Het Offer des Heeren

§ ^* Na de wijse: De Mey staet nv in zijnen tijt.

⁺ ICk sal met vruechden singen een Liet
Wilt v daer in veriolijsen

* [n^o. 5]. ²⁾

2) Zie over het randschrift ‘Van drie vrome Christenen’ aanteekening 2 op fol. 88 vo van het Offer des Heeren, bl. 183. Zooals daar is vermeld, luidt het in de eerste uitgaaf van het Lietboecxken, 1563 (dus 9 jaren na het gebeurde): ‘Van drie vrome Christenen genoemt Jan Pluen ende Peter, Derwelcker Brief ende Belijdinghe staet, Fol. cv ende cxxj.’ (van het Offer des Heeren) ‘ende zijn gedoot tAntwerpen int iaer 1551.’ In die uitgaaf staat dan ook bovenaan de bladzijden: ‘Een Liedeken van Jan Pluen ende Peter.’ Maar in No. 2, 1566 is dat randschrift al geworden: ‘Van drie vrome Christenen’, al is ‘Een Liedeken van Jan Pluen en Peter’ nog boven aan de bladzijden blijven staan. In No. 3, 1567 hetzelfde korte randschrift, maar bovenaan de bladzijden: ‘Van iij vrienden.’ En in het éénige bekende exemplaar van No. 1 zijn de namen in het randschrift zoowel als aan den bovenkant der bladzijden met de pen doorgehaald. Toch moet het lied op deze drie mannen zijn gedicht en zijn die veranderingen alleen te verklaren als gevolg hiervan, dat de uitgevers van ons Lietboecxken na 1566 hen liever niet meer genoemd zagen; hen, wier aandenken maar al te zeer aan een voorspel van de beeldstormerij van dat jaar deed gelooven. Er is toch geen ander drietal te Antwerpen geëxecuteerden, op wie de verzen betrekking kunnen hebben. De Bibliographie vergist zich in hare meening, II, p. 707, 708, dat zij zijn geweest Jan Lievens, 14 aug. en Peeter Van den Broecke, 18 aug. 1550 aldaar levend verbrand (Antwerpsch Archievenblad, VIII, bl. 389, 390), benevens een ongenoemde lakenbereidersknecht, die, toen Peeter Van den Broecke ‘op de groote Meerct in het vier gaen soude, hem quam cussen, hem vermanende dat hy vromelyck soude stryden tot der dood; desen wirt terstont gevanghen ende Dynsdach (20 aug.) daernaer wirt hy oock gebrant, sonder dat hy syn dwalinghe affgaen wílde’. Zoo verhaalt het Antwerpsch Chronykje, dat echter van Jan Lievens niet weet, terwijl de antwerpsche boeken der Hooger Vierschaar zoo min als de schoutsrekeningen iets van dien voldersknecht vermelden. Doch het lied handelt uitdrukkelijk niet over twee, maar over drie te gelijk gedooden. En nu zijn wel 21 october 1551 te Antwerpen geen drie, maar vijf Anabaptisten geëxecuteerd, zie aanteekening 2 op fol. 85 ro van het Offer des Heeren; maar onder dezen behooren juist de drie genoemden bij elkaâr. - Het Groot Offerboek van 1615 heeft van dit vrij kleurlooze lied evenals van al de liederen uit het Lietboecxken een bericht gemaakt en het gebeurde in 1550 gesteld. Alle volgenden namen dat over, ook Van Braght, die echter het jaar 1551 noemt. De namen Jan, Pluen en Peter vermeldt geen van die lateren. Natuurlijk niet: zij raadpleegden zeker niet No. 1, 1563, maar een der jongere drukken van het Lietboecxken.

+ Van drie vrome Christenen.

[p. 522]

 

Van dat tot Antwerpen is geschiet

 

Al tot des Heeren prijsen

 

Ick bid v, en verschrict v niet

 

Met ancxte oft met swaer verdriet

 

Maer wilt met herten mercken

 

Hoe God die zijne can stercken.

 

Achab ende die Priesters Jesabel

 

Die sachmen daer vergaren

 

Om doen den Christenen gequel

 

Die binnen Antwerpen waren

 

Sy zijn geweest so seer verwoet

 

Dat sy zijn gegaen met wreden moet

 

Al voor den Marcgraef clagen

 

Sy woudent niet langer verdragen.

