Het Offer des Heeren

§ ^* Na de wijse: Mijn Siele mach gheen troost ontfaen.

⁺ VErhuecht v Gods kinder alletijt

En wilt nv veriolijsen
Looft Godt den Heer gebenedijt
Zijn naem is hooch te prijsen
^† Zijn licht schijnt nv soo claer als dach
Dat welck men niet wel lijden mach
⁺ Daer af so willen wy singhen.

Daer was een schaep Christlijck geaert

Te Boolsweert binnen der stede
Genaemt Frans ^‡ recht en slecht vermaert
Hy leefde in Gods vrede
Hy wilde niet sweeren een eedt
Dies waren die Heeren seer tonvreedt
En lieten hem daer vangen.

Op eenen Slee wert hy gesent

Te Leeuwerden voor die Heeren
Sy vraechden hem daer int present

* [n^o. 2.] ²⁾

2) Dit lied op Frans van Bolsward - volgens het sententieboek van het Hof van Friesland is ‘Frans Dammasz den 28sten Martii 1545 gecondempneert gebrant te worden ende zijne goederen verclaert geconfisqueert’ - is volgens het laatste couplet op den dag na zijn dood ‘voor 't eerst gezongen’, d.i. gedicht: Wieder, bl. 107. In no. 1 en 2 van dit Lietboecxken, 1563 en 1566, wordt als zangwijze opgegeven: Nun frewt euch lieben Christen gmeyn: zie mijne Inleiding bl. 39.
Eene eedsweigering schijnt de aanleiding te zijn geweest, dat op Frans als ketter de hand werd gelegd; zie het 2de en 3de couplet. In de gevangenis dichtte hij het lied: ‘Wel hem die in Gods vreeze staet’, dat reeds in de Veelderhande Liedekens van 1559 (?), zie Wieder, bl. 142 vgg. en in tal van latere liedboekjes voorkomt, door Wackernagel, Lieder der niederl. Reformierten, 1867, S. 97, is afgedrukt, en in Ein schon Gesangbüchlein, een doopsgezind liederenboek dat tusschen 1565 en 1569 het licht zag, vertaald is opgenomen: Wolkan, Die Lieder der Wiedertäufer, 1903, S. 98. Over het wonder bij Frans' dood zie aanteekeningen 2 en 3 op fol. 5 ro.

+ Van Frans van Boolsweert ghedoot tot Leeuwerden, int iaer 1545 op palmavont.

† Ro.13.b.12.

+ Fol. 4 r^o.

‡ Job.1.a.8. 2.a.3.

[p. 506]

 

Waerom wilt ghy niet sweeren?

 

En houden met ons geen Auontmael ¹⁾

 

Ter Kercken in dat heylige sael

 

Daer wilt ghy oock niet wesen.

 

Ghy Edel heeren verstaet wel my

 

Wy hebben een claer leere

 

Mathei vijf spreect Christus vry

 

^* Geensins en sult ghy sweeren

 

Ghy zijt niet geloouich nochte reyn

 

^‡ Dus word ick niet met v gemeyn

 

V sonden wil ick niet eten ²⁾.

 

Doen waren die Heeren seer verstoort

 

Die Priesters daer beneuen

 

Wy zijn geen dieuen, nochte moort

 

En hebben wy niet bedreuen

 

Ons dunct ghy hebt een valsche leer

 

Der Ketters zijnder noch veel meer

 

Die willen wy gantsch wtrooden.

 

Ghy Edel Heeren hoort sprack hy

 

En wilt v niet verstooren

 

Ghy hooge Priesters leeret my

 

Na Gods woort wil ick hooren

 

Ick heb my also wel bedacht

 

Den Bibel heb ick mee gebracht

 

Daer wt so wilt my leeren.

 

Die Heeren zijn gegaen te raet

 

Jesabels Priesters mede

 

Hy heeft ons met die Misse versmaet

 

⁺ Noch hout niet van ons seden

 

^† Wy hebben so stercken mandament

 

Dus moet hy steruen, dats ons consent

 

Dat moetmen gehoorsaem wesen.

