Het Offer des Heeren

[p. 219]

^{+ *}Eenen Brief ofte Belijdinghe van eenen genaemt Jooskint, geuangen wesende tot Cortrijck, ende heeft daer nae om tgetuychenisse Jesu zijn leuen aldaer gelaten, int Jaer 1553. Te rekenen tbegin sel des Jaers van nieu Jaers dach af.

GEnade sy met v, ende vrede van God den Vader, ende onsen Heere Jesu Christo, die wil ons ^† vertroosten ende becrachtigen met zijnen heyligen Gheest, op dat wy mogen ^† staende blijuen teghen den aenstoot des Duyuels, den ghenen ^* die ons (als Petrus seyt) omgaet als een briesschende Leeuw, soeckende den ghenen die hy verslinden mach, dat wy dien souden wederstaen met een vast gelooue.

§ So wetet lieue vrienden, dat ic sulc eenen strijt hebbe tegen de ^‡ vleeschelijcke ¹⁾ Heeren, also datse my op comen met hare vernufte redenen, soeckende my af te trecken vander gehoorsaemheyt ons liefs Heeren, hoe wel ick hope dat my de Heere bystaen sal, daer en twijfel ic niet aen, want God spreect door den Propheet Esaiam (troostende de zijne:) ^† Al waert dat een moeder

+ Fol. 111 r^o.

* [n^o. 1.]

† 1.Cor.1.a.3. Ephe.1.a.2.

† 2.Cor.1.a.4. Eph.6.b.11.

* 1.Pet.5.a.8.

‡ Eph.6.b.12.

1) Joos Kint bezigt deze uitdrukking meer dan ééns om de geestelijken aan te duiden, die hem in den kerker opzochten om hem afvallig te maken van zijn geloof: Polet en den deken van Ronsse (zie aanteek. 3 op fol. 111 v^o). Hij had haar, zooals de uitgevers meenden, gekozen naar aanleiding van Efez. 6:12. Daar is sprake van den strijd tegen de geestelijke boosheden in de lucht, dien de geloovigen hebben te voeren. Welnu, zal 't hier heeten, ook tegen vleeschelijke machten, tegen menschen van vleesch en bloed, hebben wij eene bange worsteling te bestaan om in ons geloof volstandig te blijven. Dit zal wel zoo zijn. Intusschen bedoelt Joos, geloof ik, tegelijk iets anders. Als hij op fol. 117 r^o de pastoors en de heeren van den gerechte, die naast elkander hem in verhoor nemen, betitelt als ‘vleyschelijke ende wereltlijcke heeren’, is ‘vleeschelijk’ blijkbaar een satirieke aanduiding van hen die gewoonlijk ‘geestelijke heeren’ heeten. Joos toont meer een zeker soort van geestigheid: zoo wanneer hij de dekens in de evangeliën laat zoeken naar de plaats, waar van ‘Petrus en zijne nacomers’ zou gesproken zijn.

† Esa.49.b.15.

[p. 220]

haer kint verliete, soo en sal ick nochtans v niet verlaten, Het welcke de Heere wonderlijc aen my ( ^* lof moeten hem alle tongen spreken) bewijst. Ja al had ic so veel pappiers, als ic oyt beschreuen hebbe, ende tijt om schrijuen, so en soude ic v die vruecht ende blijschap, die ic in my beuinde, niet connen gescrijuen, Ja mijn vruecht is onwtsprekelijc. // ⁺ Maer N. is cranck, ende hy bidt dat ghy den ^‡ Heere neerstich voor hem sout willen bidden, want hy is bereyt om int vyer te gaen, maer de ^* vianden des cruyces en can hy niet wederstaen ¹⁾, want sy comen hem op met vernufte redenen, also haren Leermeester de Duyuel veel vernuftheyt weet, twelcke hy openbaerde aen onsen Salichmaker, ^‡ doen hy hem quam tenteren inder woestijnen, gelijc int Euangelie staet geschreuen, heeft hy dan zijne vernuftheyt gebruyct aen onsen Salichmaker, so en ben ic niet bedroeft, al ist dat ic ooc een weynich strijts hebbe, want lieue vrienden, sy zijn soo goet om wederstaen ²⁾, waert dat sy redenen gebruycten, maer sy gaen hem al met logenen toe, want haren ^* Vader loghenachtich is, gelijck haer onsen Salichmaker oock seyde, so hebben sy oock de natuere haers Vaders, de welcke sy aen my eensdeels gheopenbaert hebben, het welcke ick v niet al en can laten weten, maer ic hope dat my de Heere so veel genaden gheuen sal, dat ick v een weynich schrijuen sal, van den handel tegens die vleyschelijcke.

§ V sal belieuen te weten, dat Ronse en Polet ³⁾ quamen des saterdaechs nae de noene in de gheuanckenisse, my tot haer ontbiedende. Doen ik by haer quam, vraechde ic wat haer begeerte was. Sy seyden: Dat salmen v seggen. Sy hebben my geuraecht na mijn ouderdom. Ick seyde: Dat en weet ick niet, wilt ghy goet bescheyt daer van hebben, ghi sout dat moeten mijn moeder vragen. Rons. Segt ons so nae als ghijt weet. Jooskint. Tusschen twintich ende dertich Jaren. Doen schreef haren Schrijuer: Tusschen dertich ende veertich Jaren. Rons. Wanneer waert ghy

* Psa.150.a.6.

+ Fol. 111 v^o.

‡ 1.Tes.5.c.25.

* Phil.3.b.17.

1) Bij al zijne bereidheid om te lijden voelt hij zich tegen de betoogen der geestelijken niet opgewassen.

‡ Mat.4.a.3.

2) Zoo alle uitgaven, ook de Groote Offerboeken. Eerst Van Braght heeft ‘goet enzv.’ veranderd in: ‘sij sijn soo licht om te wederstaan’. Bedoeld is: dat zouden zij zijn, wanneer zij zich op gronden, b.v. uit de Schrift, beriepen: de onjuistheid van deze zou ons duidelijk genoeg zijn: maar tegen de leugens in plaats van gronden, die zij met duivelsche sluwheid dikwijls bijbrengen, zijn wij argeloozen niet altoos zoo bestand.

* Joa.8.d.44.

3) ‘Ronse’ is Pieter Titelman, de bekende inquisiteur van Vlaanderen: zie Bor, Brandt, enzv. Hij was deken van Ronsse, de vlaamsche naam van Renaix. Ook Peter van Werwik, Hans de Vette en anderen zijn door hem ondervraagd: zie hunne brieven; en over een bewijs hoe berucht hij was, fol. 127 v^o. Polet is misschien de Kortrijker Joannes Pollet, kanunnik van St. Pieter te Leuven, bij Molanus, Les quatorze livres sur l'hist. de Louvain, publ. p. de Ram, 1861, p. 144 vermeld.

[p. 221]

