Het Offer des Heeren

[p. 238]

§ ⁺ Dit is die Belijdinge van Claes de Praet, inde gheuanckenis wesende te Ghent, ende is aldaer om des Heeren woort omgebracht, Anno. 1556 ¹⁾.

GHenade ende vrede van Godt onsen Vader ^* ende Heere Jesu Christo ^*, sy met v lieden te samen mijn liefste broeders ende susters in den Heere.

Gebenedijt si God ende de Vader Jesu Christi, die ons ^* gebenedijt heeft met alderley gheestelijcke gebenedijnghe int hemelsche wesen door Christum, ghelijck hy ons wtuercooren heeft door den selfden, eer der Werelt gront gheleyt was, dat wy souden zijn heylich ende onstraffelijc voor hem inder liefden. ^‡ Een yeghelijck onder v die neme zijnen roep waer, daer in dat hy gheroepen is, op dat v die Sathan daer mede niet en quelle in uwer beproeuinge ^* ende vermaent neerstich die een den anderen in der liefden, want ick wil v lieden wel vermaeninge schrijuen, maer den tijt en is my niet wel daer toe ghelegen, want ick worde seer gewacht ²⁾ vanden stockmeester, die den Deecken seer ontsiet, ende beureest is voor hem, nochtans ben ick seer genegen, om v lieden wat te schrijuen van mijnder examinatien, ende van der Papen boosheden, ende versierde loegenen, daer mede dat si my meynen te verdoemen, maer Godt sy lof, dat hy my het velt helpt behouden. Dit scrijue ick v lieden oft // ⁺ yemant daer door mocht ghesticht worden, van die noch ionck zijn.

§ Ten eersten, nae dat ic geuangen was op den sesten dach, hadde ic seer bedroeft geseten, ende bedruct, ende swaer van her-

+ Fol. 123 r^o.

1) Van hem is verder niets bekend, evenmin als van Joos Kint. Zooals boven is opgemerkt, ontbreken de gentsche sententieboeken van deze jaren.

* 1.Cor.1.a.3.

* Ephe.1.a.2.

* Ephe.1.a.3.

‡ Eph.4.a.1.

* Heb.3.b.13. 10.c.24. 1.Tes.5.b.11.

2) Streng behoed, bewaakt.

+ Fol. 123 v^o.

[p. 239]

ten, dat vleysch was seer verschroemt ¹⁾: Nv moet icker aen, ende veel meer ander strijts aen wijf, aen kinderen, ende de ^* Satan die my om ginck, om my te verslinden met veel wonderlijcke aenuechtingen, dat te lanck waer om te verhalen. Ende op den sesten dach voor die noen, quam die stockmeyster, ende riep my wt, daer ick in gesloten was, seggende: Claes, coemt hier beneden, volcht my, Ende hy ginck voor, Ende mijn herte ontstack my van vruechde totten Heere mijnen God, also dat alle mijnen druc ende benautheyt van my gedreuen was, gelijc het stof van der straeten slaet met cracht. Doen dachte ick: Och genadige God, nv beuinde ick dat ghi ^* getrou zijt in uwer beloften. Heere ^‡ regiert nv mijnen mont na uwer beloften. Doen leyde hy my in een camer daer sat de Voorschepen, ende noch twee Schepenen met hem, ende die Baeliu, ende een man met eenen grooten baerde, die een groot boeck hadde om te schrijuen, ende sy besagen my seer, doen ick in die camer quam, ^* ende ick dede seer groote reuerencie, ende ick boot haer lieden te samen vrede. Ende die stockmeyster stelde my eenen stoel, ende seyde: Claes sit daer neder, tis soo die ordinantie. Ende ick sat daer in met eenen blijden moede, het herte totten Heere mijnen God, niet denckende op my seluen, noch op ^† geen dingen die op deser werelt zijn. Doen seyden sy: Deckt v hooft. Ick seyde: Het en betaemt nv niet wel. Ende de Baeliu vraechde my: Hoe is uwen naem: Ick seyde: Claes de Praet. Doen seyde hy: Scrijft // ⁺ dat, ende geboren deser Stadt. Doen vraechde my die Schrijuer: Sydy van hier geboren? Ic seyde: Ic en weet anders niet. Baeliu. Waer hebdy so lange geweest Claes, de laetste reyse doen ghy wech waert, so lange wten huyse. Cla. In Emderlant ²⁾. Ba. Wat ghinct ghy daer maken? Clae. Ick vernam daer int lant, oft icker niet en hadde weten yet te copen of te vercopen eenich goet ofte yet te doen, daer ic mijn broot hadde mogen mede winnen. Bael. Jae, ende om die broeders te besien, dat hoor ick wel. Claes. Jae Heer Baeliu. Bael. Ja Claes, hebdy een ander doopsel ontfangen, dan ghy ontfinct in uwer ioncheyt, als ghy kersten ghedaen wert? Cla. My en gedenct daer af niet, als ick so ionck was. Baeliu. Hebdy een doopsel ontfangen, daer af dat v gedenct Claes? Cla. Ja heer Baeliu. Ba. Hoe lange is dat geleden? Cla. By vier iaren. Doen verwonderden sy haer alle seer. Die Baeliu vraechde my noch eens: Hoe lange seydy? ³⁾

1) Verschroomen = van schroom beven. Claes verzwijgt het ook verder, fol. 125 v^o, niet hoe zwaar het hem soms viel getrouw te blijven.

* 1.Pet.5.a.8.

* Heb.10.c.23.

‡ Luce.21.b.

* 2.Pet.2.b.13.

† Collo.3.a.1. 1.Joa.2.b.15.

+ Fol. 124 r^o.

2) Niet alleen in Amsterdam en in Friesland maar ook in de vlaamsche gemeenten was de betrekking met Emden reeds zoo vroeg, in 1550, zeer levendig. Zie fol. 40 r^o en elders.

3) Zeidet gij.

[p. 240]

Doen seyde de ander Schepene: By vier iaren. Doen sach my die Baeliu seer aen, ende vraechde wie sy waren, die met my verkeeren, ende die van mijne broederen waren, die oock gedoopt waren. Ende ick seyde. Tis onse wijs niet malcanderen te vragen, van waer sydy? oft waer woondy? of hoe heet ghy? of wat doet ghy? Baeliu. Ghy lieden en willet niet weten. Cla. Neen wy heer Baeliu. Bael. Dat doet ghy om dat ghi niemant belasten en sout. Clae. Ja wy heer Baeliu, want wy weten wel, datmen seer nae ^* ons bloet staet, ende die Heere heeft ons toeghelaten, dat wy ^† voorsichtich wesen sullen als serpenten. Doen greynden ¹⁾ de Baeliu op my, ende sy spraken seer veel Latijns onder malcanderen. Doen vraechde de Baeliu: Waer wast // ⁺ te doen, dat ghy v doopsel ontfingt? Claes. Tot Antwerpen. Baeliu. Waer daer? Cla. Tusschen S. Joris poorte, ende de Coeper poorte. Bael. In wat huys? Claes. In een cleyn nieu huysken. Bae. Wat ambacht dede men daer in? Claes. Ick en sach daer gheen ambacht doen. Baeliu. Ja Claes wie wasser by? daer moesten ghetuygen by zijn, die ghetuychden dat ghy een Broeder waert. Claes. Daer waren drie oft vier persoonen by, die int huys woonden, ende eenen die my daer in leyde. Baeliu. Wie wast die v daer in leyde? Claes. Het was een ionck man. Baeliu. Van waer was hy? Claes. Ick en vraechdet hem niet. Baeliu. Hoe veel wasser daer met v ghedoopt? Claes. Wy drie. Baeliu. Van waer waren sy? Claes. Ick en vraechdet henlieden niet. Baeliu, wat ambacht deden sy? Claes. De eene was een Metsers knape, soo my dochte. Baeliu. Waer wist hy v te vinden, die v daer leyde? Claes. Hy hadde my dach gheset ²⁾ inde Coeper Poorte. Baeliu. Wat wist ghy oft de Dooper daer inde Stadt was? Claes. Ick hadde in diuersche stonden daer nae vernomen als icker ginck om mijn Coopmanschap, ende doen hoorde ick dat hy daer was. Baeliu. Waer hoorde ghy dat hy daer was? Doen seyde de Voorschepen: Sy kennen al haer lieden Volcken. Baeliu. Dat huysken daer ghy ghedoopt waert, woonen sy daer noch, oft en weet ghijt oock niet? Claes. Dat huysken was corts daer na heel wt geiaecht. Bael. So en weet ghy daer niet af te spreken, en doedy? Claes. De eene track na Engelant, dander was gebrant, dander en weet ic niet waer sy voeren. Bae. Wat man wast, die v doopte? Cla. Het docht mi een ^* onstraffelijc // ⁺ man zijn. Baeliu. Ja Claes, wat weet ghy vanden man die v doopte, oft hy onstraffelijck was? Doen seyde een vanden Schepenen? Hy heeft geseyt: Hem docht dat hy onstraffelijc was. Doen seyde de Voorschepen: Dese lieden