 

Doen sy die clachten hadden gedaen

 

Moest hy deen oft dander kiesen

 

Dat hy de Christenen souden vaen

 

Oft zijn Officy verliesen

 

^† Met Pilato hy hem beraet

 

Wattet hem iaerlijcks wel baet

 

Het docht hem beter al voren

 

Te branden Gods wtuercoren.

 

Hy heeft een corten raet bedacht

 

En zijn Schaerianten ¹⁾ gesonden

 

Die verspieders hebbense gebracht

 

⁺ Ter plaetsen daer sy drie vonden

 

De Heer heeft daer zijn werck gewrocht

 

Sy hebbense so seer gesocht

 

God deed haer oogen verblinden

 

Sy conden daer geen meer vinden.

 

Daer is wat sonderlincx geschiet

 

Een Meysken ionck van Jaren

 

Viel wt een venster sonder verdriet

 

En ginct sommige broeders verclaren

 

De dienaers hielden haer so stil

† Mat.27.c.25.

1) Sergeanten.

+ Fol. 11 v^o.

[p. 523]

 

Met eenen voorbedachten wil

 

Sy meynden de Christen met hopen

 

Op die vleyschbanc te vercopen.

 

Jan doutste dede een schoon vermaen

 

Sijn vrou om haer kinder te leeren

 

Met geen valsche leeraers sy om sou gaen

 

Dan die hebben die vrees des Heeren

 

Sy spraken alle drie onbelaen

 

Om die vrouwen niet te verslaen ¹⁾

 

^* Nv moeten wy ons verblijden

 

Dat wy weerdich zijn te lijden.

 

Sy waren also seer verblijt

 

Met malcanderen gelijcke

 

O Heere lof moet v zijn altijt

 

Dat v glorie sal blijcken

 

Sy custen malcander alle drie

 

Alsulcken vruecht en sachmen nie ²⁾

 

Sy loofden des Heeren name

 

Verbreydende zijn fame.

 

Een groote vruecht is daer geweest

 

In ^* Annas huys van Papen

 

En die ^† Cooplieden daermen af leest

 

Gingen daer ghenoechte rapen

 

Sy seyden totten Marckgraef danck

 

Nv zijn sy in yser geclanck

 

Sy en sullent niet ontcomen

 

Of tleuen wort haer benomen.

 

Roept nv v Sophisten ouer al

 

Laet v trompetten blasen

 

⁺ Ghy Phariseen sonder getal

 

Ghy Babylonische Hasen ³⁾

 

Ende alle ghy Saduceen

 

Vergadert v alle by een

 

En drinct nv als te voren

 

Van tbloet der wtuercoren.

 

Subtijl waren sy alle pleyn

 

Die Marcgraef met zijn Papen

 

En veel Doctoren int gemeyn

 

Quamen tot die arme schapen

 

Van Lueuen ende oock daer by

 

Sy meynden vele kettery

1) Zij spraken onbezwaard om niet de vrouwen verslagen te maken.

* Act.5.e.42.

2) Nooit.

* Joan.18.b.12.

† Apo.18.a.3.

+ Fol. 12 r^o.

3) Zie over dit scheldwoord (bloodaard; een gek; enz.) het Woordenb. der ned. taal.

[p. 524]

 

En valsche leer wt te rooden

 

Maer ten wasser niet van nooden.

 

Coemt Marckgraef en vertelt de reen

 

Wat wonder dat ghy hoorden

 

Doen ghy te samen waert by een

 

Hoe lieffelijck sy antwoorden

 

Ende al met des Heeren woort

 

Dus waert ghy met v geleerde verstoort

 

En met toornicheyt ontsteecken

 

Sy en condent niet ^‡ weerspreecken.

 

Sy vinden haer bedrogen pleyn

 

Die haer tegen Gods volck stellen

 

Sy beroemden ¹⁾ groot ende cleyn

 

Die Christenen neer te vellen

 

Maer het viel haer also suer

 

Te strijden tegens die schriftuer

 

Het wort haer al aengewesen

 

Sy mochtent seluer lesen.