laetst te biechten? Joos. Waerom vraecht ghy dat? Rons. Ic begheert te weten. Joos. // ⁺ Ghy en hebt my niet doen vangen, ghy en weet wel hoet met my staet ¹⁾. Antw. Wy en doen. Joos. Van wien zijt ghi, oft van wiens wegen zijt ghy tot my gecomen? Antw. Van Gods wegen. Joos. Dat en gelooue ic niet. Vrag. Waerom? Joos. Om dat ghy my geuangen hebt om te weten ²⁾ hoet met my staet, want alle ^* die de Heere wtgesonden heeft om te gaen leeren, ende hebben niemant in geuanckenissen doen leggen, want hi santse wt, ende beual haer, ^† so waer sy quamen ende men haer niet en ontfinge, dat sy tstof van haren voeten schudden souden, ende van daer gaen. Polet. Ghy hebt wel gelesen, dat ^* Paulus sommighe ouerghegeuen heeft den Duyuel. Joos. Toocht my waer dat Paulus haer in gheuanckenis leyde, dat vraech ic v. Polet. Ic en wetet niet. Joos. Waerom bestaet ghi v dan yemant op te brengen ³⁾ sulcke scriften, die ghy selue niet en weet? Ja daer en bouen yemant te vangen, om te brengen totten gelooue, oft v gelooue goet waer, dat ic niet en houde dat het goet is, want ic en houde v van God niet. Vrag. Waerom? Joos. Om dat de Heere seyt ^† Ic wil gehoorsaemheyt ende geen offerhande, ende om dat ghy hem niet gehoorsaem en zijt. Vrage. Waer in? Joos. Om dat Christus gheboden heeft, datmen den ^† verdoolden den rechten wech wijsen sal, ende ghy segt dat ick verdoolt ben, waerom en hebt ghy my niet het rechte gewesen? want ic en soecke anders niet dant rechte. Antw. Daerom zijn wy gecomen. Joos. Daerom moest ghy gecomen hebben, daer ick woonde. Antw. Wy en wisten niet waer dat ghy woondet. Joos. Ghy wister den Baeliu wel te senden. Ant. Hadt ghy een goet schaep geweest, ten soude niet behoeft hebben. Joos. Christus verliet ^* die neghen en tnegentich, ende hy ghinck // ⁺ dat verloren soecken. Doen seyde Ronse: Hout ghy my niet als gestelt van ons heylige vader den Paus, ende ons genadich Heere den Keyser voor uwen Ouersten? Joos. Ick en kenne geenen ^‡ Ouersten dan Christus. Vrag. Ja, hout ghi dan den Keyser nergens voor? Ick seyde, dat ic wel te vreden was, dat hy mijn Ouerste was naet vleys. Doen screuen sy, dat ic geenen Ouersten en kende na den geest dan Christus, ende den Keyser naet vleesch. Doen seyde Ronse: Wanneer waert ghi laetst te biechten, segt my toch dat. Joos. Hier en begeere ic niet tegen v te spreken. Vra. Waerom? Joos. Voor de Heeren in vollen vierschare, daer sal ic wel spreken. Daer sout v (seyden sy) dat leuen

+ Fol. 112 r^o.

1) Gij hebt mij niet doen gevangen nemen of gij wist wel reeds heel goed hoe 't met mij, n.l. met mijn geloof, staat; niet zonder wèl te weten hoe enz.

2) Bedoeld is: zooals gijlieden zegt, het met onwaarheid doet voorkomen.

* Mat.28.c.19.

† Mat.10.b.14.

* 1.Cor.5.a.3. 1.Tim.1.c.20.

3) Bij iemand te berde brengen, aan te voeren zulke bijbelplaatsen, die enz.

† 1.Re.15.c.22. Ozee.6.b.11. Mat.9.b.13. 12.a.7.

† Mat.18.b.12.

* Mat.18.b.13.

+ Fol. 112 v^o.

‡ Mat.23.a.7.

[p. 222]

gelden, dat ghi daer spraect, dat yet aen claue ¹⁾. Segt my (seyde hy) wat hout ghy van der kinderen doopsel? Doen wert ick gedreuen te spreken, ende seyde haer: Niet. Ronse. Ja wat hout ghy dan voor een doopsel? Joos. Ic en weet maer van ^† een gelooue ende van een doopsel. Rons. Hoe lange ist geleden dat ghy gedoopt waert? Joos. Een half iaer of daer ontrent. Dat schreuen sy. Vrag. Wat hout ghy van de Roomsche Kerck? Joos. Ick en houde niet het minste punckt van al dat sy houden. Dat was ooc geschreuen. Sy vraechden my so vele, dat ic haer seyde: Ick hebbe mijn gelooue vrymoedich beleden, ende daer voor ben ic bereyt leuende in een vyer te gaen, Dus hout v te vreden, als ghy mijn gelooue weet. Sy vraechden my seer vele. Ick seyde: Gaet van my, ick houde v voor ^* vianden des Cruys Christi, Dus gaet van my, want ghy weet den grondt mijns geloofs, den welcken ick v vrijmoedich beleden hebbe, dus doet met my dat v belieft, want dese ^† leden besitte ick door de ghenade des Heeren, ende ick ben oock bereyt, dese // ⁺ selue af te leggen door die genade des Heeren, Ja te stellen voor zijnen heyligen prijs. Sy seyden vele. Maer ick seyde: Gaet van my, ende en coemt niet meer daer ic ben, want ghy zijt ^‡ teghen Godt. Vreest ghy den Heere niet? Besiet watter staet, Matth. 13. Van den oncruyde des ackers, na dien dat ghy segt dat ick quaet ben, so heeft die Heere geboden, datment sal laten opwassen tot den oogst. Antw. Waert dat wijt lieten opwassen, ghy sout ons al bederuen. Polet: Seyt Augustinus niet? ²⁾. Joos. En spreeckt van Augustinus niet, want ic en ken hem niet, Ick en houde geen leeringhe dan der ^* Apostelen, Propheten, ende der woorden die ons Salichmaker gebrocht heeft wten hoogen Hemel, wten monde zijns hemelschen Vaders, ende bezegelt met zijnen preciosen bloede, Daer voor begheere ick int vyer te ghaen, maer Augustinus, Gregorius, Ambrosius, die en ken ic niet. Ronse. Jae, gelooft ghy niet dat onse ghebenedijde Salichmaker is rustende onder het heylige Sacrament? Joos. Dat en gelooue ic niet. Ronse. Waer is hy dan? Joos. ^† Ter rechterhant zijns hemelschen Vaders, ^* ende sal ten laetsten af comen met die heerlijcheyt zijns Vaders, om te ordeelen leuende ende doode, Vreest dat strange ordeel, ende betert v, ende doet sacken aen, ende hayre cleederen, ^‡ ende doet penitentie, ende gaet tottet

1) Daar, voor de vierschaar, zou uw leven er meê gemoeid zijn, (ware het) dat gij daar (iets) zeidet waaraan iets kleeft, iets vastzit; n.l. iets bedenkelijks of kettersch.

† Mar.16.b.15. Eph.4.a.5.

* Phil.3.b.17.

† 2.Mac.7.d.

+ Fol. 113 r^o.

‡ Mat.12.c.30. Mat.13.d.30.

2) Eerst de Groote Offerboeken en Van Braght plaatsen achter Augustinus dit vraagteeken. Daardoor alleen wordt het zeggen van Polet ook verstaanbaar, als men n.l. aanneemt, dat hij zijne vraag wilde voltooien, maar door Joos in de rede werd gevallen. De geschreven brief kan echter ook wel in vergissing woorden hebben uitgelaten.

* Galat.1.b.8.

† Eph.1.b.20. Collo.3.a.1.

* Mat.24.c.

‡ Mat.3.a.8.

[p. 223]

volck dat ghy hout loopende, nae uwen valschen Gods dienst, waerschouwet haer, want ghy moordet haere sielen, want ghy segt, dat ghy hebt den sluetel des hemelrijcs van Petrus tijden af, ende altoos by v gebleuen is: Te recht spreeckt Christus, dat ghy ^† den sluetel hebt, ende dat ghy daer selue niet in comen en sult, ende die daer geerne in wilden comen, die belet ghijt. Ronse. Wie // ⁺ heeft v gedoopt? Heeft v Gielis die dooper ¹⁾ gedoopt? Joos. Ghy weet hoet met my ghestelt is, zijt te vreden. Polet. Het was Adam pastor. Rons. Oft Dauid Jorisz. Ic sweech. Ronse. Joos segt my wie dat v peters ende meters waren. Joos. Ic en weet van gheen peters. Ronse. V getuygen. Joos. Ick heb v gheseyt, dattet gheschiet is, Dus hout v daermede te vreden, want ic heb alsulcken betrouwen op den Heere, dat ick hope dat hy de ^* duere mijns monts bewaren sal, dat ic v niet en sal seggen, al sout ghy my in stucken schueren. Si vraechden mi seer veel. Ic seyde: ^‡ Gaet van my, want ghy en zijt van God niet. Ant. Wy zijn. Joos. Wech wech, gaet van my, gaet van my, en coemt niet meer daer ick ben. Ende noch veel datter gesciede, dat te lanc waer om schrijuen. Ten laetsten gingen si wech, ende ick was weder gheleyt int cot achter.