* Prou.1.a.11.

† Mt.10.b.16.

1) Valsch lachen of grijnzen.

+ Fol. 124 v^o.

2) Eene ontmoeting met mij bepaald; een uur vastgesteld.

* 1.Tim.3.a.2.

+ Fol. 125 r^o.

[p. 241]

preecken oock, doense niet? Doen seyde de Baeliu tot hem: Wy plegen ¹⁾ dat alle te vragen, maer wy en vseren dat niet meer. Ende sy cloncken de belle, dat de Stockmeester comen soude, ende my wech leyden. Ende dit schreuen sy. De Schrijuer vraechde, wat volck van Ghent dat ick te Emden gelaten hadde. Ende ick en wilde hem niet antwoorden, om dies wille, dattet zijnen dienst niet en was te vraghen. Ende doen seyden de Schepens tot my: Claes, wy sullen mannen seynden, die sullen v leeren dat rechte gelooue. Cla. Dat rechte gelooue hope ick dat ick hebbe, ende willen sy my daerin verstercken, soo sullen sy my willecoem zijn, maer willen sy my daar af trecken, so en begeere ickse niet. Doen seyden sy seer: Claes, hoortse, hoortse altijts. Doen bedancte ick Schepenen ende Baeliu allegader hertelijc, dat sy met my gemolesteert waren. Ende de Stockmeesters bode wees my opwaerts te gaen, Doen ginc ick opwaerts. Ende ick wert seer swaermoedich, dat sy my niet geuraecht en hadden na mijn gelooue, ende twee dienaers hadden staen hooren aen de duere, die quamen bouen by my, ende quelden my met veelderley dingen, ende seyden: Arme bloet als ghy zijt, die v leuen daer voor laten wilt, ende v wijf ende kinderen laet ghy inden noot, ten is niet wel ghedaen, dat ghy v houwelijck breeckt, want Godt heuet selue inghestelt. ⁺ Ick seyde: Ic en breke mijn houwelijc niet, noch mijn huysurouwe ooc niet, mer diens schult ist, die my van mijn huysurouwe ne-// ⁺men, dien staet wel toe te sien, wat sy doen. Sy seyden: Ic soude al spreken, so sy hooren wilden ²⁾. Ick seyde: ^* Dat en heeft my Godt niet geleert. Ende ic vermaende henlieden, dat sy haer wachten souden aen sulc bloet te grijpen oft te comen. Ende ic sprac hen wel tegen, ende sy gingen wech, ende baden God, dat hy mi wilde verleenen mijn meeste salicheyt. Doen sat ick daer alleene ³⁾, ende de ^† Satan quam mi tenteren inwendich voortbrenghende: Arm mensche, sydy hier om ws geloofs wille? de heeren en vragen v na geen gelooue, dan na den Doop die ghy ontfangen hebt, van alsulcken man, ghelijck ghy wel weet, ende quelde my, met al dat hy conde voortbrengen, hy dede zijn beste om my neder te werpen. Doen dacht ick: O ghy boose tenteerder, ghy ^‡ moordenaer, ick beuoele wel dat ghy zijt de selue die ^* Petrum quelde, daer hy ons mede ghewaerschout heeft. Ende ick vloot tot Godt, ende hief een geestelijck ^† Liedeken op, ende sanck met vruech-

1) Oud imperfectum: plachten.

+ Gen.2.c.24.

+ Fol. 125 v^o.

2) ‘Ik zou maar alles zeggen, zooals zij het gaarne wilden hooren.’

* Mat.10.c.32.

3) Wat nu volgt is eene der weinige plaatsen in deze brieven, waarop de martelaars den bangen zielestrijd, die zeker menigmaal in hen gestreden is, aan de hunnen blootleggen.

† 1.Pet.5.a.8.

‡ Joan.8.d.44.

* 1.Pet.5.a.8.

† Jaco.5.b.13.

[p. 242]

den, ende worde vrolijc ende blijde, dat ick dien storme door ghestreden hadde. Daer was ick ontrent thien Weecken.

§ Doen quam de Stockmeester, seggende: Claes, coemt herwaerts, hier zijn twee bontecraeyen ¹⁾, ende beual my seer, dat ic soude peynsen om mijn wijf ende kinderen. Ic seyde: Ic peynser genoech om, maer Christus heeft geseyt: ^‡ Wie niet en verlaet vader, ende moeder, suster ende broeder, wijf, kint, iae zijn eyghen leuen, om mijns naems wille, die en is mijns niet weerdich. Hy seyde: Tis waer, diet gedoen ²⁾ can. Doen leyde hy my in een camer, daer twee Jacobinen waren: Die streecken haer Cappen af, ende ic dede mijn Bonette af, ende sy boden my goeden auont, ende ick henlieden ooc. De eene vraech// ⁺de mij? Hoe heet ghy mijn vrient? Ic seyde: Claes, ende ick seyde: Hoe heet ghy? Hy seyde? Broer Peter de Backer. Ende hy seyde my, hoe dat hy geweest hadde totten Voorschepen, ende dat die begeert hadde, dat hy my soude comen onderwijsen tot den rechten ghelooue. Ick seyde: Dat heb ick van Godt ontfangen. Vrage. Wat is v gelooue? Cla. Ick gelooue alleen in Christum Jesum, ^* dat hy de leuendighe warachtige Sone Gods is, ende datter ^† geen ander salicheyt en is in Hemel noch op Aerden. Vrag. Isser anders niet te geloouen? waer blijft de Moeder de heylige Kercke, daer wy in geloouen moeten? Claes. Weet ghy wel welc dat de heylige Kercke is? Vrage. Weet ghijt wel? latet my hooren. Cla. Ic vraecht v, want ghy spreeckter af. Antw. De selue diet geweest is van Christus tijden af, ende der Apostolen tijden af, ende die de Apostolen onderhouden hebben, ende noch doen. Cla. Welcke is dat? Antwoort. De moeder de heylige Roomsche Kercke. Claes. Is dat de Apostolische Kercke. Antw: Jaet. Clae. Hebbense de Apostolen also onderhouden? Ant. Ja sy, euen gelijck wy, min noch meer. Claes. Hebben de Apostolen Misse ghedaen? Ant. Ja sy. Clae. Waer statet geschreuen? Ant. Ic salt v toogen. En hy toochde my totten Corinthen ⁺, daer Paulus spreect vanden Auontmael. Ic seyde: Hy spreect daer van dat breken des broots, dede hy daer Misse, gelijck ghy lieden doet? Ant. Jae hy, noch min noch meer dan wy en doen. Claes. Hebben de Apostolen veruolcht, ende haer lieder Kercke gehouden met den viere ende sweerde, gelijck ghy lieden doet? Ant. Ja sy, sy hebben bloet gestort, ende verraden, ende doot geslagen. Cla. ^* Malcus bloet was gestort van

1) Uit de aanduiding als Jacobinen (eenige regels verder) blijkt, dat dit Dominikanen zijn. De uitdrukking is zeker een spotnaam in den volksmond. De Dominikanen dragen een zwarten mantel over een wit kleed.

