Het Offer des Heeren

[p. 478]

⁺ Eenen Brief van Clement Henricksz, die hy wt de geuanckenisse ghesonden heeft tot Amsterdam, ende is daer na ter seluer stede aen eenen staeck geworcht ende gebrant, int iaer 1569. den 17. Decembris ¹⁾.

ICk wensche v mijn lieue ende beminde in den Gheest ende na der waerheyt (als ick dat verhope) ende in een kennisse des ge-

+ Fol. 276 v^o.

1) Een der slachtoffers van de spaanschgezinde reactie te Amsterdam na 't jaar 1566 en na de komst van Alva. Zie over hem Ter Gouw, Geschiedenis van Amsterdam, VI, bl. 280 en de daar aangehaalde plaatsen en stukken. - Behalve dezen brief hebben de verzamelaars van het Groot Offerboek van 1615 nog vier andere brieven van Clement Hendriks in handen gekregen en afgedrukt: ook Van Braght nam alle vijf op. Volgens de amsterdamsche sententie- en justitieboeken is Clement te gelijk met Quirijn Jansz., een varensgezel uit Haarlem (die evenals Clement den doop nog niet had ontvangen maar betuigde hartelijk daarnaar te verlangen, en die insgelijks evenmin nog ‘'t Breecken des broots ontfangen’ had), en Willem Jansz. uit Waterland 12 Maart 1569 wegens hunne deelneming aan menniste vergaderingen en hardnekkige ketterij veroordeeld om geëxecuteerd te worden met den viere. Dit vonnis is toen ook aan de beide laatsten en aan nog een ander - ‘onse andere drie broeders sijnder al doorgestreden’, schrijft Clement aan Grietje Dirks, Van Braght, bl. 496 b, - voltrokken. De executie van Clement daarentegen is telkens uitgesteld totdat ook hij 10 December 1569 op den brandstapel stierf. Zie over dat uitstel J. Koning, Geschiedkundige aanteekeningen betr. de lijfstraffelijke regtsoefening te Amsterdam, 1828, bl. 21-21, en Dr. Hoog, De Martelaren der Hervorming, bl. 175, 176.
Clement is, hoewel amsterdamsch poorter, eenmaal zwaar gefolterd, 'tgeen hij zelf in een zijner brieven omstandig beschrijft; dat het niet nog een tweede maal gedaan werd, had hij aan de tusschenkomst van den bekenden Joost Buyck te danken, zie zijn brief bij Van Braght, bl. 500 b. Ook de burgemeester Albert Dircks Marcus, die, roomschgezind, bij de genoemde reactie weêr op 't kussen was geraakt, wendde volgens fol. 278 v^o met anderen alle moeite aan om Clement tot afval te bewegen. ‘chepenen, ghehoort het rapport van eenighe gheestelijcke Heeren, ende den voorz. Clement, selfs in judicio ghehoort hebbende, verhoepen mitten hulpe Goods, dat hij bij acces van goede heeren tot onsse oude catholijcke religie bekeert soude moeghen worden, ende zijn zyele ghewonnen’: Confessieboek der stad Amsterdam, fol. 169 v^o, Koning, t. a. p., bl. 22. Al die bemoeiingen alsmede het herhaalde uitstel van de executie maken het vermoeden waarschijnlijk van Ter Gouw, t. a. p., dat Clement een jonkman van deftigen huize was, al pleit de omstandigheid dat hij in den kerker twee brieven aan zijne ouders schreef niet voor diens meening, dat deze te dier tijd om het geloof voortvluchtig zullen zijn geweest.
Iets karakteristieks heeft deze brief van Clement niet; evenmin de vier andere. Ook bij hem komt het op de verzoeking vlieden, het kruis dragen, rechtschapen handelen aan, fol. 277 v^o.

[p. 479]

loofs, ende in een gesintheyt Christi Jesu, ende een claere ghesicht, ende een open herte in allen Godlijcken saken, ende in Godts woort, om daer mede een rechte onderscheyt te maken, ende af te meten, twelcke tlicht ofte duysternisse, luegen oft die waerheyt, ia vleysch oft geest is, op dat ghy moecht onbedrogen blijuen, ende vast by Gods woort, ^* opdat ghy vollen loon moecht ontfangen.

