Het Offer des Heeren

§ ^* Na de wijse: O Heer al in der eewicheyt.

⁺ GHy Christen al te samen

Bereyt v totten strijt
Wilt v Gods woort niet schamen
Voor de menschen vol van spijt
Maer vromelijck belijt
Op dat v niet versake
Christus na zijne sprake
Al in der Engelen crijt ³⁾.

^† Wacht v voor valsche Propheten

Die comen in Schaeps gewaet
^‡ Die der weduwen huysen eten
Binnen zijnt Woluen quaet
Want Godes woort door haet
⁺ Soecken sy te versteken
Alsoot wel is ghebleken
Te Ghent, so hier na staet.

Alsmen vijfthien hondert schreue

En vierenvijftich claer

* [n^o. 7.] ²⁾

2) Wij kennen David Van der Leyen en Levina Ghyselins, weduwe van Willem van Luevene, insgelijks te Gent verbrand, alleen uit dit en nog een tweede lied (zooals al meer is opgemerkt, is het gentsche sententieboek over dat en de voorafgaande jaren verloren), welk laatste begint: ‘Och Heer, ick moet u claghen, Ontfanct mijn reden soet,’ benevens uit de korte vermelding van het wonder bij hun dood in berichten van tijdgenooten. Zie daarover en over dat wonder zelf, dat in beide liederen voorkomt, aanteekening 2 op fol. 17 ro.
Het lied ‘Och Heer, ick moet u claghen’ heeft meer dan één couplet en bovendien eenige paren regels woord voor woord met: ‘Ghij Christen al te samen’ gemeen; in andere coupletten munt het boven dit laatste uit. Het komt reeds in het Nieu Liedenboeck van 1562 en in verscheidene latere verzamelingen voor en is door Wackernagel, Lieder der niederl. Reformirten, S. 132, 133, afgedrukt.
In dat ‘Och Heer, ick moet u claghen’ zegt de dichter uitdrukkelijk in het derde couplet: ‘Ick hebbe, verstaet mijn rede, Ghesien in 't openbaer, Te Ghent al binnen der stede enz.’ Iets dergelijks wordt op fol. 22 vo gezegd.

+ Van een ionc gesel genaemt Dauid, ende een vrou genaemt Leuina, gebrant te Gent, int iaer 1554.

3) Perk, gebied. Zie aanteekening 2 op fol. 250 v^o van het Offer des Heeren.

† Mat.7.b.15.

‡ Mat.23.b.13.

+ Fol. 16 r^o.

[p. 532]

 

Dauid seer vroom van leuen

 

Die wert geuanghen daer

 

Hy was seer ionck van Jaer

 

Hy heeft te Ghent ter stede

 

Sijn ghelooue vroom beleden

 

Vrymoedich openbaer.

 

Doen hy was in tormenten

 

In quelling en verdriet

 

Van hare Sacramenten

 

Vraechden sy hem tbediet

 

Hy sprack: Ick achtet niet

 

Ick houde my aen gheene

 

Al sout ghy al met eene

 

My dooden door v ghebiet ¹⁾.

 

Een Pape al met verseeren ²⁾

 

Sprack als een ypocrijt

 

Ghy zijt verdwaelt so veere

 

Dat ghy nv so subijt

 

V ghelooue hier belijt

 

Men sal v tlichaem crencken

 

Wilt ghy v niet bedencken

 

Eer den tijt ouerlijt ³⁾.

 

Dauid daer op antwoorde

 

Met woordekens seer soet

 

Na Christenen behoorte

 

^* Ick ben bereyt met moet

 

Te storten nv mijn bloet

 

Ja hier ter seluer stede

 

^† God is mijn salichede

 

Die my nv hier behoet.

 

De Paep met stoute reden

 

Ten sal niet zijn so goet ⁴⁾

 

Dat ghy ter seluer steden

 

Sult storten noch v bloet

 

⁺ Sprack hy met wreeden moet

 

Maer men sal v met schanden

 

Aen eenen staeck verbranden

 

Al op de Merct onsoet.

1) Gebod, bevel.

2) Kwetsen, bedroeven, kwellen.

3) Voorbijgaan.

* Act.21.b.13.

† Psa.27.a.1.

4) Zoo goed, met onthoofding, zult gij er op die plaats (gerechtsplaats) niet afkomen: de smadelijke dood op den brandstapel wacht u.

+ Fol. 16 v^o.