‡ Mat.10.e.37. Luc.14.c.26.

2) Vlaamsch, voor ‘doen’.

+ Fol. 126 r^o.

* Mat.16.c.16.

† Act.4.a.12.

+ 1.Cor.11.c.23.

* Mat.26.e.50.

[p. 243]

Petro, ende // ^{+ †} Judas verriet, maer waer hebben sy yemant doot geslagen? Ant. Petrus versloech ^† Ananias ende Sapphyra met den sweerde van zijnen monde, dat sy ter doot neder vielen. Ende hy lachte ende stac zijnen vinger op, Doen seyde ick: My dunct wel dat ghy zijt vanden genen daer Paulus af spreect, 2. Timot. 3. ⁺ Waeraf dat wy vlien sullen, want v lieder sotheyt en blijft niet verholen, maer openbaer voor de menschen, want ghy sit en spot ende en draelt ¹⁾, ende toont wel dat ghy menschen zijt van gebroken sinnen, die altijt leeren, ende nemmermeer totter waerheyt en comen. Ende ick strafte hem seer, ende hy wilde noch veel spreken, ende my onderuragen van den Doop ende Menschwerdinge Christi, ende ander Articulen vanden gelooue, maer ick hadde voor my genomen, gheen disputacie tegen hen lieden te maken, sonder Schepens daer by te zijn, dan te belijden gelijck ic hier bouen beleden hebbe voor henlieden. Doen sy hoorden, dat ic niet meer hooren en wilde, ende stont om gaen, so seyder oock een: Och Claes, hoe iammerlijc sydy verdoolt, ende nochtans heb ick v so lief, ick wilde wel dat ghy van mijnen sinne waert, ende dat ick mijn lichaem soude laten verbranden. Och arme mensche, ic wil voor v bidden ende doen bidden als ick preke. Claes. Ic en begeere niet, dat ghy voor my bidt, noch doet bidden, want v lieder gebet is ydel, ende en wert ^† voor God niet verhoort, so lange als ghy lieden blijft in uwe boosheyt. Antw. Daer mach misschien een oft twee zijn in al den hoop, die goet is. Cla. Trect henen, want ghy soect te couten ²⁾. Doen ginck hy al lacchende wech, ende seyde: Ic sal voor v doen bidden, oft ghy wilt oft niet en wilt, want ghy behaecht my wel, ende ick wil noch weder comen. //

§ ⁺ Daer na ontrent noch twee weecken, quamender twee vande selue Bende, de eene was een grof vet man, die seer veel claps in hadde, ende de ander was seer fel ende grijpich in de woorden, ende wilde my seer aenuallen om te disputeren, maer ic en wilder niet aen, dan met veel vragens, die ick henlieden opwierp, gelijck ick de ander hadde ghedaen, ende liet hen haer selfs boosheyt ontdecken. Want daer waren seer veel gheuanghenen comen staen achter onder de camer venster, ende de camer duere, om te hooren, ende dat wiste ick wel, daerom vraechde ick te meer, om dat den eenen so veel claps hadde, ende quam by drancke ³⁾.

§ Doen ick ontrent seuen weecken geseten hadde, was ick af geroepen, ende gheleyt in een camer, daer sat de Deecken van

+ Fol. 126 v^o.

† Mat.26.b.24.

† Acto.5.a.5.

+ 2.Tim.3.a.2.

1) N^o. 11, 1599 en alle lateren: ‘spot en draelt’; ‘gij zit te spotten en dwaasheden te zeggen.’ ‘Draelt’ van ‘droelen’, zie Verwijs en Verdam, II, 422.

† Mich.3.a.4. Joan.9.d.31.

2) Babbelen.

+ Fol. 127 r^o.

3) ‘Zooveel praats had: wat van den drank kwam.’

[p. 244]

Ronse met zijnen Clerck, ende noch een persoon by hem. Ende de Deecken hiet my sitten, ende ick sat voor aen de Tafel by hem, ende hy ginck my een lanck Sermoen doen, ende ick hoorde toe. Hy verhaelde, hoe dattet ^* onmogelijck was, sonder gelooue God te behagen, ende wie ^† niet en gelooft, die is verdoemt, seyde hy. Ende ten laetsten vraechde hy my: Waerom hebt ghy v so laten verleyden, ende in dolinge laten brengen, ende zijt afuallich geworden van de heylige Kercke. Doen seyde ick: Om datter geschreuen staet, dattet onmogelijck is, sonder gelooue God te behagen, so heb ick neerstich geweest om te ondersoecken dat gelooue, ende Godt te bidden, dat hy my daer in stercken wilde, door zijn genade ende bermherticheyt. Ende hy heuet gedaen oueruloedich, ende dat begeer ic oock getrouwelijc te bewaren tot zijnen prijs, ende om geen lijden te ^* versaken, noch om yet dat ter werelt is. Dee. V dunct dat ghy tgelooue hebt, mer ghy // ⁺ zijtter verre afgheweecken. Ende dat ghylieden so vrymoedich ende ghetroost zijt tot der doot, dat is de Duyuel, die hem can verstellen in een Engel des lichts. Daerom als ghy de Schriftuere leest, dan hebdy v laten onderwijsen van eenen armen slechten Ambachts man, diese na zijn vernuft v geleert heeft, daerom zijt ghy nv bedroghen, Ghy sout v hebben laten leeren vanden genen die de rechte leeringhe ontfangen hebben, de dienaers der Heyligher Kercken, dat zijn de Pastoren oft Herders. Claes. Sijnse dat, die de rechte leeringhe ontfanghen hebben? Deec. Ja sy. Cla. Waerom leuen sy dan een Duyuels leuen? gelijckmen siet. Deec. Wat gaet v dat aen? Daer staet, Matthei. 23. ⁺ Doet na haer gheboden, ende niet na haer wercken. Cla. Sijt ghy dan de Schriftgeleerden ende Phariseen, daer Mattheus af gheschreuen heeft. Deecken. Ja wy. Claes. Soo comen al de Ween op v lieden, die daer na volgen in het selue Capittel. Deecken. Ten doen niet. Ende wy hadden noch seer veel spraecks daer af. Ende hy hadde my geerne gehadt, dat ick hadde willen disputeren in de Articulen des Gheloofs, maer ick en wilder niet aen, dan met dusdanighe vraghen. De man was gewillich int spreken, ende seer saechte, ende begeerde dat men zijn reden gehoor soude geuen, ende hy gaf oock goet gehoor. Ende ick dachte, ick hebbe so langhe ende so veel van desen man ^* ghehoort ¹⁾, dat hy de gemeynte so seer veruolcht ende benaut, ick moet nv weten, hoe dat hijt met der Schrift wil beweren, daer ick hem spreke, want ic en weet niet, dat ic hem oyt ghesien hadde. Ende ick vraechde hem, waer hijt vant geschreuen, dat hy so bloetgierich soude loopen naet onnoosel bloet,

* Heb.11.a.6.