Voort mijn lieue ende seer beminde, so en can icket niet wel gelaten om v. l. een weynich te schrijuen, hoe dattet met my noch al staet in mijne banden, ende hoe dattet gemoet noch alle staet om den Heere te vreesen wt gantscher herten, ende wt gantscher crachten, ende wt gantscher sielen, daer voor ic den almachtigen grooten ende alwijsen God ^† nemmermeer ten vollen gedancken ende gheprijsen en can, voor zijn onwtspreeckelijcke, iae onbegrijpelijcke genade, die hy my door Jesum Christum met hantreyckinghe tot hier toe // ⁺ bewesen heeft, ende noch dagelijcx bewijsende is, hier voor dancke ick den almachtighen God, ende buyge mijn knyen des herten voor den Vader vol van genaden ende der waerheyt, die de rechte Vader vol van genaden, ^‡ ende een God van allen troost is, die ons can troosten, als wy in druck ende benautheyt zijn. Daerom mijn lieue ende getrouwe, ^* desen goeden schat bewaert die wel, die v toebetrout is, ende van God wt ghenaden is geschoncken, ^† want het ghelooue dat is een gaue van God, ^‡ ende daer door hebben die Ouderen een goet getuychenisse ende versekeringe in haerder herten vercregen, door dat oude woort des gheests Christi, die te voren met haren geest getuycht hadde, dat sy Gods kinderen waren, ende oock erfgenamen van alle die heerlijcke beloften, daerom so hebben zijt ooc alle willichlijck versaect, ^* ende hebbent nochtans voor veel meer ende grooter rijckdommen geacht, met die kinderen Gods ongemack te lijden, dan alle die tijtlijcke genoechte deser werelt, want sy sagen op die belooninghe, ende op het gene dat eewich ende niet tijttelijc en was, want het gelooue schict hem na het gene dat nv hier niet en schijnt, noch met vleyschelijcke oogen hier nv niet ghesien en wort, welcke den ¹⁾ inwendigen verborgen mensche ende oogen des

* 2.Joan.a.8.

† Eccl.43.e.43.

+ Fol. 277 r^o.

‡ 2.Cor.1.a.3.

* 2.Ti.1.b.14.

† Ephe.2.a.7.

‡ Heb.11.a.2.

* Heb.11.c.25.

1) ‘Hetwelk de inwendige enz.’

[p. 480]

herten sien, ende houden dat daerom also vaste, als oft zijt voor oogen sagen, ende metter hant consten grijpen, want sy achten ende houden hem getrouwe diet beloeft heeft, dat hijt ooc doen sal, ^† want hy en can hem seluen niet versaecken. Daerom mijn lieue ende getrouwe, en wilt niet sien op het gene dat sienlijck is, want het ghene dat sienlijck is, dat is verganckelijck, maer dat onsienlijck is, dat is eewich. Ende Christus seyt: // ^{+ ‡} Soo wie yet lieuers heeft dan my, die en is mijns niet weerdich. Ende noch so seyt Christus op een ander plaets: ^* Soo wie dat achter laet huys, hof, landt, sandt, Vader, Moeder, iae oock zijn eyghen leuen, die sal dat hondertfout weder ontfanghen, Daeromme so moeten wy hier nv oock alles versaken, ende hebben niet lieuers dan den leuendighen Godt, ende dat dan met de wercken ende metter daet te bewijsen, dat wy Gods kinderen zijn, ende geen bastaerden, ^† Die gherechtighe moeten door veel lijdens int Rijck der Hemelen ghaen, maer die Heere helptse in alle haer lijden, ^‡ hy en laet de zijne niet in becoringhe bouen haer vermoghen, ende neffens die becoringhe soo heeft hy een wtghanck ghestelt, ^* maer die Godtloosen hout hy om te pijnighen inden dach des ordeels.

Daeromme mijn lieue ende seer beminde, ghedenckt aan Joseph, ^† die vanden Egiptischen wijue ghetenteert worde, om hoerderie met haer te bedrijuen, ende sy hadde hem gheuat by zijnen rock ofte mantel, ende sy en wilde hem niet laten gaen, ende hy is haer ontloopen, ende heeft haer den rock oft mantel laten houden, lieuer als dat hy hoerderie met haer soude willen bedrijuen.

Daeromme mijn lieue ende seer beminde, als wy van die hoere van Babel ¹⁾ by onsen rock ofte mantel gheuat zijn, soo laet door des Heeren ghenade lieuer v aertsche rock ghaen, als dat ghy hoerderie met haer sout moeten bedrijuen, te weten, v aertsche leuen, wel wetende, ^‡ dat onsen sterffelijcken rock moet eerst wt ghetrocken wesen, al eer den onsterffelijcken mach aengedaen worden. ^* Ende ist dat onse aertsche Huys deser wooninghe vergaet, en soo wy dan een // ⁺ Timmeringhe hebben in den Hemel, een Huys niet met handen ghemaect, maer dat eewich is.

Voort mijn lieue ende seer beminde, soo hebbe ick noch een weynich voor my ghenomen, om v. l. noch een weynich te schrijuen van die woorden Christi, dat hy seyt: ^† Bemint ghy my, so hout mijn gebodt, ende ick sal den Vader voor v bidden, dat hy v een ander ^* vertrooster geuen sal, den Geest der waerheyt, den welcken de werelt niet ontfanghen en can. Het is noch een cleyne tijt, soo en sal my de werelt niet meer sien, maer ghy sult my

† 2.Ti.2.b.13.

+ Fol. 277 v^o.

‡ Mat.10.d.37. Luc.14.c.26.

* Mt.19.c.29.

† Ps.34.c.20.

‡ 1.Cor.10.b.13.

* 2.Pet.2.a.9.

† Gen.39.a.7.

1) Zie aanteekening 1 op fol. 260 r^o.

‡ 4.Es.2.e.45.

* 2.Cor.5.a.1.

+ Fol. 278 r^o.

† Joa.14.b.15.

* *testament.

