Het Offer des Heeren

[p. 187]

§ ⁺Dit is eenen Brief van Peter van Weruick, de welcke hy geschreuen heeft in der geuanckenisse te Gent, ende heeft al daer om tghetuygenisse Jesu zijn leuen gelaten. Anno. 1552 ¹⁾.

DIe oueruloedige genade ende vrede van Godt den Vader, ende den Heere Jesu Christo sy met v.

§ Ghenade ende vrede sy met v van Godt onsen Vader, ende onsen Heere Jesu Christo, die een Vader der ^† bermherticheyt is, ende een Godt van allen troost, die ons vertroost in al onsen druck, op dat wy oock troosten moeghen die ghene die in alderley druck zijn, metten troost daer wy van Godt mede ghetroost worden, want ghelijck als dat lijden Christi ouer ons coemt, also coemt ons veel troost door Christum, ^‡ want onsen druck de welcke tijttelijck ende licht is, brengt ons een eewighe ende ouer maetwichtighe Heerlijckheydt, ons die niet en sien op het ghene dat sienlijck is, maer op het ghene dat onsienlijck is, want het ghene dat sienlijck is, dat is verghanckelijck, maer het ghene dat onsienlijck is, dat is eewich, Ende wy weten, ist dat onse ^† aertsche huys deser Wooninghe ghebroocken wordt, dat wy een timmeringhe hebben van Godt, een Huys niet met handen ghemaeckt, maer dat eewich is inden Hemel, // ⁺ ende daer nae ^† haecken wy, nae onse huysinghe die vanden Hemel is, ende wy verlanghen, dat wy daer

+ Fol. 90 v^o.

1) Van het Groote Offerboek van 1615 af heet hij, ook bij Van Braght, Peter van Olmen of van Werwik. In het gentsche Sententieboek ontbreken de bladen, waarop de jaren 1540-1554 voorkomen: wij weten dan ook van Peter niets naders, ook niet de wijze, waarop hij geëxecuteerd is. Het lied ‘Van vrage en antwoordt’ in het liedboek van het Offer des Heeren, fol. 44 r^o, is volgens de daarbij staande aanteekening, ‘soalst schijnt’, door hem ‘ghemaeckt’. Dit lied komt reeds in de Veelderhande Liedekens van 1559 voor: zie Wieder.

† Ephe.1.a.2. Phile.1.a.3. 2.Cor.1.a.3.

‡ 2.Co.4.b.17.

† 2.Cor.5.a.1.

+ Fol. 91 r^o.

† Rom.8.b.22.

[p. 188]

mede ghecleedt souden worden, ist nochtans dat wy ^† ghecleedt ende niet naeckt gheuonden en worden, want terwijlen dat wy in deser Wooninghe zijn, soo ^* suchten wy ende zijn beswaert, want wy wilden lieuer ghecleedt ende niet ontcleedt worden, op dattet sterffelijcke verslonden worde vanden leuen, maer die ons daer toe bereyt, dat is God, die ons den onderpandt des Gheests ghegheuen heeft. Alsoo zijn wy altijts ghetroost, ende weten, dat alsoo langhe als wy thuys zijn inden Lichaem, soo ghaen wy Pelgrimagie int afwesen vanden Heere, want wy wandelen int Ghelooue, ende wy en sien hem niet, maer wy zijn getroost, ende hebben veel meer lust wt den Lichaem te wesen, ende daer tHuys te zijn by den Heere.