† Mar.16.b.16. Joan.3.c.18.

* Mat.10.d.32.

+ Fol. 127 v^o.

+ Mat.23.a.2.

* Act.9.b.13.

1) Zie aanteekening 3 op fol. 111 v^o.

[p. 245]

daer nie// ⁺mant en weet ouer te clagen van eenige misdaet. Deeck. Mijn vrient, ick en loope noch ick en stae na niemants bloet. Claes. Ghy seynter dan v dienaers om. Deec. Ic en doe mijn vrient. Clae. Veruolchdy dan niemant? Deeck. Neen ick mijn vrient. Cla. Noch en hebdy gheen mandamenten, daer mede dat ghijt laet doen? Deec. Neen ick mijn vrient. Claes. Ghy hebt ymmers mijn medebroeders de Wet ^† ouer gheleuert, die ghy in v handen gecregen hadt, die staende gebleuen zijn int ghelooue, ende men heuet ymmers int openbaer ghesien, present voor alle de werelt. Deeck. Ick en doe mijn vrient. Claes. Wat coemt ghy dan daer te sitten, by de Schepens, ende so veel te spreken, ist dat ghijt v niet en moeyt? Het schijnt die u hoort, dat ghy geen schult daer in en hebt. Deec. Neen ick mijn vrient. Ende hy wreef zijn handen in malcanderen. Cla. Wie doetet dan? Deeck. De wereltlijcke, oft de heere, diet Sweert ontfanghen heeft. Wy hadden noch veel spraecx daer af, also dat hy geenen wech en wiste. Ende hy vraechde wt der Schrift, Deute. 17. ⁺ Daer fondeerde hy, dat de Priesters de macht hadden, (&c.) Ick seyde: Dat was in de wet der wrake, maer nv zijn wy inde wet der genaden ¹⁾. Ende ick vraechde hem hoe dat hy hem dorst bestaen te aenueerden dat de Heere verboden hadde, te weten, van dat oncruyt, Matthei. 13. ⁺ Datmen dat goet cruyt, ende het quaet cruyt beyde soude laten opwassen. Ende ick vraechde welcke ick van beyden was, ick moet ymmers het goet oft quaet cruyt zijn. Deeck. Ghy zijt het quaet cruyt. Cla. Waerom en laet ghy my niet opwassen tot den dage des oogsts? Deec. Dat het de Heere des Ackers zijn dienaers beual, dat was daerom, dat sy dat goet niet // ⁺ bederuen en souden met dat quaet wt te trecken, maer ick can wel gaen langs de canten, ende plucken hier ende daer een plucxken oft twee, iae somtijts ses of acht, iae thien oft twelf, ia somtijts een hondert oft twee, sonder het goet te bederuen. Claes. Ja, so sydy wijser dan de dienaers des Heeren, Deeck. Ick can ymmers dat wel. Cla. Doen ic met de Papen dede, ende wandelde na v lieder wille, was ic doen een goet pijlken? ²⁾ Dee. Ja ghy. Cla. Ben ick nv dan een quaet pijlken? Deec. Ja ghy. Clae. Nv wel dan, ben ic een quaet pijlken, na v selfs seggen, so hebt ghi my, ende noch meer met my, die voor my door ³⁾ zijn, dan selue bedoruen met uwen

+ Fol. 128 r^o.

† Mat.27.a.2.

+ Deu.17.b.17.

1) Hierin vooral zoeken de oudste Doopsgezinden, reeds de Broederlijke Vereeniging van sommighe kinderen Gods van 1527, de tegenstelling tusschen het Oude en het Nieuwe Testament: het eerste kondigt de wet der straffende gewelddadige gerechtigheid af, het laatste wil de heerschappij van Gods kwaad door goed overwinnende liefde en der weerloosheid.

+ Mat.13.d.30.

+ Fol. 128 v^o.

2) Halmpje.

3) N^o. 1, 1562: duer; n^o. 3, 1567 reeds: door. ‘Die vóór mij doorgegaan, heengegaan, gestorven zijn’; bij ons nog over in de ongunstige beteekenis: ‘er van door zijn’. In het lied fol. 134 v^o is ‘door’ overgezet met ‘doorgetreden’.

[p. 246]

plucken, ende ghy segt dat ghijt so wel cont. Ey arme plucker als ghy zijt, doen ghy op de Verle plaetse ¹⁾ die vier pijlkens van Liere plucte ouer vijf Jaer, daer ghy opt Schauot stont ende preecte, ende de lieden seyden: Antechrist preect, doen ter tijt begonste ic te ondersoecken, om wat gelooue dat die lieden daer storuen so vrymoedich, ende ick ondersocht de Scriftuere, die ghy daer verhaelde, int 2. Tim. 2. ende 3. Doen vant ick, dat ick my ^† keeren moeste van sulcken volc ²⁾, gelijc daer bescheydelijcken genoech af staet, van v lieden te bekennen, ende keerde my van sulcken hoop ende noch doe. Waer blijfdy nv met uwen plucken, arme plucker? hoe ghy meer pluct, hoe ghy meer bederft, na v selfs seggen, het waer v beter dat ghy stille stont. Ende ic seyde hem seer veel wter Schrift, so dat hy beschaemt was, ende en wiste niet te antwoorden. Ten laetsten seyde hy: Dat en waren mijn lien ³⁾ niet, mijn vrient, my dunct dat ghy de Schrift wel doorsocht hebt, waer hebt ghy v Kercke gehouden? Cla. Daerse Christus ende zijne Apostolen gehouden hebben, // ⁺ inde Haghen, inde Bosschen, int ^* Velt, op ^† Bergen, op de Watercanten, somtijts inde ^‡ huysen, oft daer si de plaetse vonden. Deec. ^* Christus predicte openbaer, maer v lieden en canmen niet vinden, waer ghy zijt, ofte wie ghy zijt. Clae. Dat mach v ten minsten wel seer spijten, dat ghyse niet vinden en cont noch niet en kent, ende datmen v lieden so wel kent. Ic hope dat God niet toelaten en sal, dat ghyse vinden sult, maer al ist dat ghy somtijts inde ^† rancxkens snijt, ick hope dat ghy den Wijnstock niet af snijden en sult. Christus ^‡ Jesus de leuendige Sone Gods die sal zijn rancxkens wel bewaren ende voeden, datse vruchten brenghen, al ist dat ghy neerstich zijt, ende nv v beste doet, om te ^* verschueren, ende te niet te maken. Ende wy hadden noch veel spraecks vande Kercke, ende van de zijne, ende hy exalteerde de zijne seer, ende ick vraechde hem veel daer af, oft de ionghe kinderen verdoemt waren, die sonder doopsel storuen. Hy seyde: Ja sy. Ic vraechde, oft de Apostolen Misse gedaen, ende veruolcht hadden. Ende van als seyde hy: Jae sy. So dat my dochte, hoe dat ick hem meer vraechde, hoe dat hy meer looch, ende ic strafte hem in zijn lueghenen,

1) Te Lier. 't Zijn de vier martelaars, op wier dood Hans van Overdam het lied heeft gedicht, in het Liedboek hierachter fol. 32 v^o voorkomende. Die executie heeft 31 Jan. 1550 of 1551 plaats gehad; volgens dit zeggen van Claes in het laatstgenoemde jaar. Bergman, Geschiedenis van Lier, Lier 1873, bl. 202.

† 2.Tim.2.b.16. 3.a.6.

