Het Offer des Heeren

[p. 448]

§ ^{+ *} Dit is eenen Brief van M. Gielis Mathijsz, gheschreuen inder geuanckenisse tot Middelborch, int Jaer 1564. Ende heeft aldaer om den naem des Heeren zijn leuen gelaten ¹⁾.

§ Den vasten grondt Gods blijft eewich. ⁺

GEnade, vrede, oueruloeyende liefde ons Gods, met die hertgrondelijcke onwtsprekelijcke liefde zijns Soons ons Heeren Jesu

+ Fol. 257 r^o.

* [n^o. 1.]

1) Over meester (d.i. chirurgijn) Gielis of Jelis Matthijsz. komt in de middelburgsche sententieboeken, schoutsrekeningen enz., afgedrukt bij Pekelharing, Bijdragen voor de geschiedenis der hervorming in Zeeland, Middelburg, 1866 (Werken van het Zeeuwsch genootschap), bijna niets voor. Zie daarover de aanteekening op fol. 266 v^o, bl. 463 hierna. Hij werd met eenige anderen gevangen genomen en zat niet minder dan twee jaren in den kerker, fol. 266 r^o, waarin hij intusschen niet hard werd behandeld en b.v. soms een kaars kreeg om daarbij te kunnen schrijven. Op 24 October 1564 is hij veroordeeld om onthoofd te worden: 't hoofd kwam op een rad, zijne goederen werden geconfiskeerd.
Blijkbaar was Matthijsz. leeraar, fol. 275 v^o. De geheele toon van zijn schrijven bewijst dat ook. Hij spreekt hen, tot wie hij zich richt, voortdurend toe als zijne kinderen, zijne lieve schapen (‘die ick in mijne banden tot de kentenisse ons Heeren Jesu Christi met cracht des Heylighen Gheests met die andere ghebaert heb ende sijt mijn nae volghers geworden’, fol. 258 r^o), en zendt hun zijn breedvoerig schrijven met het opzettelijk doel dat zij dat zullen bewaren als gedachtenis aan hem, dat vlijtig zullen lezen en herlezen en zoo zijne vermaningen en zijn voorbeeld voor oogen zullen houden: fol. 265 v^o, 266 r^o, 274 v^o en elders.
En eveneens blijkt uit zijne brieven, hoe te Middelburg gelijk elders in de jaren 1560-1564 eene andere strooming in de kerk was opgekomen. De satan ‘heeft al een ander Cap aengetrocken, die niet meer der Roomscher gelijc en is, wel wetende dat zijn spel haest daermede wt is; .... te voren oft int voorleden doen quam hi met menschen gesetten ende gheboden, maer nu weet hy dat die menschen Schrift willen hooren en brengt veel Schriften voort.... sij seggen stoutelycken: Het stater ymmers also’: fol. 259 r^o en v^o. Had ook Gielis eenigen invloed van die strooming ondergaen? En is daaruit de omstandigheid te verklaren, dat wij bij hem, evenals bij Joriaen Simons, zie aanteekening 1 op fol. 135 v^o, min of meer dogmatische uitdrukkingen gebruikt vinden, die ons bij de oudere martelaars vreemd zouden klinken, fol. 261 v^o en elders; of dat hij van den doop slechts ééns vluchtig melding maakt, fol. 262 r^o, van de menschwording nooit? Zeker is 't, dat Gielis in dat bedrijf des satans, die thans zich als pleitbezorger van de Schrift voordoet, eene der verzoekingen vindt, waardoor velen (fol. 260 v^o) tot afval en ongehoorzaamheid komen. Hij stelt die verzoeking met de andere, lust in aardsch gewin, liefde tot vader en moeder, vrees voor kruis en lijden, op ééne lijn, fol. 259 v^o, 260 v^o, en weet zijne ‘schapen’ en zijne vrouw niet dringend genoeg op 't hart te binden, dat zij toch God dankbaar zullen wezen voor Zijne groote genade en goedheid, waardoor zij tot het huys Gods, 'twelk is de gemeente, zijn gekomen, en hunne namen geschreven zijn in het boek des levens, fol. 261 r^o, 269 r^o, 275 r^o. Hij is er niet over uitgesproken, hoe zij in ‘dat huys Gods moeten verkeeren en door hun gedrag allen derwaerts trekken, die haer leven willen beteren en des Heeren cruys opnemen’, fol. 258 r^o. Nederig, lijdzaam, rechtschapen, vooral liefdadig zijn, 263 r^o en v^o, 269 r^o (bij hem het opmerkelijke ‘de aelmisse des mans is een borsse op den wech met hem; jae, sy bluscht de sonde wt ende sal hem verschonen in 't oordeel’, fol. 274 r^o en v^o), terwijl de ‘hoofdsomme des ghebodts is liefde van reynder herten en goede conscientie’, fol. 264 r^o: ziedaar zijn Christendom. Voor het inzicht in het geestelijk leven der broederschap in zijn tijd hoogst belangrijk, juist doordat hij meer over dat leven der zijnen dan over zijne eigene lotgevallen uitweidt (zie echter fol. 270 v^o vg.), treffen zijne brieven bovendien door hun warmen, innigen toon. En het behoeft niemand van de lektuur af te schrikken dat zijne volzinnen zoo lang zijn - één beslaat twee bladzijden, fol. 257 v^o en 258 r^o - : de duidelijkheid lijdt daaronder niet.

+ 2.Tim.2.b.19.

[p. 449]

Christi, met die wtuercoren gaue des gheloofs is ons van God den bermhertighen lieuen Vader door Christum Jesum gheopenbaert, ende gegeuen zijnen heyligen, die welcke hy door zijn vaderlijcke liefde, daar toe nv vercoren, geroepen, ende geordineert heeft, iae verlost van die kettenen ende sware banden der eewiger duysternisse des ongeloofs, daer dese erghe boose verkeerde werelt mede gebonden is, ^* ende heeft ons na zijn vaderlijcke bermherticheyt weder gebaert tot een leuende salichmakende hope, ^† ende ouergeuoert int Rijcke zijns beminden Soons, door welcken wy hebben die vergeuinghe onser sonden door zijnen bloede, op dat wy hem, mijn lieue schapen, nv voortaen ^{‡ 1)}. souden dienen in alle gehoorsaemheyt, gerechticheyt ende heylicheyt sonder vreese alle de dagen ons leuens, hier toe helpe ende stercke // ⁺ ons doch die bermhertige lieue Vader, met die cracht zijns heylighen Gheests, Amen.

§ Nademael v. l. aen my begeerende zijt, door v. l. schrijuen, ende oock door groetenisse die ick tot diuerschen stonden van v. l. ghehoort hebbe, ende oock in voorleden tijden, doort schrijuen van v lieue Huysurouwe, die het selfde oock aen my begheerende was, so sal v. l. weten, als dat ic menichmael in mijnder herten voorgenomen hebbe om sulcx te doene, na mijne cleyne gaue, hoe wel ic verhope, dat sulcx soo eygentlijck geenen noot en doet, so ver-

* 1.Pet.1.a.3.

† Col.1.b.13. Eph.2.a.5.

‡ Luc.1.g.69

1) Lees: 75.

+ Fol. 257 v^o.

[p. 450]

hope ic lijckewel ¹⁾ dat v. l. des te sekerder ende te vaster maken sal, maer om dies wille ic so wat veelachtich te scrijuen gehadt hebbe, ende met anderen dingen oock onledich hebbe geweest, so en heb icket niet seer wel by connen brenghen, nochtans alle tijt een vaderlijcke sorge voor v. l. gedragen, mijnen God menichmael met vyeriger herten biddende na mijn swacheyt, dat hi doch v beyde wil bewaren onder de schaduwe zijnder vluegelen, in desen gruwelijcken periculosen tijt, vol alder boosheyt, ende dat hy v. l. noch meer ende meer veruulle met zijnen heyligen Geest, ^† ende open doe die oogen ws verstants, op dat ghy mijn lieue schapen, des duyuels stricken ende wtgespande netten doch recht mocht leeren kennen, die hy nv so seer menichfuldich dagelijcx den wedergeboren is stellende, hoe wel sy v. l. eensdeels ^* niet onbekent en zijn, wel wetende wat hy in den sin heeft, waerom ghy oock waeckende zijt geweest tot deser tijt toe, waerinne ick seer verblijt ben, ende oock om dies wille, ^‡ dat v gelooue wast ende toeneemt in de kentenisse ons Heeren Jesu Christi, tot welcken ick v. l. in mijnen banden door tranen met // ⁺ cracht des Heylighen Gheests met die andere ghebaert heb ²⁾, ende zijt mijn ^† nae volghers gheworden, ende des Heeren, ende hebt dat Woordt des Euangeliums van den cruyce Christi ontfangen met veel suchtens ende Godtlijcke droefheyts, ende zijtet ghehoorsaem gheworden van herten, in die forme der leeringe daer ghy nv in staet, alsoo dat ghy gheworden zijt een voorbeelt allen den ghenen in Middelborch, die haer leuen willen beteren, ende des Heeren cruys willen opnemen, niet alleene die, maer veel Heylighen zijn daer door verblijdt, als sy aensien v ghehoorsaemheyt ende vernederinghe in der vreese ws Godts, die welcke ick hope, dat van daghe tot daghe noch meer wt breyden, ende openbaer worden sal, op dattet doch, mijn lieue Schapen, recht blijcken mach, ^‡ dat ghy van bouen wt Godt den Vader recht weder ghebooren, ende vernieuwet zijt, ^* door die vernieuwinghe ws sins, ghedenckt dat uwe wandelinghe Hemels zijn moet, te weten ^† na den nieuwen mensche die na Godt geschapen is, in alderley gherechticheyt ende heylicheyt, ^‡ want nae dien hy heylich is, die v. l. tot desen dienst beroepen ende vercoren heeft, soo moet ghy oock een heylighe cuyssche ende Godsalighe wandelinge inder vreesen ws Gods, nae uwe vermogen leyden, ^* want dien wy ons begheuen hebben, diens knechten zijn wy, so die Apostel oock verhaelt, het sy der sonden totter doot, ofte die ghehoorsaemheyt totten leuen. Godt sy eewich prijs ende

1) Nochtans.

† Eph.1.b.18.

* 2.Cor.2.b.13.

‡ 2.Tes.1.a.3.

+ Fol. 258 r^o.

2) Matthijsz. was dus hun leeraar, hun ‘zeer begaafde voorganger’, fol. 275 v^o.

† 1.Tess.1.a.6.

‡ Joan.1.b.13.

* Rom.12.a.2.

† Eph.4.c.24.

‡ 1.Pet.1.b.15.

* Rom.6.b.16.

[p. 451]

danck, mijn lieue schapen, dat ghy een knecht ende maerte ¹⁾ der sonden geweest zijt, maer zijt nv afghewasschen ende gereynicht met my, ^† doort badt der wedergeboorten, ende vernieuwinge des heyligen // ⁺ Geests, den welcken God den Vader oueruloedich door Christum onsen Salichmaker ouer ons wtghestort heeft, niet om die wercken onser gerechticheyt die wy gedaen hadden, ^‡ want wy waren kinderen des torens van natueren, ghelijck die andere, maer Godt die bermhertighe lieue Vader, die daer rijck is van bermherticheyt, door zijn groote liefde daer hy ons mede liefgehadt heeft, doen wy doot waren inder sonden ende ongerechticheyt, soo heeft hy ons tsamen met Christo, ofte door Christum zijnen lieuen Soon leuendich gemaect doort gelooue. Hierom mijn hertgrondelijcke lieue sc. ²⁾ in Christo Jesu, wiens siele ick van herten lief hebbe, waer voor ic een Vaderlijcke ende Goddelijcke sorge ben draghende, v. l. vermanende ende biddende als een geuangen in den Heere, als dat ghy lieden doch dickmael ^* ghedenct den dach, in welcken v die bermhertighe lieue Vader ontfermt heeft, ^† ende dat decksel van uwen oogen ende herte wech genomen heeft, het welcke voor so menich duysent menschen oogen ende herten noch hangt, die daer so ^† sware wegen noch wandelen, ende den wech des Heeren en kennen sy niet, door dien, ^* dat si droncken zijn van den wijn der Babilonischer Hoere ³⁾, te weten der valscher leeringe, daer die gantsche werelt mede bedeckt is, maer ghy mijn Sc. zijt nuchteren geworden, ende zijt wt het middel van haer gescheyden, ben ooc verhopende dat ghy haer onreynicheyt niet meer aenroeren en sult, ^† op dat ghy met haren plaghen niet en verghaet. Hierom zijt doch scherpelijc wakende inder gerechticheyt, op dat ghy mijn lieue Sc. na mijnder afscheyt, in desen gruwelijcken periculoosen tijt niet te schande en coemt, want ghy nv opentlijc// ⁺ken sien ende hooren moecht, als dattet nv ymmers den tijt is, daer ons Christus Jesus met zijnen heyligen Apostolen so neerstich voor gewaerschout heeft, gelijc Christus Jesus selue seyde, ^‡ als dat die liefde in veel herten vercouden soude, maer wie volstandich blijft totten eynde toe, die sal salich zijn. Och mijn weerde Sc. denckt de woorden Christi recht na, ende laetse v. l. doch ter herten gaen, het is vrijelijck ⁴⁾ op de Werelt niet gesproocken, want in haer en can die liefde Godts niet vercouden, want sy en heeftse niet ontfanghen, noch en kentse niet, maer het is op den rechten Israeliten gesproken, ende ghy siet dat sulcx

1) Oude uitdrukking voor dienstmaagd. Ook fol. 172 v^o. Zie aant. 1 aldaar.