[p. 533]

 

In de Vierschaer voor allen

 

Heeft hy vonnis ontfaen

 

Als dat hy was gheuallen

 

In Ketterijen saen ¹⁾

 

Teghen tghelooue plaen

 

Hy sprack: Ist Ketterije

 

Men salt tot gheenen tije

 

Met Schrift my wijsen aen.

 

Daer wert oock mee verwesen

 

Daer sy waren versaemt

 

Een vrome vrou gepresen

 

Leuina was sy ghenaemt

 

Om Godes woort toequaemt ²⁾

 

Sy liet achter ses kinder

 

Maer tdeed haer gheenen hinder

 

Christelijck was sy befaemt.

 

Als sy tschauot op quamen

 

Wou Dauid doen zijn gebet

 

Na Christenen betamen

 

Maer sy deden hem belet

 

En staken hem voort bet ³⁾

 

Al met verstoorde sinnen

 

Lijdtsaem was hy om winnen

 

^* De Croon van God beset.

 

Nv staende int benouwen

 

Aen den staeck met ootmoet

 

Dauid sprack totter vrouwen

 

Verblijt v Suster soet

 

Noch seyde hy met spoet

 

^† Tgheen dat wy hier nv lijden

 

Gelijckt tot geenen tijden

 

By dat eewige goet.

 

Als sy haer offeranden

 

Doen souden, riepen meest

 

^‡ Vader in uwe handen

 

⁺ Beuelen wy ons gheest

 

Buspoer gafmen haer eest ⁴⁾

 

Daer na sachmen haer branden

1) Eigenlijk ‘spoedig’: hier louter stopwoord om 't rijm.

2) Het kwam toe, gebeurde.

3) Beter; hier: erger.

* 4.Esd.2.e.43. Apo.2.b.10.

† Rom.8.c.18.

‡ Psa.13.a.6. Luc.23.e.46. Act.7.f.59.

+ Fol. 17 r^o.

4) Voor ‘eerst’: om 't op ‘gheest’ te laten rijmen. Evenzoo fol. 28 v^o; en meer in gedichten van dien tijd. Zie Oudemans. - ‘Buspoeder’ is buskruit: zie aanteekening 2 op bl. 426 boven.

[p. 534]

 

Int openbaer met strops banden

 

Maer wonder bleeck int lest.

 

Na tverbranden so isset vuere

 

En branderen wt ghedaen

 

Dauid deed thooft noch rueren ¹⁾

 

Dit wonder sachmen plaen

 

Het volck dede vermaen

 

Siet, men siet hem noch leuen

 

De Buel was daer beneuen

 

Hoort wat hy heeft gedaen.

 

Hy nam (tis claer ghebleecken)

 

De vorck al in zijn hant

 

En heeft daer mee ghesteecken

 

Driemael in zijn ingewant

 

Ontrent der herten cant

 

Tbloet isser wt geloopen

1) Zie over meer dergelijke wonderverhalen aanteekening 2 en 3 op fol. 5 r^o. In het hier verhaalde geval bezitten wij een voorbeeld van de wijze, waarop zulke wonderen in de wereld komen. Het wordt n.l. ook verhaald door twee tijdgenooten.
De Chronycke van Ghendt van Jan van den Vivere e.a., uitg. door Frans de Potter, Gent 1885, verhaalt bl. 196: ‘In dit jaar, den XXIII Sporcle (Sprokkelmaand), waeren upde Vrijdachmaerct verberrent van herdooperie de wed^e van Willem van Luevene, Schoemaeckere, die hier te vooren ooc ter selver causen verbrant was; ende met haer wiert noch verbrant eenen David vander Leyen, ooc om de zelve saecke; maer den scheerprechtere, ghierich zijnde, spaerde het haut, want de stadt geeft hemlieden om zulcke justicie te doene een zeker ghetal van haute, ofte de weerde daervooren; soo dat naer dat tvier gheblust was, hy David zweyfde zijn hooft up ende nedere, zoo menich meinsche sach, zoo datter een remoer onder tvolck was; in somma den scheerprechtere nam een groote ijseren vurcke ende stack hem duer de bust, ende ghinck boven dien hem den necke nederbuyghen ende breken, dat hem tseevere ten monde uuytliep. Sij hadden nocthans te vooren met coorden ghewoelt gheweest; maer aen de vrauwe en sach men gheen leven. Dese faulte der justicie was des scheerprechters schult, want soo gheseyt es, hij hadde te luttel hauts ghenomen ende bluste tvier ooc te tijlic, om noch tzelve haut, dat daer was, uuyt den brande te ghecrijghen, daer hij niet dan schande aen en behaelde.’
En het Memorieboek der stad Ghent, II^de deel, 1853, bl. 278, vermeldt uit een werk van een anderen tijdgenoot, van een schrijver ten minste uit de tweede helft der 16^de eeuw: ‘In dit scepen dom den XIIIJ^en in Sporcle was up de Vrindachmaert deser stede verberrent Livine Ghyselins, weduwe van Willem van Luevene, die hier te vooren ooc verberrent was, omme huerlieder gheloove, ende noch eenen David van der Leyen, die, naer dat 't vier uutgheghoten was, noch leefde en wart doe van den hangmeestere met eender vurcke deerlick vermoort’.
Zooals men ziet, stemmen de beide berichten wat den datum der executie aangaat, niet overeen. De zoon van Willem van Luevene en Levina heeft insgelijks den marteldood voor 't geloof geleden in 1573; hun kleinzoon Jan Doom was in 1617, toen het Groot Offerboek van dat jaar voor 't eerst hunne namen opnam, nog leeraar te Haarlem. Dat Offerboek evenals de volgenden, ook Van Braght, geeft te onrechte het jaartal 1554 op.

