Het Offer des Heeren

[p. 437]

§ ^{+ *} De Belijdinghe van Peter Witses Metselaer, geuangen wesende tot Leeuwerden, die aldaer om tgetuychenisse Jesu, aen eenen staec verworcht ende verbrant is. Int Jaer. 1553 ¹⁾.

Vrage ende antwoort.

VRage. Hoe is uwen naem? Ant. Peter Witses. Vrage. Hoe oudt zijt ghy? Antw. xxvij. Jaer. Vra. Wanneer hebt ghy laetst te biechten geweest? Antw. Ic biecht alle dagen, ^* ende beken dat ic een sondaer ben. Vra. Wat hout ghy vant Sacrament? Ant. Ick hout van grooter weerden. ⁺ Vra. Wat hout ghy vant Sacrament, dat de Paep te Paesschen geeft? Antw. Daer en houde ick niet af. Vrag. ^† Christus sprac: Neemt eet, dat is mijn vleysch. Antw. Tis waer, maer hy sprack totten genen die hem gehoorsaem waren. Vra. Sydy ooc wederdoopt? Ant. Ick en wete van genen wederdoop, ic ben eens gedoopt, ende dat ^‡ na Gods leer. Vrag. Hoe lange ist geleden? Antw. Ontrent anderhalf iaer. Doen wert Peter in een kelder ghebracht, ende als hy daer ontrent een vre hadde geseten, so is hy weder voor die Heeren ghehaelt, ende hem wert weder op nieu geuraecht. Peter ghy zijt verleyt, wilt

+ Fol. 251 r^o.

* [n^o. 1.]

1) Van dezen blijkbaar even eenvoudigen als innigen broeder weten wij niets dan 'tgeen de drie hier afgedrukte stukken over hem mededeelen. Dat eene ‘vermaning’ van hem voorkomt, stempelt hem niet tot eigenlijken voorganger, al waren geenszins alle broeders tot prediken bevoegd. Karakteristiek is in zijn schrijven niets. Een enkele regel is onduidelijk: b. v. het verband op fol. 252 v^o ter plaatse van de aanteekening. Bij ‘tgeen God mij gegeven heeft’, fol. 251 v^o is geene reden om aan ‘het inwendig woord’ te denken. ‘Op de confessie van den gevanghen Pieter Wijtses’ - meldt de Rolle der crimineele sententiën van 't Hof van Friesland - ‘dat hij is herdoopt, ende quaet gevoelen heeft van den weerdigen heiligen sacrament ende dat hij in sijn ongeloove persisteert, is geresolveert geweest dat die gevangen an een staeck zoudt worden verbrandt ende sijn goederen geconfisqueert - ut latius in sententia quae fuit pronuntiata 13 Aprilis 1553, praesentibus etc.’

* Psa.32.a.5. 51.a.5.

+ Luc.15.c.22.

† Mat.26.c.25 Mar.14.c.22.

‡ Mat.28.b.19. Mar.16.b.16.

[p. 438]

ghy v niet laten onderwijsen? Antwo. Jae ick geerne ^* wie straffinge ende onderwijsinge van hem werpt, die is onsalich. Neemt ghy // ⁺ een Testament ende onderwijst my. Vrag. Wy en zijn geen Leeraers, wilt ghy v niet van Priesters laten onderwijsen? Antw. Godt is de beste Priester, ^† die sal my wel onderwijsen, daer by sal ic wel blijuen, door Gods genade. Vrag. Daer heeft ergens een Bies ¹⁾ [lantlooper] geweest, die heeft v wat te voren gepreeckt. Voort seyden sy, dat sy gelesen hadden int oude Testament, hoe datter veel kinderen gedoopt waren. Peter antwoort: Ick en hebber niet van ghelesen, ick heb wel gelesen, dat Christus den geloouigen heeft beuolen te doopen, Math.28. ⁺ Mar.16. ⁺ Ende by den Apostolen gebruyct is, Act.2.8. Ende hoe dat Petrus leerde: ^‡ Betert v ende een yeder late hem doopen in den Name Jesu, so sult ghy die gauen des heyligen Geestes ontfangen, dat is v ende uwen kinderen belooft, &c. Ooc heeft hy Joan. 3. verhaelt. Doen hebben sy geseyt: Peter ghi zijt verleyt, zijn uwe Broeders ooc also gesint? Hy antwoorde: Wat weet ic van mijn broeders, ick mach spreken vant gene dat Godt my gegeuen heeft, dat kenne ic. Voort heeft hy verhaelt, als Christus seyt: ^* Gaet in alle de werelt, preect ende leert, wie ghelooft ende gedoopt wort, die sal salich worden. Item, ^† hoe dat Christus tot Johannem aen die Jordaen quam, om van hem ghedoopt te worden, op dat hy eerst alle gherechticheyt voor ons soude volbrenghen, om een voorbeelt te wesen, ^‡ dat wy sullen na volghen zijn voetstappen. Ende na Christus lijden hebbent gebruyct die Apostolen, de ghene die zijn Lichaem ende Ghemeynte waren.