† Tit.3.a.5.

+ Fol. 258 v^o.

‡ Eph.2.a.3.

2) Schapen.

* Heb.10.d.32.

† 2.Cor.3.b.16.

† Sapi.5.a.5.

* Apo.18.a.3.

3) Zie aant. 1 op fol. 260 r^o.

† Apo.18.a.4.

+ Fol. 259 r^o.

‡ Mat.24.b.12.

4) Tot ieder zonder onderscheid.

[p. 452]

oueruloedich onder haer gebuert ¹⁾, het welcke ymmers wel iammerlijcken te beclagen is, als dat die Duyuel ende Geest der ouder Slange alsulcken cracht ende gewelt gecreghen heeft in desen tegenwoordigen tijt, door die menichfuldighe subtijle behende stricken die hy daghelijcx stelt om die Sielen der wedergheboren (die hem door die kennisse Gods ontulucht zijn) weder in zijn nette des ongheloofs te vangen, die welcke hi ooc wel weder crijcht, mijn lieue Sc. die sommige door valsche leere, niet alleen door den Roomschen Antichrist, ^* wanter nv veel Antichristen in die werelt zijn, daerom heeft hy al een ander Cap aengetrocken, die niet meer der Roomscher gelijc en is ²⁾, wel wetende dat zijn spel haest daer mede wt is, daer om heeft hy hem nv verandert, ^† ende stelt hem als een Enghel des lichts, ende doet zijn neersticheyt alsoo onder die kinderen des lichts te comen, om aldaer zijn ware weder op nieuwe voort te doen ³⁾, want mijn lieue s. inden Heere, te voren oft int voorleden doen quam hi met menschen gesetten ende gheboden, maer nv weet hy dat // ⁺ die menschen Schrift willen hooren, daerom coemt hy nv, ende brengt veel Schriften voort, also dattet wel na scijnt recht te wesen, gelijck hy stoutelijcken tegens Christum ooc dede, ^‡ ende bracht hem voor wt die Prophete Dauids, als datter gheschreuen stont ^* dat hy zijnen Engelen seynden soude, die welcke hem op haren handen draghen souden, also dat hy zijn voeten niet quetsen en soude aen eenigen steen. Siet mijn weerde lieue Sc. hy sprac ymmers die Schrift ooc ghelijck sy stont, maer sy en was tot sulcke meyninge niet gesproocken oft ghepropheteert, also dese ooc, al ist dat sy veel schriften voort brengen, ende seggen ooc stoutelijcken: Het stater ymmers also, waermede hy den wanckelmoedighen, ^‡ ende die haer ooren iuecken om wat nieus te hooren, lichtelijck in zijn wt ghespande net crijcht, die andere crijcht hy door die toeuallende bedriechlijcke Rijckdommen, die doch heden sdaechs ^‡ de menschen brengen int verderuen ende verdoemenisse, want giericheyt doch een wortel van alle quaet is, hoe wel die sommighe noch eenen lust daer toe hebben, dat haer tijtelijcke goeden toenemen, ende zijn daer mede so besich, dat sy onderwijlen die Godsalige oeffeninge daer mede vergeten, ende mengen haer seluen onder veel smerten, Och het sal haer gaen, mijn lieue Sc. gelijc het sommighe van den Israeliten dede, ^* die daer veel vergadert hadden, die en hadden geen ouerschot, ende die daer luttel vergaderden, die en hadden geen gebreck, hierom als men voetsel ende decksel heeft,

1) Zie aanteekening 1 op fol. 257 r^o.

* 1.Joan.2.b.18.

2) Idem.

† 2.Cor.11.b.16.

3) Bij Van Braght duidelijker: ‘om aldaar zijne (koop)waar wederom op een nieuw voor te doen’.

+ Fol. 259 v^o.

‡ Mat.4.a.6.

* Psa.91.b.11.

‡ 2.Ti.4.a.4.

‡ 1.Tim.6.a.9.

* Exo.16.b.19.

[p. 453]

och oftmen hem dan conde laten ghenoeghen, ^† want wy en hebben niet in de werelt gebrocht, het is openbaer dat wy daer ooc niet wt sullen dragen, want wy sien mijn lieue Sc. als dat de // ⁺ woorden ons liefs Heeren Jesu Christi waer zijn, te weten, ^‡ dat die bedriechlijcke Rijckdommen dat goede saet, naemelijc het woort Godts versticken ende te onder drucken, waer door daer oock vele weder tot schande comen. Die derde door verlies ofte beroouinge van haren goeden, niet eens insiende oft recht bedenckende dat sy met den Coopman ^* die alder schoonste peerle geuonden hebben, die welcke sulcx doch alle wel weert is, ende by sulcx niet eens te gelijcken en is. Die vierde, doort cruys ende lijden, te weten: Het veruolch. Die vijfste, doort smeecken ende bidden van Vader ende Moeder, vrienden ende magen. De seste, door vrouwe ende kinderen. De seuenste, van haer eyghen quaet lustich vleysch. Die achtste, dat sy moede op den wech der gerechticheyt worden, ^† ende keeren wederom nae Egypten ende ^‡ Sodoma toe, om een weynich tijts met die Babilonische hoere ¹⁾ in rusten ende vreden te leuen, ende daer na dan met haer inde eewige pijne ghequelt te worden. Siet mijn hertgrondelijcke wtuercooren lieue Sc. dit wercket ende drijft al die eenige geest die oude slange, welcke daer niet en slaept, oft en sluymert, ^* maer gaet altijts rontomme ons soeckende wien hy verslinden soude mogen, hier om wederstaet

† 1.Tim.6.a.7.

+ Fol. 260 r^o.

‡ Mat.13.c.22. Mar.4.b.18. Luc.8.b.14.

* Mat.13.e.46.

† Nu.14.a.4.

‡ Ge.19.c.26.

1) Met Egypte en Sodom wordt niet de roomsche kerk bedoeld, maar ‘de wereld’ en het wereldsch leven in en naar de zeden der gewone maatschappij; 'twelk zij hebben verlaten om in de ware gemeente te treden en nu naar de christelijke levensregelen van deze te wandelen. Dat tot dat wereldsch leven ook het zich houden aan de kerk behoort, is bijzaak. - In het Offer des Heeren komt de benaming ‘babylonische hoere’ voor de roomsche kerk slechts een enkele maal voor. Dit schijnt vreemd, als men bedenkt hoe gangbaar in dien tijd die naam was: men zie de talrijke voorbeelden van het gebruik daarvan in liederen bij Dr. Wieder, De schriftuurlijke liedekens, 1900, bl. 75-78, en denke b.v. aan een versregel van Hans van Overdam: ‘In Engelant sijn sy die hoere oock quijt’, 't geen toentertijd door iedereen moet zijn verstaan. Toch is het begrijpelijk, dat juist Doopsgezinden dien term niet dan zelden hebben gebezigd: de heftige Van Overdam is onder hen eene uitzondering. Immers zij traden niet offensief tegen de roomsche kerk op: zij waren daaruit verlost; die kerk lag buiten hen; alleen defensief, bij de verhooren en disputen, waartoe men hen dwong, moesten zij wel hunne grieven tegen allerlei in die kerk uitspreken.
De ‘babylonische hoere’ werd, zooals men weet, in Openbaring 17 en 18 gevonden. Onder die hoererij werd niet de onzedelijkheid verstaan, die men aan de roomsche curie en aan de geestelijken dier kerk anders dikwijls genoeg verweet, maar haar afgoderij. De beeldspraak is evenmin in het laatste bijbelboek als in de 16^de-eeuwsche liederen altoos even helder; de voorstellingen worden niet altijd even scherp en streng uiteengehouden. De groote hoere zit nu eens op vele wateren, dan op het groote beest enz. In Den Val der Roomscher Kercken, deel I van deze Bibliotheca, bl. 415, 418, heet het: ‘het beest, die (de vrouw) draecht, is de Paus.’

* 1.Pet.5.a.8.

[p. 454]

hem met een mannelijck gemoet, ende geloouich herte, ende laet v. l. toch niet verschricken, al ist dat sy soo lichtveerdich die geboden des Heeren verlaten, och en siet doch niet op den slappen, tragen ende onvromen, maer laet alle trouwelose knechten, ende valsche discipulen ^† van haren Heere ende Meester wijcken, so hopen wy nochtans by hem te blijuen, ende ghy met my, ende zijn bereyt te lijden, alle wat ons van hem opgheleyt wort, Och wat souden wy doch // ⁺ gaen maken, oft te handen trecken ¹⁾ in dien wy zijn geboden verlieten, waer souden wy vlien ofte loopen, daer hy ons niet vinden en soude, ach ^‡ hemel ende aerde moet hem met beuen gehoorsaem zijn, berghen ende holen moeten voor hem verschricken, ende mogen niet staende voor hem blijuen, hoe veel te meer der menschen kinderen, die in leemen huysen woonen. Och mijn lieue Sc. waer mede sullen sy haer dan verschonen oft veronschuldigen als hy haer besoecken sal, die nv ter tijt soo ontrouwelijcken van hem af wijcken. Och, och, iammerlijck isset te beclaghen, ^* dat sy in dat edele Hemels Broot alsulcken walginge gecreghen hebben, ende dat haer die eenige Medecijn, waermede alle sielen der wedergeboren genesen zijn, dat die haer tot een so doottelijcken viant gheworden is. Ja mijn weerde Sc. suchten ende claghen moghen wy wel metten Propheet, ^{† 2)} ouer die verderuinghe Israels ³⁾, ende ouer Jerusalem die schoone stadt Godts, ende dat om datter soo veel Israeliten in dese wilde woestijne deser erger werelt veruallen, ende vanden listigen geest des Serpents weder vernielt ende omgebrocht worden. Oock omdat sommige wachters ⁴⁾ afvallich geworden zijn, ende dat die Borghers Jerusalems oock luye ende slaperich worden, ^‡ hoe wel den omlooper ⁵⁾

† Joan.6.g.66.

+ Fol. 260 v^o.

1) Ter hand nemen; aanvangen.

‡ Ps.114.a.7. Judit.16.b.19.

* Nu.11.a.6.

† Tren.1.*.

2) Klaagliederen.

3) Met die verderving van Israël en den geestelijken dood van zoovelen, waarvan op deze bladzijden sprake is, wordt niet bedoeld, dat de (roomsche) kerk zoo bedorven is en dat de satan in die kerk de zielen in 't verderf brengt: maar dat er waren en, zooals Matthijsz. verwachtte, al meer zich zouden opdoen, die ‘de gemeente’, ‘het ware huys Gods’, waarin zij woonden, weder verlieten om zich te wenden of terug te keeren tot een in zijn oog wereldsch leven en dus in de wereldsche kerk. Dit laatste kon intusschen niet uitblijven, naarmate in de kringen dier kerk (zie aanteekening 1 op fol. 257 r^o) de Schrift meer op den voorgrond werd gesteld en dus niet langer alle hervormingsgezinden zich door haar voelden afgestooten: iets waarin echter Matthijsz. niet anders dan afval kon zien, afval van het ware huis Gods, van de echte vroomheid, van den éénigen weg ter zaligheid. Want in die gemeente Gods te zijn, dát is door God tot Zijn kind te zijn aangenomen, dát geschreven te zijn in het boek des levens, dàt rein te zijn en de zaligheid deelachtig te wezen. Zie fol. 261 v^o, 263 v^o, 275 r^o, en de genoemde aanteekening 1 op fol. 257 r^o. Aan overgang tot eene opkomende afzonderlijke hervormde kerk doen zijne woorden mij niet denken.

4) Leeraren. Dezelfde klacht op fol. 262 v^o.

‡ 1.Pet.5.a.8.

5) De duivel, die rondgaat als een brieschende leeuw (1 Petr. 5:8), rust niet en houdt geen vierdagen, waarop hij zijn arbeid zou laten stilstaan.