§ Des Sondaechs was ick gehaelt int Schepen huys, daer was de Wet vergadert ende daer was Salome ²⁾, ende meester Cornelius den Deecken van Kestenne, Ronse ende Polet. Ic was daer geset int midden, ende wel vaste gebonden, ende gehouden van twee diefleyders. Ic seyde: Mijn Heeren wat is v begeeren? Ronse. Dat salmen v seggen. Doen lasmen mijn belijdinge van mijn gelooue, die si geschreuen hadden in de geuanckenis ende vraechden oft ic noch van dien sinne was. Ic seyde, ia ic, daer voor ben ic noch bereyt int vier te gaen. Ronse vraechde, oft ic niet en geloofde, dat Christus van Maria zijn vleys hadde genomen. Ick seyde: Neen. Doen scheent dat Meester Cornelius in onmacht soude geuallen hebben, ende segenden ende cruysten hem seer, ende waren alle seer onstelt, ende daer was een weynich af gesproken, maer sy bliesen gelijc draken haer fenijn den Schepenen in, elck be// ⁺las

† Mat.23.b.12.

+ Fol. 113 v^o.

1) Gillis van Aken, van wien 't bekend was dat hij in ons land aan meer personen den doop had bediend dan een der andere oudsten had gedaan. Zulke oudsten, tot doopen bevoegd, waren er slechts enkele. Onder hen behoorde ook Adam Pastor, de scherpzinnige bestrijder van de drieëenheidsleer en daarom gebannen; de man, die door de Socinianen en later de Unitariërs steeds en terecht als een hunner voorloopers is beschouwd.

* Psa.141.a.3.

‡ Joa.8.d.47.

2) Zoo alle uitgaven. Wil het zeggen: daar was de geest, die eens in Salome het hoofd, het bloed des godvruchtigen heeft geëischt? Of is het een naam, waarmede de vrienden een of andere vrouw, die er bij was, misschien eene aanbrengster, plachten aan te duiden?

+ Fol. 114 r^o.

[p. 224]

eenen Schepen, ende seyden: Daer staet wel also gescreuen, mer hy en heuet verstant niet, de Schriftuere wilt verstaen zijn, ende brochten van verre veel vernufte redenen, ende staecken die Heeren die ooren vol, ende vraechden my veel vernufte vraghen. Ick seyde: Ic hebbe v mijn geloue beleden, hout v daer mede te vreden, ende ic bidde v, niet dat ick weerdich ben, maer door dat roode bloet ons liefs Heeren, laet my met vreden, ghy hebt mijn Gelooue, ende my hier in uwe handen, hout v te vreden, ^† doet dat v belieft. Doen vraechde Ronse, oft ick nerghens by en hadde geweest, ende beswoer my by mijn doopsel ten drie stonden, dat ick seggen soude, wie dat daer by was. Ick seyde, dat ick hem niet een woort segghen en soude. Ronse. Ghy hebt v doopsel versaect, dat en soude v Menno niet wel afnemen, dat ghy v doopsel versaecken sout ¹⁾. Joos. Mijn gelooue ende doopsel ken ick, maer met v besweeringe en heb ick niet te doen, Ic soude daer aen v toouenaers bekennen. Doen seyde Polet: Men mach wel sweeren. Joos. Besiet. Matth. 5. ^* oft hy niet en verbiet, men sal in geender manieren sweeren. Sy seyden: Neen. Ick seyde. Ja. Doen besach Polet in eenen Bibel, die sy met haer gebrocht hadden, eenen grooten boeck, ende het stont so ick seyde. Doen seyde M. Cornelius. Dien Bibel is vals, in ons Latijnsche staet anders. Joos. Brengt ghy valsce boecken neuen my? waerom segt ghy dat hy vals is? ende hi is gepriuilegeert, laet ghyse dan regneren ²⁾ met prijuilegie, ende ghy visiteertse. Ant. Ick en hebse niet geuisiteert. Joos. Yemant van die gheleerde te Louen. Doen stack Ronse M. Cornelius Roose in, ende seyde: Tis waer, sy zijn gheuisiteert, ende waren goet, // ⁺ maer den Prenter hadde een knechtken, ende prentese valsch, binnen dat zijn meester na de stede was. Ronse vraechde my, hoet quam, dat ick so geringe eenen geloofde, die ick by auontueren noyt meer en sach, ende my liet doopen van hem, ende dat ic haer niet geloouen en wilde, die ick dagelijcx sach, iae haer die daer present waren, ende my die reyse, ende daer te voren (also sy seyden) onderwesen, ende waerom dat ic hem niet geloouen en wilde mijnen Pastoor, die dagelijcx het Euangelium predickte. Doen antwoorde ick, om dat hy logenachtich was, ende dat ic hem hadde hooren preecken, datmen nergens en vant geschreuen, dat Maria moeder ende maecht was, maer (so hi seyde) om dattet haer kercke leerde, daerom moestment geloouen, daerom (seyde ick) en wil ic hem niet hooren, want ic in Esaia ^*

† Jer.26.b.14.

1) Misschien ligt dat verzaken hierin, dat Joos weigert te antwoorden, weigert zijn doop te bekennen, en daarmede den plicht verzaakt van zijn Heer te belijden.

* Mat.5.d.34.

2) In omloop zijn.

+ Fol. 114 v^o.

* Esa.7.c.15.

[p. 225]

ende in Matheo ^*, ende in meer ander plaetsen ^*, gelesen hadde ter contrarie; hoorende de logenen wt uwen monde gaen, so en hebbe ick nae dien v noch geen gehoort, noch niet en sal, hope ic door de genade des Heeren. Hy seyde: Neen? Ic seyde: Ja, ende presentere mijn lichaem ter banc, tegen het uwe. Maer hy en hadde daer toe genen lust, ende seyde: Soudemen niet op de pijnbancke? ¹⁾ Ronse. Ghy bekent dat ons Kercke niet goet en is, om dat wy niet onstraffelijc en zijn, zijt ghi onstraffelijc? Daer isser van uwen volcke dootslagers, om datmen haer niet en heeft willen geloouen, ia haer leer niet en heeft willen aenhangen ²⁾. Joos. Hebt ghy sulcx aen my gesien, oft yet anders dant betaemt? Ic ben hier in de handen des Rechters, dat sy my daer af straffen. Rons. Wy en weten alsulcx van v niet. Joos. En segt my dan niet wat een ander doet, noch en hout my (om dat een ander doet) niet voor quaet, ^* deen en sal des an// ⁺ders last niet dragen, ghy het mijne, noch ick het uwe, ^‡ de siele die sondicht, die sal steruen. Ende noch veel meer dat sy seyden, dat niet schrijuens weert en is. Noch seyden sy, dat Christus hadde gheseyt, ^* dat op Moyses Stoel die Scryben ende Phariseen saten, ende ons geboden hadde te doen na hare geboden maer niet na hare wercken, daerom (seyden si) doet wat wy v raden, mer niet na onse wercken, want Christus leert v dat. Joos. Wien seyde Christus, dat op Moyses Stoel saten? Antw. De Phariseen. Joos. Coemt v de schrift toe? Ant. Jae. Joos. So bekent ghi, dat ghi van haren geslachte zijt. Doen vraechde mi M. Cornelius de Prochepape, waerom dat ic niet en geloofde in een punct van de Roomsche kercke, ende dat ick wel geloofde dat Christus gecruyst was, dat gelooft ooc de Roomsche kercke, dat is ymmers een punct, ende waerom dat ic geloofde, dat Matheus Euangelie, Euangelie was, ende dat nergens beschreuen en staet, ende wilde my togen, dat Paulus geschreuen hadde voor die Euangeliste. Doen seyde ic: Toocht my, dat Paulus ³⁾

* Matt.1.c.23.

* Luce.1.c.26.

1) Mij niet duidelijk; misschien breekt Joos hier zijn bericht midden in een volzin van den deken van Ronsse af, omdat hij liever tot een ander gedeelte van hun dispuut, een gedeelte dat hem belangrijker voorkwam, wil overgaan.