Van haer auontmael heeft hy beleden, dat hy daer niet met allen af en hielde, ende si hebben hem vermaent met dEuangely, dat hy al voor recht heeft aengesien, mer niet dattet op haer // ⁺ gemeente geseyt was, want Christus sprac (seyde hy) tot zijnen Apostolen: ^* Neemt, eet, dat is mijn lichaem, dat voor v sal worden gebroken. Ooc den kelc: Drinct alle hier wt, het is de kelc des nieuwen Testaments in mijnen bloede, dat voor velen wtgestort wort tot vergiffenisse der sonden. De Christenen sullent onderhouden, als Paulus leert totten Corinthen ⁺ daer hebben wijt claer. Sy seyden, haer auontmael (dat si eten ende drincken) warachtich vleis ende bloet te zijn, vragende mi, of wijt ooc also niet eten ende drincken. Ant. Christus sprack, ^‡ dat vleis en is niet nut wterlijc te eten, mer het woort is geest ende leuen. Ende ons Ghemeente en is niet buyten Christus lichaem.

* Pro.10.b.17. Sap.3.b.11.

+ Fol. 251 v^o.

† Esa.54.b.13.

1) Niet bij Kiliaen. Een friesch woord: grappenmaker. Maar volgens Dijkstra's Woordenboek is een biesjager ook een boevenjager, een politiedienaar.

+ Mat.28.b.19.

+ Mar.16.b.16. Acto.8.b.11.

‡ Act.2.d.38.

* Mar.16.b.15.

† Mat.3.b.13.

‡ 1.Pet.2.c.21.

+ Fol. 252 r^o.

* Mat.26.c.25.

+ 1.Cor.10.b.16. 11.c.22.

‡ Joan.6.g.63.

[p. 439]

§ ^* Een corte vermaninge van Peter Metselaer.

CHristus heeft gesproken, Mat.24. ⁺ daer sullender veel comen in mijnen naem, seggende: Ic ben Christus, ende si sullender veel verleyden; wel te rechte, want alsmen haer de sonden biecht, so vergeuen syse (so sy seggen) sy hebben de tijt wel gedreuen ¹⁾, sint dattet Euangely verborgen is geweest, ende si plegent noch. Paulus heefter oock van gepropheteert, tot Timotheum ⁺, Ende Christus, Mat.7. ⁺ Wacht v voor die valsche Propheten, &c. Item Joannes int 10. ⁺ veel daer van schrijft. Item Judas ⁺, ende Petrus: ^† Maer si zijn als onredelijcke beesten, die natuerlijcken te verworgen ende te vangen geboren zijn. Sy verlasteren dat si niet en kennen. Item, ^* sy weuen spinnewebben, ende broeden Basilisken eyeren wt. Item, ^† sy placken de wandt met quaden calc, ende steecken pueluwen den menschen onder de armen ²⁾, want al ist dat de kercke in holen vlucht, de belijdinge blijft eewich, sy mogen niet tegenstaen, ^‡ want sy versa// ⁺ken Gods cracht, sy beminnen den breden wech, ^† Christus cruys is haer een sotheyt. Van desen gaf God my wat te spreken. Ic merck anders niet, ^* dan de woeste gruwel, daer Daniel de Propheet af spreect, ende Christus, seggende, ^† dattet nauwelijc sal staen ³⁾, of hy gelooue opter aerden sal vinden. Maer weest goetsmoets, ende strijdet int gelooue, wel wetende dattet het woort der waerheyt is, ende niet feylen en mach, daer op heb ic gebout door Christus genade, ende hy wil my bewaren, ende alle die dagen wil ic op hem betrouwen, wetende ende betrouwende, datter geen cracht, geen macht, geen heerlijcheyt en is in hemel noch op aerden, dan alleen van hem, daerom so siet neerstelijc toe, proeft v seluen in v consciencie, wat ghy soect, ^‡ alle werc wil openbaer worden. Leest ende ondersoect neerstelic, want het gelt ons al veel. De ouerheyt en mogen een geen pijne doen om te verleyden, mer die dwalende geesten comen met valsche stricken onder Christus naem, mer wy zijn genoech gewaerschout, Mat.7.24. 1.Tim.4. 2.Tim.3. 4.Tit.1. Rom.16. Phi.3. 2.Pet.2. Jud.2. Mijn lieue vrienden, si gaen my also na met vragen als sy mogen, Onderwijset doch die ionge ende simpele herten recht onderscheyt ⁴⁾, van dat Auontmael des Heeren,

* [n^o. 2.]