[p. 455]

der Heyrleger niet en rustet noch en viert, maer soect met neersticheyt dach ende nacht, wie hi ledich ofte slaperich soude mogen vinden, ^* om als dan zijn oncruyt in die ackeren der herten te saeyen, gelijck hy (eylacie) in mijnen tijt niet weynich gedaen en heeft, ende noch hoe langer hoe meer doen sal, nae mijn bedencken, want hoe dat Godts volc meer wast ende toeneemt, hoe hy daer te meer onder regneren sal, ende en sal oock // ⁺ niet aflaten ter tijt toe, dat hy sommige van dien tot zijnen wille weder crijcht, ^† ende het wort hem ooc van God toegelaten den vromen te quellen, ende oock te verleyden, op dat die andere beproeft souden worden. Siet mijn hertgrondelijcke lieue ende seer beminde kinderen in den Heere, daerom is mijn Vaderlijcke bede, ende ootmoedige begheeren aen v. l. te samen om die eewige salicheyt uwer sielen, als dat ghy doch nv voortaen rechte sorge draecht, om dat v. l. doch op den wech der gerechticheyt mocht blijuen, ende zijt doch alle tijt ghedachtich, hoe ghy nv voortaen in thuys Gods behoort te wandelen, ^‡ het welcke daer is de gemeynte Gods, tot welcke ghy gecomen zijt, waerinne ick seer verblijdt was, als ick sulcks hoorde, mijnen God danckende ende louende van zijn groote Vaderlijcke goetheyt ende genade die hy aen v. l. bewesen heeft, ende heeft v aenghenomen ^* voor zijn Soon ende Dochter, ^† iae voor die rechte erfgenamen zijnder Hemelscher goederen, om dies wille ghy v lieden so vrywillichlijck ¹⁾ onder tJock ende roede des Cruyces begheuen hebt, ^‡ ende hebt v gewin met den heyligen Apostel Paulo voor schade geacht, op dat ghy v siele in Christo winnen mocht, gelijck ghy oock ghedaen hebt, hierom hebt doch acht op v seluen, ende en wijcket noch en wanckelt doch niet ter rechter oft ter slincker zijden, ^* op dat ghy wt v eyghen vasticheyt niet en valt, ende dat dat eewige vyer v erfenisse toch niet en worde, maer gelijck ghy mijn lieue Sc. ^† den Heere Jesum Christum nv aenghedaen hebt, soo wandelt doch voort in hem, ende blijft vast gegront ende gewortelt in zijnder leeringe, op dat ghy doch niet en vercout of verflout in der liefde, ende also ten laetsten ^‡ quijt wor// ⁺det, het gene dat ghy ontfangen, ende so vrywillichlijcken aengenomen hebt. Ooc bidde ick v. l. door die bermherticheyt ons liefs Heeren Jesu Christi, als dat ghy toch niet versuymelijck en zijt, God den bermhertigen lieuen Vader door Christum zijnen lieuen Soon ^* te dancken ende te louen, dach ende nacht, voor zijn groote onwtspreeckelijcke weldaden, die hy aen ons arme ellendighe Creatueren bewesen heeft, ^† ende heeft

* Mat.13.c.25.

+ Fol. 261 r^o.

† Job.1.b.12. 2.a.6.

‡ 1.Tim.3.b.14.

* 2.Cor.6.b.18.

† Ro.8.b.17.

1) Op die vrijwilligheid in de toetreding tot de gemeente legt Matthijsz. meermalen nadruk, o.a. ook fol. 268 r^o.

‡ Phil.3.a.7.

* 2.Pet.3.b.17

† Col.2.a.6.

‡ 2.Joan.a.8.

+ Fol. 261 v^o.

* Tob.12.a.8.

† Jere.1.a.5.

[p. 456]

ons van smoeders lichaem voorsien ende vercooren, ende dat om dat wy zijnen naem onder dit erge ouerspelige geslachte te rechte beleuen ende belijden souden, ende alsoo het beghintsel des Christelijcken leuens tot aent eynde vast mogen houden, want al ist mijn hertgrondelijcke lieue Sc. ende seer beminde kinderen, dat ghy nv rechte erfgenamen des eewigen leuens door die ghehoorsaemheyt des Euangeliums geworden zijt, ende met my ende alle heyligen ^‡ in dat Boeck des leuens geschreuen staet, ^* iae tot die menichte van veel duysent Enghelen ghebrocht zijt: och mijn weerde lieue Sc. soo can hy ons doch so haest weder wt roeyen, ^† ende ons afuallige namen in der aerden schrijuen, in dien wy in de geboden ons Gods niet trouwelijcken na onse swackheyt en wandelen, tot den eynde ons leuens toe, want wy weten als dat die heerlijcke beloften der vromen, ende die Croone des eewigen leuens int beghintsel noch int middel niet en leyt, ^‡ maer so wie volherdt ende getrouwe blijft tot int eynde, ^* die salse ontfanghen van die hant des Heeren, want het is openbaer, als dattet dat wtwendige Israel (van welcken wy een claer exempel hebben) niet en holp, mijn lieue Sc. dat sy wt Egypten door die stercke hant des Heeren verlost waren van // ⁺ den dienst ende slauernije Pharaonis, ia alle die weldaden die de ghetrouwe barmhertige lieue Vader aen haer bewees opten wegen, die waren ymmers den meestendeel al verlooren, oft te vergeefs, ^† hoe wel hy haer spijsde met der Engelen broot, ende gaf haer alle dat haer siele wunschende was, ende nochtans zijn sy onlijdtsaem ende murmurerende geworden, ende hebben haer beproeuinghe niet in der vreese Godts oft in ghedult ontfangen, waerom die Heere ooc vertoornt wert, ende verdeder op eenen tijt drientwintich duysent. Och mijn weerde wtuercooren Sc. dencket doch na, ^‡ het is ymmers gheschiet tot onser leeringe ende vermaninghe, so die heylige Apostel ooc verhaelt, op dat wy doch int selue exempel des ongheloofs niet en veruallen, want wat soudet ons doch mogen baten, dat wy nv mede wt dat gheestelijcke Egypten ende Sodoma gescheyden zijn, ende wt den dienst des helschen Pharaonis, door dat roode meyr des bloets Christi Jesu verlost zijn, ^* ende in den name des Vaders, des Soons, ende des heylighen Gheests ghedoopt zijn, op die bekentenisse ons geloofs, ende also met versaeckinge ons selfs, ^† in die ware Arcke Noe Christi Jesu getreden zijn, Och mijn weerde lieue Sc. het en mach ons al niet helpen oft salichmaken, in dien wy die veruullinge der gheboden ons Gods niet en onderhouden, want die Apostel Johannes seyt: ^‡ Wie daer seyt dat hy Godt kent, ende hout sijn gheboden niet, dat is een luegenaer, ende in hem en is de waerheyt niet. Maer ghy mijn alderliefste zijt altijt ge-

‡ Luc.10.c.20. Phil.4.a.3.

* Heb.12.c.22.

† Jere.17.b.13.

‡ Mat.10.c.22. 24.b.13.

* 4.Es.2.e.43. Apo.2.b.10.

+ Fol. 262 r^o.

† Exo.16.a.5. Psa.78.c.24. Sap.16.c.20.

‡ 1.Cor.10.a.6.

* Mat.28.b.19.

† 1.Pet.3.c.21.

‡ 1.Joan.2.a.4.

[p. 457]

hoorsaem geweest, niet alleen in mijn tegenwoordicheyt, maer oock veel meer int afwesen, hierom ^* volsterckt ¹⁾ uwe salicheyt met vreesen, ^† ende wandelt doch // ⁺ weerdelijcken altijt na den Euangelium ons Heeren Jesu Christi na mijnder afscheyt, op dat ghy altijt euen wel staet, in eenen geest ende sin, ende en laet v. l. doch in geenderley wijs verschricken van alle uwe wederpartijders, het sy inwendich oft wtwendich, het welcke haer is een bewijsinge der verdoemenisse, mer v. l. totter eewiger salicheyt ende dat van God, want mijn weerde lieue Sc. het en is niet genoech dat ghy aen Christum gelooft, maer ghy moet ooc om zijnen naem lijden, ist niet met banden ofte geuanckenissen ²⁾, so ist met den daghelijcxschen strijt ende aenvechtinge, die welcke veel ende menichuuldelijck nv ter tijt op comen, ende v. l. noch meer opcomen mach, ^‡ want Godt beproeft ende versoeckt zijn wtuercoren in menigerley wijse, men acht oft men aensiet die banden ende geuanckenissen voor de meeste beproeuinge des geloofs, maer mijn weerde lie. sc. Ic schrijue ende belijde v op desen tijt, dattet met my de minste is, by de periculen ende aenuechtinghen die ick in die wilde woestijne deser werelt geproeft, ende my aen boort ghecomen zijn, oft die ick voor oogen sach, also dat ick dickmaels niet en wiste van bangicheyt mijns herten ende geest waer henen, suchtende ende weenende tot mijnen God, ouer die menichfuldige subtijle behende stricken, die de oude slange nv is stellende, sorgende oft ick noch in haer stricken der menschelijcker swacheyt, ende mijns eyghen vleyschs cloecheyt verruct ³⁾ mocht worden, ouermidts ick sach ende hoorde, datter so hooge stercke ingewortelde boomen ⁴⁾ met wortelen ende al wt geruct werden, ende so hooge bergen tot so iammerlijcken dal ende valleye gebrocht werden, ende daer beneffens voelde ic, ^† dat in my niet goets en woonde, daer beneffens gedachte // ⁺ ick datter in zijnen gherechtigen dach veel ^† cafs beuonden sal worden, wanneer hi de zijnen ouersien sal, och ^‡ so wert hyse noch wel siende, die geen bruylofts cleet aen en sullen hebben, waerom ic ooc seer becommert stont, sorghende oft ick noch in zijnder toecoemst door mijn dagelijcxsche misgrij-

* Phil.2.b.12.

1) Zoo is Fil. 2:12 vertaald zoowel in het N. T. van Biestkens als in dat van Mattheus Jacobs (zie mijne Inleiding, bl. 20). Gewone vertaling: ‘werkt’.

† Phi.1.c.27.

+ Fol. 262 v^o.

2) Hierop komt Matthijsz. meermalen terug. Neen, gelooven is niet genoeg; zonder vervulling van Gods geboden en lijden en strijd is niemand Christen. Daarmede wordt echter niet alleen het lijden onder de vervolgingen bedoeld, maar de innerlijke strijd, de aanvechting om ontrouw aan God te worden, om te verkoelen in liefde en geloof; de strijd met al de verzoeking en de verleiding in het leven. Daar vond hij voor zich zelven en voor al Gods kinderen het grootste gevaar. Zie het vervolg van deze bladzijde en later.

‡ Sac.13.a.9. Sap.3.a.5. 1.Pet.1.a.6.

3) Afgetrokken.

4) Leeraren; zie aanteekening 1 op fol. 261 v^o.

† Rom.7.b.18.

+ Fol. 263 r^o.

† Mat.3.b.12. Luc.3.b.17.

‡ Mat.22.b.11.

[p. 458]

pinge ende besmettelijcke wandelinge niet staende en soude blijuen, waerom ick ooc hem dickmaels met tranen biddende was, dat hy my arme ellendige door zijn Vaderlijcke bermherticheyt bequaem maken wilde, dat ic om zijns Naems wille lijden mochte banden ende geuanckenissen, ende ooc in den doot om zijnder heyliger getuychenisse te gaen, als dan soude ic gewis zijn mijnder sielen salicheyt ¹⁾, ende in den dach zijnder gramschappen niet dencken te schande te comen, waer toe hy my door zijn Vaderlijcke barmherticheyt nv vercoren, ende daer toe weerdich gemaeckt heeft, om zijnder heyligher ghetuychenisse, voor dit erge ouerspelige geslachte in mijnen banden te betuygen, waerom ick oock seer verblijt ben in mijnder sielen, ende my van herten leet is, dat ick mijnen ende onsen bermhertigen lieuen Vader ^* niet genoech gedancken ofte gelouen en can, van zijne onwtsprekelijcke groote weldaden, die hy aen my ellendige creatuere bewesen heeft, ende noch dagelijcx bewijsende is, want ick vertrouwe aen zijnder Vaderlijcke ghenade ende bermherticheyt, dat hy my voort bequaem ende weerdich maken sal, om zijnder heyliger getuychenisse in den doot te ghaen, want hy weet, hoe dat mij ouer langen tijt ^† verlangt heeft om thuys te zijn, ende dat om die menigerhande periculen die ick op den wech sie, Hierom mijn hertgrondelijcke lieu. sc. in den Heere, want ic een Vaderlijcke sorge noch voor // ⁺ v. l. hebbe, ende v beminne met een Godlijcke liefde, ^‡ so en can icket niet gelaten, aenghesien ick noch een weynich in dese hutte ben, v. l. een weynich door mijn schrijuen te vermanen, v biddende dat v. l. niet en dencke, dat ic ouer v heersche, maer soecke v met alder vriendelijckheyt op te bouwen tot een volcomen ouderdom Christi ²⁾, op dat ghy mijn lie. sc. toch eenen rechten ^* brief Christi beuonden moecht worden, niet door inct oft pappier gheschreuen zijnde, maer door den heyligen Geest des leuendigen Gods, ^† metten welcken ghy oock beseghelt zijt, op den dach uwer verlossinghe, die welcke daer Gods seden ende rechten in uwer herten ende sinnen geschreuen heeft, waer door ghy nv eenen Brief Christi geworden zijt, die van allen menschen ghesien ende ghelesen wort, ^‡ die daer aensien uwe heylige cuyssche wandelinge in de vernedertheyt ws herten, ende cleyn achtinghe ws selfs. Hierom mijn lie. sc. bidde ick v. l. noch eenmael, hoe wel ghy vernedert zijt, so vernedert v noch meer, ^* ende hoe wel ghy reyn

1) Niet: dan had ik daarmede mijne zaligheid verdiend; maar: dan had ik daarin den waarborg, dat God mij inderdaad tot een der Zijnen heeft aangenomen.