2) Titelman bedoelt natuurlijk de Wederdoopers te Munster.

* Gala.6.a.7.

+ Fol. 115 r^o.

‡ Ezec.18.c.20

* Mat.23.a.1.

3) Blijkbaar betoogt Cornelius aan Joos: wanneer gij één geloofspunt of artikel van de roomsche kerk aanneemt, hebt gij geene reden om andere te verwerpen; nergens in de Schrift wordt Mattheus' Evangelie Evangelie genoemd, gij op uw streng schriftuurlijk standpunt moogt dit dus niet aannemen; een tekst uit Mattheus heeft in ieder geval minder gezag dan een uit Paulus, die vroeger geschreven heeft. Heel duidelijk is echter de bewijsvoering niet. Verwerpt Cornelius Joos' toepassing van Matth. 23:1? Of had hij in zijn betoog, 'twelk natuurlijk niet van woord tot woord wordt medegedeeld, teksten als 1 Cor. 15:1, 3 of Gal. 1:9, 11 aangevoerd en getracht daarmede Joos in 't nauw te brengen?

[p. 226]

geschreuen heeft voor Mattheus. M. Corn. Wat hebt ghy daer mede te doen? Joos. Soude ic daer niet mede te doen hebben? Het gelt my dleuen ende mijn siele, nae v seggen. M. Corn. Hy is uerwonnen. Joos. Swijcht, ghi en zijt niet spreeckens weert, ende siet toe, dat ghi niet en segt na mijn afwesen, dat ghy my verwonnen hebt, ofte dat ic den ^* Duyuel inhebbe, ofte my verdoemt onder het simpel volc, ende noch meer verleyt. Doen seyde Ronse: Ghy zijt verdoemt, indien ghi alsoo blijft. Joos. Waerom? Ronse. Om dat ghy niet en gelooft. Joos. Ick gelooue, ende ick houde mijn gelooue so crachtich, dat ic lieuer int vyer soude gaen, dan een punct // ⁺ ouertreden. Daer gheschiede noch vele, te lanc om schrijuen. Ten laetsten was ic weder geleyt in die geuanckenisse, daer waren my twee boeyen aen gheslaghen. Ick seyde: ^* Ick en ben niet bereyt alleene my te laten boeyen, maer die versmaetste doodt om den Naem des Heeren te steruen.

§ Polet quam des maendachs met den Smoutvercooper ¹⁾, ende vraechden hoet met mi stont. Ick seyde, dat noyt soo wel en stont, dies ick den Heere loefde. Sy seyden, datse daerom seer blijde waren. Doen seyde Polet: Joos, soude v dinck goet wesen, ende v Kercke? Die Duytsche hebben een Gemeente, Die Engelsche hebben een Ghemeente, maer waer zijn die Leden van uwer Ghemeente? ²⁾ ghi en zijt geen Kercke alleen, Laet hooren oft ghy oock een hoopken zijt, ende wie uwe Leden zijn. Doen seyde ick vijf of ses mael: Achter, ende gaet van my ^* Sathanas, Ende liepen doe alle beyde wech. Doen seyde ick: Nu spreect ghy, ^† ten oordeele sal een ander spreecken. Dus en hebbe ick haer niet meer gesien. Ick hebbe gehoort, dat ick seer gepijnt sal worden, want si meynen van my te weten ³⁾ al die ghelegentheyt, maer ick betrouwe den Heere, dat hy mijnen mondt bewaren sal. Dus ^‡ bidt den Heere voor my, dat hy my wil bystaen, want haer dorst na

* Luce.7.d.33. Joan.7.b.20.

+ Fol. 115 v^o.

* Acto.21.b.13.

1) Evenals later ‘oliemaker’, fol. 117 v^o, is ‘smoutverkooper’ (smout beteekent niet anders dan vet, smeer, olie) een scheldnaam voor de priesters, die bij het sacrament der stervenden en misschien ook bij andere plechtigheden gewijde olie gebruiken. Waarom hier de deken van Ronsse zoo wordt genoemd en Polet niet, op de andere plaats Polet ‘de oliemaker’ heet en niet Titelman, terwijl toch de een even goed als de ander priester en deken was, weet ik niet.

2) Het gewone verwijt tegen de Doopsgezinden, dat zij geene kerk vormden maar slechts een troepje saamgeloopen lieden waren. - Merkwaardig is 't, dat Polet hier van eene duitsche en eene engelsche (kerk) gemeente spreekt als van bekende corporaties, en dat in 1553 en in de zuidelijke Nederlanden. De laatste is zeker eene gemeente van engelsche kooplieden geweest. Valt dit dispuut in 't laatst van 1553, dan had misschien Polet nog meer aanleiding om van haar melding te maken; zij was wellicht toen versterkt door de overkomst van uitgewekenen na de troonsbestijging van Maria.

* Mat.16.d.23.

† Mat.25.c.31.

3) Zij denken, dat zij van mij zullen te weten komen.

‡ 1.Tess.5.c.25.

[p. 227]

veel bloets, mer sy en connen niet meer, ^* dan haer de Heere toe en laet. Dus beuele ic my in de handen des Heeren. Ende wat ghy hoort buyten desen Brief seggen, hout dat voor loghen. In een teecken der waerheyt hope ic desen Brief te bezegelen met mijnen bloede. Hier toe geue God zijn genade, op datter zijnen Naem mach door gepresen worden, Amen. //

§ ^{+ *}Dit is noch eenen Brief ofte Belijdinghe vanden selfden Jooskint.

* Joa.19.a.11.

+ Fol. 116 r^o.

* [n^o. 2.]

Tot prijs des Vaders.

ICk Jooskint, gheuanghen om dat ^* getuygenisse in Christo Jesu, biddende ende vermanende alle lieue vrienden, ende alle lieue broeders ende susters in den Heere, metter genaden des Vaders, des Soons, ende des heyligen Geests, biddende door dese ghenade, dat sy niet alleen mijn bede ofte vermaninghe en souden waer nemen oft beleuen, maer dat hem een yegelijck (also ick hope by der hulpen Godts) daer toe soude willen begeuen, om die waerschouwinge des Heeren waer te nemen, ende dat een yegelijck hem soude begeuen tot die ^* beteringe des sondigen leuens, also ick oock daer niet aen en twijuele, dat elck doet, die den Heere van gantscher herten vreest, want de Schrift spreect: ^‡ Die den Heere vreest, die sal goet doen, Jae de ^† vreese Gods is het beginsel der wijsheyt. Nae dien dan dat ons de vreese Godts tot duechden stiert, soo laet ons dan den Heere vreesen, want Christus Jesus is ons dat selue eyschende, met zijnen ghebenedijden monde, daer hy seyt: ^† En vreest niet die dat lichaem dooden, die siele en moghen sy niet dooden, maer vreest hem, die na dat hy doot gheslagen heeft, die macht heeft siele ende lijf te werpen in die eewighe verdoemenisse. Dus vermane ick v met dese woorden, niet alleen met dese woorden, maer metter gheheelder somme der schriftueren dat hem een // ⁺ yeghelijck soude willen begeuen, om die te ^† bewaren, want Christus seyt: ^† So wie dese mijn woorden hoort ende bewaert, dien sal ick ghelijcken by eenen wijsen man, die zijn huys opten steen getimmert heeft, ende als daer eenen plas regen viel, ende als stroomen quamen, ende winden waeyden ende sloegen tegen dat huys, so en ist nochtans niet geuallen, want het was op den steen ghefundeert. Ende wie dese mijne woorden hoort,

* Apoc.1.a.9.

* Math.3.a.8.

‡ Eccli.15.a.1.

† Eccl.1.b.16.

† Mat.10.d.28.

+ Fol. 116 v^o.

† Luc.11.c.28.

† Mat.7.c.24.

[p. 228]

ende niet en doet, die is eenen sotten man ghelijc, die zijn huys opt sant getimmert heeft, ende als daer eenen plas regen viel, ende de stroomen quamen, ende de winden waeyden, ende tegen dat huys sloegen, doen vielt, ende zijnen val was groot.