[p. 481]

sien, maer ghy kent my, seyt de Heere. Noch soo waerschout ons Christus op een ander plaets, daer seyt hy also: ‡ Wacht v voor die valsche Propheten, die tot v comen in Schaeps cleederen, maer inwendich so zijn het grijpende Woluen, aen haer vruchten so sult ghyse kennen: Machmen ooc druyuen vergaderen van de doornen, ofte vijgen van de dijstelen. Eenen goeden boom die brengt goede vruchten voort, ende eenen quaden boom die brengt quade vruchten voort, ende een yeghelijck boom die geen goede vruchten voort en brengt, die sal afgehouwen ende int vyer geworpen worden. Hier mede so segge ick v Adieu, tot in die wedercoemste toe, met dat onbedriechelijcke woort zijnder genaden. Des Heeren vrede sy met v, van eewicheyt tot in der eewicheyt toe, Amen. Hout my dit weynich schrijuen ten besten.

By my Clement Henricksz. onweerdich gheuangen inden Heere, In mijne banden wt liefden geschreuen. //

SO ^* wie op den Steen Christum bout

Diens timmering mach blijuen
En totten eynt beclijuen
Dus wie ghy zijt, v daer aen hout
Al soutmen v ontlijuen.

Een Jongelinck tot Amsterdam

Clement Henricks geheten
Wert int geuanck gesmeten
Daer hem seer veel strijts ouerquam
Van die valsche Propheten.

^† Dat tweesnijdende sweert Gods woort

Nam hy tot zijn verstercken
Verwan Papen en Clercken
God gaf hem sterckheyt en confoort ¹⁾
Tegen des Duyuels wercken.

* Mat.7.c.24. Luc.6.e.47.

† Eph.6.b.17. Heb.4.b.12. Apo.1.b.16.

1) Comfort; versterking, bijstand, troost.

[p. 482]

 

Siet wanneer alsmen hem ontboot

 

Morgen so sult ghy steruen

 

Sachmen hem vruecht verweruen

 

Verblijdende seer totten doot

 

Dat hy de ^‡ Croon soud eruen.

 

Ick had (sprac hy) noyt blijder huer

 

De tijt van al mijn leuen

 

Dan God my nv heeft gegeuen

 

So stercket God de creatuer

 

Van zijnen Geest gedreuen.

 

De Schout die heeft ter laetster stont

 

Clement seer aengeuallen

 

Om hem noch te becallen

 

Quam voort met zijnen losen vont

 

Doende het woort voor allen.

 

Aelbert Marcus ¹⁾ van cloeck beuroen

 

En meer wijse van sinnen

 

Die daer by waren binnen

 

Hadden met Clement veel te doen //

 

⁺ Maer sy mochten niet winnen.

 

Dus wachten sy opt Clocken geclanck ²⁾

 

Om dat volck te verdouen

 

Die den Raet mochten louen

 

Als sy niet hoorden spraeck oft sanck

 

Van Clement so verschouen ³⁾.

 

Met tclocken geclanck quam hy wt

 

Seer vrolijcken getreden

 

Met lieffelijcke seden

 

Maer weynich bescheyts gaft geluyt

 

Door tgewelt dat sy deden.

 

Tyrannich dreuen sy hem an

 

Met trecken ende stoten

 

Dat velen heeft verdroten

 

So deerlijck is den Christen man

 

Ras aen den pael gesloten.

‡ 4.Esd.2.e.43. 2.Ti.4.a.8. Apo.2.b.10.

1) Over Albert Dircks Marcus, den amsterdamschen burgemeester, zie Ter Gouw, Geschiedenis van Amsterdam, VI, bl. 120, 121, en aanteekening 1 op fol. 276 v^o.

+ Fol. 279 r^o.

2) Het klokgelui moest beletten, dat het volk kon hooren (verdoven, doof maken voor) wat Clemens, die aldus verhinderd werd zich te doen gelden (werd verschoven, in den hoek geduwd), sprak of zong; op deze wijze benam men der menigte de aanleiding om het gedrag van den raad af te keuren, kon zij allicht dit gaan prijzen.

3) Die zoo verstooten, in versmaadheid was.

[p. 483]

 

Die Diefhencker nijdich en fel

 

Nam hem haestich het spreecken

 

Met worgen ende breecken ¹⁾

 

Hem docht hy hadt gemaect seer wel

 

Dat Clements sanck bleef steecken.

 

Men hoorde een geluyt aldaer

 

Onder dat volck vermeeren

 

Hy is in de rust des Heeren

 

Dit geroep was onder de schaer

 

Wie sou sulcx mogen keeren?

 

Dus is Gods vrient in God ten ent

 

Aen den staecke ^* ontslapen

 

Die Monicken en Papen

 

En hebben niet meer aen Clement

 

Sy mogen wel staen gapen.

 

Broeders ten sal ons baten niet

 

Een Christen naem te dragen

 

Maer te zijn onuerslagen

 

In banden, lijden en verdriet

 

Dat sal God wel behaghen.

finis. //

1) Den nek breken, een gevolg van 't hangen en worgen.

* Act.7.g.60.

+ Fol. 278 v^o.