Het Offer des Heeren

[p. 430]

§ ⁺ Dit is de Belijdinge van twee lieue urienden, de eene was genaemt Fije, de ander Eelken, die welc ke om tghetuychenisse Jesu tot Leeuwerden ghedoot zijn ¹⁾.

INt Jaer 1549. Drie Weecken ontrent voor Paesschen, zijn binnen Born ²⁾ in Westvrieslant gheuangen twee lieue mannen, met namen Fije ende Eelken. Dese selue worden voor de Heeren gestelt, aldaer sy haer geloof vrymoedich beleden hebben.

Inden eersten vraechden sy Eelken, segghende: Wie heeft v geoorloft dat ghy dat volc by een vergadert om te leeren? Antw. ^* God heeftet my geoorloft. Vrag. Wat ist gene dat ghy geleert hebt? Antw. ^† Vraecht den genen diet gehoort hebben, wat wy onder malcanderen geleert hebben, want ghy hebt doch een

+ Fol. 247 v^o.

1) De Criminele rolle van den Hove van Friesland bevat onder 7 Juni 1549: ‘Die procureur Generael, claegher, contra Feije Bauckezoon, gevanghen. 't Hoff gedelibereert hebbende op de confessie van den gevanghen, fiat justitia metten zwaerde geexecuteert te worden het lyf op een rat ende 't hooft op eenen staeck .... ende es gepronuncieert ende geexecuteert,
Naederhant alsoe der voorsz gevangen in zijn ongeloof persisteerde ende verhart bleeff, zoe es hy gecondempneert by den scharprechter gebracht te worden hier buyten op 't galgevelt ende aldair aen een staecke metten viere geexecuteert ende zyn lichaem verbrant te worden ende es gepronuncieert ende geexecuteert den VII^en Juny anno XV^cXLIX.
Die Procur Gnal, claegher, contra Elcke Fouckez. gevanghen. 't Hof gedelibereert .... fiat sentencie mitten zwaerde geexecuteert te worden het lyff op een rat ende 't hooft op een staeck,....’
Eelken en Fije maken met hunne opwinding, met dat elkaars handen en voeten kussen, dat zingen en springen, die uitgelatenheid tegen den marteldood, eene uitzondering op de anderen, die in het Offer des Heeren eene plaats hebben gevonden. Blijkbaar predikte Eelken, hoewel nog niet gedoopt; leeraar acht of noemt hij zich niet: 't zijn nog die zwevende toestanden, waarin de arbeid van Menno en de andere oudsten allengs orde en regel heeft gebracht.

2) Oldeboorn.

* Heb.10.c.25.

† Joan.18.c.21.

[p. 431]

vrouwe gheuangen diet ghehoort heeft ¹⁾. Doen vraechden sy de vrouwe wat sy van Eelken gehoort hadde. Antw. Hy heeft ghelesen die vier Euangelisten, Paulus, Petrus, Joannes Epistelen, ende de Wercken der Apostolen. Doen wert Eelken weder gheuraecht: Wat hout ghy van dat Sacrament? Antw. Ick en weet van v ghebacken God niet. Vrag. Vrient siet wel voor v wat ghy spreeckt, want dese woorden costen halsen. Wat houdy van die Moeder Godts? Antw. Vele. Vrage. Wat seg// ⁺dy, heeft de Sone Gods geen vleysch ende bloet van Maria ontfangen? Antw. Neen ²⁾, Ick houde daer af, dat de Soone Godts daer af tuycht. Vrag. Wat houdy van onse heylige Roomsche Kerck? Ant. Ic en weet van v heylighe Kerck niet, ende ick en kense niet, ick en hebbe van alle mijn leefdagen in gheen heylige Kerck gheweest. Vraghe. Ghy spreect te mael spijtich, ick ben met v beweecht, (seyde een Raetsheer) ende vreese dat ghy uwen hals sult verliesen. Sijt ghy niet gedoopt? Antw. Ick ben niet gedoopt, maer my verlangt seer na den Doop. Vra. Wat houdy van dese valsche Leeraers, die dus omloopen, ende doopen het volc? Ant. Van die valsche Leeraers en houde ic niet, maer my heeft seer verlangt, om een Leeraer te hooren die van Godt ghesonden waer. Sy seyden: Wy hebben nochtans gehoort, dat ghy een leeraer sout wesen. Eelken seyde: Wie heeft my tot een Leeraer gemaect? Sy seyden: Wy en wetens niet. Eelken seyde: Vraecht ghy my dat ghy niet en weet, hoe soude icket dan weten? Ick en weet niemant, die my tot een Leeraer gemaect heeft, ^† dan Godt heeft my gegeuen alle het gene dat ick van hem gebeden hebbe. Sy seyden: Nv hebben wy alle dese articulen geschreuen, die wy v op dit pas afgheuraecht hebben, ist dat hier nv yet is dat v berouwet, dat willen wy geern wt doen. Ant. Meynt ghy dan dat ick Godt loochenen soude.