So pijne hem een yegelijck daer toe neersticheyt te doen, om hem seluen waer te nemen, ende den periculosen tijt te lossen ¹⁾: Want Paulus seyt: ^* Lost den tijt, want het is quaden tijt, Dus neemt den tijt waer, ende vermaent malcanderen, want den noot eyschet, ende een yegelijck wapene hem wel, gelijc als ons ^† Paulus vermaent. Want wy en hebben niet alleen met vleysch ende bloet te campen. Te recht heeft Paulus dat geleert, dat beuoele ick nv so wel, lof moet de Heere hebben, die my met dese wapenen so ghetrouwelijck bystaet, ende gelijc als hy beloeft heeft, als wy voor sulcken souden gheleyt worden, ^* ons eenen mont soude geuen om te spreken, my nv den mont open ghedaen heeft, lof moet hy hebben, so dat ick door de genade des Heeren my vromelijck verweere met mijns Heeren woort, ende mijn vianden vromelijck tot vijf stonden wederstaen hebbe, niet alleen mijn vianden, ^* maer de vianden des Cruyces Christi, also ghy noch wel hooren sult. //

§ ⁺Ghy sult weten, hoe dat ic opten dach diemen in Babel S. Thomas noemt, hebbe gelegen int cot, daer ick altijts geleghen hebbe, nae de noene hebbe gesien ende ghehoort, als dat vleyschelijcke ²⁾ ende wereltlijcke heeren zijn ghecomen in de geuanckenisse, ende oock den hoogen Baeliu. Doen quamen de Dienaers, ende seyden: Joos coemt wt, doen seyde ick in mijnder herten: ^‡ Heere, doet open mijn lippen, mijnen mont sal dijn lof wt spreken. Met dien quam ick binnen voor haer. Doen luchte Ronse ende Polet elck haer viertote ³⁾, ende seyden: Joos Godt groete v, ende negen my toe met haren hoofde. Doen luchte ic oock mijn bonette, seggende: Godt is my wel sulcken groete weert, Jae ende noch meer, ick ben bereydt voor zijnen Naem dese leden (de welcke hy my door zijn genade verleent heeft) weder voor zijnen prijs af te legghen, de Heere is my wel so veel weert, want wy hebben hem wel so vele weert ghesien ⁴⁾, als dat hy den ^* bitteren doot voor ons ghestoruen heeft. Doen seyden de Inquisiteurs: Joos zijt ghy noch niet beraen? wilt ghy noch niet af staen? Ic seyde: Jae, ^* altijt vant quaet doen. Waerom en vraechde ghy my dat niet, doen ick noch inder boosheyt liep, als ick alderhande onge-

1) In latere vertalingen: uitkoopen.

* Eph.5.b.16.

† Ephe.6.b.12.

* Luc.21.b.14.

* Phil.3.b.17.

+ Fol. 117 r^o.

2) Zie aanteekening 1 op fol. 111 r^o.

‡ Psa.51.b.17.

3) Vierpunt, baret.

4) N^o. 11, 1599 voor het eerst: ‘gheweest’. Zoo alle lateren, ook Van Braght.

* Mt.27.d.34.

* Psa.34.b.15.

[p. 229]

rechticheyt vseerde? Sy seyden: Ghi hadt mogen ten sermoen gaen, Ende vraechden nae mijn gelooue, dwelc ick vrymoedich beleden hebbe. Doen seyden sy: Spreect tegen ons, ende segt oft ghy noch niet beraen en zijt. Joos. Tegens v en spreke ic niet, want ghy en zijt van Godt niet. Hoe soude ick aen v geloouen? ^* Christus is voor my gestoruen, daer aen gelooue ick, maer ghy en sout niet willen voor my steruen, noch den eenen Deecken noch den anderen Deecken (daer waren // ⁺ twee Deeckens: Ronse ende den olymaker ¹⁾) noch den eenen Prochepape noch den anderen en souden niet willen voor my steruen, Ick ben op mijnen hals geuangen, laet my vry, ende sterft ghy voor my. Antwo. Wie leert datte? Joos. Christus, ende seyt: ^* Een ghoet Herder heeft zijn schapen lief, ende laet zijn leuen voor zijn Schapen, Ghy segt dat ic, in dit propoost ²⁾ blijuende, moet verdoemt zijn. Ronse. Jae. Joosk. Tis dan wonder dat ghy my dooden sult, aenghesien dat ick in een propoost ben, daeromme dat ic sal verdoemt zijn, Laet my ghaen, tot dat ick in een beter ben. Antwo. Wy sullen van v scheyden. Joos. Ja ghy, ende my ^‡ ouergeuen. Polet. Paulus heeft wel ghegheuen inde handen des ^* Duyuels. Joos. So doet ghy oock, ghy hebt my verdoemt, hout v dan te vreden, sonder my inde handen des Rechters te leueren. Paulus en heeft so niet gedaen, noch Christus en heeft so niet geleert, Mat. 28. ⁺ Mar. 16. ⁺ Daer hy seyt: Gaet, predict dat Euangelium allen creatueren, mer Christus en seyt niet: Die v niet geloouen en willen, te sluyten in coten, ofte met groote boeyen aen de beenen. Hebben sy ^* Christo al gelooft, die hem hebben hooren preecken? Hebben sy alle de Apostolen ghelooft, diese gehoort hebben? Antw. Neen. Joosk. Hebben dan de gene die de Apostolen niet ghelooft en hebben, gedoot gheweest? Antw. Neen. Joos. Hoe coemt dan dat de Apostolen sulcs niet gedaen en hebben, ende dat ghy segt dat ghy stede houders zijt van den Apostolen, dat ghi v bestaet ons te dooden? oft wy schoon quaet waren, na v seggen, Maer ick heb een beter hope dan ghy segt. Polet. Dat sal ick v segghen. Hebdy niet ghelesen, hoe dat Elias ^* Baals Priesters ter doot // ⁺ brochte? Jooskint. Jae ick, ende dit faelter noch om v lieden oock tonder te brenghen, want ghy dient Baal noch seerder dan sy deden, ende ghy suypt ende brast veel seerder met ^* Jesabel, dan si deden. Ant. Wat gaet v dat aen, ghy siet altoos na onse wercken. Joos. Christus heeft my leeren den ^* boom aen die vruchten bekennen, ende seyt, dat eenen quaden boom geen goede vruchten draghen en can, noch eenen goeden boom gheen quade vruchten, ende also

* Rom.5.a.6.

+ Fol. 117 v^o.

1) Zie aanteekening 1 op fol. 115 v^o.

* Joa.10.a.11.

2) Voornemen, besluit.

‡ Mat.27.a.2.

* 1.Cor.5.a.3.

+ Mat.28.c.19.

+ Mar.16.b.15.

* Ro.10.b.16.

* 3.Re.18.e.

+ Fol. 118 r^o.

* 3.Re.18.b.19.

* Mat.7.b.18.