 

Sodanigen goeden getuychenis

 

Heeft die Marcgraef van haer gegeuen

 

Bleef ick veerthien daech by haer gewis

 

Ick soud met haer steruen en leuen

 

Want ick hoorde met claer bescheyt

 

Dat de Schrift anders niet en seyt

 

My verwonderde bouen maten

 

Van der ionger mannen praten.

 

Een schoon belijdt hebben sy gedaen

 

⁺ En haer geloof beleden

 

Van alle dinck na Schrifts vermaen

 

Voort Ader geslacht ter steden

 

Vant ^* Doopsel ende ^† t Sacrament

 

Door Gods geest int hert geprent

 

Want daer sy vol af waren

 

Gauen sy wt sonder sparen.

 

Oordeelt ons recht, spraken sy soet

 

En wilt nv vonnis geuen

 

Oft dat geloof is recht en goet

 

Daer voor wy laten ons leuen

 

Ende willen daer niet wijcken of

 

En dat al tot des Heeren lof

‡ Luc.21.b.14.

1) N^o. 1, 1562 ‘beroemden haer’. Daar reeds en in alle uitgaven is ‘bij’ voor ‘groot en klein’ uitgevallen.

+ Fol. 12 v^o.

* Mt.28.b.18.

† Mt.26.c.25. 2.Cor.11.c.22.

[p. 525]

 

^‡ Die ons niet en heeft verlaten

 

Doen wy int duyster saten.

 

Sy brachten veel Schriftueren voort

 

Dat hier is te lanck om lesen

 

En alle die dat hebben gehoort

 

Die gauent gelijck te wesen

 

Doen spraken die broeders alsoo

 

Hoe zijt ghy doch aldus snoo

 

Dat ghy de wech des Heeren

 

Also verkeert gaet leeren.

 

Hoort wat sprack een Sophiste vry

 

Dat coemt by sulcke plaghen

 

In geen ^* steenroots en willen wy

 

Met v nv zijn geslagen

 

Ouer seuen oft acht Jaren tijt

 

So wil ick noch wel doen profijt

 

Dan sal ick de waerheyt verbreyden

 

Maer corts is hy van hier gescheyden.

 

Eylaes (dit was der broeders vermaen)

 

^* Ghy hebt auont noch morghen

 

Ghy bekent, wy hebben niet misdaen

 

Waerom wilt ghy ons worgen?

 

Doen sprack daer den geheelen Raet

 

Dat doet des Keysers Placcaet

 

Die heeft aldus gebooden

 

Dus moeten wy v dooden.

 

⁺ Roept vry tplaccaet in doordeel snel

 

Siet wat het v sal baten

 

Oft v dan wel beurijden sel

 

Ick ducht ghy sult zijn verlaten

 

Daer door zijn die Propheten gedoot

 

Ende den ^† ouden Eleazar groot

 

^‡ Die moeder met haer sonen seuen

 

Worden dus benomen tleuen.

 

Doen nv de vre gecomen was

 

Sijn sy tsamen opgeresen

 

Al na t Stadthuys, daer die schapen ras

 

Ter doot werden verwesen

 

Door condemnacy sonder saeck

 

Te branden elck aen eenen staeck

 

So is dat vonnis gegeuen

 

Om dat sy volstandich bleuen.

 

Veruruecht waren dees drie gemeen

‡ Eccl.2.b.12.

* *geuanckenis.

* Pro.27.a.2. Jac.4.b.13.

+ Fol. 13 r^o.

† 2.Mac.6.c.18.

‡ 2.Mac.7.a.1.

[p. 526]

 

Den eenen metten ander

 

Ende oock so seere wel te vreen

 

Vermaenden en troosten malcander

 

Den Raet die sach den ioncsten aen

 

Bidt den Marckgraef hy sal v ontslaen

 

Och neen, sprack hy ten tijden

 

Met mijn broeders wil ick voor de waerheyt lijden.

 

So blijdtlijck, men macht vertellen niet

 

Sijn sy aen den staeck getreden

 

En riepen tot malcander: O Broeders siet

 

Dus reysen wy na thuys van vreden

 

Sy riepen in nooden aldermeest

 

^* O hemelsch Vader ontfangt onsen gheest

 

^† Sy baden oock voor die Heeren

 

Verlicht haer ist dat zijt begeeren.