2) D.i.: ‘Van zulk volk, gelijk daar (in 2 Tim. 2, 3) duidelijk genoeg van staat, van ulieden te gelooven; en ik wendde mij af van zulk eene bende en doe dat nog.’

3) ‘Lieden’. Niet wij geestelijken, de rechter wijst uw vonnis.

+ Fol. 129 r^o.

* Luc.6.b.17.

† Mat.5.a.1.

‡ Act.1.b.13. 2.a.1.

* Joan.18.c.20.

† Joan.15.a.1.

‡ Mat.16.c.16.

* Joan.10.a.10.

[p. 247]

daer ick hem in vant. Hy seyde: Ten zijn gheen lueghenen, maer het is de waerheyt, maer ghy en ghelooft niet wat datmen v seyt, ghy blijft euen hert, ende ongeloouich. Ende het scheen dat der Apostolen leuen niet anders gheweest en hadde, dan der Papen leuen, noch min noch meer, so hy seyde. Ende hy seyde: Van v lieder leuen ¹⁾: Ghy lieden ^* hout wel een goede wandelinghe oft conuersatie met alle menschen, ende uwen ^† naesten te doen so ghy sout willen hebben, ende leeft met malcanderen in vrede, ^‡ liefde ende eendrachticheyt, dwelc // ⁺ seer goet is, ende malcanderen by staet, in v lieder noot ende benautheyt, ende het ^* leuen te laten voor malcanderen, het welcke ooc seer goet is, ic en can daer niet tegen seggen, ende wt uwer ^† Gemeynte wt te bannen die onbehoorlijck leuen, ghelijck ghy lieden hebt ghedaen Gielis van Aken ²⁾, die sulck een leuen geleyt hadde, gelijck ick wel weet, hier en can ick niet toe seggen, ten is al wel ghedaen, maer wat helpet dat ghy lieden nv tleuen hebt, als ghijt gelooue niet en hebt? het en mach v lieden niet salich maken. Ick seyde: Wy hebben het Ghelooue oock, maer ghy en verstaet het niet, ofte en willet niet verstaen, Maer het sal v noch eens gheopenbaart worden, inden ioncksten dach des Heeren, wie ghy ghedient hebt. Ende ick ghinck hem noch hert aen. Ende hy clanck de Belle, om dat de Stockmeester hem wt laten soude, ende de Stockmeester quam in de Camer, ende hy stont op om te gaen, ende ick bedancte hem seer, dat hy om mijnentwille hier ghecomen was, ende hy keerde hem omme, ende seyde: Ick saghe gheerne, dat ghy v wildet laten te weghe ³⁾ brenghen, maer ghy blijft euen hert in v onghelooue, ghy zijt ghelijck uwen heere. Ick vraechde: Wie is mijnen Heere? Hy seyde: De Duyuel. Ende ick viel hem aen met veel Schriften om dat hy niet meer comen en soude, ende hy ginc beschaemt van daer, om dat de Stockmeester daer was, ende ander geuangenen, die by de duere quamen geloopen. Ende ick hadde hem gheuraecht bescheyt van Gielis, ende hy wistet my al te segghen, daer ick my seer in verwonderde.

§ Ende den derden dach daer na, was ic noch eens vanden Stocmeester af gehaelt, ende ic ginc seer goetwillich nederwaert.

1) Getuigenissen als dat, 'twelk nu volgt, komen niet veel voor. Zie fol. 146 r^o.

* 1.Pet.1.a.15. 2.b.12.

† Mat.7.a.12.

‡ Eph.4.a.3.

+ Fol. 129 v^o.

* 1.Joan.3.b.16.

† 1.Cor.5.b.10. 2.Tess.3.a.6.

2) De bekende oudste, die wegens overspel gebannen is geweest, maar op zijn berouw door Menno en de andere oudsten in 1553 te Wismar weèr is aangenomen. Wat het ‘bescheid’ over hem inhield, 'twelk Claes thans, in 1556, volgens het slot van dit fol. 129 v^o van den gentschen stokmeester ontving, blijkt niet. Dat hij te Antwerpen gevangen zat? Hij is daar op 9 Juli 1557, na herroeping, berouw en wederopneming (alles in den kerker), onthoofd. Zie Brandt, I, bl. 183, 184; Antw. Archievenblad, VIII, bl. 435.

3) Op den, n.l. den rechten, weg.

[p. 248]

Ende hy // ⁺ wees mi in een camer te gaen. Doen ic daer in quam, soo sadt daar de Voorschepen met noch een Schepen, ende een Pastoor oft Pape, die seer doortrocken ¹⁾ was, onse vrienden te examineren, ende seer bijtich inde woorden, dat hy niet een reden en conde gehooren, hy snapte daer in om die te breken ²⁾, maer de eene Schepen en hadde noyt meer Schepen geweest, ende die verboot hem alleen ³⁾, want hy sach seer snel, ende hoorde scherp toe. Ic in de camer comende, dede den Heeren ^* groote reuerentie, ende sy my ooc, ende ick sat by de Tafel, ende de Pape dede een lanc relaes, gelijck de Deecken ghedaen hadde, ende ick ^† sweech stille, tot datmen my vraechde. Doen hy zijn sermoen gedaen hadde, so vraechde hy my: Waerom hebt ghy v so deerlijck laten verleyden vanden gelooue in dwalinge? Claes. Ic en ben in geen dwalinge geleyt, maer wt der dwalinge int rechte Christelijc gelooue. Pape. Wat is dan v gelooue? latet ons hooren. Cla. Ick gelooue ^‡ dat Jesus Christus is de warachtige leuendige Godts Sone, ende datter ^* gheen ander salicheyt en is, noch inden Hemel, noch inder Aerden, noch daer onder, noch daer boven. De Voorsche. Dat gheloouen wy ooc alle in onse Kercke. De Pape loech, segghende: Dat soude ick oock wel preken, segt ons wat anders, ende spreect vry, want Christus seyde: ^* Als ghy voor Coningen ende Princen ende Ouericheyt gebrocht wort, en vreest niet wat ghy spreken sult, want inder seluer vre salt v ingegeuen worden van mijnen Hemelschen Vader, Ja mijnen Geest salt spreken door uwen mont. Hebdy nv den heyligen Geest ontfanghen, so spreect nv vry wt door den heyligen geest. Ende de Voorschepen sat alheen ⁴⁾ en knicte ende en grinckelde, ende seyde: Ja, ia, Claes, ia, // ⁺ eer ick een woort gespreken conde. De Pape terstont: ^† Christus heeft zijnder Kercken beloeft, dat hy by henlieden zijn soude tot int eynde des werelts toe. Ende van v lieden en vinde ic niemant, die my weet te spreecken langer dan ontrent de dertich Jaren, want daer te voren en heuet ⁵⁾ niet geweest, ofte weet ghy eenige Boecken te betoogen, die ouder zijn, van v lieder volcke, betoochtse ons. Claes. Naedemael dat Christus zijnder Kercken beloeft heeft, dat hy by haer zijn soude, tot int eynde der werelt toe, soo en twijfelt my niet, hy en heeft zijns lichaems behoudere geweest, ende noch is, ende zijn sal, so lange als de werelt staen sal, na zijnder beloften. Mat. 28. Eph. 5. Al ist datse somtijden

+ Fol. 130 r^o.

1) Doorkneed was in 't examineeren.

2) Hij praatte daartusschen in om den ander in zijn spreken te storen.

3) De andere schepen liet den pastoor ongehinderd doorspreken.

* Rom.13.a.7. 1.Pe.2.b.17.

† Eccl.20.a.6.

‡ Mat.16.c.16.