[p. 535]

 

^* Op Godt stont al zijn hopen

 

Dus quam hy niet te schant.

 

Als dat nv was volcomen ¹⁾

 

So heeftmen op dat pas

 

Noch leuen aen hem vernomen

 

De Buel die bant seer ras

 

Een keten aen staeck en hals

 

En dede zijn hals breken

 

Met cracht, en heeft ghesteken

 

Wie weet of hy doot was?

 

^† Wilt v doch niet versaghen

 

Cleyn hoopken voor torment

 

Tis des Vaders welbehagen

 

V te gheuen trijck seer ient

 

Blijft vast opt ^‡ Fondament

 

Twelck is Christus verheuen

 

^* Al staen sy na v leuen

 

Druck neemt hier corts een ent.

 

^† Als sy v in haer Scholen

 

Brenghen voor Vorsten fier

 

⁺ Gods Gheest sal onuerholen

 

Spreken in sulck ghetier

 

Door uwen monde schier ²⁾

 

Dus wilt den Heere prijsen

 

Door v zijn lof laet rijsen

 

Tot alle stonden hier.

 

^‡ Die Godsalich willen leuen

 

So ons de Schrift beduyt

 

Die worden al verdreuen

 

Wy claghent ouerluyt

 

Heer dat ghy v lief Bruyt

 

Sult goedertier ontfermen

 

Ontfanghen in v ermen

 

Daer op maeck ick besluit.

* Psal.25.a.2.

1) Volbracht, vervuld was.

† Esa.41.b.14. Luc.12.d.32.

‡ 1.Cor.3.b.11.

* 3.Re.19.b.10.

† Mat.10.c.19. Luc.12.b.11.

+ Fol. 17 v^o.

2) Welhaast.

‡ 2.Ti.3.b.12.

2) Wij kennen David Van der Leyen en Levina Ghyselins, weduwe van Willem van Luevene, insgelijks te Gent verbrand, alleen uit dit en nog een tweede lied (zooals al meer is opgemerkt, is het gentsche sententieboek over dat en de voorafgaande jaren verloren), welk laatste begint: ‘Och Heer, ick moet u claghen, Ontfanct mijn reden soet,’ benevens uit de korte vermelding van het wonder bij hun dood in berichten van tijdgenooten. Zie daarover en over dat wonder zelf, dat in beide liederen voorkomt, aanteekening 2 op fol. 17 ro.
Het lied ‘Och Heer, ick moet u claghen’ heeft meer dan één couplet en bovendien eenige paren regels woord voor woord met: ‘Ghij Christen al te samen’ gemeen; in andere coupletten munt het boven dit laatste uit. Het komt reeds in het Nieu Liedenboeck van 1562 en in verscheidene latere verzamelingen voor en is door Wackernagel, Lieder der niederl. Reformirten, S. 132, 133, afgedrukt.
In dat ‘Och Heer, ick moet u claghen’ zegt de dichter uitdrukkelijk in het derde couplet: ‘Ick hebbe, verstaet mijn rede, Ghesien in 't openbaer, Te Ghent al binnen der stede enz.’ Iets dergelijks wordt op fol. 22 vo gezegd.