[p. 230]

voort van dier materye spreeckende. Ende ick seyde: Na dat v wercken niet goet en zijn, so en houde ick v niet voor ghoet. Vraghe. Sijt ghy dan ghoet: Joosk. Dat en hoort ghy my niet segghen, Daer en is ^* niemant goet dan God alleen, ende al seyden wy dat wy goet waren, dat wy niet en doen, ghy segt daer tegen dat wy quaet zijn, ende dat by oorsake, die ghy my seyt, doen wy int Schepen huys waren: Als dat wy alsmen ons niet geloouen en wilt, dat wy, die ons niet gheloouen en willen, doot steken. Ronse. Dat segge ic noch. Joos. Waer hebt ghy sulcx aen my ghesien, nae dien dat ghy segt, dat ick tvolc geleert hebbe, heb ick yemant doot gesteken ofte geslagen, ofte een hayr verwerret, ter oorsaecke van mijnder leeringhe, die ghy segt dat ick leere voor een opinie? Antw. Wy en weten alsulcks van v niet. Joos. Ick weet sulcks van v, ghy verbrandtse ofte versmoortse, die uwen valschen Godsdienst niet en willen aenhanghen? Te recht hebt ghy v seluen geoordeelt in dese sake. Antw. Dit en vordert niet, laet ons disputeren vant gelooue aengaende. Joos. Ic en wil niet disputeren hier alleene. Doen seyden sy: Gheeft ghy v dan verwonnen? Ende meenden my den Rechters ouer te geuen, hadde ick gheseyt, iae. Doen // ⁺ seyde ick: Neen ick, waer in hebt ghy my verwonnen? ick heb geseyt, niet eens, vijftich mael: Toocht my een beter ¹⁾ met dat Euangelische woort, ick begheert af te gaen. Ant. Laet ons dan beginnen. Joos. Wel, voor dat Schepen huys, in die tegenwoordicheyt van een groot vyer, die daer verwonnen is, salmen daer in werpen. Antw. Dat en sal v niet ghebueren. Doen seyde den onder Baeliu: Ghy soect commocie te maken. Joos. Ghy hebter ghemaect met mijn vanghen, hadt ghy my laten wercken, Cortrijc en stont niet alsoot nv staet, het en stont in seuen Jaren alsoo niet. Polet. Men sal v daer niet brenghen, ende dat by oorsaecke, om dat ghy v fenijn niet spreyden en sout. Joos. Ghy behoort wel voor tSchepen huys te comen, ende hoet meer volcks hoorde, hoet beter waer, want hebbe ick de luegen, ende hebt ghy die waerheyt, schaemt ghy v dan van die Waerheyt voor tvolck? Brengter my, ende toocht my, dat ick onghelijck hebbe, so sult ghy dat volck den mont stoppen, ende segt als ghi my verwonnen hebt: Dit is den man, die tegen het Christen gelooue gesustineert heeft, nv toogen wy hem met scriftuere, dat hy onghelijck heeft, ende werpt my dan int vyer, dan sal het volck ghesticht wesen, Wilt ghy dat niet doen, soo en wilt ghy niet dattet volc de waerheyt weet. Ronse. Men sal v daer niet brenghen om te spreecken, alsmen v daer brengen sal, dan salmen

* Mar.10.b.18.

+ Fol. 118 v^o.

1) N.l. een beter geloof.

[p. 231]

v het spreecken wel beletten. Joos. Waerom, het volc heeft vijf sinnen, ende die vijf sinnen heeft, die sal wel hooren oft ick ghoet oft quaet spreecke. Ronse. Men sal v tspreken daer wel beletten. Joos. So doet, steect my coenelijc in eenen sac, ende versmoort my by nachte, dat gheen menschen en sien, // ⁺ sietet hy die ^* herten ende nieren doorsiet, daer sietet volcx genoech ¹⁾, ende die salt sien, ende hem seluen wel wreecken, ic latet op hem staen, want ick ben doch bereyt dit vleys af te legghen, tsy int vyer oft int water, tsy voort Schepen huys, oft hier in dit vyer, (ende dat was tvyer in den heert) ist niet groot genoech, maket meerder. Doen leyden si my weder voor te disputeren, ende seyden, dat sy gesonden waren van God, ende gestelt als stedehouders Gods. Ick seyde: Niet, want ghy hebt v beneficye gecocht, oft sy zijn v gegeuen, ofte ghy hebtse gewonnen met dienen, maer die God ghesonden heeft, die zijn van den aenbeghinne der werelt anders gesonden. Sy seyden dat sy my met schriftueren souden toogen, dat sy ghesonden waren. Ic seyde: Toocht. Antw. Dat ist, dat Petrus den sluetel was gegeuen, ende hy was Paus ende hy was hem gegeuen ende zijn nacomers. Joos. Toocht my datter naecomers staet. Antw. Dat salmen v wel toogen. Joos. Toget my dan. Doen las Ronse in een Testament, Matth. 16. ⁺ Van dat Christus vraechde: Wie seggen de lieden des menschen Sone te zijn? Tot daer Christus seyt: Ick geue u den sluetel, doen en stonter van geen nacomers. Doen seyde hy: Ghy hebbet wel ghehoort, doet ghy niet Joos? het is so lanck, ick soude voort lesen, maer het is te lanck werc. Joos. Ic wil dat ghy voort leest. Rons. Hoe verre? Joos. Tot daert staet van de nacomers. Ron. Ghi hebt wel gehoort dat hy seyt: ^† Op desen steen sal ic mijn Kercke funderen. Also is hy gefundeert op S. Peter, ende hy was Paus. Joos. Christus ist fundament, gelijc als Paulus seyt, 1. Co. 3. seggende: ^* Daer en mach gheen ander fundament gheleyt worden, behaluen datter ghe// ⁺leyt is, dwelcke is Christus Jesus, Maer Peter en is tfundament niet, noch hy en fundeerde de Kercke niet op Peter, maer op de belijdinghe van zijnen gelooue, daer hy beleedt: ^‡ Ic belijde dat ghy zijt Christus den leuenden Soone Gods, Soo is Christus dan dat fundament. Maer laet ons spreken (seyde ick) vanden sluetel, ghy valt vanden sluetel op de Kercke, ghy segt dat ick

+ Fol. 119 r^o.

* 1.Re.16.a.7. Jere.17.b.10. Apo.2.c.23.

1) Verdrinkt mij heimelijk des nachts (hetgeen dus voorkwam): (al doet gij dit nog zoo in 't verborgen) ziet het de Alwetende, dan ziet het genoeg volks; dan is dat evengoed alsof een aantal menschen het aanschouwen, groot genoeg om het aan het licht te brengen. Immers de Heer, die 't ziet, zal zich wel wreken. In zijne gevolgen wordt uw misdrijf openbaar.

+ Mat.16.b.13.

† Mat.16.c.18.

* 1 Cor.3.b.11.

+ Fol. 119 v^o.

‡ Mat.16.c.18.

[p. 232]

van deen op dander loope, blijft ghy by een ¹⁾, ende toocht my gelijc als ghy gesustineert hebt, als dat Christus seyt: Ick geue v den sluetel ende uwe nacomers. Sy seyden: Dat sullen wy v wel togen. Mer hoort, tis dit, seyde Polet, ende quam voort met een vernufte reden. Ic seyde: Ic en ben met geen reden te payen, toocht my int boec. Doen seyde Ronse. Wy wetent wel van buyten, so doet ghy oock, hooret ons van buyten spreken. Ick seyde. Leset. Sy seyden: Ist niet alleleens weer ²⁾ wijt lesen oft spreken? Joos, hoort dat ic v seggen sal. Ic seyde: Ic en ben met geen seggen te vreden. Doen zijt niet lesen en wilden, doen sprac ic den hogen Baeliu aen, ende Roegaergijs ³⁾, ende seide: Mijn Heeren, ic begeere dat ghy my bystaet in dese sake, ende doet haer dit lesen, oft ic segge, dat ghy geweldige zijt, ende geen Rechters. Doen seyden sy: Leset hem. Doen lasen sy, Mat. 16. Ronse last, Doen hijt niet en vant, wert hy (so wit als snee ⁴⁾) Doen seyde hy: Het en stater niet. Polet. Die selue woorden en staen daer niet, mer den sin staet, Mat. 28. Ende las: ^* Ick blijue by v totten eynde des werelts. Joos. Dat en is niet daer hy seyt. Ic gheue v den sluetel, ende uwe nacomers. Polet. Wilt ghy iuyst die woorden hebben, die en staender niet, maect ghy daer af so vele? Joos. Neen ick, maer om dat ghy segt, dat ghijt my too-// ⁺gen sout. Ron. Swijcht ghy, ghy en zijt niet sprekens weert. Joos. Waerom soude ick swijghen, daer ghy met uwen valschen Mandamenten hebt vercreghen, dat noch Procureur noch Aduocaet voor ons spreken en mach, noch geen vrienden, wilt ghy niet dat ic spreke, hadt my dan daer achter int cot laten liggen, Mer ic en sal niet swijghen, om v noch om niemandt, ick en ben noch dief noch moorder, noch vrouwen schender, waerom soude ick spreken laten? ick sal my verweeren ten fijne ⁵⁾ dat mij mijn leuen gelt, ende niet swijgen, also langhe als my de ^* tonge inden mont roert, maer swijcht ghy N. ⁶⁾ ghy en zijt niet sprekens weert. Ghy

1) Gij zegt, dat ik telkens van het eene punt naar het andere afdwaal: houd gij dan voet bij stuk.

