Het Offer des Heeren

[p. 126]

§ ^{+ *}Dit is eenen Brief van Jeronimus Segersz, geschreuen in der geuanckenis tot Antwerpen, aen zijn Huysurou ghenaemt Lijsken, die oock aldaer gheuanghen lach, Anno 1551 ¹⁾.

Vreest God alle tijt.

§ In Keysers Stoel lach ick geslooten ende bewaert, Om het getuygenisse Jesu Christi was ick seer beswaert, ende gheslooten tusschen mueren. Ende die duer is sterc, maer het is des Heeren werc, daeromme hy my ooc sterckt.

GHenade ende vrede, ende vruecht, blijschap ende troost ⁺, ende ^† een vast Ghelooue ende ghoet betrouwen, met een ^‡ bernende liefde tot Godt, wunsche ick v, mijn alderliefste Huysurouwe Lijs-

+ Fol. 48 v^o.

* [n^o. 1.]

1) Jeronimus Segersz., ‘ketelaar’ of koperslager, is 1 September 1551 levend verbrand. De terechtstelling van zijne vrouw Lysken (Elisabeth) Dirks werd uitgesteld tot na afloop van hare bevalling. Zij is eerst 19 Februari van 't volgende jaar ‘al levende in eenen sack gesteken ende verdroncken’, Antwerpsch Archieverblad, VIII, bl. 416. Zij heet daar Lysbeth Aertssen; waarschijnlijk voluit: Lysbeth, dochter van Dirk Aertsz. Eenige brieven van haar aan haren man staan tusschen de zijne in; zij kon, zelve in den kerker liggende, hem niet bezoeken; 'tgeen anders bij het toenmalige gevangeniswezen in den regel aan betrekkingen en vrienden van de gevangenen vrijstond. Zie over Lysken het uitvoerig bericht, uit het Groote Offerboek van 1615, I, 139-141 door Van Braght, bl. 127 vg. en bl. 107 overgenomen; en over Seghersz. het artikel van Ds. P.H. Veen in de Doopsgezinde Bijdragen, 1864, bl. 82-102.

+ Jud.1.a.2. 1.Cor.1.a.3.

† Col.2.a.7.

‡ 1.Pe.4.b.8.

[p. 127]

ken Diercks, die ick voor Godt ende zijn heylighe Ghemeente ¹⁾ ghetrout hebbe, ende my also nae des Heeren beuel tot eender ^* huysurouwen ghenomen hebbe, Troost, blijschap ende vruecht moet by v, mijn lieue huysurou, vermeerderen ende vermenichfuldicht werden.

Ick bidde den Heere soo neerstich voor v, dat hy v wil vertroosten, ende af nemen dat v te swaer is. Ick wetet wel, mijn wt// ⁺vercooren schaep, dat ghy seer bedroeft zijt om mijnent wil, maer stelt doch alle droefheyt bezijden, ende siet op den ^* Hertoch ons gheloofs, ende op den voleynder Jesum, ende laet ons voortaen in alle gherechticheyt ende heylicheyt wandelen, als kinderen des vredes, ende laet ons ^† den tijt der genaden doch wel waer nemen, ende dencken wat een grooten ghenade de Heere aen ons bewesen heeft. Och mijn lieue huysurou, ghedenct doch wat een ^† ghetrouwen Godt dat wy dienen, hy en sal ons niet beschaemt laten, ghedenct hoe trou dat hy de kinderen van ^* Israel met een wtgestrecte handt van den diensthuyse Pharaonis ende wt Egypten geleyt heeft, door dat roode meyr, ende gedenckt hoe sy haer moesten bereyden, eer sy wt mochten trecken, ende hoe dat sy dat ^† Paeschlam aten met ongesuert broot, staende moesten sy dat Paeschlam eten, ende dat ongesuert broot dat sy hadden, dat schorten sy in haer cleederen, ende beghonsten wt te trecken na der woestijnen, ende den Enghel des Heeren ginck voor haer, des daechs in een ^† Colomne der wolcken, ende des nachts in een Colomne des vyers, ende lichtese alsoo, ^* maer doen sy benaut waren van Pharao ende zijn Heyr, doen beghonst dat volck te murmureren teghen Moysen, want sy en hadden geen vast betrouwen op den Heere, dat hy haer wt soude leyden, maer de Heere seyde tot Moysen wat hy doen wilde, ende hoe dat hy zijn macht aen Pharao ende aen zijn heyr thoonen wilde, ende hy geboot Moysy, dat hy de roede soude nemen, ende slaen in der zee, ^‡ ende doen Moyses in de zee sloech, (soo verdroochde die zee, ende dat water deylde hem van malcanderen) ende het stelde hem als Mueren ter rechter ende ter slinc// ⁺ker zijden, so dat sy drooch door

1) Dus in eene godsdienstoefening, ten overstaan van zijne christelijk gemeente? Later geschiedde het zoo. Wij hooren van eene godsdienstoefening te Breda in een huis aan de Voorstraat, op 5 Augustus 1571 of 1572, des avonds te 9 of 10 uren: er waren omstreeks honderd personen ‘vergaderd om predicatie te houden en een paer te trouwen’. Het Groote Offerboek van 1615 heeft, II, bl. 296, dit bericht uit ‘eene particuliere memorie der ouden’. Van Braght nam 't over, bl. 604. In het vonnis van de amsterdamsche vierschaar over Anneke Hendriks, 10 November 1571 geveld en o.a. bij Van Braght, bl. 538 gedrukt, wordt zij beschuldigd van: ‘oock haer met haer tegenwoordigen man op de Mennoniste maniere latende trouwen by nacht in een Landhuys.’

* 1.Cor.7.a.2.

+ Fol. 49 r^o.

* Hebr.12.a.2.

† 2.Cor.6.a.2.

† 1.Cor.10.b.13.

* Exo.14.a.2. c.21.

† Exo.12.a.3.

† Exo.15.d.21.

* Exo.14.c.10.

‡ Exo.14.c.21.

+ Fol. 49 v^o.

[p. 128]

de Zee ginghen, ende Pharao volchde met zijn Heyr nae, ende hy verdranck met alle zijn Heeren ende volck, maer Israel quam daer sonder schade door, ende ^* sy loefden ende dancten Godt, dat hyse vanden Diensthuyse Pharaonis verlost hadde, maer sy en waren doen noch niet int Beloefde Lant, sy quamen in die grouwelijcke ^† Woestijne, ende daer en was geen broot, het broot dat sy wt Egypten brochten, dat en was niet vele, het was dat ^‡ onghesuert deech, dat sy in hare cleederen schorten, doen sy wt Egypten toghen. Doen wasser benautheyt om dat sy niet te eten en hadden, maer de Heere spijsdese met dat ^* Hemels broot.