Ick vermaene v lieden, lieue Broederen ende Susteren, door die bermherticheydt Godts, dat ghy met ^† malcanderen neerstelijck versaemen ¹⁾ wilt, om malcanderen ghoet onderscheydt ²⁾ te gheuen, van die eewighe Waerheydt ons Salichmaeckers, terwijlen dat ghy den tijt hebt, want wy en hebben hier gheen ^* blijuende Stadt, maar wy verwachten eene, ende dat door Lijdtsaemheyt, Hierom lieue Broeders ende Susters, neemt des Heeren woordt wel ter herten, ende verstaet wel wat de Heere seyt, op dat ghy vromelijck staende muecht blijuen, als ghy beproeft werdt, want ick segghe v lieue Broeders, datter vromelijck ghestreden moet zijn, al veel strangher dan ick meynde: Want sy comen ons aen met soo listighe vraghen ende met // ⁺ soete woorden, op dat sy ons in eenighe woorden begrijpen mochten, ende also afuallich te maecken. Daerom lieue broeders geeft malcanderen goet onderscheyt, welcke den wech des Heeren, ende den wech des Duyuels is, ende welcke den oprechten ^† dienst Gods ende den dienst des Duyuels ende der Afgoden is, ende welcke de kinderen des Heeren ende de kinderen des Duyuels zijn, want de kinderen des Heeren en zijn van deser ^* Werelt niet, daerom haetse de Werelt, sy lijden alle veruolginghe, sy werden gheleyt ghelijck ^† slachschapen ter doot, ende van alle menschen ghehaet, ^* sy moeten alle mans roof zijn. ^‡ Sy en hebben nieuwers gheen seecker stede, sy zijn allen volck ter werelt, ende alle mans wechworpsel, ^† sij weenen ende huylen, ende die Werelt verblijdt haer, sy worden ^* versmaet om dat sy op den leuenden Godt hopen, ^‡ Hier by bekent men welcke de kinderen des Heeren, ende de kinderen des Duyuels zijn, ^* Wie recht doet die is gherechtich, ghelijck hy gherechtich is, wie sonde doet is wt den Duyuel. ^* Och lieue kinderkens, hierom en be-

† Apo.16.b.15.

* 2.Cor.5.a.4.

† Hebr.10.c.24.

1) Samenkomen.

2) Nauwkeurige kennis, opheldering.

* Hebr.13.b.14.

+ Fol. 91 v^o.

† Jaco.1.c.27.

* Joa.17.c.16.

† Psa.44.c.23. Rom.7.d.36.

* Esa.59.b.15.

‡ 1.Cor.4.b.11.

† Joa.16.b.20.

* 1.Ti.4.b.10.

‡ 1.Joa.3.b.10.

* 1.Joa.3.a.7.

* 1.Joa.2.b.15.

[p. 189]

mindt de Werelt niet, noch oock wat daer inde Werelt is, want ist dat yemandt de Wereldt lief heeft, in hem en is de Liefde des Vaders niet, want al wat inde Wereldt is, te weten de lust des vleyschs, ende lust der ooghen, ende hoomoet des leuens, en is niet van den Vader, maer vander Werelt, ende die werelt verghaet met haren lusten, maer die den wille Gods doet die blijft inder eewicheydt. Mijn Alderliefste, weet dat ick eenen grooten strijdt ghestreden hebbe teghen die ^* Regenten der duysternissen, ende die valsche Propheten, want // ⁺ sy seyden datmen wel hooren ende gheleert mach zijn van haar, al ist dat sij niet en leuen nae de ghebooden des Heeren. Doen vraechde ick aldus: Die in de geboden des Heeren niet en wandelt, is die niet vreemt van den Heere? Sy seyden: Jae. Doen seyde ick, dat Christus seyt, ^* Mijn schapen hooren mijn stemme, ende sy volghen my na, maer der vreemder stemme en hooren sy niet, maer sy vlien van hem, alsoo, waert dat ick de vreemde hoorde, soo en waer ick van Christus schapen niet, want Christus schapen en hooren de vreemde niet. Antw. Sy preecken ymmers de Waerheyt, het woort en is daerom niet te minder. Doen seyde ic: Joannes seyt, ^* Die daer seyt dat hi God kent, ende en hout zijn gheboden niet, dat is een logenaer, ende in hem en is geen waerheyt. Is dan in hem gheen waerheyt, hoe can hy de waerheyt ghepreken ¹⁾? So moet Joannes lieghen. Christus seyt: ^* Eenen quaden boom en mach gheen goede vruchten voortbrenghen, Ten anderen seyt hy: ^† Hoe cont ghy goet gespreecken, aengesien dat ghy quaet zijt? Solueert dese vrage, so sal ick oock gheloouen, Ick segghe v: Al waert dat hij een Testament naem, ende dat hy datte in uwer Kercken gheheel wt lase, ghelijc die Apostolen gheschreuen hebben, soo wil ick haer betoghen dat sy lieghen, Ende laet de selue woorden een mensche spreecken, die in de weghen des Heeren wandelt, die sal de Waerheyt segghen, Ende oft yemandt van uwen volcke dese woorden in uwen Tempel preeckte, ouer dronckaerts, ouerspeelders,

* Eph.6.b.12.