2) ‘Is 't niet eenerlei of wij het lezen enz.’ Van Braght verstond dit ‘weer’ niet meer en maakte er ‘waer’ van.

3) Een der rechters, die Rogier Gijs of Rogarius heette?

4) Zoo in alle uitgaven, tusschen ronde haakjes, terwijl de woorden, die de uitgevers op fol. 56 v^o, 206 v^o en nog op een paar plaatsen ter verduidelijking in den tekst voegden, tusschen vierkante haakjes staan. Misschien was in den brief - 't komt juist in 't schrijven van Joos Kint meer voor, o.a. fol. 113 v^o en 114 v^o, - hier iets bij vergissing weggelaten en vond daarom de uitgever het noodig een paar woorden in te voegen; wat hij op eene andere wijze wilde aanduiden dan wanneer hij iets ter opheldering inlaschte. Van Braght heeft die haakjes verplaatst.

* Mat.28.c.20.

+ Fol. 120 r^o.

5) ‘Met het oog hierop dat het (“dat” voor “dattet”) mijn leven geldt.’

* Job.27.a.3.

6) Evenals op andere plaatsen voor ons ‘N. N.’: een persoon, die aangeduid wordt maar dien men niet met name wil noemen.

[p. 233]

sielmoorders, ghy ^* vianden des Cruys Christi. Doen leyden sy my noch voor te disputeren. Ick seyde: Voor t Schepenhuys maer hier niet. Antwoort. Daer en salmen v niet brengen. Joos. Wel, so ^‡ doet dat v belieft, ick heb v mijn gelooue beleden, int eerste doen ick hier quam, ende ick hebt v hier te voren geseyt, meer dan vijftich werf, ende segt v noch, dat ick niet en houde van al v cremerye, noch van een punct dat de roomsche Kercke hout. Ronse. Hout ghy niet vant Sacrament? laet hooren wat ghy daer af hout. Joos. Eenen afgod, een beetken bloemen ¹⁾, ende hadde ick uwen oly, daer soude ick mijn schoenen meede smeeren. Ron. Wy hooren wel, dat ghy stout ghenoech zijt. Doen begonster eenen strijt, ende meenden my te oueruallen, ende ic weerde mij vromelijc met des Heeren Woort, alsoo eenen knecht toestaet, die zijnen meester lief heeft. Ende de ^* Heere gaf my so te spreecken, dat ick binnen drie vren niet een reden en sprack, sy en bleuen daer in te cort. Doen werter vant Menschwerdinghe verhaelt, het welcke sy // ⁺ wilden wtuoeren op de stomme letter ²⁾. Mat. 1. ⁺ Dit is dat Boeck der gheboorten Jesu Christi des Soons Dauids. Waer op dat ick seyde datter stont. Matth. 22. ⁺ Doen Christus vraechde den Scriben ende Phariseen: wat dunct v van Christo, wiens Sone is hi? Sy seyden: Dauids. Hy seyde tot haer: Hoe noemt hem dan Dauid in den geest een Heere? daer hy seyt: ^* Die Heere heeft tot mijnen Heere gheseyt: Sit tot mijnder rechter handt, tot dat ick uwe vianden legghe tot een bancke uwer voeten, Ist dat hem Dauid nv een Heere noemt, hoe is hy dan zijn Sone? Ende niemant en conde hem een woort antwoorden. Ende noch verhaelde ick haer ^* vande figuere Melchisedech, ende Apocalypsis int laetste, dat hy de ^† wortel Dauids is, De welcke si niet hooren en wilden, ende bleuen op haren stommen text. Doen ick dat hoorde dat sy haer ongelijck niet en wilden kennen, doen seyde ick: Wilt ghy van het menschwerdinghe spreken, oft van eenighe saecken des gheloofs, coemt voor dat Stadthuys. Doen seyde Polet: Wie soude daer oordeelen, wie ghelijck ofte onghelijck hadde. Joos. Dese ghoede heeren. Polet. Sy en verstaen de Schriftuere niet. Joos. Sy verstaense v wel ghenoech om hier te disputeren, oft int Schepenhuys, sy behoorense dan oock wel te verstaen, om voor dat Stadthuys te disputeren. En verstaen sy de Schriftuere niet, soo behooren sy haer wel te schamen dat sy Rechters zijn ouer dese saecke, daer sy de Schrift niet en verstaen. Daer ghebuerde so veel, dat ick in een hant pappiers niet schrij-

* Phil.3.b.17.

‡ Jer.26.b.14.

1) Bloem van meel; de ouwel.

* Luc.21.b.14.

+ Fol. 120 v^o.

2) Voltrekken, bouwen op de domme letter der woorden, zonder dat met den zin of den geest daarvan te rade wordt gegaan.

+ Mat.1.a.1.

+ Mat.22.d.41.

* Psa.109.a.1.

* Hebr.7.a.1.

† Ap.22.b.16.

[p. 234]

uen en soude hare vernuftheyt. Ende ick beuele alle lieue Vrienden, ende alle broeders ende Susters in den Heere, in de handen des // ⁺ Heeren: Ende bidde haer altesamen dat sy haer willen cloeckelijck ^* wapenen, want het is noot, ende als sy comen soo verre als ick ben, dat sy haer niet en gheuen tot disputatien, want waert ^* moghelijck, sy souden ons van der waerheyt trecken. Ic laet v weten dat ic so wel gemoet ben, dat ic niet en soude connen geschrijuen de vruechde ofte ^† blijschap die ick hebbe, ende ick hoepe dat den zegel van desen brief sal zijn het aflegghen van mijn lichaem, Daer toe geue my de Heere zijn genade, op datter zijnen naem mach door ghepresen worden, want ick en soecke anders niet, dan des Heeren Prijs. ^† Niet meer, blijft den Heere beuolen, ende dat woort zijnder genaeden. AMEN.

Bidt den Heere voor my, ick wil den Heere gheerne voor v lieden bidden.

Sy seggen: Christus is Dauids Soone, verstaet tbediet ¹⁾. Is hy Dauids Sone, soo en is hy Godes Soone niet. Want niemant en heeft twee Vaders, twaer tegen natuere. Maer Christus is den eenigen Soone van Godt den Vader puere ²⁾.

§ Eynde van Jooskints Belijdinghe.

+ Fol. 121 r^o.

* Ephe.6.b.11.

* Mt.24.b.24.

† Mat.5.a.11.

† Acto.20.d.32.

1) De beteekenis, n.l. van dit hun zeggen. Deze zoekt de vervaardiger van dit versje, die de doopsgezinde menschwordingsleer belijdt, hierin, dat de mensch Christus dus - anders dan die leer inhoudt - niet Gods wezenlijke zoon zou zijn. Van Braght voegt in regel 1 en 2 vóór ‘Davids Soone’ in : ‘oorspronkelijk’; d.i. naar zijne afstamming, zijne herkomst; en dit zeker om te doen opmerken, dat Christus ook volgens die menschwordingsleer wèl in zijne hoedanigheid van Messias op den naam Davidszoon aanspraak had, maar niet uit kracht van zijne geboorte uit Maria, niet omdat hij door haar lichamelijk van David afstammen zou.