* Eccl.43.e.43.

† 2.Cor.5.a.8. Phil.1.c.23.

+ Fol. 263 v^o.

‡ 2.Pet.1.b.12.

2) D.i. tot volwassen Christenen. Den schrijver zweefde blijkbaar Efez. 5:14 voor den geest.

* 2.Cor.3.a.3.

† 2.Cor.1.c.22. 5.a.5. Eph.1.b.13.

‡ 1.Pet.3.a.2.

* Apo.22.b.11.

[p. 459]

zijt, soo reynicht v noch meer, ia hoe wel ghy heylich geworden zijt, so heylicht v noch meer ende meer, ^† op dat ghy suyuer ende onberispelijc Gods kinderen beuonden moecht zijn, onder dit erghe verkeerde geslachte, onder den welcken ghy lichtet als een licht in der werelt, daermede dat ghy onderhout het woort des leuens, my tot een vruecht in den dach Christi, op dat ick oock niet te vergheefs aen v. l. ghearbeyt en mach hebben, want al ist dat ic geoffert sal worden, ^‡ ende den tijt mijns verscheydens nv voorhanden is, soo verblijde ick my noch, ende verhuege in mijn gemoet, om uwent wille ende om die andere, ^‡ die ick in mijnen banden gebaert hebbe, die voor// ⁺tijts den huyse Godts onnut waren, maer nv orbaerlijck ende profijtelijc, die welcke ick ooc liefhebbe om die waerheyts wille, ende begeere dat sy een deel hier mede in ¹⁾ hebben sullen, ben verhopende, dattet haer mede vermaken sal inden geest ende gelooue, tot een versekeringe ende versterckinge ws gemoets te samen in Christo Jesu, so is noch ten laetsten mijn vriendelijcke bede aen v. l. te samen, ^† dat ghy doch malcanderen hertelijcken lief wilt hebben wt reynder herten als die gene die wederom zijt gheboren, niet wt het verganckelijcke, maer wt het onuerganckelijcke saet ²⁾, te weten wt het leuende, crachtighe ende salichmakende woort, ende gedenct doch die woorden Pauli onsen mede broeder, daer hy seyt: ^‡ Die hooftsomme des ghebodts is liefde van reynder herten, ende goede conscientie, ^* ia sy is den bant der volcomenheyt, Och hoe salich is die, die met desen bandt recht gegort is, want die en leeft hem seluen niet, maer zijnen Heere, ende hy neemt de woorden Christi in alles waer, ooc daer hy seyt: ^† Weest bermhertich gelijc uwen hemelschen Vader ooc bermhertich is. Hierom mijn lie. sc. so bidde ic v. l. noch door de bermherticheyt ons liefs Heeren Jesu Christi, ende ooc om die eewige salicheyt uwer sielen, als dat ghy doch die weldaet ende handreyckinge niet en vergeet, ^* want si niet alleen veruult het ghebreck, maer datter oock veel lofs ende dancx door geschiet tot Godt, want met alsulcken offeranden behaechtmen God, gedenct ooc des wijse Mans ³⁾ woorden, daer hy seyt: ^† So wie den armen ontfermt, die leenet den Heere, ende sal hem dat goede weder vergelden. Noch seyt hy: ^‡ Wie den Armen gheeft, die en sal gheen commer lijden, maer wie zijn ooghen afkeert, die sal zeer afnemen. // ^{+ *} Die gerechtige ghe-

† Phil.2.b.15.

‡ 2.Ti.4.a.6.

‡ Phile.b.10.

+ Fol. 264 r^o.

1) ‘Dat zij mede hierin deel enz.’

† Joan.13.d.34. 1.Pet.1.c.23. 4.a.8. 1.Joan.3.c.22.

2) De Bijbel, die naar de zienswijze der oude Doopsgezinden niet maar een leer- of leesboek was; nog veel minder een historisch gedenkstuk: maar een uitvloeisel van Gods wil en gedachte, 'twelk zelf leefde, werkte, allerlei in de zielen tot stand bracht, vooral herscheppende en vernieuwende kracht oefende.

‡ Rom.13.a.8. Gal.5.b.14. 1.Tim.1.a.5.

* Col.3.b.14.

† Luc.6.d.36.

* 2.Cor.9.b.12.

3) Salomo.

† Pro.19.b.17.

‡ Pro.28.c.27.

+ Fol. 264 v^o.

* Pro.10.b.16.

[p. 460]

bruyct zijn goet totten leuen, maer die godloose gebruycket totter sonde. ^† Daer is een gheuer, die deylt wt, ende heeft altijt meer, Een ander bespaert daer hy niet en sal, ende wort doch armer, seyt hy. Voorts beueelt Tobias zijnen soon, dat hy den armen oock ghedencken soude, ende seyt: ^‡ Keert v niet vanden armen, so sal v Godt wederom genadelijcken aensien, waer ghy muecht, daer helpt den behoeftigen, ende hebt ghy vele (seyt hy) soo gheeft vele, hebt ghy weynich, so geeft van dat weynich met trouwer herten ^* Want de aelmissen verlossen vander doot, ende sy doet de sonde wt, seyt hy noch. Waer op Syrach oock seyt, ^† dat de aelmisse de sonden wtblusschet, ende sy sal hem verschonen in die eewige wooninghe. Waerom Christus ooc beual, ^‡ datmen vrienden maecken soude metten ongerechtighen Mammon, op dat als ghy gebrec hebt, dat sy v mogen ontfangen in die eewige woonstede. Want Christus wel te recht gesproken heeft: ^* Die arme sult ghy altijt by v hebben. Waerom hy oock in zijnen gerechten dach spreecken sal: ^† Alle wat ghy desen mijnen alderminsten gedaen hebt, dat hebt ghy my gedaen. Hier wt volcht, mijn lieue weerde sc. dat die woorden Pauli ooc waer sullen zijn, te weten: ^‡ So wie hier spaerlijc saeyt, dat die ooc spaerlijc maeyen sal, maer so wie oueruloedich saeyt, die sal oueruloedich maeyen, want eenen vrolijcken gheuer heeft Godt lief, &c. Mijn hertgrondelijcke lieue s. inden Heere, al ist dat ick dit aldus schrijue, so weet ick nochtans dat v. l. van God ende zijnen heyligen Gheest geleert zijt, ende dat v. l. meer doen sal, dan ick schrijuen can, doch wt hertgrondelijcke Christelijcke liefde schrijue ict v. l. om dies wille, dat v. l. // ⁺oock bedencken sout den voorleden tijt, in welcken ghy soo neerstich waert tot menigerley ongerechticheyt, waer aen ghy oock gheenen cost en spaerde, in veel costelijcke bancketten ofte maeltijden, ia in proncken ende pralen, van welcken Godt eenen grouwel heeft, och denct doch eens mijn lieue sc. wat vruecht hadt ghy doch doen ter tijt, Och sout ghi nv niet so veel te meer neersticheyt doen, in die dinghen die v Godt gheboden heeft, ^* om v schatten te vergaderen in den Hemel, daerse de roest of motten niet en eten. Och men soude nv somwijlen oock wel een stuck ghelts oft twee weten te vinden, om den armen heyligen te geuen, also wel men eertijts een pont vlaems ¹⁾ twee ofte drie wist te vinden om te verquisten inder ongerechticheyt. Och mijn weerde beminde kinderen, dit schrijue ick niet om dat v ghemoet daer door verdruct soude worden, maer om dies wille, ^* dat uwe liefde van dage te dage noch meer ende

† Pro.11.c.24.

‡ Tobi.4.a.5. 14.b.12.

* Tob.12.b.11.

† Eccli.4.a.2.

‡ Luc.16.a.9.

* Mat.26.b.10. Joan.12.a.8.

† Mt.25.e.41.

‡ 2.Cor.9.a.6.

+ Fol. 265 r^o.

* Eccl.29.b.14. Mat.6.c.20. Luc.12.d.33. 1.Tim.6.b.19.

1) Eene rekenmunt ten bedrage van zes gulden, die men in Zeeland nog wel hoort noemen.

* Phil.1.a.9.

[p. 461]

meer toenemen soude, want ghy doch niet en weet hoe lange uwen tijt dueren sal, oft wanneer het die Roouers in haer handen crijgen mogen. Voortaen mijn trouwe schapen, is noch mijn Vaderlijcke bede aen v. l. als dat ghy doch in alder vrede, lieflijcheyt ende eenicheyt by malcanderen woont, ^† die eene helpe des anders last dragen inder liefden, want ghy doch niet en weet, hoe lange ghy by malcanderen woonen sult, ende gedenckt dat ghy kinderen des vreets genoemt zijt, want uwen Coninck ende Vorst, een Coninc ende ^‡ Vorst des vreets is, waerom ghy kinderen des vreets beuonden moet worden, gelijck ick oock wel betrouwe, dat ghy oock zijt, hoe wel ick dit dus schrijue. Hiermede wil ick v. l. ^* den grooten Herder der schapen beuelen, den welcken ick ghe// ⁺trouwelijcken toe betrouwe dat hy v te samen bewaren sal onder die schaduwe zijnder vluegelen, so ghi anders slechts by zijn zeden ende rechten blijft, ende niet door eenige middel wt zijnder hant en wijct, so ben ick oock ghewis, dat v. l. ^† niemant wt zijnder hant trecken en sal, noch eenmael bidde ick v. l. ende dat door die wonden ons liefs Heeren Jesu Christi, ende oock om die eewige salicheyt uwer sielen, als dat ghy doch mijn schrijuen ende trouwe waerschouwen nv int laetste mijns leuens toch wilt ter herten nemen, ende latet doch nae mijnder afscheyt niet ledich by v. l. legghen, noch en willet dan oock niet achten als een doode Historie oft Fabel, maer ontfanget als een Testament, ende latet v. l. doch een eewighe gedachtenisse ende memorie zijn, ende wilt mijnder hier by gedencken, hoe dat ick v. l. nae mijn swacheyt een voorbeelt gheweest hebbe, ende volcht mijn voetstappen na, die ic v. l. verhope door die cracht mijns Gods voor te gaen, te weten, totten eynde toe by de waerheyt te blijuen, v. l. ende alle die God van reynder herten soecken te vreesen, te betuyghen, ^‡ dat dit die rechte ghenade ons Gods is, so Petrus seyt, iae den gewissen wech ende Heyrstrate totten eewigen leuen op welcken ghy nv staet. Hierom laet v. l. doch niemant dit perck ontrucken, in welc ghy nv staet, noch wanckelmoedich maken ^* maer doet altijt meer neersticheyt om uwe beroepinge ende verkiesinge vast te maken. Och ist dat ghy dit doet, mijn weerde sc. so en sult ghy niet vallen, maer v. l. sal oueruloedich bereyt worden den inganck totten eewigen Rijcke ons Heeren Jesu Christi. Hierom ^† waect doch scherpelijck, noch eenmael bidde ic v. l. iae waect scherpelijc inder // ⁺ gherechticheyt alle de daghen ws leuens, wantet wel nodich is. Oock is mijn vriendelijck begeeren dat ghy doch dit receptken inder liefden wilt ontfangen, want ict ymmers wt Christelijcke liefde gedaen hebbe, ende begeere hier mede mijnen Adieu aen v allen te nemen, tot inder eewicheyt, Amen.

† Rom.15.a.1. Gal.6.a.4.

‡ Esa.9.a.5. Phil.4.a.9.

* Heb.13.c.20.

+ Fol. 265 v^o.

† Joan.10.c.28.

‡ 1.Pet.5.b.12.

* 2.Pet.1.b.10.

† Mat.26.e.40 Mar.13.d.33.

+ Fol. 266 r^o.