 

Int Jaer vijfenveertich getelt

 

Recht des dages voor Palmen

 

Wert Frans voor die Heeren gestelt

1) Is dit lied inderdaad van 1545, dan moet toen reeds die naam (voor mis of communie) in ons land vrij algemeen zijn geweest. Dat was hij ook reeds c. 1530 bij de hervormingsgezinden, Gnapheus, de Doopers. Hier kan hij wel door den doopsgezinden dichter aan de rechters zijn in den mond gelegd; evenals de benaming ‘predikant’ en ‘leeraar’ (voor pastoor) op fol. 7 v^o wel meer het spraakgebruik van den dichter dan dat van de landstreek, waarover zijn verhaal loopt, zal weêrgeven.

* Mat.5.d.34. Jaco.5.b.12.

‡ Eph.5.b.11.

2) Gij zijt geen geloovigen; met uwen zondigen eeredienst wil ik dan ook (in het eten bij de communie) geene gemeenschap hebben.

+ Fol. 4 v^o.

† Joan.19.a.7.

[p. 507]

 

Dies looft nv God met Psalmen

 

Dat vonnis ginck daer hert en fel

 

Nochtans behaechdet hem al wel

 

Dat hy tot asch sou bernen ¹⁾.

 

Hy sprack: ick danck v Heeren vroet

 

Den Geest moet v verlichten

 

Dat ghy v betert metter spoet

 

Ende in Gods woort wilt stichten

 

Ick wil v al vergeuen dat

 

Ick vaer al na een ^† heilige stadt

 

Al in mijns Vaders erue.

 

^* Als een slachschaep wert hy geleyt

 

^‡ Veel weenden tot dier stonden

 

Hy sprack: Weest getroost en bereyt

 

Nv te steruen v sonden

 

Gelooft, dit is de rechte straet

 

^* Waer door men totten leuen gaet

 

Maer weynich die hem vinden.

 

Die Hencker heeft zijn ampt bereyt

 

Dat Schaep stont ongebonden

 

Hy heeft daer Godes woort verbreyt

 

Die Christenen dat verstonden

 

Hy sprack daer menich troostlijck woort

 

Den Godureesenden tot confoort

 

Die daer om aensien stonden.

 

Hy heeft zijn cleeder heen gedaen

 

^‡ En voor allen gebeden

 

Hy sprack: ^* God wil mijn siel ontfaen

 

En leydens in zijn vrede

 

Na den post hy seer lieflijck trat

 

Met zijn armen blijdelijck om vat

 

^‡ Hy verlangde na zijn Vader.

 

⁺Met eenen strick wel vast en goet

 

De Hencker soud hem worgen

 

De strick brack (zijt Hencker gemoet)

 

Hy viel in ancxt en sorgen

 

Aent lichaem en is geen vyer gespaert

 

Van torf en hout na sulcker aert

 

Om hem tot asch te bernen.

1) N^o. 7, 1580 heeft hier en verder voor ‘bernen’ ‘branden’; de latere uitgaven weêr ‘bernen’. Evenzoo heeft alléén n^o. 7 fol. 4 r^o en 15 r^o ‘wtroeien’ voor ‘wtrooden’; elders ‘moeght’ voor ‘mueght’; enz.

† Apo.21.a.2.

* Esa.53.b.10.

‡ Luc.23.c.26.

* Mat.7.b.14.

‡ Acto.7.f.60.

* Act.7.f.59.

‡ 2.Cor.5.a.8.

+ Fol. 5 r^o.

[p. 508]

 

Nv hoort Gods volck seer wonderlijck

 

Tvleys mochtmen niet verbranden

 

Dat lichaem bleef euen gelijck

 

Wat sy toogen te handen ¹⁾

 

God toonde daer zijn groote macht

 

^* Dat vyer verloor zijn rechte cracht

 

Ten mocht hem niet verbernen ²⁾.