+ Fol. 92 r^o.

* Joa.10.a.4.

* 1.Joa.2.a.4.

1) Vlaamsch, voor preeken; evenals ‘ghedancken’, ‘ghelesen’, enz. in de brieven van Jer. Seghersz., zie aanteekening 1 op fol. 72 v^o. - Peter gaat hier uit van de zienswijze, die onder de oudste Doopsgezinden algemeen was: wie in de wegen des Heeren wandelt, die zegt de waarheid; in de rechtschapenheid van een Christen, in den onberispelijken wandel van een prediker, dáárin ligt mede de waarborg, dat hunne woorden het onvervalschte Evangelie behelzen. Neem slechts - betoogt Peter verder, meer goedmeenend en vernuftig dan afdoende - de proef met eenige uitspraken der Schrift. Even waarachtig en juist als die zijn, wanneer godvruchtigen ze aan godvruchtigen verkondigen, even onwaar worden zij als iemand met een boos hart ze op de lippen neemt; al leest de priester het heele Nieuwe Testament voor, hij spreekt ook met de woorden daarvan logentaal.

* Mat.7.b.19.

† Mt.12.d.34.

[p. 190]

ouer dieuen, moorders, ghierighe, achterclappers quaetspreckers, &c., ende seyde: ^* Ghy zijt dat wtuercoren volck, dat Conincklijck prie// ⁺sterschap, dat Heylich volck, dat volck des eyghendoms, op dat ghy vercondigen sout die duechden des gheens die v gheroepen heeft vander duysternisse tot zijnen onuerghanckelijcken Lichte, ghy die in voortijden geen volck en waert, maer nv Gods volck zijt, ende zijt gheweest ouer de welcke dat hem Godt niet en ontfermde, maer nv heeft hy uwer ontfermt, Oft hy dese woorden sprake ouer dat boose volck, soude hij niet lieghen? Maer waert datse een Godureesende ouer dat Godvreesende volc spraecke, die soude de Waerheyt segghen. Ten anderen of ghy preeckte. Wy zijn als ^* slachtschapen ter doot gheleydt om uwent wille, waer dat oock niet ghelooghen van v: Maer een Godureesende soude de waerheydt segghen.

Alsoo hadden wy veel woorden, maer ten vorderde al niet. Doen vraechde ick, of de Kinderen des Heeren niet al ^† Gheestelijck en moesten zijn. Hy seyde: Jae sy. Doen vraechde ick, waerom sy dan Gheestelijc hieten, ende dander Wereltlijck, daer sy alle Gheestelijck moeten zijn. Dat en wisten sy niet te betooghen. Doen seyde ick: ^* Christus en bidt niet voor die Werelt, maer voor haer die van der Werelt niet en zijn, zijt ghy dan Gheestelijck hoe coemt dat ghy niet alle van eenen sin en zijt ¹⁾, want deen en mach niet dan int grauwe ghaen, ende gheen ghelt handelen, ende zijn schoen moeten bouen een gat hebben, dander moeten alle int swarte ghaen, ende dander alle in het bonte, de ander en moeghen niet eten dat si coocken, ende sy en moeghen Vader of Moeder niet spreecken als syse sien, ende als sy haer niet en sien, soo spreecken sy haer. Ick seyde: Dit zijn alle diuersche sec// ⁺ten, ende alle ^† plantinghen van menschen, ende niet van Godt, daerom salt al wtgeroeyt worden. Hier op en wisten sy niet veel te segghen. Doen seyde ick. V lieder leere is de leere des Duyuels, want het is al tegens de waerheyt datter geschiet ende onderhouden wort, alsoo Paulus seyt, dat in de ^‡ laetste tijden sommighe vanden ghelooue afuallen sullen, ende aenhangen den dwalenden gheesten, ende die leeringe der Duyuelen, die verbieden te trou-

* 1.Pet.2.a.9.

+ Fol. 92 v^o.

* Rom.8.d.39.

† Rom.8.a.5.

* Joan.17.b.9.