2) Misschien behooren deze vier regelen tot het door Joos geschrevene. Maar het kan even goed eene bladvulling zijn, door den drukker hier ingevoegd, omdat hij steeds met iederen nieuwen martelaar eene nieuwe bladzijde wil aanvangen en nergens op de voorafgaande eene ruimte wit wil laten. Om dit laatste te vermijden was op deze plaats van het boekje en daar alléén, maar daar ook toevallig zoowel in n^o. 1, 1562 als hier in n^o. 4, 1570, zulk eene bladvulling onmisbaar.
Merkwaardig is nog, dat de uitgevers van het Groote Offerboek van 1615 dit vers hebben uitgelaten, vermoedelijk om dezelfde reden waarom zij ook fol. 131 v^o, 173 v^o en 248 r^o uit hun herdruk van de brieven uit het Offer des Heeren eenige volzinnen of woorden weglieten. Op al die vier plaatsen n.l. wordt de oud-menniste menschwordingsleer, die zij, Waterlandsche Doopsgezinden, verwierpen, met nadruk beleden. 't Is die ‘vervalsching’, die door de uitgevers van de derde uitgaaf van dat Offerboek, 1626, ditmaal voorstanders van die leer, Twisck c. s., in hunne voorrede heftig wordt gebrandmerkt; waarop toen Alenson in zijn Teghenbericht haar heeft pogen te verontschuldigen. In die uitgaaf van 1626, ook in de vierde van 1631 alsmede in Van Braght, zijn die uitgelaten woorden op al de vier genoemde plaatsen weêr ingevoegd. Zie Doopsgezinde Bijdragen, 1870, bl. 75-79; 1899, bl. 137.

[p. 235]

§ ⁺Een Liedeken van Jooskint, Nae de wijse: De Mey staet nv in zijnen tijt ¹⁾.

 

DE meeste vruecht coemt door Godts woort

 

Waer door de Christen verquicken

 

Veel vromicheyts werter gehoort

 

Binnen der Stadt van Cortrijcken

 

Vanden gheuangenen Jooskint

 

Die Christum vyerich heeft bemint

 

En liet zijn leuen vrijmoedich

 

Bezeglende Gods woort bloedich.

 

Hy quam voor die Sophisten staen

 

Segghende, wats v begeeren

 

Ronse.

 

Wanneer hebt ghy laetst biecht gedaen?

 

Joos.

 

Wat wilt ghy dat nv voorkeeren? ²⁾

 

Want dat ghy my dus vangen liet

 

Alsulcx is ymmers niet geschiet

 

Ghy wist ³⁾ hoe mijn saecken stonden

 

Neen wy, sy daer op vermonden.

 

Joos.

 

Van wien coemt ghy, oft wt wat naem?

 

Ronse.

 

Wy comen van Godes weghen

 

Ick gelooft niet, sprac Joost bequaem

 

Want om weten mijn gelegen ⁴⁾

 

Hebt ghy my geleuert in hant

 

Maer die de Heer om leeren wt sant

 

Ten is niet geweest haer seggen

 

Yemant in banden te leggen.

 

Noch sprack Joost met eenen afkeer

 

Van die Prelaten en Staten

 

Ick gheloof aen Christum den Heer

 

^* Die hem voor my heeft dooden laten

+ Fol. 121 v^o.

1) N^o. 14 van den Ausbundt: ‘Die beste freud ausz Gottes Wort’, met het opschrift: Ein ander Lied von einem der wird Jost genandt, zu Cortrick verbrandt An. 1553. Geht in Jörg Wagners Thon.

2) ‘Hervorkehren’; voor den dag, op den voorgrond brengen.

3) ‘Of gij wist heel goed hoe enz.’

4) Toestand.

* Esa.53.a.8.

[p. 236]

 

Niemant en isser onder v ⁺

 

Tsy Paep, Prochelpaep ¹⁾, Deken nv ^†

 

^† Die zijn leuen soude deruen

 

Ende voor my willen steruen.

 

Ronse.

 

Wie leert dat? (daer van bescheyt doet) // ⁺

 

Joos.

 

Christus, en seyt: ^† Een goet Herder

 

Laet tleuen voor zijn schapen soet

 

Maer ghy verstoot my al verder

 

Verdoemende, blijf ick hier by

 

Daeromme ist wonder, sprack hy

 

Dat ghy lieden sult ghehenghen

 

My aldus ter doot te brenghen.

 

Na dien ick ben in een propoost

 

Waerom men my sal verdoemen

 

So laet my gaen West ofte Oost

 

Om tot een beter te comen

 

Ronse.

 

Van v willen wy scheen geris ²⁾

 

Joos.

 

Jae my ouergeuende gewis

 

Stracx voort in des Rechters handen

 

Om vast te houden in banden.

 

Polet.

 

^* Paulus wel ouergaf Satan ³⁾

 

Joos.

 

Also doet ghy my oock mede

 

Gheeft mij niet in sRechters hant dan

 

Paulus doch so niet en dede

 

Christus dat niet leert, ^† maer beual

 

Dat Euangely oueral

 

Te vercondigen op eerden

 

Voor cleyn en groot van weerden.

 

Hy geboot niet, die niet en wil

 

Gheloouen, int Cot te steecken

 

En te leggen in boeyen stil.

 

Al die Christo hoorden preecken

 

Hebben die selue ghelooft hem

 

Oft oock die Apostelsche stem? ⁴⁾

 

Doen wasser daer een die seyde

 

Neen daer op met corticheyde.

 

Joos.

 

Sijn sy dan al ter doot geleyt

 

Die niet geloofden haer woorden?

 

Ronse.

 

Neen, hebben sy weerom geseyt

+ Rom.5.a.6.

1) ‘Parochiepaap’, met euphonische l.

† 1.Pet.3.c.18.

† Joan.10.a.12.

+ Fol. 122 r^o.

† Joan.10.a.11.

2) Rasch scheden, scheiden.

* 1.Tim.1.c.20.

3) Paulus gaf wel sommigen over aan den satan.

† Mat.28.c.19. Act.10.e.42.

4) N.l.: en toch is hun, schoon niet geloovende, door de apostelen geen geweld aangedaan.

[p. 237]

 

Joos.

 

Deden syse niet vermoorden

 

Ende ghy voor Steehouders gaet

 

Hoe coemtet dan dat ghy bestaet

 

Ons lieden aldus te dooden

 

Al waren wy (als ghy segt) snooden. // ⁺

 

Polet.

 

En hebt ghy oock ghelesen niet

 

^‡ Hoe Helias heeft beuolen

 

Baals Priesters te doon met vliet

 

Joos.

 

Jae ick, en v onuerholen

 

Wt te roeyen, dat faelter noch

 

Want ghy dient meer Baals bedroch ¹⁾

 

Brast en suypt meer dan sy plegen ²⁾

 

Met Jesabel wel te degen.

 

Sy brachten Augustijn by int ent

 

Dies zijnde Jooskint tonvreden

 

Sprack: Die en is my niet bekent

 

En brengt van hem voort geen reden

 

Want ick en houd geen leering meer

 

Dan der Apostlen van den Heer

 

En der heyliger Propheten

 

(Voorseggende Gods secreten).

 

En die woorden onses Heylant

 

Ghebracht van des Hemels Throone

 

^* Wt den mont zijns Vaders playsant ³⁾

 

En heeftse bezegelt schoone

 

Met zijn preciose bloet dier

 

Daer voor begeer ick tgaen int vier

 

Sprack desen Helt stoutelijcken

 

Sonder eenige beswijcken.

 

En als duysent vijfhondert iaer

 

Drienvijftich wert geschreuen

 

Stont Joos aen een staeck openbaer

 

Daer hy gheeynt heeft zijn leuen

 

Hy heeft den strijt vroom wtgevoert

 

Als een stout Camper onberoert

 

Broeders wandelt so met lusten

 

Dat ghy met Gods vrient muecht rusten.

finis. //

+ Fol. 122 v^o.

‡ 3.Re.18.e.40.

1) De uitgaaf van 1570 heeft ‘Baal tbedroch’; zoo ook de daarop volgende; eerst die van 1590 en de latere uitgaven hebben den tekst verbeterd zooals ik dien hierboven opneem.

2) Imperfectum: plachten.

* Joan.7.b.16. 12.g.49. 14.a.10.

3) ‘Playsant’, liefelijk, verheugend, zal wel bij ‘mont’ behooren. Of bij ‘die woorden’?