[p. 462]

Voorder mijn hertgrondelijcke lieue sc. in den Heere, ^* hoet met my staet, ende met mijn medestrijders, sult ghy weten dattet noch tot vorderinge des Euangeliums is, oock sult ghy weten, dat my de Heere trouwelijcken bijstaet in mijnen strijt ende verantwoordinge, ende heeft my cracht gegeuen ^‡ dat velt te behouden, ende ^* heeft my oock verlost vanden mont der hellen, ende leeuwen caecken. Ick meyne dat icker wel 10. oft 12. mael teghens in de weer gheweest hebbe, maer die ander hebben sy so veel niet gequelt. Somma, ick hope ^† dat den strijt gestreden is, den loop geeynt is, het gelooue behouden is, nv voortaen is my die Crone der heerlijcheyt by geleyt, die welcke ic hope dat my van geenen creatueren genomen sal worden, want getrou is hy, ^‡ die in my dit goede werc begonnen heeft, die salt mi sonder twijfel wel helpen wtuoeren, na dat goede voornemen mijns gemoets, op dat ick de Jordane onbeschadicht mach door comen. Godt gheue ons zijn ghenade, Amen. Deylt dit onder malcanderen voort, ende beleuet Goddelijcken, eercauwet neerstelijcken, verstatet wijsselijcken, och als ghy dit doet, so sallet blijcken dat ghy te samen v salicheyt soect, ende mijn schrijuen in weerden hout. Voleynt den 6. Octobris, in die 23. maent mijnder geuanckenissen. Noch eens, mijn lieue kinderen hout v doch te samen vroom int cruys Christi, ende en wijcket daer niet af. //

§ ^{+ *}Noch eenen Brief van M. Gielis, de welcke hy geschreuen heeft aen zijn Huysurou.

§ Cracht des geests, daer toe een volstandich ghemoet, wunsche ick mijn vleesch mijn bloet in allen haren druck, strijdt ende swaren noodt, Amen.

MIjn weerde lieue Huysurouwe, die welcke ick voor Godt ende zijnder Ghemeynte getrout hebbe ¹⁾. Nademael ^‡ den tijt mijns verscheydens nv voorhanden is, so sal v. l. ²⁾ noch belieuen te weten,

* Phil.1.b.12.

‡ 2.Cor.2.b.16.

* 2.Ti.4.b.18.

† 2.Ti.4.a.7.

‡ Phil.1.a.6.

+ Fol. 266 v^o.

* [n^o. 2.]

1) Zie aanteekening 1 op fol. 48 v^o (bl. 127 boven) en fol. 71 v^o.

‡ 2.Pet.1.b.14. 2.Ti.4.a.6.

2) ‘U.l.’ komt meer voor in brieven aan één persoon gericht; o. a. in een van Jan Woutersz. van Cuyck aan zijne zuster (druk v. 1569 fol. G. 6 v^o). Het moet ‘ulieve’ of ‘uwe liefde’ beteekenen, het duitsche ‘euere Liebden’ in deftigen 16^de-eeuwschen briefstijl; tenzij Matthijsz. aan zijne vrouw iets als het fransche ‘vous’ heeft geschreven. Het Offerboek van 1615 lost het, vreemd genoeg, overal op in ‘ulieden’; alleen op ééne plaats, fol. 398 b, in ‘uwer liefde’; Van Braght zet ook hier ‘ulieden’.

[p. 463]

als dat mijn herte ende ghemoet met v becommert staet, v. l. wel wat willende schrijuen, nochtans quaden gelegen tijt hebbende, ouermits het met ons also staet, ende datter als nv wel acht oft thien Dienaers ons waecken ende bewaren, soo dat ick weynich cracht des gheests by my voele, om v. l. noch een weynich te schrijuen, ouermidts het ons so onuersiens ouercoemt, want wi niet een woort ghehoort en hadden, ende Willeboort ¹⁾ mijn trouwe Maet was al eensdeels ontcleedt, doen quam onsen Weerdt ende Weerdinne bouen, segghende: Meester Gielis ende Willeboort coemt af, ende wy afcomende, sagen den Stadthouder daer, ende die Baeliu quam daer mede, ende ons sulcx voorhielt, metten welcken ic wat

1) Willeboort Cornelisz. van Oostkapelle. Hij komt in de Rekeningen extraordinair van den rentmeester Bewesterschelt en in andere bescheiden van het middelburgsch archief herhaaldelijk voor: al die posten zijn afgedrukt bij Pekelharing, t.a.p., bl. 44 vgg. Met zijne vrouw Mayken Pietersdr. was hij 19 Jan. 1561 in 's Gravensteen te Middelburg gevangen gezet. Daar heeft hij niet minder dan drie jaren en negen maanden gelegen; hij is meer dan eens voor den bisschop en anderen verhoord en scherp ‘getortureert’, en eindelijk 24 October 1564 veroordeeld om geëxecuteerd te worden met den zwaarde. Zijne vrouw, die intusschen in de gevangenis bevallen was, is later ‘metten andere gevangenen deur de beroerte ontslagen ende fugitif geworden’: toch niet die van 1566? Zie Pekelharing, bl. 46. Het Groot Offerboek van 1615 bevat een brief van hem.
Op denzelfden dag als over Willeboort is volgens het Register crimineel van Middelburg over Mr. Gillis Matthijsz., chirurgijn, hetzelfde vonnis uitgesproken: Pekelharing, t.a.p. Dat deze verder nergens in de rekeningen en andere stukken voorkomt, is toch slechts voor een deel hieruit te verklaren, dat hij b.v. niet getortureerd zal zijn geworden. Immers in ieder geval heeft de scherprechter over zijne executie even goed als over die van Willeboort onkosten te declareeren gehad. En dat het vonnis niet zou zijn ten uitvoer gelegd, is onaannemelijk. Dan zouden de uitgevers van het Offer des Heeren, zoo kort na Matthijsz.' vonnis, dat wel hebben geweten en in de brieven van Hendrik Alewijnsz., die vijf jaar later als voorganger van Matthijsz.' middelburgsche gemeente is ter dood gebracht, zouden wij wel iets daarvan vernemen.
Ook dat het doodvonnis tegen deze gevangenen zoo lang is uitgesteld, verdient de aandacht. Durfde de middelburgsche overheid eene ketterexecutie niet goed aan? Zij werd eindelijk voltrokken, maar des nachts: men leze wat de brieven van en aan de landvoogdes over de stemming onder het middelburgsche volk inhouden: Pekelharing, bl. 47 vgg. Blijkbaar wilde de magistraat het odium, aan zulk eene executie verbonden, maar liefst op zijne opvolgers schuiven. Ook had men gehoopt hen en hoopte men nog de drie andere Anabaptisten, die gevangen zaten, tot bekeering te brengen: Pekelharing, bl. 50. Eindelijk mag de goede naam van Mr. Gielis tot een en ander hebben medegewerkt. Uit 'tgeen hij (hierboven en fol. 270 v^o, 271 r^o en v^o) van zijne gevangenschap schrijft zien wij, hoe weinig streng hij daarin behandeld werd; hij mocht soms zelfs zijn kind bij zich hebben, terwijl zijne vrouw, anders aan de gemeente verbonden als hij, zich op vrije voeten bevond. - Ook d'Auchy heeft 1½ jaar, Clement Henricks 9 maanden gevangen gezeten: aant. 1 op fol. 142 r^o en 276 v^o.

[p. 464]

woorden hadde. Somma, mijn hertgrondelijcke lieue Wtuercooren vleysch ende bloet, ic sal nv gaen den wech alder Propheten ende ghetuygen ons liefs Heeren Jesu Christi, waerinne ic tot desen tegenwoordigen tijt seer vrolijck ende wel // ⁺ gemoet ben, ia vinde alsulcke vruechde ende troost in my, dat ickt v. l. niet wel schrijuen en can, ende en vinde gantsch geen vreese in my noch, maer aldermeest met v. l. becommert zijnde, om uwe groote onmatige droefheyts wille, die ghy hebt, dan betrouwende tot mijnen ende uwen God, ^† dat hy neffens die becoringhe een wtcoemst sal geuen, door den troost des heyligen Gheests, daer hy v mede troosten sal. Och mijn vleys mijn bloet, ick bidde v. l. door die bloedighe wonden ons liefs Heeren Jesu Christi, ^* zijt doch verduldich in uwen druck, op dat ghi doch niet beuonden en wort, als die ghene die tegen God strijden wilt, maer segget veel meer met Maria: ^‡ Siet Heere my geschiede na uwen wille, want gelijck die vre der vergaderinge daer was, siet so stont die vre der scheydinge voor die ooghen des Heeren al bekent, ende heeft v. l. daer toe wt zijn Vaderlijcke bermherticheyt voorsien ende vercooren, dat ghy nv mede druck ende smette om zijns Naems wille lijden sout, ende al ist mijn wtuercoren schaep, dat ic nv in meerder blijschap ben, ouermits mijn pelgrimagie nv ten eynde gecomen is, noch so bidde ick v. l. zijt ghy doch getroost inden Heere, ende ontfanget doch in gedoochsaemheyt ende smerte ¹⁾, ^* druckt v herte neder ende lijdet. Och ick weet dat uwe droefheyt seer groot is, och oft Godts wille ware, ende ick in den doot voor v. l. gaen mocht ²⁾. Jae al soude icker twee voor v. l. smaecken, so en soude icse niet ontsien, want si en valt my noch niet swaer, och als dan soude ick ymmers verseeckert zijn, dat ghy van gheenen vreemden boelen bedroghen sout worden, noch door den middaechschen ³⁾ duyuel, ende door v eygen vleysch niet verleyt en sout worden, hoe wel // ⁺ ick sulcx nochtans wt gront mijns herten betrouwe, dat ghy die voetstappen mijns gheloofs sult na volghen, te weten, ^† totten eynde toe by die waerheyt blijuen. Och och die oorsake mijns schrijuens, ende mijn laetste ende groot begeeren is, dat ghy doch blijft by het gene dat ghy van Godt ontfanghen hebt, ende v wt grooter genaden wtgedeylt is. Och en wijcket

+ Fol. 267 r^o.

† 1.Cor.16.b.13.

* Rom.12.b.12.

‡ Luc.1.d.34.

1) Lijdzaamheid en (stille) droefheid, zonder bitter te worden. Natuurlijk is in zulk een brief niet ieder woord, b.v. hier ‘smerte’, even juist gekozen.

* Eccl.2.a.2.

2) Wat hier volgt, schrijft Matthijsz. nog eens aan zijne vrouw, fol. 273 r^o. Hij wil wel gaarne voor haar sterven; zijn dood zal haar tot heil strekken, zal haar standvastig maken, haar veilig stellen tegen alle gevaar van afval.

3) Aan Matthijsz. staan bijbelwoorden voor den geest, zooals ‘het verderf, dat op den middag woedt’, Ps. 91:6, of Jerem. 15:8.

+ Fol. 267 v^o.

† Mat.24.b.13. Mar.13.b.13.

[p. 465]

noch en wanckelt niet door uwe groote droefheyt oft eeniger opcomenden strijt, die v. l. niet bekent ¹⁾ en is ^‡ maer in alle uwe aenlegginge ²⁾, so bidt met betrouwen tot God den bermhertighen lieuen Vader, ^* hy en sal v. l. niet verlaten, dat ben ick gewis, ende al ist mijn weerde wtuercoren Schaep, ⁺ dat wy nv van den anderen gescheyden worden eenen cleynen tijt, so sullen wy wederom hier naemaels in die verrijsenisse der dooden malcanderen ghemoeten, ^† ende sullen eewich by den Heere zijn. Och als dan wert ³⁾ onse cleyne ^‡ droefheyt in een eewige onwtsprekelijcke vruechde veranderen, ^* ende alle onse tranen sullen van onse oogen af ghewasschen worden, ende sullen hooren: ^† Coemt ghy gebenedijde int Rijcke mijns Vaders, dwelc v van tbegintsel des werelts bereyt is. Och mijn weerde lieue schaep, troost v met dese beloften, met die woorden des Euangeliums, daer Christus selue seyde: ^† Salich zijn sy die nv weenen, want si sullen vertroost worden, ^* maer wee hem, seyt hy, die hier lacht, want si sullen weenen. Want den tijt sal comen, dat sy sullen roepen: ^† O bergen, huevelen valt op ons, ende bedect ons voor daenschijn des Heeren. Och, och, als dan wertet met alle onse veruolgers, Buels ende Rackers, ende met alle verdestrueerders een eynde zijn. Ja het woort van den Propheet E// ⁺saia sal alsdan veruult zijn, daer hy seyt: ^‡ O ghy verdestrueerders, meynt ghy dat ghy ooc niet verdestrueert en sult worden? Ende ghy verachters (seyt hy) meynt ghy dat ghy oock niet veracht en sult worden? Wanneer ghy het verdestrueren een eynde gemaect hebt, so salmen met v ooc een eynde maecken, maer v mijn vleys mijn bloet, sal met my ende alle heylighen ^* die Sonne der gerechticheyt opgaen, gheluck ende een eewich weluaren sal ons omuanghen. Och mijn weerde Schaep, hoe geerne soude ick v. l. troosten, ende te hulpe comen in uwen druck, dan het can op desen tijt niet wel zijn, dan ick bidde v. l. hertelijcken, gedenct mijn woorden die ic eertijts met v. l. gehadt hebbe, ende volchtse nae, dat bidde ick v. l. ende laetse v tot een eewighen Fondamentsteen zijn. Voorts bidde ick v. l. hertelijcken, ende dat om die eewige salicheyt uwer sielen, dat ghy v doch in der stilheyt hout, ende voedt uwe kint (het welc wt mijnen lijue gecomen is) doch ^† in die vreese des Heeren op, so ick v toe betrou. Noch eenmael mijn hertgrondelijcke wtuercoren schaep, so bidde ick v. l. wt gront mijns herten, ende wt dat binnenste mijnder sielen, gedenct doch dicmael het

1) Die u tot dusver vreemd is en waarop gij dus niet voorbereid zijt.