Eelken ende Fije hebben beyde haer Sententie ontfangen, ende so zijn sy by malcander ghebrocht, daer omhelsden sy malcander, ia handen ende voeten custen sy malcanderen, van grooter liefden, also dat alle menschen haer verwonderden, diet saghen ende hoorden, die Witcouels ³⁾ ende knechten lie// ⁺pen ende seyden tot die Heeren: Noyt en hebben malcanderen menschen also lief gehadt, als dese ⁴⁾. Eelken sprack tot Fije, segghende: Lieue Broeder

1) Elisabet, de martelares van fol. 25 v^o vgg.? Zij zat althans te gelijk met Eelken te Leeuwarden gevangen.

+ Fol. 248 r^o.

2) Dit ‘Neen’ is door de uitgevers van het Groot Offerboek van 1615 met opzet uitgelaten. 't Was hun eene te sterke belijdenis van die menschwordingsleer, die zij verwierpen. Zie over deze en dergelijke plaatsen aant. 1 op fol. 121 r^o.

† Joan.14.b.13. 15.a.7.

3) Witkappen; praemonstratenser monniken.

+ Fol. 248 v^o.

4) Dit oude bekende gezegde zal wel van de hand van den verhaler zijn, die daarin kleedde wat ‘de menschen’ zeiden.

[p. 432]

en wijtes ¹⁾ my niet, dat ghy door my in lijden comen zijt. Fije antwoorde: Lieue Broeder, laet v dat niet duncken, want het is een cracht Gods.

Na de Sententie, werden sy noch opgehouden, tot aen den derden Dach. Doen is Eelken ten eersten metten sweerde gerecht.

Item, als de Sententie van Fije gelesen worde, en hoorde hy daer niet na, ouermits zijn groote blijschap, doch niet wetende wat Eelken geschiet was, ofte gheschieden soude, maer hy sang ende sprang, Godt louende ende danckende, ende sprack: ^‡ Dit is de eenige wech. Ende sy leyden Fije int schip daer Eelken lach onthooft, ende dat Radt ²⁾ daer by, daermen Eelken op setten soude. Item, de pael daer Fije aen staen soude om te verbranden, ende int Schip worden Fije handen los van malcanderen, maer hy sat lijckewel ³⁾ stil: Doen seyden die Monicken: Bindt hem weder. De Diefhencker seyde: Bindt ghy hem, maer de Casteleyn ⁴⁾ geboot hem, dat hy Fije weder binden soude. Sommige vrouwen diet aensagen, schreyden seer: Soo sprack Fije: ^* Schreyt niet ouer my, maer ouer uwe sonden. Voort seyde hy totten Scherprechter: Wat wildy my doen? Antw. Dat sult ghy wel sien. Ja, ia, sprack Fije, doet uwen wille, ick heb my al ouerghegeuen in mijns Heeren handen. Item, die Broeders gingen by hem buyten mettet gemeyn volck, ende als Fije van zijn bekenden sach, riep hy, segghende: Vrienden verblijt v met my, sulcke bruyloft als my is bereyt. Ende als hy den Galghen Berch op quam, spraecken hem sommighe Broeders // ⁺ aen, die haer seer verblijden met hem, seggende: ^‡ Dit is de enge wech, dit is de wijnpersse des Heeren, hier hanghet die Crone aen, Maer als de Casteleyn dat gheroep hoorde, soo riep hy, segghende: Niemant en slae zijn hant aen desen, hy verbuert lijf ende goet. Item, de Diefhencker hadde zijn ghereetschap vergheten ⁵⁾: ende liep inde Stadt om die te halen. Ter wijlen hadde die Casteleyn, met die twee Monicken Fije int Biechthuysken ⁶⁾, hem seer tenterende met broot ende wijn, maer sy en wonnen niet: Want Fije en dede anders niet, dan dat hy sang ende sprang, God louende ende danckende, als sy op hem niet en consten winnen, ende de Hencker weder quam, seyden sy tot Fije:

1) Zoo alle uitgaven; ook de Groote Offerboeken. Van Braght heeft: ‘en wijt het mij niet’.

‡ 4.Esd.7.a.7. Mat.7.b.14.

2) Verzwaring van de doodstraf. Doel was het publiek af te schrikken juist door die openbare tentoonstelling van het afgeslagen hoofd; ook de straf te verergeren door het onteerende dat aan die tentoonstelling kleefde.

3) Nochtans.

4) Slotvoogd; vandaar kommandant van de gevangenis.

* Luc.23.c.27.

+ Fol. 249 r^o.

‡ 4.Esd.7.a.7. Mat.7.b.14.

5) Al een heel zonderlinge nalatigheid.

6) Dat bij eene gerechtsplaats zulk een vertrekje was, blijkt elders niet.

[p. 433]

Hoe zijt ghy aldus hartsinnich, daer ghy segghet, dat ghy Christus Lidtmaten zijt? Waerom en wilt ghy dan niet doen wercken der barmherticheyt, als dat ghy dit Wijn ende broot, voor wijn ende broot ontfanghen wilt om onsent wille? Antwo. V Wijn ende Broot en ben ick niet op verhonghert, maer my is een ^* spijs bereyt in den Hemel, Als sy niet op hem winnen en conden, soo spraecken sy: Ghaet, ghy Ketter ghaet. Die Casteleyn seyde: Ick heb menighen Ketter ghesien, maer noyt mijn daghen herder Ketter dan dese, maer Fije ter doodt staende bereyt, sprack totten Scherprechter: Meyster hebt ghy v werck volbracht? Hy antwoorde: Noch niet. Fije sprack: Jae hier isset Schaep, daer ghy om beghaen zijt ¹⁾. Doen ginck die Hencker toe, ende schuerde Fije zijn Hemdt op, ende nam hem die Mutse van zijn Hooft, ende vuldese met Buscruyt ²⁾. Fije aen den Pael staende, daermen hem worghen soude, riep hy: ^‡ O Heere ontfangt dijnen Knecht. // ⁺ Daer nae is hy gheworcht ende verbrant, ende is also in den Heere ontslapen: ^‡ Dat gemeyn volck riep, seggende: ^* Dat was een vroom man, is dat geen Christen, soo en isser niet een in de geheele Werelt.

NAe v belooft, O goede Heer

^† Wilt troost van bouen senden
Die hier vast houden uwe leer
^‡ Brengtmen in swaer ellenden
^* De werelt mach niet verdragen
V volcxken goedertier
Sy dreygen haer met groot dangier
Sweert, water, vier
Sterct ons in dees quay dagen.

* Mt.26.c.28. Apo.2.a.7.

1) Begonnen zijt. Of: om iets begaan, verlegen zijn; nog in het Westfriesch.

2) Zie aanteekening 2 op fol. 245 v^o.

‡ Luc.23.e.45.

+ Fol. 249 v^o.

‡ Act.7.g.59.

* Luc.23.e.46.

† Joan.14.b.16.

‡ Esa.59.b.15.

* Joan.7.a.7.

[p. 434]

 

Sy brochten twee geuangen voort

 

Genaemt Eelken en Fije

 

^† Die welck beleden Godes woort

 

Vrymoedich ende blije

 

En staende voor de Heeren

 

Vraechden sy Eelken rat

 

Segt, wie heeft v geoorloft dat

 

Ghy versaemt hadt

 

Het volck by een om leeren

 

^‡ Godt, antwoort hy haer pertinent

 

Voort van der Roomscher kercken

 

Vraechden sy hem, en t Sacrament

 

Maer hy bespotte haer wercken

 

Een sprack: Ick ben begangen

 

Met v, vrees dies te meer

 

Ist dat ghy zijt verdoopet weer //

 

⁺ Neen ick, maer seer

 

Heb ick daer na verlangen.