+ Mat.24.a.5.

1) ‘Zij hebben het (n.l. dat vergeven) wel al dien tijd gedaan, zoo gehandeld, sinds enz.’

+ 1.Tim.4.a.1. 2.Tim.3.a.2. 4.a.3.

+ Mat.7.b.15.

+ Joan.10.a.1.

+ Jude.a.4.

† 2.Pe.2.b.12.

* Esa.59.a.5.

† Eze.13.b.15.

2) Zij meenen wel den godsdienst op te bouwen, maar doen dat met ijdele middelen en die geen stand kunnen houden (‘kwade kalk’); zij maken het den menschen gemakkelijk, spiegelen hun valsche geruststellingen voor (die ‘peluwen’ zijn uit vers 18 van Ezechiël 13).

‡ 2.Tim.3.a.5.

+ Fol. 252 v^o.

† 1.Cor.1.b.16.

* Dan.9.c.27. Mt.24.b.15.

† Luc.18.a.8.

3) ‘Het geval zal zijn’.

‡ 1.Cor.3.b.12.

4) Kennis.

[p. 440]

want ic weet wat my moet ¹⁾. ^* Ist huys recht op den hoecsteen gebout, so en macht niet vallen, een yeder sie wel toe, want de tijt der versoeckinge is byder hant, wel wetende, dattet bijt praet altijt niet blijuen en wil, ^† want God heeft selue geleden, ^‡ hebben si hem aen zijn gebenedijde lichaem getast, sy sullent ons ooc wel doen, laten wy ons wapenen met Gods woort, want het woort Gods ^* is de rechte duere. ^† Het is dat broot des leuens. De tijt van ^‡ huylen is gecomen, daerom is onse verlossinge naby. Laet ons bidden om genade, ^* het is tijt // ⁺ dattet ordeel begint aenden huyse Gods, begintet aen ons, wat eynde wilt werden met de gene die niet en geloouen aent woort?

§ Mijn broeders, wilt ons arme schapen niet vergeten in v gebet, wy die om der waerheyts wille in des Ouerheyts banden zijn. Hebt opsicht op den genen die by v woonen, want Christus sal seggen: ^† Ic ben naect geweest, ende ghy hebt my gecleet, &c. ^‡ Bidt ende waect, den woesten gruwel die naecket, Hout niet op, hebt goeden moet, ^* want die in ons is, die is grooter dan die inde werelt is. Ick begeer vriendelijc, dat ghy neerstich zijt, op dat ghy v niet en laet verleyden, want het zijn nv die periculose tijden. Ghy sult weten, dat ic alle tijt (als ic voor haer geleyt ben) mijn eygen gepeyns in my vernielt hebbe ²⁾, ende hebbe gebeden den almachtigen God, dat hi mijn mont open doen soude na zijn welbehagen, Louet vrylijc, het is gesciet, dat hy gaf den ellendigen troost genoech, Sy gauen mi in veel dingen recht, als ic met haer sprac met eenen sachtmoedigen geest, door de genade Gods. Mijn lieue vrienden, nemet in danc, De Heere wil v alle bewaren vanden quaden verleyders, ^‡ bidt ende waect, het is een periculose tijt, ^† ende en vergeet ons niet in v gebedt, ende coemt altemet by ons, het sticht so wel, De Heere wil ons alle bewaren, Amen.

§ ^* Aen zijn Huysurou.

Mijn lieue wtuercoren Wijf, ^† blijft by God, ^‡ ende vermengt v niet metten quaden, want ^* ist dat de gerechtige wijct, so en sal mijn siel geen behagen aen hem hebben, seyt de Heere. ^† Den tijt mijns verscheydens schijnt na by te wesen, met Godt so moetet gheschien. Als het scheyden coemt, soo en vreest niet, maer bewaert uwen mondt. Mijn lief Wijf, blijft by de genade Gods, die v gegeuen is. //

1) In alle uitgaven. Het Groot Offerboek van 1615 en alle volgenden: ‘ontmoet’.

* Mt.7.c.24.

† 1.Pet.4.a.1. Hebr.42.a.2.

‡ Joan.15.c.20.

* Joan.10.a.7.

† Joan.6.f.51.

‡ Joan.16.b.20.

* 1.Pe.4.b.17.

+ Fol. 253 r^o.

† Mat.25.d.36.

‡ Mt.25.b.12. Luc.21.d.33.

* 1.Joan.4.a.4.