‡ Phi.4.a.6.

2) Het duitsche ‘Anliegen’; verzoeken, smeekingen.

* Josu.1.a.5.

+ Heb.13.a.5.

† 1.Tes.4.b.17.

3) Germanisme voor ‘zal’; of de schrijver heeft in achteloosheid ‘veranderen’ voor ‘verandert’ geschreven.

‡ Joan.20.c.20.

* Esai.25.a.8. Apo.7.b.17. 21.a.4.

† Mt.25.d.35.

† Mat.5.a.4.

* Luce.6.c.25.

† Oze.10.a.8. Luc.23.c.29. Apo.6.b.16.

+ Fol. 268 r^o.

‡ Esai.33.a.1.

* Mal.4.a.2.

† Eph.6.a.4.

[p. 466]

gene dat ick v. l. eertijts geseyt, ende oock een weynich gescreuen hebbe, te weten, dat ghy doch alle de dagen ws leuens blijft by het gene dat ghy wt v eyghen begeerte soo willichlijcken ¹⁾ hebt aengenomen, het welcke doch den rechten ^‡ gront, Fondament, ende wech totten eewigen leuen is, och daer en sal doch inder eewicheyt geenen anderen geuonden worden, dan desen wech des cruyces is, ende oft by al dien ware, dat v die bermhertige lieue Vader noch door zijn Vaderlijcke roede des Cruyces, te weten met // ⁺ banden ofte geuanckenisse wilde proeuen, so bidde ick v. l. om die eewighe salicheyt uwer sielen, ^* dat ghy doch niet beureest wilt zijn voor onse vyanden, want ten is niet te schrijuen ofte wt te spreecken, soo Godt die bermhertige lieue Vader den ghenen troostet, die haer seluen den Heere gantschelijck ouergegeuen hebben, alsoo dat ick niet ghemeynt en hadde, dat een ²⁾ alsulcken hert ende gemoet hebben conde, alsoo dat my vol nae ³⁾ wonder gaf, hoe dat sy connen van Godts woort wijcken, doch den troost der toecomender heerlijcheyt hebben sy vergeten, ende zijn onachtsaem geworden, ^† ende die olie der gerechticheyt ende liefde is in haer aerden vat wt ghegaen. Hierom mijn trouwe hertgrondelijcke vleysch ende bloet, zijt ghy doch ghewaerschout, op dat ghy door traecheyt ende onachtsaemheyt v seluen metten onachtsamen dwase maechden toch niet bedrogen en vint, hierom zijt doch wacker in den geest ende beneersticht v seluen doch van daghe tot dage, ^‡ om noch meer ende meer af te legghen ⁴⁾, want mijn lieue Schaep, het is wel noot dat ghy waeckende zijt, want sy niet alle int Lant van beloften comen en sullen, die wt dit tegenwoordige gheestelijcke Egipten ende Sodoma gescheyden zijn, ende dat door die cracht ende ghewelt der ouder slange, die welcke ymmers niet en rust noch en viert ⁵⁾, by daghe noch by nachte, ^* maer gaet den Heyrleger om, soeckende wien hy slaperich vinden mochte, Och dien wederstaet doch sterckelijcken in den ghelooue, neemt een mannelijck gheloouich herte. Voortaen hertgrondelijcke lieue Schaep, soo is noch mijn begheeren, dat ghy doch v seluen wilt stellen nae alle vernedertheyt, ende schict v doch cleyn te zijn in v eygen ooge, ^† ende en // ⁺ acht doch niet wat hooge is, maer maect v den nedersten gelijck, ende zijt altijt bereyt, ende schicket v daer na, dat ghy van Gods woort hooren moecht, ende gedenct de woorden Christi: ^† Daerder twee oft drie

1) Zie aanteekening op fol. 261 r^o.

‡ 1.Cor.3.b.11.

+ Fol. 268 v^o.

* Esai.51.a.7. Mat.10.c.28.

2) Iemand.

3) Bijna.

† Mat.25.a.3.

‡ Eph.4.c.22. 1.Pet.2.a.1. Heb.12.a.2.

4) Al meer innerlijk prijsgeven, los er van worden, zich verloochenen.

5) ‘Feiern’, den arbeid laten rusten.

* 1.Pet.5.a.8.

† Rom.12.b.16.

+ Fol. 269 r^o.

† Mat.18.c.20.

[p. 467]

vergadert zijn in mijnen Naem, daer ben ick int middel. Och mijn lieue Schaep, hebt doch een bernende liefde tot die gemeynte Gods, ^* en vergeet niet mede te deylen van tghene dat v die bermhertige lieue Vader verleent heeft, gedenct ^† dat haer die bermherticheyt beroemt tegen het oordeel, want met alsulcken offerhanden behaechtmen Godt, doch ick weet mijn hertgrondelijcke Schaep, ende ick betrouwet v. l. wel toe dat ghy hier mede die leere ons liefs Heeren Jesu Christi volgen sult. Hier mede neem ick, mijn alderliefste, mijnen Adieu ende oorlof aen v mijn vleys ende mijn bloet, op deser aerden, ende beuele v. l. in de handen des almachtigen Gods ons behouders Christi Jesu, die v, ende uwe kint te samen can bewaren ende opbouwen, stercken in alder noot, ghelijck hy oock getrou is, ende salt wel doen, so ghy mijn weerde Schaep, slechts by zijn zeden ende rechten blijft, ende doch niet moede en wort in den wech des Cruyces, hoe wel sy v. l. bang ende hert valt. Och oft ghy, mijn weerde schaep, eenen moet grijpen condet, ende uwen God condet louen ende dancken dat ghy weerdich beuonden wort, om zijns Naems wille mede te lijden. Och gedenckt des wijse Mans woorden, daer hy seyt: ^‡ In luttel zijn wy gequelt, maer in vele sullen wy gheloont worden, want Godt beproeft zijn wtuercooren ghelijck dat goudt int vyer. Hierom mijn weerde hertgrondelijcke lieue schaep, ^* laet uwe beproefde geloof doch verduldicheyt wercken, ende laet die // ⁺ verduldicheyt een volcomen werck in v. l. hebben, Ende ghedenct noch des Wijsemans woorden: ^† Een verduldich mensche is beter, die zijns ghemoets een Heere is, (och mercket) dan een die Steden wint. Voorder seyt de Propheet Jeremias: O, ^‡ het is een costelijck dinck, ende een groote sake, lijdtsaem te zijn, ende eender die verlaten is, op die hulpe des Heeren te verwachten ¹⁾, Hierom ^* besit uwe siele noch een cleyne tijt met lijdtsaemheyt, dat bidde ick v. l. wt dat binnenste mijns herten. Och mijn hertgrondelijcke lieue schaep, Noch eens bidde ick v. l. hout v vromelijck. Och hebt ghy my lief, (ghelijck ghy oueruloedich doet) so volcht die voetstappen mijns gheloofs nae, want den tijt is ueruult, de daghen zijn verloopen, mijn Jaren zijn gheeyndicht, die ick in die wilde woestijne met veel periculen hebbe ghewandelt, nv en hebbe ick ^† niet op het onseecker geloopen oft ghestreden, waerom ick my verhueghe in den gheest, dat Godt die bermhertige lieue Vader my by gestaen heeft, ^‡ also dat ick den strijt gestreden hebbe, ende den loop gheeynt hebbe, nv voortaen is my bereyt

* Pro.19.b.17. Tob.4.a.5.

† Jaco.2.b.13.

‡ Sap.3.a.5.

* Jacob.1.a.3.

+ Fol. 269 v^o.

† Pro.16.d.32.

‡ Tren.3.c.26.

1) Hier zijn, zooals men ziet, twee zinswendingen dooreengemengd: ‘iemand die....’ en ‘te verwachten’.

* Luc.21.b.17.

† 1.Cor.9.c.26.

‡ 1.Ti.4.a.7.

[p. 468]

die Croone des eewighen leuens, die God de bermhertige lieue Vader my gheuen sal, niet alleen my, maer alle die daer liefhebben zijn toecoemst, ende sal in dat weerdighe Landt nv comen, het welck ick inden ghelooue ghesmaect ende gesien hebbe, waerom mijnen inwendighen mensche eenen lust daer toe heeft, also ^* dat ic mi niet en ontsie tegen mijne vianden, noch en verschricke voor die Jordane, hoe wel sy in sommigher ooghen gansch verschrickelijck om aensien is, so zijn wijt gewis ende seecker, dat onse ghetrouwe Godt Israels by ons zijn sal, ende salse door zijnen stercken // ⁺ Arm bereyt maecken, alsoo dat wy ongheschent daer door sullen comen, den ionghen vromen Israeliten daer mede eenen moet gheuende. Summa, al die God van herten vreesen willen, ^† die zijn wy door Gods genade eenen rueck totten eewighen leuen, ende die ons haten, een rueck des doots. Adieu mijn vleysch mijn bloet, ^‡ onder den Altaer hope ick v. l. altesamen te verwachten. Laet v. l. mijn bloedt tot een eewich Testament ende memorie zijn. Oorlof tot inder eewicheyt, Amen.

§ Och houdet v vromelijcken, dat bidde ick v. l. op den Wech der gherechticheyt, want ick betuyghe v. l. voor Godt ende zijnen Enghelen met mijnen bloede, dat het den rechten wech ende Heyrstrate, iae ^* die rechte ghenade ons Godts is, op welcken ende in welcken ghy staet. De ghenade Gods sy met v, Amen. Den xxiiij. Octobris, smorgens ten vijf vren. Anno. 1564.

* Psal.3.a.7. 27.a.3.

+ Fol. 270 r^o.

† 2.Cor.2.b.18.

‡ Apoc.6.a.9.

* 1.Pet.5.b.12.

[p. 468]

§ ^* Noch eenen Brief aen zijn Huysurouwe.

MIjn hertgrondelijcke wtuercoren lieue Huysurouwe, ende suster in den Heere, Ick wensche v.l. veel crachts ende troosts van God den bermhertigen lieuen Vader, door den troost des heyligen geests, waer mede hi alle bedructe becommerde herten vertroost, die daer beswaert zijn om zijnder getuygenisse, gelijc het ymmers met v.l. op desen tegenwoordigen tijt staet, also dattet v. l. al wat seer druct, hoe wel v. l. nochtans wel // ⁺ so vele door den Heyligen Gheest gheleert zijt, also dat ghy wel weet dattet ons Heeren ende Meesters wille is, dien wy onse knien gebogen hebben om hem te dienen, ende getrou te zijn in alle noodt, druck, ende aenuechtinge, want daer toe heeft hy ons beyde vercoren ende beroe-

* [n^o. 3.]

+ Fol. 270 v^o.

[p. 469]

pen, om dat wy zijnen Naem onder veel drucks ende smerte souden bewaren, ende ons doch niet en souden laten verdrieten ^* dese weynighe slagen ende Vaderlijcke castijdingen, want daer door maeckt hy ons rechte erfgenamen zijns hemelschen Rijcks, als wyse in ghedoochsaemheyt ende lijdtsaemheyt ontfangen, ende daer door geoeffent worden, waer toe ons stercken moet die barmhertige lieue Vader met die cracht zijns heyligen Geests, Amen.

Voorts mijn hertgrondelijcke lieue Huysurou, nademael ic dan wel vermoede, dat v herte seer becommert ende bedroeft staet om mijnent wille, ende ghy (so ick wel vermoede) noch gheerne hooren ende weten sout, hoet met my is, so can ick het niet ghelaten ic moet v. l. een weynich schrijuen, hoet met ons gegaen is, doch heb icket v. l. geschreuen op onsen laetsten nacht (so ick meynde) ende ick bad den Baeliu, oft ick noch een weynich aen mijn arme bedroefde vrouwe mochte schrijuen? Hy seyde: Jae, maer wy en mochten niet weder bouen gaen, ende moesten in de Cuecken blijuen, ende Huyge en wildet noch niet consenteeren dat ick schrijuen soude, oft hy wildet houden, ende den Baeliu seluer geuen, ghelijck my dunct dat hy ghedaen heeft, doch ick hope dat ghijt noch wel crijghen sult. Voorts mijn lieue schaep, so sal v. l. ten eersten weten, dat mijn gemoet noch onueranderlijc staet, ende ben bereyt te verwachten met lijdtsaemheyt, al// ⁺les wat my van God den barmhertigen lieuen Vader opgeleyt wort, ende door die, die der waerheyt viant zijn. Voorts so sal v. l. weten, als dat wy van geen swaricheydt des vleysch ghehoort en hadden, dan tsauonts ontrent negen vren, doen quam Huyge met zijn Huysurouwe bouen, seggende: Meyster Gielis ende Willeboort ¹⁾ coemt af, daer is een persoon die v begeert te spreecken, doen begonsten onse vrouwen, bysonder Mayken, seer te roepen ende te weenen: Ic vraechde hem, oft wy niet weder bouen comen en souden, hi gaf niet veel bescheyts daer op. So troc ic terstont mijnen Caesack ²⁾ wt, ende troc het oude zayen aen, ende gaf mijn bloet, te weten het kint, eenen cus, ende nemende mijn bonette af, sprack ick met corte woorden tot God den bermhertigen lieuen Vader, dat hijt doch wilde bewaren die daghen zijns leuens, ende mijn hert was een weynich bedroeft daer ouer, doch het en duerde niet langhe. Doen ick nv beneden quam, doen stont die Stadthouder daer een weynich tijts, daer na so quam die Baeliu oock, ende

* Job.5.b.17. Pro.3.b.11. Heb.12.a.7.