 

De vasticheyt siende den Raet

 

Van dees twee vrome knapen

 

Oordeelden haer na dat placcaet

 

In vruecht sachmen dees Schapen

 

^* Minlijck malcander cussen

 

Ja oock handen en voet

 

^† Siet der vyeriger liefden gloet

 

Brack wt tgemoet

 

Die niet en is om blussen.

 

De vruechde was daer also groot

 

Dat Fije niet en hoorde

 

Na sijn Sentency totter doot

 

Geseyt van woort tot woorde

 

So seer hy hem verhuechden

 

Deed niet dan sang en spranc

 

Hy en dachte op geen bedwanck

 

^‡ Dan lof en danck

 

Gaf hy den Heer met vruechden.

 

Seer wert gedrongen Eelken fijn

 

Dat hy biecht sou vermonden

 

Ick ken my een sondaer te zijn

 

En leet zijn my mijn sonden

 

Sprack hy, daerom sy seyden

 

Dat hy biecht had gedaen

 

Maer hy sprack Godt, niet de Paep aen

† Mat.10.d.32.

‡ Heb.10.c.13.

+ Fol. 250 r^o.

* Ro.16.b.15. 1.Pet.5.b.14.

† Can.8.b.6. 1.Pet.1.d.22.

‡ 1.Pet.4.c.19.

[p. 435]

 

Dus heeftmen saen ¹⁾

 

Hem tot t Sweert doen bereyden.

 

Den leuenden metten dooden bey

 

Lietmen met een schip vueren

 

De vrouwen maecten daer geschrey

 

Fije sprack bly sonder trueren

 

Wilt ouer my niet weenen

 

Maer ouer uwe sondt

 

^* (Dus heeft gesproocken Christus mondt

 

So Schrift oorcondt

 

Als hy ter doot ginck henen.)

 

Twee Monicken waren ooc int speel //

 

⁺ Die quelden hem, te weten

 

Met broot en wijn seer veel

 

Dat hy dat soude eten

 

Na v broot ende wijne

 

Geensins en hongert my

 

^† My is bereyt in sHemels cry ²⁾

 

Een spijse vry

 

Sprack hy met blijden schijne ³⁾.

 

Die Monicken waren gram en quaet

 

Dat haer waer niet mocht gelden

 

Riepen vyleyn: ghy ketter gaet

 

Die Casteleyn ontstelden

 

Ick en sach noyt mijn dagen

 

Alsulcken ketter een

 

Ick hebber veel gesien, maer geen

 

(Sprack hy int gemeen)

 

Also hert onuerslaghen.

 

Meester hebt ghy v werck volent

 

Noch niet, de Hencker seyde

 

Ja hier isset schape present

 

Sprac Fije met claer bescheyde

 

En als hy aen den pale

 

Was staende int geuecht

 

Riep hy: ^‡ O Heer ontfangt dijn knecht

 

Dus is hy recht

 

Gerust met tlief ghetale ⁴⁾.

1) Spoedig.

* Luc.23.e.27.

+ Fol. 250 v^o.

† Mat.26.c.28. Apoc.2.a.7.

2) Afkorting van krijt of krijte: perk, gebied.

3) Gelaat.

‡ Act.7.f.60.

4) Het bemind getal der uitverkorenen, die door den Heer waardig zijn geacht met hun bloed voor Hem te getuigen en zoo de hemelsche rust te beërven.

[p. 436]

 

Broeders schict v voort na betaem

 

^* Slams bruyloft is al veerdich

 

Tgeloof en lieft laet zijn bequaem

 

En blijft in duecht volheerdich

 

Doet aen ^† sbruylofts gewaden

 

Dat ghy muecht weert gast zijn

 

Men sal met vruecht ^† den nieuwen wijn

 

Daer drincken fijn

 

En tbroot Gods sal versaden.

finis.//

* Mat.22.a.4. Apo.19.b.7.

† Mat.22.b.11.

† Mat.26.c.28.