Alsoo oock mijn alderliefste Huysvrou, wy en hebbent oock niet al gewonnen, als wy de Waerheyt bekent hebben, ende ons al vander werelt afghescheyden hebben, ende alle wellusten ende begeerten versaeckt hebben, maer wy moeten oock strijden tegens de Vianden, dat is, wy moeten hier in dese werelt ^† strijden tegens Keyseren ende Geweldighen ende Princen deser werelt. Wy moeten in dese Werelt lijden: Want Paulus heuet gheseyt, ^‡ dat alle die Godtsalich willen leuen in Christo Jesu, moeten veruolginghe lijden: Wy moeten de Werelt, Sonde, Doot, Duyuel, ende al verwinnen, niet met wterlijcke Sweerden ofte Spiessen, maer met dat ^‡ Sweert des Gheests, dwelck is Gods Woort, ende metten Schilt des Gheloofs, waer mede wy alle scherpe Pijlen, die als vier zijn, af mogen schutten ende den Helm der salicheyt op ons hooft, aengedaen met dat Pantsier der gerechticheyt, ende om onse voeten gheschoeyt tot bereydinghe des Euangeliums. Als wy also // ⁺ met dese wapenen versterckt zijn, so sullen wy wel met Israel door de Woestijne raken, ende alle onse Vianden verwinnen ende wederstaen, sy moeten tot schanden worden, die teghen de ^* Waerheyt strijden. Als nv de kinderen van Israel wt de Woestijne waren, wt de grouwelijcke ende veruaerlijcke Woestijne, daer de Slanghen vier spoghen, ^† ende veertich Jaer lanck door ghewandelt hadden, ende waren door soo menich perijckel ghecomen, ende ^‡ hadden soo veel steden ende Landen aen dese zijde der Jordanen in genomen, doen hadden sy dat beloefde Lant noch niet in, want sy en waren noch niet ouer de Jordane, maer de Heere ^* thoonde Mosi dat Beloefde Lant van verre. Och mijn lieue Huysvrouwe, ic hebbe dat beloefde Lant oock al van verre ghesien, ick hope haest in de schoone Stadt te comen, daer Joannes af schrijft, ^† die seer verciert is, haar Fondamenten zijn twelf costelijcke steenen, ende haer Mueren ende straten van louter ende claer gout, ende de stadt heeft twelf poorten, elcke poorte van eender peerlen, ende daer en is geenen nacht, want de Heere hare Godt verlichtse. Ende de Heere seyde tot Mosen, dat hy dat volc niet int beloefde

* Exo.15.a.1.

† Exo.15.c.22.

‡ Exo.12.d.34.

* Exo.16.b.16. Psa.78.b.24.

† Eph.6.b.12.

‡ 2.Ti.3.b.12.

‡ Eph.6.b.17.

+ Fol. 50 r^o.

* 2.Tim.3.a.8.

† Deut.8.a.2. Nehe.9.c.21.

‡ Nu.21.a.1. Deut.2.f.33.

* Deu.34.a.1.

† Apo.21.b.12.

[p. 129]

Lant en soude leyden, maer ^‡ Josua brochtse daer in, ende de Heere ^* leydese droochs voets door de Jordane, ende geboot haer, dat sy zijn geboden ende rechten souden houden, so soude hy alle hare vianden voor hare voeten wt stooten, ende als sy zijn gheboden ende rechten ouertraden, ^† so gaf haer de Heere in haerder vianden handen, also dat sy geslagen worden van haren Vianden, doen sy nv ouer de Jordane waren, doen en hadden sy dat Lant van Beloften noch niet in, daer honich ende melck // ⁺ vloeyde, maer si moestent met louter geweld innemen, ende alle hare Vianden dooden, ende de steden met ^* vier verbranden, also moeten wy ooc het Beloefde Lant met ghewelt innemen ¹⁾: Want Christus seyt, ^† dat het rijcke der Hemelen ghewelt lijdt. Ick weet nv eerst wat dat strijden is, niemant en wetet beter, dan diet besocht ²⁾ heeft, sy comen soo listich aen, om ons te verleyden.

Wetet dat ick uwen Brief met mijn moeder ³⁾ ontfanghen hebbe, den welcken ick met tranen las. Ick bedanck v, dat ghy my soo hertelijcken daer mede troost, ende ick verblijde my, als ick hoorde, dat ghy soo wel te vreden zijt.

§ Wetet myn Wtuercoren beminde Huysvrouwe Lijsken, hoe dat ic voor den Marckgraue gheweest hebbe, ende hy hadde daer twee Preeckeren by hem, met twee Schepens, ende den Clerck vanden bloede, ende hy vraechde my, oft ick my noch niet beter bedacht en hadde, segghende dat hy die twee goede mannen oft heeren, daer toe verwillicht ⁴⁾ hadde, waert dat ick my wilde bekeeren, dat sy mijn Siele winnen mochten. Ick seyde dat ic mijn gelooue niet verlaten en wilde, want het is de waerheyt. Doen vraechden sy my, wat mijn ghelooue waer. Ic seyde tegen de Monicken: Vraechtet den Marckgraue, dien hebbe ick mijn ghelooue beleden, vraechtet hem. Sy quelden my seer. Ick en wilde haer niet met allen segghen. Sy vraechden, waer van dat ick wiste dattet de waerheyt was, oft God mondelinghe met my gesproken hadde. Als sy anders niet van my crijgen en conden, soo worde mijn Belijdinghe ghelesen, Hoe dat ick niet en hielt van het Sacrament. Ic seyde: Neen dan eenen broot God. // ⁺ Ende de Papen waren gram, dat ick haren Godt soo verachte. Sy wouden al met my spreken. Ick seyde: Ic en wil v niet ^* hooren, noch oock met v spreken, maer laet mijnen Broeder hier comen by my, so wil ic wel met v spreken, ende onse gelooue belijden. Doen vraechden

‡ Josue.1.a.2.

* Jos.3.d.14.

† Josu.7.a.4. Judic.2.b.11.

+ Fol. 50 v^o.

* Josu.6.c.21.

1) Niet in den zin der Munsterschen bedoeld; maar, zooals reeds uit de aanhaling juist van dat bijbelwoord blijkt, van den geestelijken strijd, noodig om Gods koninkrijk te veroveren.

† Mat.11.v.12.

2) Ondervonden.

3) Die hem dus in zijne gevangenis had bezocht.

4) Toegestaan.

+ Fol. 51 r^o.

* Mat.7.b.15.

[p. 130]

sy my, oft ick niet sterck genoech in mijn gelooue en was, dat ick my op mijnen Broeder beriep. Ick seyde: Ja, mijn gelooue is sterck ghenoech, maer om dat ghy onse woorden niet verdraeyen en sout. Doen seyden sy: Wy en sullen uwe woorden niet verdraeyen. Ick seyde: Ick kenne v al wel, ende weet uwe schalckheyt wel. Ende de Marckgraue seyde: Het sal v gheschieden. Ende ic meynde, dat hy seyde, dat hy eenen Bibel mede soude brenghen. De Papen seyden: Als de kinderkens ghedoopt waren, dan hadden sy gelooue. Ende ick loech daer mede, ende seyde, waerom dat sy dan niet in Turckien en toghen om de Turcken te doopen, ist datmen dan geloouich wort, so ghy segt, so souden sy oock geloouich worden. Sy seyden: Al waert datmen de Turcken doopte, het souden euen wel Turcken blijuen. Ende sy quelden my seer, dat ic af soude wijcken, ende een goet kint der Roomscher Kercken zijn. Ende de Marckgraue met de Schepens waren so met onrechtueerdige bermherticheyt tot mywaerts beuanghen, dat sy seyden: Oftmen v het leuen liete, ende dat ghi v bekeerde, ende een goet kint der Roomscher Kercken worde, Ic soude goede hope tot v hebben, want ghy zijt hier ionck ende onnooselijck toe ghebrocht, ghelijck ick wel weet van wien, (hy haddet op Gielis van Aken) ende ooc om dat ghy van so goede Ouders zijt, ende v moeder die sterf haest van rouwe. Ick seyde: Al stont de // ⁺ duere open, ende dat ghy seyt: Gaet, ende en segt maer: Het is my leedt. Ic en soude niet gaen, want ick weet wel, dat ick de Waerheyt hebbe. Doen seyde de Marckgraef: Ic sal v leuende branden, wilt ghy niet hooren. Doen loech ick daerom, ende seyde: ^* Al wat ghi my mijns geloofs haluen doet, dat wil ic geerne lijden. Ende hy seyde: Sijn wijf is de meeste Kettersse die in de Stadt is.