+ Fol. 271 r^o.

1) Zie aanteekening op fol. 266 v^o. Mayken was Willeboort's vrouw. Gillis had zijn kind bij zich; niet zijne vrouw, aan wie hij juist schrijft.

2) Kasak is een wijde mantel of overkleed; waarom hij dezen voor zijn oude saaien kleed verwisselde, is niet duidelijk.

[p. 470]

mochte my aensien, segghende: Wel Meester Gielis den tijt is hier, oft sodanige woorden, doen trat ick een weynich naerder by hem, ende ick was gantsch vrolijck int ghemoet, ende sprack seer vriendelijck met hem, segghende: Mijn Heere ick hebbe v. l. acht ofte tien Jaren gekent, ende voor een redelijck man aengesien, hoe coemt dat ghy ons also verrasschen wilt, wy en hebbender ymmers niet een woort af ghehoort. Doen seyde hij: Het is ymmers tijts ghenoech, het en sal noch niet zijn, maer maect v bereyt tegen morgen vroech te vijf vren, doen hadde ic noch wat woorden met hem, seggende: Och man man, wat grooter // ⁺ last ladet ghy op v, ick wilde wel van herten dat ghy geen Rechter en waert ouer ons niet om ons vleysch wille, want wy daer toe seer wel gemoet zijn, Ende ic nam een canne die daer stont, ende brochtet hem eens ¹⁾. Ende doen hy wech was, begonst ic wat te schrijuen, ende schreef tot by den vijf vren toe, doen quam hy weder ende seyde, dat ons die dienaers bouen brengen souden, ende hoet bouen opt stadthuys vergaen is, dat mach v. l. gehoort hebben, van daer comende slootmen ons beyde op een camer, ende geboeyt zijnde, en conste ick v. l. niet wel wat schrijuen. Ende voort sal v. l. weten, dat den Baeliu met den Stadthouder sanderdaechs, als huyden morgen ons weder af ontboot, ende brachten ons beyde in eenen Kelder alleen, die welcke seer doncker was, alsoo dat sy oock het venster gestopt hadden, ende seyden: Hier moet ghy blijuen ter tijt toe, dattet anders is, de Stadthouder seyde: ^† Wy zijn al sterffelijck, wy en weten selfs niet wanneer wy steruen sullen. Ic en seyde niet, doen ick in den Kelder stont, die Baeliu sach op mij, ende ick sloech mijn ooghen op ten Hemelwaert, ende seyde: O Godt bewaert ons, oft een alsulcken woort oft twee. Het scheen ²⁾ aenden Baeliu, dat hy wilde segghen: Jae het coemt door v, doch so sprack hy so veel niet wt, ende ghinck wech metten anderen, ende onsen Godt niet verre van ons ^† metten troost zijns heylighen Geests, ende maeckte mijn herte vrolijck, dat ick moeste een Liedt opheffen ende singhen. Na den middach, cregen wy een eynde keerssen, doen begonst ick dit te schrijuen, ende haddet v. l. noch gheerne voor den nacht ghesonden, maer ick en hebbet niet by connen brenghen, hierom nemet doch inder liefden. // ⁺ Och mijn hertgrondelijcke lieue Schaep, ick vermoede

+ Fol. 271 v^o.

1) ‘En bracht het hem eens’, gewone uitdrukking voor: ‘ik dronk hem eens toe, dronk eens op zijne gezondheid’.

† Gen.3.b.19. Eccle.12.a.7. Eccli.41.a.1.

2) D.i.: ‘het scheen, naar de uitdrukking op des baljuws gelaat te oordeelen, dat deze (tot den stadhouder) wilde zeggen: het komt door u, het is uwe en niet mijne schuld, dat Matthijsz. hier zit en den dood te gemoet gaat.’ Dezen indruk had althans Matthijsz. zelf van beide mannen gekregen.

† 2.Cor.1.a.4.

+ Fol. 272 r^o.

[p. 471]

dat onse vre haest naeckende is, want het schijnt dat die Ouerstc deser Werelt van desen nacht comen sal, daerom bidde ick v. l. door die bloedighe Wonden ons liefs Heeren Jesu Christi, ende om die eewighe salicheyt uwer Sielen, dat ghy doch nemmermeer mijnen voorghanck wt uwer herten wilt laten gaen, ende soo mijn bloedt tot zijnen verstande coemt (het welcke ick hope ghy in der vreesen Godts opuoeden sult) soo willet hem vermanen, ende voor houden, ende ghy mijn Alderliefste, verghetet oock niet, maer laet v mijn bloedt tot een eewich Testament ende ghedachtenisse zijn, hoe dat ick v na mijn swack vermoghen een voorbeeldt hebbe geweest, doch wilde ick wel, dat ick heyligher ende onstraffelijcker voor v. l. hadde connen wandelen, dan ghy weet dat ick na mijn swack vermoghen ghesocht hebbe den Heere te behaghen, ende hebbe nae mijnder swackheyt met vrymoedicheyt op den wech des cruyces ghewandelt, het welcke mijn hertelijcke begheeren oock is op v. l. en verlaet doch dit selue niet, maer mijn Vaderlijcke bede is aen v, ^* dat ghy doch meer neersticheyt doet om v heylighe beroepinghe ende verkiesinghe vaster ende vaster te maecken, ^† want des Heeren Dach is niet verre, in welcken hy ^‡ eenen yegelijcken loon nae zijn wercken geuen sal, ende alsdan sal hy, mijn trouwe schaep, die luye, traghe, onachtsame vinden, die welcke nv den naeme dragen, dat sy Christenen zijn, ^* ende draghen die vaten ¹⁾ wel, maer die Olie der liefden ende gherechticheyt is daer in wt gheghaen. Hierom mijn vleysch mijn bloedt, soo bidde ick v. l. vriendelijck, dat ghy doch op den // ⁺ luyen, traghen, onachtsamen, vreesachtighen niet en siet, ^† maer proeft ghy doch v seluen, ende ondersoect v seluen dagelijcks oft ghy oock recht int gelooue des Soons Godts wandelt, v seluen alsoo insiende, moecht ghi proeuen ende weten wat v noch van noode is af te legghen. Och ^‡ staet altijdt nae die vernederinghe, want een vernedert herte can hem seluen te bet proeuen ende ondersoecken, ^* want zijn swackheyt ende cleynheyt staet hy altijdt beclaghende voor den Heere, sorghende ²⁾ oft hy noch ten laetsten in desen periculoosen gruwelijcken tijt door die menichfuldige subtijle stricken ende netten te schande mochte comen, waerom een alsulcken wederghebooren Kindt Gods oock een hertelijck ^* verlangen heeft om thuys te zijn, ende van desen ellendigen beuleckten rock des vleesch verlost te zijne, wel wetende dattet in swaer periculen wandelt, waerom het hem oock verhuecht alst van tCruys Christi hoordt, is oock niet ghesint soo lichtelijcken voor den Godloosen te vluch-

* 2.Pet.1.b.10.

† Joel.2.a.1. Seph.1.b.14. 1.Pet.4.a.7.

‡ Psa.62.b.13. Jere.17.b.10. Rom.2.a.6.

* Mat.25.a.3.

1) Als bij de dwaze maagden uit de gelijkenis.

+ Fol. 272 v^o.

† 2.Cor.13.a.5.

‡ Eccl.3.b.18.

* Rom.12.b.16.

2) Zich bekommerd, ongerust makende. Ook hier dat ‘verlanghen om thuys te zijn’.

* 2.Cor.5.a.8. Phil.1.c.23.

[p. 472]

ten, dan als die saecke den noot eyscht, maer den traghen, luyen, onachtsamen, die haer bywijlen laten duncken ^† dat sy rijck ghenoech zijn, ende dat haer niet en ghebreeckt, die seluighe zijn onderwijlen (so haest als sy yet hooren dat den Godtloosen noch maer een compack ¹⁾ en maeckt, om die gherechtighe wt te roeyen) soo verbaest oft versaecht, ende is by wijlen daer noch niet mede ghenoech, maer comen by haren naesten (den welcken sy een vrymoedich herte souden in spreecken) ende maecken dien ooc versaecht. Maer ghy mijn trouwe Schaep, zijt doch vrymoedich, dat bidde ick v hertelijcken, ende en siet doch niet op den voorgenoemden, noch op die die nv ter tijdt soo // ⁺ ontrouwelijcken vanden Heere wijcken, het sy doort Cruys oft veruolch, ofte door eenighe valsche leere. Och soo si haer seluen wel te voren daghelijcks ondersocht hadden, ende smaeck in die Hemelsche dinghen ghehadt hadden, sy en souden haer so lichtelijcken niet laten verleyden, ofte voor het Cruys soo seer niet ontsien, maer souden van herten begheerich zijn, om den Naem haers [Godts] ²⁾ te belijden, onder dit erghe verkeerde gheslachte, ende haren Godt noch van herten bidden, dat sy mochten een vreemdelinc ouer lande zijn, tot prijs haers Godts, ende tot stichtinghe haers naesten. Voort aen mijn hertgrondelijcke trouwe lieue wtuercoren Huysurou, wiens Siele ick so hertgrondelijcken beminne, als mijn eyghen siele, soo is doch mijn Christelijcke ende Vaderlijcke bede, dat ghy doch sorghe wilt draghen alle die daghen ws leuens, op dat ghy doch moecht comen, daer ick in corter vren oft tijt zijn sal, op dat wy doch in die eewighe wooninge niet verscheyden en zijn. Och och, oft het Godts heylighen behaechlijcken wille mochte zijn, ende het moghelijck ware, dat ick den Kelck der bitterheyt voor v. l. ³⁾ drincken mochte, iae al waert driemaels, my dunct dat icket so geerne van herten doen wilde, op dat ghy doch mede mocht behouden zijn, och alsdan soude ick noch met veel vrolijcker herten mijn reyse aen nemen, ende en soude ymmers geen nabedencken ⁴⁾ hebben, dat ghy dan noch verruckt sout worden, van die simpelheyt ons liefs Heeren Jesu Christi, doch isset oock sonder naedencken, soo langhe v. l. also blijft, als ic v nv late, ^‡ want een schricke ende vreese hebt ghy voor doordeel der Godloosen, waer

† Apo.3.b.17.

1) Compact; overeenkomst; afspraak.

+ Fol. 273 r^o.

2) Evenals op meer plaatsen voegde de uitgever hier dit woord in, dat hij door den schrijver van den brief overgeslagen vond.

3) Zie aanteekening 1 op fol. 257 v^o.

4) Ik zou dan geene vrees (eig. ongunstig of achterdochtig vermoeden) hebben dat gij dan nog zoudt worden afgetrokken van den eenvoud, van het louter geloof en den reinen levenswandel onzes Heeren Jezus.

‡ Esa.66.a.2.