1) D.i.: hoe komt het, dat in de verschillende monnikorden zulke verschillende regelen heerschen? - Met hen, bij wie ‘de schoen boven een gat moet hebben’, zal wel eene der barrevoeter-orden zijn bedoeld, zeker Karmelieten: men zou anders bij hen, ‘die in 't grauw gaan’, eer aan Franciscanen denken. Bedienden zij zich misschien in het noorden om het gure klimaat van een schoeisel, dat, anders dan de gewone sandalen, ook een deel van den voet van boven bedekte?

+ Fol. 93 v^o.

† Mat.15.d.13.

‡ 1.Tim.4.a.1.

[p. 191]

wen, ende te nutten de spijse die Godt geschapen heeft. Nv sie ick, dat ghy dit leerende zijt, want ghy verbiet te trouwen, ende de spijse te nutten. Doen was ick wech doen gaen ¹⁾.

§ Ende binnen een wijle seer onlanghe daer nae, soo quam den Deecken van Ronse ²⁾ met noch eenen Pape, ende die oueruielen my seer stranghelijck met loose vragen, maer de Heere bewaerde my, dat ick niet verraden en wert ³⁾. Hy vraechde my, oft ick niet en gheloofde dattet Broot dat Christus zijnen Apostolen ghaf, het Lichaem Christi was, als hy seyde: ^† Neemt, eet, dat is mijn lichaem dat voor v ghebroken wort. Ick seyde: Dat Broot en was niet dat Lichaem dwelcke voor ons ghebroocken was, het was tot eender ghedenckenisse. Doen seyde hy. Het Broot verandert in zijn Lichaem. Maer ick seyde dattet tot eender gedenckteken was, ende niet het Lichaem selue. Doen vraechden sy my vant Doopsel, of die kinderen niet en moesten ghedoopt zijn. Ick seyde. Daer en staet van gheen kinderdoop, ^* maer van eenen Doop des geloofs. Doen seyden sy? Siet wy sullen betooghen, dat die kinderen moeten gedoopt zijn, Joan. 3 ⁺. Seyt Christus daer niet: Het en sy dat yemant van nieus gebo// ⁺ren wort wten water ende den Gheest, hy en sal dat Rijcke Godts niet besitten? Doen seyde ick: Dat en is tot gheenen kinderen gesproken, maer totten hoorenden. Maer sy seyden: Het is. Ende daer mede wilden sy den kinderdoop beweeren ende oprechten. Also hadden wy veel woorden, maer wi en veraccordeerden nieuwers in.

Hierom vermane ic v lieue broederen ende susteren, dat ghy malcanderen van alle saken goet onderscheyt wilt geuen, te weten, vant Auontmael, vant Doopsel, ende van het ^‡ Menschwerden ⁴⁾ Christi, ende van de geestelijcke kinders, ende van de kinders der werelt, Ende wandelt wijsselijc in de vreese des Heeren, ende en ^† vreest gheen menschen, al tieren sy haer leelijck. Ic vermane v ooc lieue broeders ende susters, door die liefde ons Heeren, dat ghy alle te samen den Heere voor ^* my wilt bidden, op dat ic vromelijck staende mach blijuen, als ic beproeft werde. Voort bidde ic, dat ghy mijn beminde moeder neerstelijc wilt onderwijsen van alle saken, ende mijn broeder oock, ende mijn wijf, op auontuer, oft sy haer bekeeren mochte. De Heere veruulle v

1) Zoo in alle uitgaven. Het Groote Offerboek van 1615 heeft voor het eerst: ‘Doen was ik geheeten wech te gaan’, 'tgeen in de volgende Offerboeken, ook door Van Braght, is overgenomen.

2) Zie de aanteekening op fol. 111 v^o.

3) Op eene dwaling of een onverstandig woord betrapt?

† Mt.26.b.25. Luc.22.b.19.

* Mar.16.b.16.

+ Joan.3.a.5.

+ Fol. 93 v^o.

‡ Luce.1.c.27.

4) Hier wordt voor het eerst de menschwordingleer genoemd, die bij bijna al de volgende martelaars voorkomt. Zie Inleiding bl. 36.

† Mat.10.d.28.

* Coll.4.a.2.