Ick en can den Heere niet te vollen dancken van alle de groote stercheyt ende cracht die hy my geeft in deser noot. Ick beuinde met der tijt wel, dat de Heere met ons is, want hy ^† helpt ons so trouwelijc wt alder noot, hy is sulcken getrouwen Hooftman, hy gheeft zijn knechten alsulcken moet, ^‡ hij stercktse dat sy niet en vreesen, sy en vreesen noch en beuen niet, door de groote liefde, die si tot haren Hemelschen Vader hebben, want Paulus seyt: ^* Wie sal ons scheyden van de liefde Godts? druck? oft angst? oft veruolginge? oft honger? oft naectheyt? oft perijckel? oft sweert? Als daer gheschreuen staet: ^† Om uwent wille worden wy ghedoot den gantschen dach, Wy zijn gerekent als Slachschapen, die ter doot ghebrocht worden, Maer door desen verwinnen wy verre ¹⁾,

+ Fol. 51 v^o.

* 2.Ma.6.c.27.

† Psa.91.b.15.

‡ Job.5.c.21.

* Rom.8.d.36.

† Psa.44.c.23. 2.Cor.4.b.11.

1) Uitgaaf van 1562: veer.

[p. 131]

om zijnent wille, die ons liefghehadt heeft, want ick ben seecker, dat noch doot, noch leuen, noch Enghel, noch Vorstendom, noch heerschappie, noch ghewelt, noch teghenwoordighe, noch dat toecomende, noch hoocheyt, noch diepte, noch oock gheen ander Creature, ons scheyden en mach, van de liefde die in Christo Jesu onsen Heere is.

Daerom mijn alderliefste Huysvrouwe Lijsken, ^* schicht v na den tijt, ende weest doch verduldich inden druck, ende ^† gestadich int // ⁺ ghebedt, ende siet doch altijt op de schoone beloften, die ons ouer al beloeft zijn, ist dat wy tot den ^‡ eynde volstandich blijuen. Ende laet ons den Schat doch wel bewaren, want wy hebben alsulcken ^* schat in aerden vaten, ende den seluen schat en connen wy niet verbergen, hy breect ouer al wt, hy is veel te costelijck om te verberghen, wy zijn soo blijde met desen schat, welcke schat is onse ghelooue, hope ende liefde, ende die en sullen ons niet ^† ledich laten, al setten sy ons alleen in een doncker gat van malcanderen verscheyden, den schat is van sulcker aert, hy en wil niet verborgen wesen, de eene roept den anderen aen, ende stort so zijnen schat wt, op dat hy ghesien mocht worden, wy zijn so wel ghemoet, de Heere hebbe eewich lof ende danck, wy roepen, wy singhen, met malcanderen, wy bedrijuen alsulcken vruechde ^‡ om malcanderen te troosten, ende te stercken, de ^* Heere geeft alsulcken stercheyt ende cracht, dat wy hem niet te vollen dancken en connen van de groote genade, die hy aen ons bewijst. ^† Daeromme en worden wy niet moede, al ist dat onsen wtwendighen mensche vergaet, so wort nochtans den inwendigen mensche van dage te dage vernieut, want onsen druck die tijtelijck ende licht is, brengt een eewige ende ouer de mate ghewichtighe salicheyt, ons die niet en sien op dat sienlijck is, maer op het ghene dat onsienlijck is.

Aldus mijn lieue Huysvrouwe, en laet doch niet af den Heere uwen God wt ^* ganscher herten te dienen, ende zijne ^† voetstappen nae te volgen. Want wy weten, ist dat onse ^‡ aertsche huys deser wooninghe ghebroken wort, dat wy een timmeringhe hebben van God, een huys niet met handen ge// ⁺maeckt, maer dat eewich is inden Hemel. Daer na haecken wy, na onse huysinge die inden Hemel is, ende verlanghen daer na, om daer mede gecleet te worden, want wy willen lieuer gecleet zijn, dan ontcleet worden: Want also langhe als wi thuys zijn inden lichame, so gaen wy Pelgrimagie int af wesen vanden Heere.

Daeromme mijn lieue Huysvrouwe, siet doch neerstelijck toe, dat ghy den tijt uwer ^* Pelgrimagie met vreesen ende beuen voleyndet, niet met sulcken vreesen ende beuen dat wy de Werelt,

* Ro.12.b.11.

† 1.Tim.5.a.5.

+ Fol. 52 r^o.

‡ Mat.24.a.13.

* 2.Cor.4.a.7.

† 2.Petr.1.a.8.

‡ Mal.3.c.16.

* Ps.84.a.8.

† 2 Cor.4.b.16.

* Mar.12.c.30.

† 1.Pet.2.c.21.

‡ 2 Cor.5.a.1.

+ Fol. 52 v^o.

* 2 Pet.1.b.17.

[p. 132]

oft voor de Werelt souden vreesen oft beuen, om dat si so verwoet op ons zijn, maer wy sullen voor den ^† Heere vreesen ende beuen, also dat wij zijn geboden ende Rechten sullen houden, ende also den tijt onser Pelgrimagien inde vreese des Heeren voleynden, ende het eynde ons geloofs daer af brenghen, te weten, onser sielen salicheyt, soo sullen wy eewich met den ^† Heere ¹⁾ verblijden, ende dan sullen wy hem in de verrijsenisse der Dooden ghemoeten. Daeromme en wilt de Werelt niet vreesen, want de ^* hayren ws hoofts zijn al ghetelt, sy en hebben gheen macht, ten sy datse haer van ^† bouen gegeuen worde. Ende Christus seyt: Ende ^† vreest v niet voor die dat lichaem dooden, maer vreest hem, die de macht heeft, na dien dat hijt lichaem gedoot heeft, oock macht heeft, de Siele in der Hellen te werpen, daer ^* sal zijn weeninge der oogen ende knersinge der tanden ²⁾, ende ^† haren worm en sal niet steruen, ^‡ sy en sullen dach noch nacht rusten. De almachtige, eewighe, ende crachtighe God wil v also verstercken ende vertroosten met zijn ghebenedijde Woort, dat ghij doch ^* ghetrouwe muecht blijuen, tot den eynde toe, so sult ghy ooc onder den // ^{+ †} Altaer comen by alle lieue Gods kinderen, daer sullen alle ^† tranen van onse oogen gewasschen worden. Daer sal alle tribulatie een eynde hebben, ^* dan sal onse verworpen lichaem verclaert worden, ende den beelden zijnder claerheyt gelijc zijn. Dan sal onse ^† weenen in lacchen, ende trueren in blijschap verandert worden, dan sullen wy (die eenen cleynen tijt ^‡ veracht ende versmaet, iae veruolcht ende veriaecht worden, ende met grooter schande ende pijne ende versmaetheyt ter doot gebrocht zijn, om het ^† getuygenisse Jesu Christi) eewich triumpheren, ende metten Heere eewich leuen. Wi sullen met ^* witte cleederen gecleet worden, also Joannes in zijn Openbaringhe ghetuycht, van de sielen der geenre, ^† die gedoot waren om Gods woort, ende om het ghetuychenisse dat sy hadden, ende sy laghen onder den ^† Altaer, ende riepen met luyder stemmen, segghende: Heere, ghy die daer heylich ende warachtich zijt, hoe langhe en ordeelt ghy, ende en wreect ghy onse bloet niet, aen de ghene die opter Aerden woonen, ende haer wort ghegeuen een yegelijck een wit cleet, ende haer wort gheseyt, dat sy noch een weynich souden beyden,

† Mat.10.d.28.

† Esa.51.b.11.

1) ‘Ons’ ontbreekt hier in alle uitgaven.

* Mat.10.d.30.

† Joan.19.a.10.

† Mt.10.d.28.

* Luc.13.c.26.

2) Deze tekst wordt door Hans Keescooper, fol. 46 v^o, aangehaald in de vertaling: schreyinge der oogen ende crijselinge der tanden. Van Liesvelt en Mattheus Jacobs hebben: huylinge ende knersinge der tanden. Het Nieuwe Testament van Jan van Ghelen, 1528: ghescrey ende ghekners der tanden. Die lezing in de brieven is te vreemder, omdat wij juist bij een tekst als dezen geene wijziging van de woorden verwachten; of is daarin nog eene andere vertaling gevolgd?

† Esa.66.d.24.