2) ‘Ik heb mijne eigene gedachten laten varen, onderdrukt, en gestreefd en gebeden om alleen Gods welbehagen te mogen zeggen’. ‘Lovet vrijlijc’ = gelooft het vrij: in het Friesch wordt het voorvoegsel ‘ge’ dikwijls weggelaten.

‡ Mt.26.e.40.

† Mt.25.d.37. Hebr.13.a.3.

* [n^o. 3.]

† Joan.2.c.28.

‡ Psal.1.a.1.

* Heb.10.d.38.

† 2.Ti.4.a.6.

[p. 441]

§ ⁺ Een Liedeken van Peter metselaer. Na de wijse, van den lxxv. Psalm. Oft, Trueren moet ic nacht ende dach.

 

^* KErmen is ter werlt en geclach

 

Druck coemt van alle zijden

 

In stilheyt men niet leuen mach

 

Duer Satanas benijden

 

Maer dit geschiet so Christus seyt

 

^† Den gerechten tot salicheyt

 

Dus wilt hier in verblijden.

 

Daer was een man van goeder faem

 

Vredich met zijnder vrouwen

 

Peter de metselaer met naem

 

Die zijn broot wan in trouwen

 

Nochtans hebben sy hem gesocht

 

In die geuanckenis gebrocht

 

En tegen recht gehouwen.

 

Als hy stont voor die Heeren blent

 

Heeft vrymoedich beleden

 

Van biecht ^‡ doop ende ^† sacrament

 

Na Gods gerechticheden

 

So Christus getuycht in zijn leer

 

Doen moest hy in den kelder neer

 

Daer was hy wat beneden.

 

Alst was ontrent een huer geleen

 

Quam hy weer voor de staten

 

Peter ghy zijt verleyt, sprack een

 

Wilt ghy v niet leeren laten

 

Ja ick geern, hy ter antwoort gaf

 

^† Sij zijn onsalich, die de straf

 

En onderwijsing haten.

 

Neemt ghy een Testament ter hant

 

En wilt my onderrichten

 

De Heeren.

 

Wy zijn geen Leeraers vailliant

 

Wilt ghy niet om te stichten

 

Hebben, de welcke Priesters zijn //

 

^{+ †} Godt is de beste Priester fijn

 

Die sal my wel ^* verlichten.

 

Daer na brachten sy hem ter banck

+ Fol. 253 v^o.

* Joan.16.c.20.

† Mat.5.a.10. 1.Pet.3.b.14.

‡ Mar.16.c.16.

† Mat.26.c.25.

† Eccl.21.a.7.

+ Fol. 254 r^o.

† Psa.110.a.4. Heb.7.c.16.

* onderwijsen.

[p. 442]

 

Pijnichden hem verueerlijck

 

Hy wert aldaer gerect seer lanck

 

En wtgewonden ¹⁾ deerlijck

 

Jammerlijcken is hy mismaect

 

Maer tgeloof heeft hy niet versaect

 

Maer beleet Gods naem heerlijck.

 

Dus heeft hy sdoots vonnis ontfaen

 

Na des Keysers statuyten

 

^‡ Ter galgen waert moest hy heen gaen

 

Lijden versmaetheyt buyten ²⁾

 

Met Christo zijnen heylant soet

 

Maer want sy mercten tvroom gemoet

 

Deden hem den mont sluyten.

 

Als hy so aen den pale stont

 

In smerten ende pijnen

 

Met eenen bal in zijnen mont

 

Sprack noch in sulcker schijnen

 

^* Ick bant my selfs doen ick ionck was

 

Wandelde werwaert my gaf pas

 

Maer out my ander bijnen ³⁾.

 

Dus heeft hy Godt al aen den staeck

 

Seer hoochelijck ghepresen

 

Voelde in hem der liefden smaeck

 

Deedt zijn offer midts desen

 

^† Sijn geest in sVaders hant beual

 

Als vijftienhondert int getal

 

Vijftich drie wert gelesen.

 

Dus is onsen vrient inden Heer

 

Soetelijcken ^‡ ontslapen

 

Sijn voorbeelt laet v zijn een leer

 

O alle Christen knapen

 

Wort ghy geuangen of veriaecht

 

Lijdsamelijck v cruyce draecht

 

^* Sterct v met sHeeren wapen.

finis.//

1) Bij het rekken werd door de katrol het koord op- en dus de gefolterde uitgewonden.

‡ Joa.19.b.18. Hebr.13.b.3.

2) Buiten de stad Leeuwarden, evenals Jezus volgens den aangehaalden tekst van den brief aan de Hebreërs buiten de poort van Jeruzalem zijn dood heeft geleden.

* Joan.21.d.18.

3) Binden.

† Luc.23.e.45. Act.7.g.59.

‡ Act.7.f.60.

* Ephe.6.b.11.