[p. 473]

op mijn begheeren is met // ⁺ Syrach, dat ghy in alle uwe aenleggingen ¹⁾ dat gedenckt, ghelijck hy seyt: ^* Mijn sone ghedenckt altijt op het wterste ²⁾, in alle uwe aenlegginghen, soo en sult ghy inder eewicheyt niet sondighen, te weten, alsulcke sonden, die v. l. buyten den Rijcke Godts souden mogen houden; als ³⁾ aengaende uwe daghelijcxsche swackheyt ende vergrijpingen voor uwen Godt, en sal v niet verdoemen, oft buyten houden, daer voor coemt die heylighe Apostel Joannes, ende seyt: ^‡ Ist dat yemant sondicht so hebben wy eenen voorspreker by God, die welcke voor ons bidt, welc is Christus Jesus, die hooghe Priester, ^‡ die daer ingegaen is, te weten, in dat heylige der heylighen, ende heeft een eewighe offer ende versoeninghe ghedaen voor zijn volck ende gheslachte, ^* ende is gheset aen die rechterhandt Godts zijns Vaders tot een voorspreecker ende voorbidder voor onse daghelijcxsche struyckelinge ende sneuelinge ⁴⁾, so die Apostel seyt. Siet mijn trouwe hertgrondelijcke lieue Schaep tot desen voorspreecker ende Aduocaet wijse ick v. l. ende niet totten verstoruen heyligen, gelijc die blinde leyders deser wereldt ⁵⁾ doen, hierom neemt uwen toeulucht tot hem, in uwen grooten noot, ghedenckt ^† dat zijn oore niet verstopt en is, dat hy v niet hooren en soude, ende zijn hant niet vercort en is, dat hy v niet helpen en sou mogen, want ^‡ zijn ooghen keert hy tot zijnen heylighen, ^* die hy soo dier met zijn eyghen preciose bloet ghecocht heeft, ende luystert nae haer roepen, suchten ende schreyen, want hyse doch alrede ^† salich noemt, die hier weenen ende lijden om die gerechticheyt, van den welcken ghy nv ter tijt een zijt. Hieromme o mijn vleys mijn bloet, troost v met dese beloften, // ⁺ dat bidde ic v. l. ^‡ Want die hier met tranen saeyen, die sullen wederom met grooter vruechden hier na maeyen. Och dus denct doch niet mijn weerde lieue Schaep, dat uwe tranen te vergeefs sullen zijn, die ghy nv weent, want sy voor daenschijn des Heeren al ghecomen zijn. Hierom lijdet v noch eenen cleynen tijt, dat bidde ic v. l. want hy sal v. l. niet langhe laten, hope ick, maer sal v. l. mede ^* wech nemen voort ongeluc, ende tot sekere ruste in zijn Camer brenghen, soo die Propheet Esaias seyt, om dat ghy nae uwe swacke vermoghen oprechtelijck begheert te wandelen, totten eynde toe, waer toe v. l.

+ Fol. 273 v^o.

1) Smeekingen; verzoeken; het duitsche ‘Anliegen’.

* Eccl.7.d.39.

2) Het uiterste, uw afsterven.

3) ‘Alles betreffende uwe dagelijksche... voor uwen God zal u niet verdoemen. Daarvoor treedt Johannes op en zegt enz.’

‡ 1.Joan.2.a.1.

‡ Heb.9.b.12.

* Psa.110.a.1. Col.3.a.1. Heb.10.b.12.

4) Wankeling; misstap.

5) De wereld en de wereldsche kerk worden door Matthijsz. vereenzelvigd.

† Esai.50.a.2. 59.a.1.

‡ Psa.34.b.12. 1.Pet.3.b.12.

* 1.Cor.6.c.20. 1.Pet.1.b.19. Apoc.5.a.9. 14.a.4.

† Mat.5.a.4. b.10. Luc.6.c.21.

+ Fol. 274 r^o.

‡ Psa.126.a.5.

* Psa.56.b.13.

[p. 474]

moet helpen die bermhertighe lieue Vader, door die hulpe ende cracht zijns heyligen Gheests, ^† ghetrou is hy diet sonder twijfel wel doen sal. Voorder mijn hertgrondelijcke wtuercooren lieue Huysurou ende suster in den Heere, nademael ick mijn Vaderlijcke sorchfuldighe herte noch niet wel van v. l. trecken en can, maer wilde soo geerne wt het binnenste mijnder sielen v. l. in als na uwe swacheyt voor uwen Godt perfect ende onberispelijc stellen, so is noch mijn ootmoedighe vriendelijcke begheerte, ^‡ dat ghy uwen naesten hertelijcken lief wilt hebben, ^* ende wilt altijdt den armen heyligen huysgenooten Gods gedencken, gelijck ghy wel tot noch een herte daer toe gehadt hebt, laet uwe liefde hier in niet afbreecken, maer veel meer noch toenemen, gedenct altijt Christus woorden, daer hy seyde: ^† Den armen sult ghy altijt by v hebben, ende het is oock openbaer, ⁺ datter altijt armen onder thuys ofte int huys Godts zijn. Ghedenct dattet een groot aengenaem werck des Heeren is, waerom Syrach oock seyt, ^‡ dat die aelmisse des Mans, ghelijck een borsse op // ⁺ den wech met hem is, ende sy sal hem verschonen int ordeel, Jae, ^* sy bluscht de sonde wt, ende bedeckt haer menichuuldicheyt, ^† Want de bermherticheyt beroemt haer tegen het ordeel, seyde Christus. Hierom doet hier in oock uwe neersticheyt, ghelijck ick v. l. wel toe betrouwe, ende hoe wel het geenen noot en is v. l. sulcx te schrijuen, so hope ick dattet v. l. al ten besten dient, op dat ghy doch nae mijn afscheyt niet en vertraget. Voortaan bidde ick v. l. noch, mijn hertgrondelijcke lieue schaep, dat ghi v. l. altijt schicket by den vromen, op dat ghi doch meerder vroomheyt ende gheschicktheyt crijcht, ^‡ ende zijt doch begeerich na dat verstandighe ongheualste melck, te weten, na Gods woort te hooren, op dat ghy daer door muecht opwassen ende toenemen in alle goede wercken, ende hout v seluen inder stilheyt, (ghy weet wat ic meyne) dat bidde ick v hertelijcken, ende wacht op den dach uwer verlossinge, misschien hy is niet verre. Hier mede wil ick mijnen orlof ende eewigen Adieu aen v. l. mijn vleesch mijn bloet nemen, ende bidde v. l. noch eens ootmoedelijcken om die eewige salicheyt uwer sielen, ende om alle die groote liefde, die ghy tot my oyt ghehadt hebt, als dat ghy doch mijn schrijuen, ende mijn hertgrontlijcke bidden ende vermanen, het sy door schrijuen oft met den monde, dat ghyse doch nae mijn afscheyt gedachtich wilt zijn, ende en laetse doch niet by v legghen, als een doode Historie oft Fabel, mer wiltse dicwils nutten als een Receptken tot uwer gesontheyt dienende, ende willet bewaren in het Cofferken ws herten, tot eenen eewighen schat ende memorie, want het v. l. meer profijts ende nutheyts in brenghen sal, dan veel stucken fijn gouts ende siluers.

† 1.Tes.5.c.24. 2.Tess.3.a.3.

‡ Leu.19.b.19. Joan.13.d.34.

* Tob.4.a.5. Gala.6.b.12.

† Mat.26.b.10.

+ Joan.12.a.8.

‡ Eccl.17.c.21.

+ Fol. 274 v^o.

* Eccli.4.a.2.

† Mat.25.d.35. Jaco.2.b.13.

‡ 1.Pet.2.a.2.

[p. 475]

Och den tijt genaket // ⁺ seere, waerom ¹⁾ ic van schrijuen, ende van alle dinck ophouden sal, daerom is mijn hertgrondelijcke begeeren, hebt ghy my lief ende die eewige salicheyt uwer sielen, so veruult mijn begeeren nae v swack vermogen, ^* ende en wijcket doch niet ter rechter oft ter slincker zijden, het sy doort Cruys van banden oft geuanckenissen ende yet anders, ende so v God die bermhertige lieue vader weerdich maect om zijns naems wille te lijden, ^† so en vreest doch niet, want ick hadde noyt ghemeynt, dat banden ende gheuanckenissen so weynich strijts hadden connen maken, eender die hem seluen versaect heeft, ende een hertelijc ^‡ verlangen na huys heeft, hierom vreestse doch niet. Nv mijn hertgrondelijcke lieue wtuercoren Schaep, ende lieue Suster in den Heere, mijnen tijt is veruult, die dagen zijn verloopen, die Jaren zijn gheeynt, ^* eenen goeden strijt heb ick gestreden, mijnen loop is voleynt, ic hebt gelooue behouden, ^† also dat mijn vianden beschaemt gheworden zijn, die haer tegens my geset hebben, want door mijnen Godt heb ic het velt behouden, ^‡ die welcke my verlost heeft van der Leeuwen caecken, ende mont der hellen, ende sal my ooc verlossen van allen quaden, ende salich maken in zijnder toecoemst, ende my wt deylen het warachtige lant van beloften, het welcke ick door den gelooue gesien hebbe, ende van zijnen vruchten ghesmaect hebbe, waerom ick ooc een hertelijc verlangen hebbe daer na. Och helpt my den bermhertigen lieuen Vader dancken ende louen, dat ick door die wilde woestijne deser erger boser verkeerde werelt gecomen ben, ende stae nv voor die Jordane, waer door ick maer te gaen hebbe, hoe wel sy wat vreeselijcken om aensien is, so en vrees icse doch // ⁺ gantsch niet, want ick ben gewis dat mijnen Godt my bystaen sal, ende salse bereyt maken, dat ick daer onschadelijck ende behoudelijck sal door comen, want ghetrou is hy diet my belooft heeft, ^* ende en sal my niet verlaten noch versuymen, also dat ick spreken mach: ^† De Heere is met my, ic en vreese niet wat my een mensche doen mach. Ick worde gehaelt.

MIjn iock is soet, mijn last is licht ^{+ 2)}

+ Fol. 275 r^o.

1) Zoo alle uitgaven. Natuurlijk heeft de schrijver willen zeggen: waarin.

* Josu.1.a.7. Pro.4.c.27.

† Esai.51.a.7. Mat.10.d.28.

‡ Phil.1.c.23.

* 2.Ti.4.a.7.

† Psa.35.a.4. Esa.41.b.11.

‡ 2.Ti.4.b.18.

+ Fol. 275 v^o.

* Josu.1.a.5. Heb.13.a.5.

† Psa.56.a.4. 118.a.6.

+ Joa.11.d.30.

2) Foutief voor Matth.

[p. 476]

 

Sprack den ^† Herder der Schapen

 

Vriendekens zijt hier door gesticht

 

Die vruecht in Gods woort rapen

 

Wanneer dat lijden ende druck ¹⁾ ontmoet

 

^‡ Weest niet versaecht // mer den strijt waecht

 

God sal v bystaen al metter spoet.

 

Te Middelborch binnen der Stadt

 

Waren Christen gheuangen

 

Die beleden de waerheyt plat ²⁾

 

^* Na huys was haer verlangen

 

Een onder haer Meester Gielis met naem

 

(Dien God de Heer // begaeft had seer)

 

Was dander een voorganger bequaem.

 

En hy heeft zijn ontfanghen pont

 

In daerde niet versteecken

 

Oock in banden met schrift en mont

 

Leerde hy onbesweecken

 

Gods woort heeft hy seer trouwelijck verclaert

 

Alst aen den dach // wel blijcken mach //

 

⁺ Aen den genen die hy heeft ghebaert.

 

Al moest hy sitten langhen tijt

 

Ten heeft hem niet verdroten

 

Verwachtende dagelijcx strijt

 

Met zijnen Bontgenoten

 

Van dat subtijl bedriechelijcke zaet

 

Der ouder Slang // die met verstrang ³⁾

 

^† Als Leeuw den Heyrleger Gods omgaet.

 

Maer hy stont tegen als een Helt

 

Dat hem niemant mocht schaden

 

^‡ En heeft altijt behouden tvelt

 

Door des Heeren ghenaden

 

Die hem seer crachtelijck ^* heeft by ghestaen

 

Door zijnen geest // dat minst en meest

 

Al verwonnen moesten van hem gaen.

 

Als die Baeliu hem had geseyt

 

Bereyt v tegen morgen

 

^† Dien bewees hy doen vriendlijcheyt

 

Comende wt thert verborgen

 

Sijn gemoet was gansch vrolijck en verhuecht

† Eze.34.c.23. Joa.10.b.11.

1) ‘U’ is weggelaten.

‡ Esa.41.b.10.

2) Eenvoudig, zonder omhaal.

* 2.Cor.5.a.8. Phil.1.c.23.

+ Fol. 276 r^o.

3) ‘Die met gestrengheid, grimmigheid als een leeuw (of: ‘als de slang met verstrikken, met pogingen om hen in het ongeluk te storten’) de geloovigen rondgaat.’

† 1.Pet.5.a.8.

‡ 2.Cor.2.b.16.

* 2.Ti.4.b.17.

† Mt.5.e.44.

[p. 477]

 

Nemende een can // brochtet den man

 

Willende hem geern raden ter duecht.

 

Den geest was hooch verblijt die reys

 

Dat zijn tijt was ghecomen

 

Verlost te worden wt den vleys

 

En reysen met den vromen

 

Na dat vermaerde schoon lustige Lant

 

Belooft van Godt // tot eenen lot

 

^‡ Die houden ten eyndt zijn woordt playsant.

 

^*Nv is tgheloof behouden ient ¹⁾

 

Den strijt die is ghestreden

 

Den loop is ridderlijck gheent

 

^* Nv rusten sy in vreden

 

Met die saligen onder dAltaer

 

Diet heerlijck loon des // leuens croon

 

Daer verwachtende zijn allegaer.

finis. //

‡ Mat.10.c.22. Apo.2.b.11.

* 2.Ti.4.a.7.

1) Liefelijk, schoon. Hier: edelaardig, heerlijk.

* Apoc.6.a.9.