

 

Den eenentwintichsten dach aendachtich

 

Gaende daer hy moest steruen den doot

 

Sprekende oock met woorden crachtich

 

Tusschen twee Buels, en veel Tyrannen groot

 

Men liet hem singhen noch spreken

 

Sy dorsten al na zijn bloet

 

Men sachse trecken en steken

 

Dat Lam in alder ootmoet.

 

Als hy quam al op der steden ⁵⁾

* Act.25.d.23. 26.a.1.

1) Belijden.

† Dan.6.d.21.

2) Er bijvoegende. Of: nog zooveel te meer, nu hij daarvoor gaat sterven.

+ Fol. 20 v^o.

‡ 2.Tim.3.b.12.

3) Onberispelijk, terecht.

* Mat.5.a.12. 23.e.33.

4) Het gewone stopwoord: geschikt, bekwaam.

5) De plaats, gerechtsplaats.

[p. 543]

 

Nakende zijn Vaderlant

 

Na dat huysken deden sy hem treden

 

Daer hy hem in baren vant ¹⁾

 

Als hy stont al voor der hutten

 

Daer den Brantoffer moeste geschien

 

O heylige Vader, sprac de herder der cudden

 

Men sach hem ten Hemelwaert sien.

 

Int huysken ginck hy seer ootmoedich

 

Daer hy leuende moest zijn verbrant

 

Een coorde met een knoop verwoedich

 

Nam de Beuls knecht inde hant

 

In zijn mont woude hyse steken

 

Om het spreken excellent ²⁾

 

Maer door hem is noch ghebleken

 

Gods woort seer pertinent.

 

⁺ Hy heeft geroepen schoone

 

Met vyeriger herten fijn

 

^† O Heere Dauids Sone

 

Sprack hy, ontfermt v mijn

 

Joos door Gods gheest ghedreuen

 

Bleef volstandich inden noot

 

Den Buel sachmen daer beuen

 

Beuaen met vreesen groot.

 

Leuendich aenden staeck noch claerder

 

Tvier aenstack ³⁾ met fel tempeest

 

Hy riep: ^* O Hemelsche Vader

 

In v handen beueel ick mijnen gheest

 

O Heer der Heyrscharen, hy seyde

 

Int vier staende in pijne groot

 

^‡ Ghy die my van Moeders lichaem hebt verscheyden ⁴⁾

 

Staet v knecht by inden laetsten noot.

 

Om wiens Name ick nv lijde

 

Verhoort de stem ws dienaers claer

 

Tvier brande met grooter wijde ⁵⁾

 

Noch eens riep hy: O Hemelsche Vaer

 

In v handen beueel ick mijn geest crachtich

 

Noch int vier, vaet dit verstant ⁶⁾

1) Zie aanteekening 2 op fol. 19 v^o.

2) N.l. om dat te beletten.

+ Fol. 21 r^o.

† Luc.18.d.38.

3) Vlam vatten.

* Lu.23.e.46.

‡ Jerem.1.a.5.

4) Die mij van mijne geboorte af hebt onderscheiden, van toen af dit bijzondere lot met mij voorhadt.

5) De vlammen sloegen breed uit.

6) Nog in 't vuur: vat hiervan de bedoeling; d.i.: let wel op wat dat zeggen wil. Ons ‘nota bene’.

[p. 544]

 

Strijdt vromelijck mijn lieue Broer eendrachtich

 

Sprac een suster die haer gedrongen vant.

 

Wat een droefheyt wasser int ghemeene

 

Sy beclaechden donnoosel bloet

 

Met suchten en met weene

 

Men hoorde ^‡ ghoet en quaet gherucht met spoet

 

Op een Peert was de Marcgraef geseten

 

Bloetgierich, stout, opstinaet

 

Met zijn Discipulen vermeten

 

Den Buel riep hy aen, dit wel verstaet.

 

Nv schaepkens weest doch niet verslagen

 

Van uwen Herder in alder ootmoet

 

Dat hy v voor heeft gedragen

 

Heeft hy beuesticht met zijn bloet

 

Hy wenscht v tot eender Letse ¹⁾

 

^{+ *} Ghenade ende vreed allegaer

 

Neemt zijn offer voor een spiegel en lesse

 

Te zijn volherdich inder waerheyt claer.

 

O Schaepkens wilt vruechde bedrijuen

 

Vaet doch recht ons Broeders verstant

 

Hy beclaechde dat hy v niet mocht schrijuen

 

Ghebroken was zijn rechterhant

 

Daerom laet ons neerstich wesen

 

Met Gods woort aenghedaen

 

In reynder liefden ghepresen

 

^* Der waerheyt altijt onderdaen.

‡ 2.Cor.6.b.8.

1) Afscheid; eigenlijk afscheidsmaal.

+ Fol. 21 v^o.

* 2.Cor.13.b.13.

* 1.Pet.1.d.22.

1) In de boeken van de antwerpsche Hooger Vierschaar komt Joos voor onder den naam ‘Joos Vermeeren, geboren tot Asperen, een van den ministers van den Wederdoopers’, (Antwerpsch Archievenblad, IX, bl. 123); evenzoo in de rekeningen van den markgraaf (t.a.p. bl. 132), maar hier met de bijvoeging op den bladrand: ‘den toenaem van desen Joos en accordeert nyet metter rekeninge particulier vanden geconfisqueerden goeden van desen Schouteth ... XII V schellingen groten Brabants’. In het gebodboek wordt op 7 Maart 1562 ‘Meester Joos, die hem uytgheeft voir Bisscop vande Herdoopers’, tegelijk genoemd met Ozias en Meester Joris, ... ministers van de Sacramentarissen: zij hadden ‘onlancx predicatien gedaen, gelijk vroeger eenen Adriane van Hamstede, Lenaerde Bouwenssone ende Joachim Vermeeren’.
Wij weten verder van Joos Verbeeck alleen, dat hij ('tgeen juist volgens het lied zoo diepgaande ontroering en verslagenheid over zijn dood wekte, al eerbiedigt de gemeente daarin Gods toelating op Zijne ure) oudste of bisschop was, die als zoodanig in Februari of Maart 1561 te Utrecht heeft gedoopt, Doopsg. Bijdragen, 1903, bl. 12; terwijl het Groot Offerboek van 1615, dat voor zijn bericht geen andere bron had dan ons lied, nog een briefje, door hem uit den kerker aan zijne vrouw geschreven, bevat. Dit biedt intusschen niets nieuws; alleen wordt wat het lied en met name het laatste couplet vermeldt over de foltering, die hij moest ondergaan (tweemaal in vier dagen), hier bevestigd: ‘geschreven tot Antwerpen op den Steen ... met mijn slincker handt, met grooten kommer, overmidts mijn rechter hant lam ghepijnt was. Groet my alle de Vrienden, bijzonder de Dienders’ (t.a.p. I, bl. 356; Van Braght, bl. 284). Dit laatste, die groet ‘vooral aan de dienaars’, verraadt den oudste.
Het lied, door Wolkan bl. 70 ten onrechte aan Joos zelven toegeschreven, is ongetwijfeld door een lid van de antwerpsche gemeente, die al de bijzonderheden van diens verhooren en terechtstelling kende, gedicht. Zooals men weet, konden allerlei vrienden in de gevangenis komen en soms ook verhooren bijwonen. Reeds in het jaar na het gebeurde werd het in het Nieu Liedenboeck gedrukt; later nog in meer dan eene verzameling; 't laatst door Wackernagel, S. 136 fgg.