‡ Apo.14.c.11.

* Apo.2.b.10.

+ Fol. 53 r^o.

† Apo.6.b.9.

† Apo.21.a.4.

* Phil.3.c.21.

† Joan.16.c.20.

‡ Heb.11.d.16.

† Apoc.1.a.9.

* Apoc.7.a.9.

† Apo.20.a.4.

† Apo.9.a.9.

[p. 133]

tot dat haer mede knechten ende haers broeders ghetal veruult ware, die oock noch gedoot souden zijn, ghelijck als sy. Och wat een heerlijck volck sullen wy zijn, als wy met die groote Schare, daer Esdras af schrijft ende Joannes in zijn Openbaringhe, ende seyt, ^* dat hy een groote Schare gesien heeft, die niemant en heeft connen tellen, wt allen Heydenen, Geslachten, Volcken ende Tongen, staende voor den Stoel, ende voor het Lam, ghecleet met witte cleederen, ende Palmtacken in haer handen, ende sy riepen met luyder stemmen, segghende: Salicheyt sy hem // ⁺ die op den Stoel ons Godts sit, ende den Lamme. Dit zijnse, die wt grooter tribulatien gecomen zijn, ende hebben haer cleederen ghewasschen, ende hebbense wit ghemaeckt door dat bloedt des Lams, daerom zijn sy voor den stoel Godts, ende dienen hem dach ende nacht in zijnen Tempel. Ende die op den stoel sit, sal ouer haer woonen, ende sy en sullen niet meer ^† hongeren noch dorsten, noch de Sonne en sal niet meer op haer vallen, noch gheenderley hitte, want het Lam midden inden Stoel salse regeren, ende hy salse totter Fonteynen des leuenden waters brenghen, ende God sal alle ^† tranen van haren oogen afwasschen. Ende Esdras ghetuycht van de selue Schare, ende seyt, dat sy ^* stonden midden op Sions Berch, ende waren ghecleet met witte cleederen, ende midden onder haer stont een, langer dan alle de andere, ende hy ghaf een yeghelijck van haer ^† Palmtacken in haer hant, ende hy sette een yegelijck een Croone opt hooft. Ende Joannes seyt, ^† dat hy sach als een glasen Zee met vyer ghemengt, ende de ghene, die de victorie behouden hadden, vander Beesten ende haer Beelt, ende haer teecken, ende vanden getale haers naems, staende op de glasen Zee, hebbende Godts herpen, ende songen het Liet Moysi des knechts Gods, ende het Liet des Lams. Siet doch mijn lieue Huysurouwe, wat heerlijcke beloften dat wy ouer al vinden, ^* die God alle lieue ende ware kinderen gheuen ende schencken sal, die hem hier ghetrouwelijck by blijuen, ende die haer leuen tot des Heeren prijs geeynt hebben, ende haer ^† cleederen wit gewasschen hebben door dat bloet des Lams.

Och mijn hertgrondelijcke lieue Huysvrouwe, ick en can den Heere niet genoech // ⁺ dancken van alle zijn groote duecht, die hy aen my bewijst, hy geeft my alsulcken stercheyt ende cracht, dat ickt niet wt spreecken en can. Och nv beuinde ick wel, dat de ^‡ Heere eenen ghetrouwen Noothelper is, hy en verlaetse niet, die op hem betrouwen. ^* Want wie op den Heere betrout, die en sal niet beschaemt worden, hy sal ons ^† bewaren als den appel zijnder ooghen, hy sal ons van alle ghewelt des Duyuels ende tyrannie deser Werelt verlossen. Jae hy sal ons bewaren, dat wy niet inder

* 4.Es.2.e.42. Apoc.7.a.9.

+ Fol. 53 v^o.

† Esa.49.b.10.

† Apo.21.a.4.

* 4.Es.2.e.42.

† Apoc.7.a.9.

† Apoc.4.a.6. 15.a.2.

* 2.Cor.2.a.8.

† Apo.7.c.14.

+ Fol. 54 r^o.

‡ Psa.91.b.15.

* Esa.45.b.17. Rom.9.c.33.

† Sac.2.a.7.

[p. 134]

Hellen en sullen varen, ist dat wy hem anders ghetrouwe by blijuen tot den eynde toe, want Christus seyt: ^‡ Wie volstandich blijft tot den eynde, die sal salich zijn.

Och mijn hertgrondelijcke lieue Huysvrouwe, blijft doch den Heere ^* ghetrouwe tot der doot toe, want de Croone en is niet int beghin, noch oock int midden, maer int eynde. Ist dat ghy den Heere ghetrouwe blijft, hy en sal v niet verlaten, hy sal v de ^† Croone des eewighen leuens gheuen, ende in zijn Rijcke leyden, Hij sal v met prijs ende eere croonen, Hij ^‡ sal alle tranen van uwen ooghen wasschen. Lieue Lijsken, sal hy alle tranen afwasschen, soo moet hier eerst ^* gheweent zijn. Hy sal alle onse lijden ghenesen, daeromme moeten wy eerst in deser Werelt lijden. Ja teghen de grimmende ^† Leeuwen, Draecken, ende Beyren, iae teghen dat erghe boose ^‡ Aderen gheslachte, ende Slanghen regeerders, ende teghen de listighe Serpenten deser Werelt, ende dat boose ^* Cains Saet strijden ende vechten: Want Paulus seyt, ^† dat wy niet met vleesch ende bloet te vechten en hebben, maer teghen de Regenten der duysternissen, ende teghens Vorsten ende Gheweldighen de// ⁺ser Werelt, Ja tegens de gheesten die in de Locht wercken, welcke daer is de ^‡ Oude Slanghe ende Sathanas, dewelcke (seyt Petrus) rontom ons gaet, als een ^* briesschende Leeu, soeckende wien hy verslinden mochte. Daeromme weest neerstich in de weer met ^† bidden ende smeecken tot den Heere, ende hout v vast aen de Leeringhe Jesu Christi onsen Salichmaker, op dat ghijt ^† eynde ws gheloofs daer af muecht brenghen, te weten, uwer Sielen salicheyt, ende wilt doch met ^* Paulo eenen goeden strijt strijden. Hier mede wil ick v mijn hertelijcke lieue Huysvrouwe ende Suster den almachtighen, eewighen, crachtighen God beuelen, ende het ^† Woort zijnder rijckelijcker ghenaden, op dat ghy muecht staende blijuen tegen alle ^† Poorten der Hellen. AMEN.

§ ^*Noch eenen Brief van Jeronimus Zegersz ¹⁾ aen de Broeders ende Susters.

DE ^* eewighe vruechde, vrede, ende ghenade van Godt den Vader, ende de grondeloose bermherticheyt, gonste, ende liefde des

‡ Mat.24.a.23.

* Apo.2.a.10.

† Jaco.1.b.12.

‡ Apo.21.a.4.

* Mat.5.a.4.

† Psa.91.b.13.

‡ Mat.3.a.7. 12.d.34.

* Gen.4.a.8.

† Eph.6.b.12.

+ Fol. 54 v^o.

‡ Apo.12.b.14. 20.a.1.

* 1.Pet.5.a.8.

† 1.Tim.5.a.5. Eph.6.c.18.

† 2.Pe.1.a.9.

* 2.Ti.4.a.7.

† Act.20.d.32.

† Mat.16.c.18.

* [n^o. 2.]

1) N^o. 1, 1562 heeft ook hier, gelijk overal, Seghersz.

* Phil.1.a.1.