* Act.4.a.12.

* Mat.10.c.19.

4) Van Braght: ‘sat gedurig en knicte’ (zat te knikken).

+ Fol. 130 v^o.

† Mat.28.c.20.

5) ‘Heeft het er niet geweest’; heeft uwe kerk niet bestaan; zij is niet meer dan dertig jaren oud.

[p. 249]

in sommige landen wtgeroeyt is geweest door bloetstortinghen ende benautheyt des veruolchs, ende door valsche leere des Roomschen rijcx oft andersins, daerom en heuet niet al de geheele werelt door te niet gheweest, want de werelt is groot, ende het mocht wel in eenige hoecken des werelts ghesuckelt hebben ¹⁾, ende van deen ten anderen sonder te niete te gaen. Ende dat ghy my vraecht na eenige Boecken onser kercken, de Bibel is ons Boeck, die inder kercken gheregneert heeft van ouden tijden. Pap. Is die v lieden groot genoech? ende hebdy genoech aen eenen? Clae. Ja wy, hy is ons noch te groot. De Pape loech, ende seyde: Waer blijuen dan alle de boecken die de geleerde mannen geschreuen hebben, van de tijt der Apostolen, die den Gheest Gods ooc ontfangen hebben, so wel als de Apostolen, hebben sy al te vergeefs geschreuen, gelijc Jeronimus, Gregorius, Augustinus, ende Ambrosius, dat waren ymmers goede duechdelijcke Mannen, warent niet? Cla. Waren dat de vier Pilaernen, daer v // ⁺ Pape. Jaet. Claes. Ick en hebse niet gekent, maer by hooren seggen: Het waren vrome Cuecken knechten ²⁾, ist dat sy v lieder Kercke gesticht hebben, gelijck sy noch is, somen siet. De Pape stack hem wech ³⁾, ende seyde: Ey, ey. Ic seyde: Christus en heeft zijn Kercke also niet gefondeert, gelijc ooc Petrus ende Paulus, Stephanus ende Joannes, sy cregen eer ^* roeden op den rugge, ^† steenen opt hooft, ende tsweert inden necke, ende alsoo voort. De Pape was gestoort, ende seyde: Segt ons dan recht bescheyt van v kercke, want men weetse nieuwers te vinden, waer sy goet, sy soude wel int openbaer comen, Ghy lieden en hebt Hooft noch Ouericheyt, noch ghy en kent malcanderen niet ⁴⁾, dats een vreemt verstant. Cla. Paulus leert ons totten Ephesien, van de rechte ^† kercke, de welcke Christus hem beset ⁵⁾ heeft, die heerlijck is, heylich, ende onstraffelijck, sonder vlecke oft rimpel, ^‡ die te samen gedoopt zijn, in eenen geest ende een lichaem, wiens Hooft is Christus, ende leden zijns lichaems, te samen geuoecht. Dese hebben ^* eenen Heere, een gelooue, ende een doopsel, ende eenen God, een Vader onser aller, ende daer bouen ons allen, ende door ons allen, ende in ons allen. Dit is de rechte ^† Tempel Godts, daer Godts Gheest in woont. Dese kercke heeft Christus gecocht ende verlost met zijnen bloede. Pape. Heeft Christus niet alle menschen verlost, dan alleen dese? Cla. Daer staet geschreuen in by-

1) Onvast, ter sluik voortgesukkeld en zoo van den een tot den ander gekomen zijn.

+ Fol. 131 r^o. lieder Kercke op ghefondeert staet?

2) ‘Vroom’ moet ironisch zijn bedoeld; ‘keukenknechten’ toch wordt blijkbaar minachtend gezegd van hen, die die fraaie kerk zóó hebben gesticht.

3) ‘Deinsde terug’; eigenlijk: ‘verstak zich’ (?).

* 2.Cor.11.c.26.

† Act.7.f.56.

4) Zie aanteekening 1 op fol. 101 r^o.

† Eph.5.c.27.

5) Ingesteld, vastgesteld.

‡ 1.Cor.12.b.13.

* Ephe.4.a.5.

† 1.Cor.6.b.19.

[p. 250]

sonder plaetsen, ^‡ dat de ongeloouige verdoemt sullen zijn, wat sal hen dan de doot Christi te profijte comen? oft wat salt haerlieden baten, dat Christus gestoruen is? tis te duchten dat zijt beclaghen sullen, dat Christus gestoruen is. Maer die daer gelooft hebben // ⁺ aent woort des Heeren, ende dat na geuolcht zijn, dat zijnse die dat rijcke der Hemelen beeruen sullen, ende met den Heere triumpheren op den Berch Sion, dat zijnse die de doot, Duyuel, Helle, ende ^* werelt onder de voeten hebben, al ist dat de werelt met verstoorden ¹⁾ bloede loopt al rasende om die te verschueren, te verslinden, ende te niete te doen: Maer ^* waert datse vander werelt waren, de werelt soudese beminnen, maer nv sy vande werelt niet en zijn, daerom haetse de Werelt, alsoo Christus gheseyt heeft. Pape. Ghy lieden en ghelooft niet dat Christus Godt ende mensche is. Claes. Ick ghelooue dat Christus waerachtich Godt ende mensche is. Pape. Ghelooft ghy niet, dat Christus van Mariens vleesch mensche is? Cla. Neen ick ²⁾, want waert dat hy mensche geworden waer van Mariens natuerlijck vleesch ende bloet, soo moeste hy zijn beghinsel ghehadt hebben aen Maria, ende daer staet, dat hy is sonder ^‡ begin der dagen, ende sonder eynde des leuens. Ende dat woort en waer geen vleesch geworden, hadde hy het vleesch van Maria aenghenomen, noch hy en waer int vleesch niet gecomen, nae tbetuygen Joannis, dan hy waer vanden vleesche gecomen, hadde hijt van Maria aengenomen. Ende daer staet: Wie niet en belijdt dat Christus is gecomen int vleesch, ⁺ dat is de gheest des Antechrists, ende waert dat hy alsulcken vleeschelijcken mensche waer, so en conde hy niet ten hemel gheuaren zijn, want daer staet, 1. Cor. 15. ⁺ dat vleesch noch bloet het Rijcke Gods niet besitten en sal. Pape. Nochtans de Engel Gabriel, seyde hy niet tot Mariam: ^‡ Ghy sult ontfangen ende baren eenen sone? Cla. Wel, verstaet dat woordeken recht, dat hy seyde: Ghy sult ontfangen ende baren, want // ⁺ dat Maria ontfinc, en conde van haer niet ghewassen. Pape. Welck woort is vleesch geworden: Cla. Dat selue woort, daer ons Johannes af betuycht int eerste, seggende: ^* Dat vanden beghinsel was, dat wy ghehoort hebben, ende wy gesien hebben met onsen oogen, dat wy beschout hebben, ende onse handen getast hebben van dat woort des leuens, ende dat leuen is geopenbaert: Wat wildy noch meer bescheyts hebben? Pape. Waer heeft Christus zijn vleesch aengenomen, in den Hemel oft opter Aerden? Clae. Dat ick v niet en weet met Schriften te

‡ Mar.16.b.16.

+ Fol. 131 v^o.

* 1.Joan.5.a.4.

1) Onstuimig.

* Joan.17.c.16.

2) Het Groot Offerboek van 1615 zet hier achter ‘ick’ een punt en laat de volgende regels tot en met ‘Wat wildy nog meer bescheyts hebben? op fol. 132 r^o weg. Zie daarover aanteekening 1 op fol. 121 v^o.

‡ Hebr.7.a.3.

+ 2.Joan a.7.