[p. 192]

met zijnen gheest, Amen. Gheschreuen met ancxt vanden volcke, dat daer altoos was. Die oueruloedighe genade ende vrede van God den Vader ende den Heere Jesu Christo sy met v, Amen.

Eccl. 15. a. 1.

§ Die Godt vreest sal goet doen. //

Groot zijn des Heeren crachten
Inden Hemel, en op Aerdt
^* Alle die op hem wachten
Mogen wel staen onueruaert
Voor die Duyuelsche nacy
^† Die comen in Engels schijn
^‡ Der Slangen generacy
Die wt spouwen haer fenijn.

Seer listich sy aengingen

Peter van Weruick, te Gent
Om tot afual te bringhen
Maer hy bleef vroom totten ent
^* En heeft Gods naem beleden
Vrymoedich, int openbaer
Die Sophisten met reden
^† Heeft hy verwonnen aldaer.

Hy doet lieflijck waerschouwen

Den Broeders ende Susters al
^‡ Om neerstich tonderhouwen
Vergadering in dit dal ²⁾
En om geuen eendrachtich
Malcander onderscheyt ³⁾ goet
Van die Waerheyt seer crachtich

* Psa.91.a.1.

† 2.Cor.11.b.15.

‡ Mat.3.a.7. 23.d.32.

* Mat.10.d.32. Luc.12.a.8.

† Act.6.b.10.

‡ Heb.10.c.25.

2) D.i.: de onderlinge samenkomsten in dit aardsche dal.

3) Zie fol. 91 r^o, aant. 1.

[p. 193]

 

Onses Salichmakers soet.

 

^* Laet twoort int hert beclijuen

 

Dat Godt spreeckt, en wel verstaet

 

Op dat ghy vroom muecht blijuen

 

Als de beproeuinge aengaet

 

Vroomlijcken en moetmen strijden

 

Jae al veel stranger certeyn

 

Dan ick meynde in voortijden

 

Dit segge ick v al gemeyn.

 

Lieue Broeders, wilt geuen

 

Malcander goet onderscheyt //

 

⁺En besiet hier beneuen

 

Hoe de wech des Heeren leyt

 

En des Duyuels, wilt mercken

 

Welck doprecht dienst vanden Heer

 

En dienst van dAfgods kercken

 

Sy na der Duyuelen Leer.

 

Voortaen om tonderscheyden

 

Op des Heeren kinders siet

 

En des Duyuels van beyden

 

^† Want van de werlt en zijn niet

 

De kinderen des Heeren

 

Daerom worden sy benijt

 

En veruolcht met verseeren ¹⁾

 

Van de verkeerde werlt wijt.

 

^‡ Sy worden als slachschapen

 

Ter dootwaert henen ghebracht

 

^* Alle menschen haer rapen ²⁾

 

Als een roof zijnde gheacht

 

^† Hebben gheen seecker schuylen

 

Sijn versmaet van alle man

 

^‡ Sy weenen ende huylen

 

En de Werlt coemt blijschap an.

 

Dit Lietken is ten besten

 

Verhaelt wt Peters vermaen

 

Die om Gods woort ten lesten

 

Vroom aen een pael heeft ghestaen

 

Int Jaer van vijfthienhondert

 

Daer toe tweenvijftich meer

 

Hy was hier af ghesondert

* Mat.7.c.24.

+ Fol. 94 v^o.

† Joan.17.b.14.

1) Bedroeven, smart aandoen.

‡ Psa.44.c.23. Rom.8.d.36.

* Esa.59.b.15.

2) Alle menschen sleepen met geweld hen mede.

† 1.Cor.4.b.11.

‡ Joan.16.b.20.

[p. 194]

 

Om doprechte Christen Leer.

 

Broeders ^* schout Ypocrijten

 

Die altijt hebben gemist ¹⁾

 

Sy haren tijt verslijten

 

Met leering des Antichrist

 

Wilt doch van sulcken keeren

 

V salicheyt leyter aen

 

Maer blijft by twoort des Heeren

 

So sult ghy wel blijuen staen. //

* Mat.7.b.15.

1) Schuwt de geveinsden, die altijd van het rechte pad zijn afgedwaald; of: die altijd zich met vergeefschen arbeid hebben opgehouden.

+ Fol. 94 r^o.

1) Ontbreekt in den Ausbundt.