[p. 135]

Soons ons Heeren Jesu Christi, de welcke van God den Vader wt genaden ^† ghesonden is tot salicheyt, van allen den ghenen, die daer met hem wedergheboren zijn door zijn ^† onuerganckelijcke Woort ofte Euangelium, ende zijnen wille doen, ende de grondighe ende onwtsprekelijcken troost, cracht, stercheyt ende ^* gemeynschap des heylighen Gheests, de welcke door haer beyden ¹⁾ ghe// ⁺sonden is vanden Hemel, tot eenen eewigen troost, vruechde ende blijschap allen waren boetueerdighen ende ghehoorsame Godts kinderen, de welcke haer leuen gebetert hebben, ende also met Christo door zijn Euangelium in een ^† nieu leuen verresen zijn. Desen seluen eenigen God, die wil v altesamen stercken in zijn eewighe Waerheyt, ende v onderhouden met dat crachtighe ^‡ Woort zijnder ghenaden in alle gerechticheyt, heylicheyt ende waerheyt totten eynde toe, ende beware v ^* verstant, herten ende sinnen in Christo Jesu. Den seluen sy prijs, eer, lof, cracht, gewelt, stercheyt van eewicheyt, tot eewicheyt, AMEN.

Ick wensche ²⁾ mijn lieue hertelijcke ende beminde wtuercoren Broederen ende Susteren, ende alle lief hebbers der ongheueynsder ende eewiger waerheyt, dat rechte boetueerdighe gelooue, dat door de ^† liefde werckende is, dat welcke voor Godt gelt, ende een reyne cuysche ende ^‡ heylighe conuersatie ende wandelinghe inder vreesen Gods, ende een vierighe liefde tot ^* God onsen Hemelschen Vader, ende uwen Naesten, ende tot zijn eeuwighe clare ende onueranderlijcke Waerheyt. Ende bidde den Heere voor v lieden dach ende nacht, sonder ophouden, dat hy v wil ^† openen de ooghen des verstants, ende verlichten dat herte der kennissen, op dat ghy muecht bekennen dattet de rechte Waerheyt is, ende dat hy v wil becrachtigen met zijn Godlijck woort, ende verstercken int gelooue, op dat ghi in dese selue waerheyt muecht wandelen, met alder ootmoedicheyt ende saechtmoedicheyt, een ^‡ licht wesende allen menschen, ende op dat ghy ^* vol// ⁺standich muecht blijuen totten eynde toe. Ende bidde den Heere dat hy v wil bewaren van alle de grijpende Woluen, die van ons wtgegaen zijn, ende noch onder v opstaen sullen, die de ^† schapen niet sparen en sullen, ende van alle valsche kettersche ende duyuelsche leeren, die haer onder Christus naem opwerpen ⁺, ende in eenen heyligen

† Gal.4.a.4.

† 1.Pet.1.d.23.

* 2.Cor.13.b.13.

1) Opmerkelijk gebruik der juiste kerktaal.

+ Fol. 55 r^o.

† Rom.6.a.4.

‡ Act.20.d.32.

* Phili.4.a.7.

2) De uitgaaf n^o. 1, 1562 heeft hier en elders ‘wunsche’, 'tgeen in onzen druk, n^o. 4, ook soms staat. Toch zal de Vlaming Jer. Seghersz. wel ‘wensche’ hebben geschreven.

† Gala.5.a.6.

‡ 1.Pe.2.b.12.

* Mar.12.c.30.

† Ephe.1.c.18.

‡ Mat.5.b.14.

* Mat.24.a.13.

+ Fol. 55 v^o.

† Act.20.d.29.

+ 2.Cor.11.b.15.

[p. 136]

schijn voortcomen, recht oft sy van Christo gesonden waren, maer sy zijn vanden Duyuel wtgegaen ende gesonden.

Daerom mijn lieue Broeders, weest wacker, ^† bidt ende waect, wantet wel noodich is ende gedenct na mijn afscheyt, dat ic v gewaerschout hebbe, vande valsche Propheten ¹⁾ wt der geuanckenis. Ende so heb ic een weynich met der hulpe Gods v lieden geschreuen, ende met Petro een weynich vermaent, wel wetende, dat ick mijnen ^‡ sterflijcken rock corts afleggen sal, ende met mijnen Broederen ende Susteren in Christo ontslapen sal. Hoe wel dat ghy selue in dese tegenwoordige waerheyt geleert ende gesterct zijt, so achte ict nochtans ^* profijtelijc v noch een weynich te vermanen, oft daer noch yemant door verbetert, ghesticht ende gesterct, ende de Naem des Heeren door geloeft ende gedanct mocht worden, ende mijns daer door gedencken, hoe dat ick v een ^* voorbeelt geweest hebbe, int gene, dat my de Heere gegeuen heeft, ende met alder ootmoedicheyt onder v ghewandelt hebbe.

Aldus vermaen ick v nv, mijn hertelijcke lieue Broederen ende Susteren inden Heere, ende bidde v met Paulo, door de ontfermherticheyt Godts, dat ghy ^† v lichamen begeeft tot een offerhande, die daer heylich, leuendich ende Gode behaechlijc is, dat welck is uwen redelijcken Godsdienst, ende en stelt v niet gelijck dese erge boose ende verkeerde Werelt, maer vernieut v door de vernieu-// ⁺winghe uwer sinnen, op dat ghy proeuen muecht, welc daer sy den goeden ende welbehagenden volcomen ^‡ Gods wille.

Och mijn lieue Broeders, ic bidde v hertelijcken, dat ghy doch al te samen v leuen wilt beteren, ende ^* de werelt met haren lusten laten varen, ende al te samen wilt sien op dat leuen Christi, hoe dat hy ons voor gegaen is, want Joannes seyt: ^† Wie hem Christus beroemen wil, die sal oock wandelen gelijc hy ghewandelt heeft. Och siet mijn lieue vrienden, ten is niet genoech dat wy veel in Christus naem gedoopt zijn, ende een broeder oft suster Christi heeten, ende de naem van Christo dragen. Och neen, dat en can al niet salich maken, want Joannes seyt: ^‡ Mijn kinderen, en laet v niet verleyden, want daer en is niemant gerech-

† Marc.14.c.38.

1) Met deze valsche profeten kunnen moeilijk andere dan davidjoriste leeraars zijn bedoeld; voor sacramentiste past, naar ik vermoed, de term ‘profeten’ minder. De waarschuwing is aan Seghersz. eigen, evenals bij hem reeds - in 1551 - hier, fol. 56 r^o, v^o en elders sprake is niet alleen van dezulken, die onder de vervolging afvallig worden: van deze gewaagt ook Hans van Overdam; maar tevens van hen, die zich wel ‘vrome broeders laten heeten’ of die ‘den naem van Christo draghen’, en die nogtans Gods geboden niet vervullen, niet onstraffelijk voor God in de liefde wandelen. Ook de leus: ‘de gemeynte, die niet een vlecke of rimpel en heeft’, ontleend aan Efez. 5: 27, komt bij hem het eerst voor.

‡ 2.Pe.1.b.14.

* 2.Pet.1.b.12.

* Tit.2.a.7.

† Rom.12.a.1. Phil.4.b.18.

+ Fol. 56 r^o.

‡ Eph.5.b.17.

* 1.Joan.2.b.18.

† 1.Joan.2.a.6.

‡ 1.Joan.3.b.7.