+ 1.Cor.15.f.50.

‡ Luc.1.c.27.

+ Fol. 132 r^o.

* 1.Joan.1.a.1.

[p. 251]

betooghen, dat en wil ick niet seggen. Pape. Geloofdy anders niet dan daer geschreuen is? Claes. Neen ick. Pape. Ghy gelooft ymmers dat ghy een siele hebt, ende wat weet ghy wat uwe siele is? hoe groot, hoe lanck, hoe breet, oft wat coluer? Cla. Wat gaet my dat aen, mijn salicheyt en is daer niet in gheleghen. Pape. Ghy gelooft dat de dooden opstaen sullen, ende hoe can yemant begrijpen, dat daer te niet geworden is, dat het opstaen sal ende leuende worden? Cla. Ic late my wel genoeghen met het bescheyt dat Paulus gheschreuen heeft, 1. Cor. 15. ⁺ Pape. Gheloofdy niet, dat Maria moeder ende maecht is? Cla. Ja ic. De Paep smeet zijn hant op de tafel, ende stac hem seer op ¹⁾, seggende: Dat en suldy my niet weten te betogen, men vinter nieuwers af geschreuen in geen Schriften. Cla. De Propheet Esaias heeft gepropheteert, ^† dat hy soude geboren worden van een maget. Ende wederom, doen Gabriel tot Mariam seyde: ^‡ Ghy sult ontfangen ende baren eenen sone. Maria antwoorde: Ic en bekenne geenen man, hoe mach dat geschieden? Pap. Ja, also muecht ghijt hier ende daer grijpen, maer dat sy maecht bleef tot haer doot. Cla. Dat // ⁺ en segge ic niet. Pape. Dat is mijn meyninge. Ende wat hout ghy van het Auontmael doen Christus dat broot nam, ende dancte, ende bract, ende seyde: ^* Neemt, eet, dat is mijn lichaem, Geloofdy niet, dat hy henlieden zijn natuerlijc vleesch ende bloet gaf? Clae. Neen ick. Pape. Seyde hy niet: ^† Ten sy dat ghy eet het vleesch vanden sone des menschen, ende drinct van zijnen bloede, so en suldy geen leuen in v hebben. Ende seyde: Dat was dat rechte Hemels broot, dat vanden Hemel gecomen is. Cla. Dat broot daer Christus af spreect, Joan. 6: Is dat het broot, dat ghylieden den volcke te eten geeft, te weten, dat ghylieden heet het Sacrament? Pape. Ja, dat selue ist, dat hy ons gelaten heeft. Cla. So en salder dan niemant verdoemt worden van alle die daer af eten, want Christus seyde: Wie van desen broode eet, die sal eewelijck leuen, ende het coemter alle, Hoeren ende Boeuen, Dieuen ende Moorders, waervan gescreuen is, ^* dat sy dat rijcke der Hemelen niet beeruen sullen. Pape. Sy hebben leetschap van haer sonden, eer zijt ontfangen, ende de Heere seyde: ^† Wanneer een sondaer eens versucht voor zijn misdaet, ic en wilt inder eewicheyt niet ghedencken. Daer af hadden wy veel spraecx, maer het is te lanck te schrijuen. Ten laetsten vraechde ick den Pape, oft hy gheloofde, als hy zijn Ostie in zijnen mont neemt, oft hy dan Christus lichaem ontfangt in vleesch ende bloet, so groot als hi hinc aen het hout des Cruyces. Pape. Ja ick. Cla. Als ghy hem in swelcht,

+ 1.Cor.15.f.52.

1) Sloeg zijne hand op de tafel en wond zich zeer op.

† Esa.7.c.14.

‡ Mat.1.c.23. Luce.1.c.27.

+ Fol. 132 v^o.

* Mat.16.b.25.

† Joan.6.f.53.

* 1.Cor.6.b.10. Gal.5.c.19. Apo.21.b.8.

† Eze.18.c.21. 33.c.14.

[p. 252]

waer vaert hy dan? De Pape was gheheel verstoort. De Voorschepen vraechde my: Ja, waerom en cont ghy niet so wel te vreden zijn met uwen eersten doopsel, ghy en moet v noch eens laten doopen? // ⁺ Claes Ick en weet maer van ^‡ een doopsel. Pap. V Peters ende Meters wetent wel, dat ghy eens gedoopt zijt, ghy moget henlieden vragen. Cla. Al hadde ict wel geweten, dat ic gedoopt was, so weet ic nv wel, dattet sonder gelooue geschiet is, ende daer staet, Rom. 14. ⁺ Al wat wt den gelooue niet en geschiet, dat is sonde. Voorsche. V Peters ende Meters waren geloouich. Clae. De Apostolen en weet ick niet, dat sy yemant ^* ghedoopt hebben, sy en ¹⁾ hebbent selue ghelooft, ende hare gelooue beleden. Ende wat beleedt ick, als ick ionck gedoopt was? Pap. Vraecht dat v Peters ende Meters. Ende wat hout ghy van onse vader de Paus ende zijn rijcke? Cla. De Paus met gheheel zijn Craem ende Misse, ende al datter in is, ten dooch al niet, noch sack noch saet. Ghy lieden vercoopt ende leuert den volcke Misse met dozijnen, met twintigen, met dertigen teenmael, sy en hebben schey noch pinsoen ²⁾, sy en snijden noch sy en steken, ende ghylieden segtse den volcke voor goet ende oprecht toe, is dat niet bedroch? ^* Ghy lieden predict den volcke datmen niet droncken drincken en soude, ende ghy lieden selue gaet achter de strate so versmoort als verckenen: Ghy lieden predickt datmen niet gierich zijn en soude, waer is meerder giericheyt dan inde Papen ende Monicken? Ghylieden predict datmen niet ^† ledich zijn en soude, waer is meer ledicheyt dan onder v lieden? Ghy lieden sout lieuer van duere tot duere met den sack oft korf gaen trouwanten ³⁾ dan wercken, alsoo men siet. De Pape was toornich ende stont op, segghende: Dat is deerste dat ghy lieden malcanderen leert: De gebreken van uwen euen mensche te openbaren. Cla. Waerom en souden wy niet waernemen de bekentenisse die // ⁺ ons Christus gegeuen heeft, seggende, datmen ^‡ de boomen aen haer vruchten bekennen sal. Pap. Dat is al geestelijc te verstaen, ende ginc ter cameren wt. De Voorschepen vraechde my, oft ick wilde wederseggen, oft wederroepen mijn tweede doopsel, ende al dat ic gesproken hadde. Ick seyde: Neen ic, mijn heeren, in gheender manieren te ^* versaken, dat in den Naem des Heeren ouer my geschiet is. De Voorschepen dat hoorende, stont op, sy stonden op, ende begosten wt te gaen. Doen bedancte ick henlieden, dat sy met my gemolesteert waren. De Voorschepen keerde hem om, ende

+ Fol. 133 r^o.

‡ Eph.4.a.9.

+ Rom.14.c.24.

* Act.2.d.38. 8.d.39.

1) De apostelen hebben niemand gedoopt, of deze hebben hetzelve (n.l. dat wat hun doop meêbrengt) geloofd.

2) Hebben schede noch priem (poinçon), werken niets uit, zijn eene nuttelooze vertooning.

* Rom.2.c.21.

† Eccl.33.d.35.

3) Straatslijpen.

+ Fol. 133 v^o.

‡ Mat.7.b.18.

* Mat.10.e.33. Luce.12.a.8.