 

Dit wonder sachmen openbaer

 

Die Heeren met tooren ontsteken

 

Hy wert getelt Gods martelaer

 

Sy wildent nochtans wreecken

 

Aen den Hencker en zijn geslacht

 

Niet houts genoech was daer gebracht

 

^* Als Christus was gestolen ³⁾.

 

Dit is een man van Godes aert

 

^‡ Sijn huys heeft hy behinde

 

Gebout op den Steen wel bewaert

 

Voor regen, storm en winde

 

Dit is Christus ghetrouwe Bruyt

 

^† Hy hoorde geen vreemder geluyt

 

Laet ons zijn volgers wesen.

 

Looft God al inder eewicheyt

 

Van zijne wonderdaden

 

Hy toont ons zijn genadicheyt

 

^* Sijn woort doet ons versaden

 

Sijn geest ons ooc verlichten can

 

Die daer is een rechte Leytsman

 

Al na dat eewich leuen.

 

Ontwaect Princen en Coningen al

 

Bekent doch God den Heere

 

^† Gelooft Gods woort groot ende smal

 

Geeft hem prijs ende eere

 

⁺Hy wil alleen de Rechter zijn

1) Wat zij ook ter hand namen, deden.

* Sap.19.c.20.

2) Een nog grooter wonder wordt bij de executie van David verhaald, fol. 17 r^o. Zie over dat wondergeloof aanteekening 2 aldaar; die op fol. 5 v^o; en (nog in 1582 bij de Staten van Holland) Doopsgezinde Bijdragen, 1899, bl. 142.

* Mat.28.c.13.

3) Om het wonder natuurlijk te verklaren - bedoelt de vervaardiger van dit lied - verzon men, dat er geen hout genoeg op den brandstapel was geweest, evenals de overpriesters om aan het ledige graf van Christus en dus aan de opstanding het wonderdadige te ontnemen verzonnen hadden, dat de discipelen het lichaam hadden gestolen. Intusschen 'tgeen hier als een verzinsel wordt voorgesteld is inderdaad te Gent bij de offerande van David en Levina voorgekomen: zie de aanteekening op fol. 17 r^o.

‡ Mat.7.c.24.

† Joan.10.a.5.

* Deu.8.a.3. Mar.4.a.4.

† Mar.1.b.15.

+ Fol. 5 v^o.

[p. 509]

 

Sijn kinderen helpt hy wt de pijn

 

^† Wie mach tegen hem vechten.

 

Alsmen dit liedeken eerstmael sanck

 

Dat was op Palmen daghe

 

Al hooren wy alsulck geclanck

 

Laet ons doch niet versagen

 

O Vader helpt ons wter noot

 

V kinderen cleyn ende groot

 

Door Christum onsen Heere.

† Acto.9.a.5.

2) Dit lied op Frans van Bolsward - volgens het sententieboek van het Hof van Friesland is ‘Frans Dammasz den 28sten Martii 1545 gecondempneert gebrant te worden ende zijne goederen verclaert geconfisqueert’ - is volgens het laatste couplet op den dag na zijn dood ‘voor 't eerst gezongen’, d.i. gedicht: Wieder, bl. 107. In no. 1 en 2 van dit Lietboecxken, 1563 en 1566, wordt als zangwijze opgegeven: Nun frewt euch lieben Christen gmeyn: zie mijne Inleiding bl. 39.
Eene eedsweigering schijnt de aanleiding te zijn geweest, dat op Frans als ketter de hand werd gelegd; zie het 2de en 3de couplet. In de gevangenis dichtte hij het lied: ‘Wel hem die in Gods vreeze staet’, dat reeds in de Veelderhande Liedekens van 1559 (?), zie Wieder, bl. 142 vgg. en in tal van latere liedboekjes voorkomt, door Wackernagel, Lieder der niederl. Reformierten, 1867, S. 97, is afgedrukt, en in Ein schon Gesangbüchlein, een doopsgezind liederenboek dat tusschen 1565 en 1569 het licht zag, vertaald is opgenomen: Wolkan, Die Lieder der Wiedertäufer, 1903, S. 98. Over het wonder bij Frans' dood zie aanteekeningen 2 en 3 op fol. 5 ro.