[p. 137]

tich, dan alleen die gerechticheyt doet, ende wie daer sondicht, is vanden Duyuel, ende daer aen bekentmen oock, welcke de kinderen Godts, ende de kinderen des duyuels zijn. Ende Christus seyt: ^‡ Ghy zijt mijn vrienden, ist dat ghy doet dat ic v ghebiede. Ende weder seyt Christus: ^* Die my lief heeft, die sal mijn woort houden, ende mijn gheboden bewaren, ende die mijn geboden heeft, ende houdtse, die ist die my lief heuet. Want Joannes seyt: ^‡ Wie daer seyt, dat hy Godt lief heeft, ende niet en hout zijn gebot, dat is een luegenaer, ende de waerheyt en is niet in hem, ende ghy weet, ^‡ dat een luegenaer geen deel en heeft in dat rijcke Gods. ^* Daerom en wilt gheen Christenen wesen metten monde, oft metter tongen, maer metter waerheyt, ende metter daet. Want het is al te vergeefs den naem van Christo gedraghen, also lange als wy hem met woorden, wercken ende gedachten niet gelijckformich en zijn, want Paulus seyt: ^† Die hy van te // ⁺ voren voorsien heeft, die heeft hy oock geordineert, dat sy gelijckformich souden zijn den Beelde zijns Soons, op dat hy de eerste geboren sy onder alle Broeders. So hy v daer toe geroepen ende gheordineert heeft, so weest oock neerstich hem gelijckformich te worden, op dat ghy met der daet rechte Christenen beuonden wort, als ghy inder tribulatien coemt, daer wy nv in zijn, want al ist dat wijt nv zijn, ghy muechter morgen ooc comen. Daerom, ^‡ waect ende bidt, want ghy en weet vre noch tijt. Daeromme doet uwe neersticheyt dat ghi den Heere ^* muecht behaghen, want wy al te samen voor den ^† Rechterstoel Christi gheopenbaert sullen moeten worden, ende daer een yegelijck in zijn lichaem ontfanghen sal, nae dat hy ghedaen heeft, het sy goet oft quaet. Nv de Heere te vreesen is, soo rade ick v, ende bidde v ootmoedelijck, dat ghy v leuen wilt stellen ^‡ gelijckformich den Euangelio, want dat en ghelt al niet den naem van Christo te dragen, ende Broeders te heeten, dan daer ghelt alleen de ^* veruullinghe der geboden Gods, want ick heb al veel beroemers der Christenen onder ons gesien, de welcke Christum metter tongen lief hebben, maer metter ^† daet versaken zijt, dat welcke seer te beclagen is, want si slachten dat geualscht gelt, dat van buyten schoon gout schijnt te zijn, maer alst opten toetsteen oft int vier coemt, dan ist binnen niet dan coper, also wandelen sy ooc [onder] ¹⁾ den vromen oft si ooc een recht Christen waren, maer alse de Heere

‡ Joan.15.b.14.

* Joan.14.b.21.

‡ 1.Joan.2.a.4.

‡ Apo.21.b.8.

* 1.Joan.3.b.18.

† Rom.8.c.29.

+ Fol. 56 v^o.

‡ Mar.14.e.38.

* 1.Tess.4.a.1.

† 2.Cor.5.b.10.

‡ Phil.1.d.27.

* 1.Cor.7.b.19.

† Tit.1.b.16.

1) In de uitgaaf n^o. 1, 1562 staat: ‘oock den vroomen’. Dit ‘onder’ is voor 't eerst in n^o. 3, 1567 ingevoegd, blijkbaar door den uitgever, die terecht begreep dat dit woordje 'tzij dan in den oorspronkelijken brief of in de uitgaaf, die hij nadrukte, bij vergissing was uitgelaten. Zie de Inleiding bl. 22, 23.

[p. 138]

inder ^‡ tribulatien begint te proeuen, dan sietmen datter al opt ^* zant gebout is, ende haren ^† buyck lieuer hebben dan Christo, alst nv blijct met de gene, die met ons inde banden zijn, want dus lange hebben si haer al vrome Broeders laten // ⁺ heeten, maer nv spreken si wel anders. Aldus mijn hertelijcke lieue Broeders ende Susters inden Heere, neemt ons voor eenen ^‡ spiegel, alle die den Heere een bequaem offerande begeeren te doen, ende wilt ons nauolgers zijn, ende en weest niet langer so traech oft so flau inder liefden, op dat, wanneer ghy lieden ooc inde banden coemt, als dan daer in niet bedroeft en zijt, dat ghy geen beter leuen geleyt en hebt, want de ^* Duyuel ons daer nacht ende dach mede tenteert. Daerom waerschou ick v wt Broederlijcke liefde, dat ghy v selfs waerneemt, ^† dewijle ¹⁾ dat ghy tijt hebt. Want Paulus seyt: ^‡ De salichmakende ghenade Gods is verschenen allen menschen, ende leert ons dat wy sullen verloochenen dat ongodlijck wesen, ende de wereltlijcke lusten, maer sober, rechtueerdich, ende Godsalichlijc leuen in deser Werelt, verwachtende de openbaringe ende verschijninge des grooten Godts ons behouders Jesu Christi, ^* die hemseluen gheoffert heeft voor onse sonden, op dat hy ons soude reynigen van alder onreynicheit ende reynigen hem also een volck, dat neerstich waer tot alle goede wercken.

Siet mijne lieue Vrienden, sulcken volck heeft Christus wtuercoren, die niet ydel noch lichtueerdich en zijn, maer door ^* verduldicheyt in goede wercken dat eewige leuen soecken, ende daer toe so heeft hy ons geroepen ende wtuercoren, op dat wy souden zijn ^‡ heylich ende onstraffelijc voor hem inder liefden, want sulcken heyligen Gemeynte heeft hy vercoren, die niet een ^* vlecke oft rimpel en heeft, maer dat si heylich, onstraffelijc ende onberispelijc voor hem inder liefden wandelen. Daerom weest heylich in alle uwe wandelinge, na datter geschreuen is: ^‡ Ghy sult heylich zijn, want ick heylich ben. Och siet // ⁺ mijn lieue Broeders, het is tijt dat ghy toesiet, want ^‡ de bijle is nv aen de wortel der boomen gestelt, ende alle boom die geen goede vrucht en brengt, sal afgesneden, ende int vier geworpen worden. Want alle die daar seggen: ^* Heere, Heere, en sullen niet in gaen in dat Rijcke der Hemelen, maer alle die daer doen den wille mijns Vaders, die inden Hemel is. Want na dien dat ghy de ^† sonden gestoruen zijt, ende gereynicht door de bekentenisse der waerheyt, soo en muecht ghy niet ledich wesen, op dat de Duyuel niet en neme de ^‡ seuen geesten tot hem, ende weder in v come, ende dat laetste erger sy dan dat eerste. ^* Daerom en laet de sonde

‡ Mat.13.c.21.

* Mat.7.c.24.

† Ro.16.b.17.

+ Fol. 57 r^o.

‡ Jac.5.b.10.

* 1.Pe.5.a.8.

† Gal.6.b.11.

1) N^o. 1, 1562: terwijle.

‡ Tit.2.b.11.

* Ephe.5.a.2.

* Rom.2.a.6.

‡ Eph.1.a.4.

* Eph.5.c.27.

‡ Leu.11.e.44. 1.Pet.1.b.15.

+ Fol. 57 v^o.

‡ Mat.3.a.10.

* Mat.7.d.21.

† Rom.6.a.8.

‡ Mat.12.d.43.

* Rom.6.b.12.

[p. 139]