 

Die ons dit Liedeken heeft gestelt

 

Hy bidt v altesamen

 

Dat ghijt niet ydel singt oft vertelt

 

Maer doorsiet de Schrift met namen

 

^‡ Want alle Christenen door haet

 

Moeten van de werelt zijn versmaet

 

⁺ Dus laet ons int gebet beclijuen

 

Dat wy dus volstandich blijuen.

* Luc.23.e.46.

† Mt.5.e.44.

‡ Mat.10.b.22. Mar.13.b.13.

+ Fol. 13 v^o.

2) Zie over het randschrift ‘Van drie vrome Christenen’ aanteekening 2 op fol. 88 vo van het Offer des Heeren, bl. 183. Zooals daar is vermeld, luidt het in de eerste uitgaaf van het Lietboecxken, 1563 (dus 9 jaren na het gebeurde): ‘Van drie vrome Christenen genoemt Jan Pluen ende Peter, Derwelcker Brief ende Belijdinghe staet, Fol. cv ende cxxj.’ (van het Offer des Heeren) ‘ende zijn gedoot tAntwerpen int iaer 1551.’ In die uitgaaf staat dan ook bovenaan de bladzijden: ‘Een Liedeken van Jan Pluen ende Peter.’ Maar in No. 2, 1566 is dat randschrift al geworden: ‘Van drie vrome Christenen’, al is ‘Een Liedeken van Jan Pluen en Peter’ nog boven aan de bladzijden blijven staan. In No. 3, 1567 hetzelfde korte randschrift, maar bovenaan de bladzijden: ‘Van iij vrienden.’ En in het éénige bekende exemplaar van No. 1 zijn de namen in het randschrift zoowel als aan den bovenkant der bladzijden met de pen doorgehaald. Toch moet het lied op deze drie mannen zijn gedicht en zijn die veranderingen alleen te verklaren als gevolg hiervan, dat de uitgevers van ons Lietboecxken na 1566 hen liever niet meer genoemd zagen; hen, wier aandenken maar al te zeer aan een voorspel van de beeldstormerij van dat jaar deed gelooven. Er is toch geen ander drietal te Antwerpen geëxecuteerden, op wie de verzen betrekking kunnen hebben. De Bibliographie vergist zich in hare meening, II, p. 707, 708, dat zij zijn geweest Jan Lievens, 14 aug. en Peeter Van den Broecke, 18 aug. 1550 aldaar levend verbrand (Antwerpsch Archievenblad, VIII, bl. 389, 390), benevens een ongenoemde lakenbereidersknecht, die, toen Peeter Van den Broecke ‘op de groote Meerct in het vier gaen soude, hem quam cussen, hem vermanende dat hy vromelyck soude stryden tot der dood; desen wirt terstont gevanghen ende Dynsdach (20 aug.) daernaer wirt hy oock gebrant, sonder dat hy syn dwalinghe affgaen wílde’. Zoo verhaalt het Antwerpsch Chronykje, dat echter van Jan Lievens niet weet, terwijl de antwerpsche boeken der Hooger Vierschaar zoo min als de schoutsrekeningen iets van dien voldersknecht vermelden. Doch het lied handelt uitdrukkelijk niet over twee, maar over drie te gelijk gedooden. En nu zijn wel 21 october 1551 te Antwerpen geen drie, maar vijf Anabaptisten geëxecuteerd, zie aanteekening 2 op fol. 85 ro van het Offer des Heeren; maar onder dezen behooren juist de drie genoemden bij elkaâr. - Het Groot Offerboek van 1615 heeft van dit vrij kleurlooze lied evenals van al de liederen uit het Lietboecxken een bericht gemaakt en het gebeurde in 1550 gesteld. Alle volgenden namen dat over, ook Van Braght, die echter het jaar 1551 noemt. De namen Jan, Pluen en Peter vermeldt geen van die lateren. Natuurlijk niet: zij raadpleegden zeker niet No. 1, 1563, maar een der jongere drukken van het Lietboecxken.