[p. 253]

vraechde my noch eens, oft ic wederroepen wilde, ofte dat ick wilde sien, watter my af comen soude. Doen was mijn herte ontsteken, om hem ende dander Schepens te doen segghen, dat sy voor hen sien souden, wat sy doen. Ende ick seyde: Mijn heeren, te wederroepen in gheender manieren, ende watter my af comen sal (volgende des Keysers Mandament) dat weet ick wel: Maer daer zijn twee Mandamenten, Een van den oppersten Coninc, ende dander vanden sterffelijcken Keyser, ende dese twee staen tegen malcanderen: Deene seyt, ^* datment beyde sal laten opwassen, het goet met het quaet: Ende dander, datment wt trecken sal. Dus mijn Heeren, ic bidde v, dat ghy de ander Schepenen wilt aduerteren, dat sy ouerleggen, dat welc daer het beste is, want ghi en hebt het ^† Sweert niet ontfangen, om te corrigeren den onmisdadigen, ende ic seyde hen seer veel, so my de Heere gaf te spreken, Ende hy stont met de Bonette in de handt, ende de andere oock, ende de Stockmeester daer by, ende swegen seer stille, Ende ten laetsten baden sy God dat hy my verleenen soude mijn meeste salicheyt, ende ghingen wech. //

⁺Dus groet ick de gheheele Ghemeynte, ^‡ verstroyt in alle Landen, met de vrede des Heeren, want nv verwachte ick van dage tot dage mijn offerande te doen. ^* Bidt God dat hy my staende wil houden ^† tot den eynde toe. Ick bidde daghelijcks voor v lieden. Gheschreuen in banden.

DE Werlt op die Christen verstoort
Vangen, dooden aen menich oort
Claes Praet quam oock int lijden
Te Ghent bekennende Gods woort
Moest hy dapperlijck strijden.

Als hy nv daer gheuanghen lach

De Satan wachte zijnen slach ^2)
* Bestreedt hem op veel wijsen

* Mat.13.d.30.

† Rom.13.a.4.

+ Fol. 134 r^o.

‡ 1.Pet.1.a.1.

* 1.Tes.5.c.25.

† Mt.24.a.13.

2) Lette op de gelegenheid om zijn slag te slaan.

* 1.Pet.5.a.8.

[p. 254]

 

Van wijf en kinders wast gewach ¹⁾

 

Veel drucx quam hem oprijsen.

 

Den sesten dach quam dOuerheyt

 

Ontbiedende Claes met bescheyt ²⁾

 

Doen ontstack hy van vruechden

 

Vant hert streeck alle swaricheyt

 

In God hy hem verhuechden.

 

Met vragen hebben sy bestaen ³⁾

 

Hebt ghy een ander doop ontfaen

 

Dan in v ionge Jaren?

 

Claes gaf zijn gront te kennen plaen

 

Vrymoedich voor der Scharen.

 

Ronse.

 

Hoe is v sulck bedroch geschiet

 

Dat ghy ons heylich Kerck verliet

 

Claes.

 

Om datter staet bequame //

 

^{+ †} Sonder geloof ist moeglijck niet

 

Te zijn Godt aengename.

 

Ronse.

 

Ghy sout by diens leer blijuen slecht

 

Diet ontfanghen hebben te recht

 

Dienaers der heyliger Kercken

 

Claes.

 

Waerom (heeft Claes tot haer gesecht)

 

Doen sy dan Duyuels wercken?

 

En hoe zijt ghy gheweest so coen

 

Tselfde (dat Godt verbiet) te doen

 

^† Vant oncruyt van de velden

 

Men sou goet en quaet laten groen

 

Tot den Oogst, nae Schrifts melden.

 

Ronse.

 

Ick can wel gaen langes de cant

 

En plucken een plucxken opt Lant

 

Ja ses oft acht verweruen

 

Thien, twelf, ia hondert metter hant

 

Sonder tgoet te bederuen.

 

Claes.

 

So zijt ghy wijser, en weet bet

 

Dan des Heeren dienaren net

 

Was ick doen een goet Pijlken

 

Wandelende nae v inset ⁴⁾

 

En ben ick nv een quaet ^* Tijlken ⁵⁾.

1) Werd gewaagd, melding gemaakt.

2) Verstand, oordeel; hier een stopwoord om het rijm.

3) Aangevangen, de zaak aangevat.

+ Fol. 134 v^o.

† Heb.11.a.6.

† Mat.13.d.29.

4) Inzetting, gebod.

* *Pijlken.

5) Zoo in alle uitgaven. ‘Tijlken’ (? hetzelfde als ‘pijlken’, ‘halmpje’) schijnt toen reeds een ongewoon woord te zijn geweest.

[p. 255]

 

So hebt ghy my bedoruen pleyn

 

En noch wel meer dan my alleyn

 

Die voor zijn door ghetreden

 

Dit coemt door v plucken certeyn

 

Nae v selfs eygen reden.

 

Ey arm plucker, hoe ghy meer pluct

 

Hoe ghy meer tot bederuen ruct

 

Waer blijfdy met v plucken

 

Stil staen waer Ronse bet geluct

 

Dan so plucken en rucken.

 

Daer nae quam een Paep, die stont seer

 

Op oud ghewoont en menschen leer

 

Als Goris ¹⁾, Augustinus

 

En die geschreuen hebben meer

 

Jeroen en Ambrosinus.

 

Claes sprac, niet bekent zijnse my

 

Maer nae hooren seggen, warent vry //

 

⁺Goey vrome Cuecken knichten ²⁾

 

Ist dat sy v luy kerck voorty

 

Gelijck sy noch is, stichten.

 

Christus en heeft zijn kercke soe

 

Niet gefundeert, als oock daer toe

 

Petrus, Paulus en Steuen

 

^‡ Eer cregens op den rug een roe

 

^* Steen op thooft, ^† tsweert nam tleuen.

 

Paep.

 

Maer wat hout ghy van onsen Vaer

 

De Paus met zijn rijck allegaer

 

Claes.

 

Hy met zijn craem en misse

 

Ten dooch altsamen niet een haer

 

Noch sack, noch saet gewisse.

 

Voor goet vercoopt ghy, leuert me ³⁾

 

De missen met dozijn gere

 

Twintich dertich int tale

 

Hebben schey noch pinsoen van sne

 

Ist niet valsch altemale?

 

De Paep was seer verstoort en gram

 

Doen hy sulcke woorden vernam

 

Sijn moet const hy niet blussen

 

Of ter doot moest tonnosel lam

1) Gregorius.

+ Fol. 135 r^o.

2) Zie aanteekening 1 op fol. 131 r^o.

‡ Act.5.e.41.

* Act.7.f.56.

† Act.12.a.2.

3) ‘Me’ voor ‘mede’; evenals in het volgende vers ‘gere’ voor ‘gerede’, ‘gereed’ en twee regels verder ‘sne’ voor ‘sneê’, ‘snede’.

[p. 256]

 

Hoe souden zijt versussen ¹⁾.

 

Dus verstietmen den lieuen man

 

Die willich totten pael tradt an

 

Daermen hem soud verbranden

 

Nv hebben sy daer niet meer van

 

^‡ Want hy rust in Gods handen.

 

Vrienden dit is geschiet te Gent

 

Wanneer sy vijftienhondert ient ²⁾

 

En sesenvijftich schreuen

 

Het is Gods leer en fondament

 

Dat Claes Praet heeft gedreuen.

finis.

1) Zijne woede kon hij niet koelen, zijn drift niet tot bedaren brengen, of het onnoozel lam moest sterven: hoe zouden zij het verkroppen, n.l. hunne woede.

‡ Sap.3.a.1.

2) Eigenlijk: aardig. Hier stopwoord om het rijm.

1) Niet in den Ausbundt.