geen heerschappie hebben in uwe sterffelijcke lichaem, zijn wellusten ghehoorsaem zijnde, noch en begeeft v leden niet tot wapenen der ongerechticheyt, maer begeeft v seluen Gode, als de gene die wter doot leuende zijn, ende uwe leden tot wapenen der gerechticheyt, ende bidt dat uwe ^* vlucht niet en geschiede inden Winter oft op den Sabbath, ende weest inde duysternisse niet beuonden lieue Broederen, op dat v den dach niet als een ^† Dief en begrijpe. Want also doende, so suldy kinderen des lichts ende des daechs zijn, want ten zijn al geen kinderen Gods, die haer des geloofs beroemen, ende met de wercken niet en volbrenghen, want Christus seyt: ^‡ Salich zijt ghy dat ghijt weet, ist dat ghijt doet: Want die dat weet ende niet en doet, die zijn by de ^* sotten geleken, ^† want de knecht die den wille zijns heeren weet, ende niet en doet, die sal met veel slaghen gheslagen worden. Maer die van gront haers herten gheloouen, geloouende doen, dat zijn de rechte kinderen Gods, ende die sullen oock voor de Gheloouighe in dat Rijcke der Hemelen gerekent // ⁺ worden. Daerom so rade ic v, ende bidde met Petro, dat ghy uwe neersticheyt daer toe doet, ^‡ dat ghy in uwen ghelooue bewijst duecht: inder duecht bescheydenheyt, inder bescheydenheyt maticheyt, inder maticheyt Godsalighe liefde, inder Godsalighe liefde Broederlijcke liefde, inder Broederlijcke liefde gemeyn liefde, ist dat dese dingen oueruloedich by v zijn, soo en sullen sy v niet ledich noch onvruchtbaer laten wesen in de kennisse ons Heeren Jesu Christi, maer v sal oueruloedich bereyt worden den inganc tot den eewighen leuen: Maer die dese dinghen niet en heeft, die is blindt, ende vergheet de voorleden reyninghe zijnder sonde. Daeromme maeckt uwe sielen suyuer door de ^* ghehoorsaemheyt der waerheyt, in rechter ongheueynsder Broederlijcker liefden, ende hebt malcanderen lief wt reynder herten, als de ghene die wederom van nieus herboren zijt, niet wt dat verganckelijcke, maer wt dat onuerganckelijke zaet, te weten, door dat leuendige woordt Gods, dat welcke daer eewelijck blijft. ^* Omgordet de lendenen ws ghemoets, ende weest sober, ende set alle uwe hope op Godt, ende ^† hebt een brandende liefde onder malcanderen, ende eenderley sin ende moet, ende en acht niet wat hooch is, maer maeckt v den ^‡ minsten gelijck, ende en laet gheen ^* vuyl geclap wt uwen monde gaen, noch en verslijt uwen tijt niet met ydele woorden, de welcke niet en vorderen, dan tot een ongodlijck leuen ende wesen: Maer al wat salich sy te hooren, wat orbaerlijck is tot beteringhe, ende laet uwe woorden altijd inder ghenaden met ^† sout gemengt zijn, want Petrus seyt: ^‡ So daer yemant spreeckt, die spreke als de woorden Gods, op dat ghy alle men// ⁺schen eenen Spieghel muecht zijn:

* Mat.24.b.20.

† 1.Tes.5.a.4.

‡ Joan.13.b.17.

* Matt.7.c.24.

† Luc.12.e.47.

+ Fol. 58 r^o.

‡ 2.Pet.1.a.5.

* 1.Pe.1.c.22.

* 1.Pe.1.c.13.

† Eph.6.d.14. 1.Pet.4.b.8.

‡ Ro.12.b.16.

* Eph.4.c.29.

† Col.4.a.5.

‡ 1.Pe.4.b.11.

+ Fol. 58 v^o.

[p. 140]

Want Christus seyt: Ghy zijt dat ^* sout den Aerden, Ist dat het sout zijn cracht verliest, soo en ist nergens meer toe nut, dan om wt gegoten, ende vanden menschen vertreden te worden, ^* want men ontsteect gheen keersse om onder den Candelaer, maer om daer bouen op te setten, op dat sy daer alle van sien moghen. Ende ghy zijt het licht der Werelt, laet v licht lichten voor de Werelt, op dat de menschen uwe goede wercken mogen sien, ende uwen Vader prijsen, die daer inden Hemel is. Ende Petrus seyt: ^‡ Leydt een goede wandelinghe onder de Heydenen, op dat de ghene, die van v achterclap doen, als van misdaders, beschaemt mogen worden, dat sy bespot hebben uwe goede conuersatie inder vreesen Gods. Ende noch seyt hij: ^* Wie dat leuen wil leuen, ende goede dagen sien, die bedwinge zijn tonge dat si niet quaets en spreke, ende zijn lippen dat sy niet en bedriegen, hy keere hem van dat quaet ende doe dat goet, hi soecke vrede ende sta daer na: Want de oogen des Heeren sien op den rechtueerdigen, ende zijn ooren op haer gebet, maer dat aensicht des Heeren siet op de gene die quaet doet. Daeromme siet wel toe, dat dat toornich aenschijn des Heeren op v niet en sie, want inden laetsten dagen sullen de godloose roepen: ^† Hueuelen ende bergen valt op ons ende bedect ons, op dat wy dat toornich aenscijn niet en sien, des geens die opten stoel sit. Ende Christus seyt: ^‡ Ten sy dat uwe rechtueerdicheyt beter ende meerder si, dan der Scriben ende Phariseen, so en muechdy in dat Rijcke der Hemelen niet comen. Ende weder: Ten si sake, dat ghy v verandert ende bekeert, ende ^* wort als kinderen, soo en muechdy in dat Rijcke der Hemelen niet comen. Siet mijn // ⁺ lieue Broederen ende Susteren, ist dat ghy also niet vernedert en zijt, so doet uwe neersticheyt dat ghy alsoo wordt. Want Christus woorden en zijn geen luegenen, want hy seyt: In dien dagen sullen veel menschen seggen: ^† Heere, Heere, en hebben wy niet in dijne tegenwoordicheyt gegeten ende gedroncken, ende in dijnen Naem de Duyuelen wt geworpen? Maer dan sal ick haer belijden, dat icse niet gekent en hebbe: Gaet van my alle die quaet doet. Ende Paulus seyt: ^‡ Die daer leeft nae den vleesche, die moet steruen.

Och Vrienden, v ¹⁾ isser al eenen hoop die de ^* Ezels ende de Muylen slachten, die so traech aen gaen, die al met slagen ende met stooten moeten gedreuen worden. Och dat en is niet na der liefden ghewandelt, richt op de ^† losse knien, ende de slappe handen, het is lange genoech geslapen, want Paulus seyt: ^* Ontspringt die daer slaept, ende staet op van den dooden, ende Christus sal

* Mat.5.b.13.

* Mat.5.b.15.

‡ 1.Pe.2.b.12.

* Psa.33.b.13. 1.Pe.3.a.10.

† Oze.10.6.8. Luc.23.c.29. Apo.6.c.16.

‡ Mat.5.b.20.

* Mat.18.a.3.

+ Fol. 59 r^o.

† Mat.7.c.22. Luc.13.c.22.

‡ Rom.8.b.13.

1) Is hier ‘onder’ vóór ‘v’ uitgelaten? Alle uitgaven lezen zoo; ook Van Braght.

* Psal.32.a.9.

† Heb.12.b.12.

* Eph.5.b.14.

[p. 141]

v verlichten, Sijt ghy opgestaen met Christo, so ^† soect dat daer bouen is, daer Christus is sittende ter rechterhant Gods zijns Vaders, Smaect dat Hemelsch is, ende niet dat Aertsch is.

Och mijn lieue Broeders ende Susters in den Heere, weest doch ^‡ Godts nauolgers, als wtuercoren kinderen, ende wandelt inder liefden, gelijck hy ons lief gehadt heeft, ende heeft hemseluen ouergegheuen tot een offer ende gaue, Gode tot eenen soeten rueck ¹⁾, maer oncuysheyt ende onreynicheyt en sal onder v niet beuonden worden, gelijc den Heyligen betaemt, noch schandelijcke ²⁾ woorden wt uwen monde, noch sotten clap, noch onbetamelijcheyt, maer veel meer dancsegginghe. Want dit suldy weten, dat geen boeleerder oft onreyn, oft gierich mensch, de welcke is een dienaer der Afgoden, erffenisse en heeft // ⁺ int rijcke Gods. Daerom en weest haerder niet deelachtich, want ghy waert hier voor tijts ^* duysternisse, maer nv zijt ghy een licht in den Heere, ^† wandelt als kinderen des lichts, want ^‡ de vrucht des geests is alderley goetheyt, gerechticheyt ende waerheyt, ende en hebt geen gemeynschap met de onuruchtbare wercken der duysternissen, maer straftse veel meer. Aldus vermane ick v als medebehulpers, want de Heere seyt: ^* Ick hebbe v inden aengenamen tijt verhoort, ende inden dach der salicheyt geholpen, ^† nv ist den aengenamen tijt, nv ist den dach der salicheyt, En laet ons nv niemanden geen ergernisse geuen, op dat onsen dienst niet gelastert en wort, maer laet ons bewijsen in allen dinghen als dienaers Godts, met groote ghedoochsaemheyt ³⁾, met druck, met angst, met ^* slagen, met gheuanckenisse, met oproeringe, met naectheyt, met perijckel, met sweert, met cuysheyt, met kennisse, met lanckmoedicheyt, met vriendelijcheyt, met den heylighen Gheest, met de ongheueynsde liefde, met de woorden der waerheyt, metter cracht Gods, door prijs ende versmaetheyt, door ^† goet gheruchte ende quaet gheruchte, als verleyders ende nochtans warachtich, als die steruen, siet wy leuen, als de onbekende, ende nochtans alle dinck bekent, als die geslaghen, nochtans niet ghedoot, als die arme, nochtans veel rijckmakende, als die niet en hebben, ende nochtans alle dinck besitten.

Mijn lieue Vrienden, mijnen mont heeft hem wt broederlijcke liefde tot v open ghedaen, v ootmoedelijc biddende, dat een yegelijc ⁴⁾ van v ^‡ gesint sy, so Christus Jesus ooc was, sulcken liefde onder malcanderen met der daet bewijsende, want dat is de bootschap die ghy van begin ghehoort hebt, dat // ⁺ ghy malcanderen

† Collo.3.a.1.

‡ Ephe.5.a.1.

1) N^o. 1, 1562: roock.

2) N^o. 1, 1562: schandbare.

+ Fol. 59 v^o.

* Ephe.5.a.8.

† 1.Tes.5.a.4.

‡ Gal.5.c.22.

* Esa.40.a.8.

† 2.Cor.6.a.2.

3) Lijdzaamheid.

* 2.Cor.11.c.25.

† Joan.7.a.12.

4) Hier en verder in n^o. 1, 1562: een yeder.

‡ Phil.2.a.6.

+ Fol. 60 r^o.

[p. 142]

lief sult hebben, ^* Want wie niet lief en heeft, die blijft in den doot. Maer wanneer yemant deser werelt goeden heeft, ende siet zijnen broeder gebreck hebben, ende sluyt zijn herte voor hem toe, hoe blijft de liefde Gods in hem? Mijn lieue broederen ende susteren in den Heere, en laet ons niet langer liefhebben metter ^* tongen, maer metter waerheyt ende metter daet, ende weest altijt den ^† Armen ghedachtich, ende gheeft doch een yegelijck nae zijn vermoeghen met vruechden, ^‡ want eenen vrolijcken gheuer heeft God lief. Ende Paulus seyt: ^* Oeffent yemant bermherticheyt, soo doe hy dat met luste, want bedenckt doch eens, oft ghy so vyerich inder liefden waert, als ghy inder werelt wel gheweest hebt, oft ghy niet also wel twee oft drie stuuers en sout weten te vinden, om den Armen te geuen, als ghyse wel gheuonden hebt om te ghaen drincken ende spelen? Niet mijn lieue vrienden, dat ick v wil belasten oft beswaren, dan dat een yegelijck daer in zijn liefde bewijse, nae zijn ^* cranck vermoegen, want ghy en ^† moecht het goet niet mede draghen, ende ghy moecht uwen Spieghel aen my nemen, want zijt al ghenomen hebben, iae al ons Ghelt dat wy ouer ons hadden, ende vraechden, oft wijs ¹⁾ niet meer en hadden. Daerom ist veel beter, dat ghy den Armen daer mede helpt, dan dattet de Heer ²⁾ heeft, ende ist dat ghy v ^‡ leuen begeert voor uwen Broeder te gheuen, hoe veel te meer behoort ghy uwen Broeder by te staen met uwen ^† tijttelijcken goede, op dattet si als daer geschreuen staet: ^* Die veel vergaderden, en hadden gheen ouerschot, ende die luttel vergaderden, en hadden gheen ghebrec, ende siet oock toe, dat het al redelijck toegae, op dat het sy een // ^{+ ‡} segheninge ende gheen giericheyt, ende op dat het offer sy den Heere aengenaem, want de hantreykinghe van desen beproefden dienst, en veruult niet alleen dat gebreck der Heylighen, maer sy is oock oueruloedich daer in, datter vele Godt dancken, door desen beproefden dienst. Daerom doet uwe neersticheyt, dat ghy uwe liefde hier in bewijst, op ^‡ dat de Heere daer door geloeft ende gedanct mach worden, ende dat ghy v bewijst in allen dingen als dienaers Gods. Leest Paulum totten ^* Corinthen, die sal v leeren, hoe ghi v daer in behoort te stellen, ende als ghijt ghelesen hebt, so bidde ick v ootmoedelijck, dat ghy dan daer na ooc doen wilt, wantet wel noodich is. Ende voort so bidde ick v doch alle ionge gehouden ³⁾, dat ghy doch met alder

* 1.Joa.3.b.14.

* 1.Joa.3.b.18

† Jaco.2.b.14.

‡ 2.Cor.9.a.7.

* Ro.12.a.8.

* Tob.4.a.6.

† Job.27.b.19.

1) D.i. wij des (daarvan).

2) Mij niet duidelijk. De meeste uitgaven, ook n^o. 1, 1562, hebben: ‘de heer’. Kan daarmede de keizer worden bedoeld, ten wiens profijte hunne goederen konden worden verbeurd verklaard?

‡ 1.Joa.3.b.16.

† Jaco.2.b.14.

* Exo.16.b.19. 2. Cor.9.b.10.

+ Fol. 60 v^o.

‡ 2.Cor.9.a.5.

‡ 1.Pet.4.b.11.

* 2.Cor.9.a.6.

3) Gehuwden.

[p. 143]

ootmoedicheyt, simpelheyt, ende lieflijcheyt by malcanderen woonet, ende ghy ionge vrouwen weest doch uwe ^* mannen onderdanich inde vreese Gods, ende ghy ^† mannen hebt uwe huysvrouwen lief als v seluen, ende wilt haer met alder ootmoedicheyt ende lieflijcheyt opnemen ende dragen, ende haer soetelijck vermanen ende onderwijsen met des Heeren woort, want ghy ^‡ en weet vre noch tijt, wanneer v de Heere weder van een nemen sal. Daer muecht ghy uwen spiegel aen my ende aen mijnder Huysvrouwen nemen, hoe corts dat ons de Heere tot zijnen prijs vanden anderen ghenomen heeft. Daerom, wilt met alder ootmoedicheyt by den anderen woonen, also langhe als v de Heere te samen laet, want uwen ^* tijt is hier cleyn, want de Heere heeft eenen lust zijn wtuercoren by hem te hebben. Ende voort so bidde ick v mijn lieue Broeders, dat ghy doch om weder te ^† woeckeren neerstich wilt zijn, Want ick betrouwe aen den Heere, dat // ⁺ door dit sien ende hooren noch veel tot der Waerheyt bekeeren sullen, ende ick wil ooc noch mijn beste doen, aen de ghene die hier by my comen. Ende wilt dat arm ^‡ verstroeyt Hoopken weder by een vergaderen, dat welck my seer deert, dat welcke nauwe en weet waer gaen oft waer woonen, ende in meerder benautheyt zijn, dan wy hier zijn ¹⁾. Maer weest ghetroost mijn lieue Broeders ende Susters in den Heere, al ist dat wy nv in meerder ruymtheden sitten dan ghy, soo weest doch verduldich in v veruolghinghe, want ghy en sult de Steden van ^* Israel niet al doorwandelt hebben, de Heer en sal v verlossen: Daeromme weest doch neerstich om by den anderen te comen, ende malcanderen te troosten ende te vermanen van des Heeren woort, op dat de ^‡ liefde onder v niet en vercoele.

Aldus vermaent ende onderwijst malcanderen inder liefden Godts, ende ick bid v lieden, dat ghy onser in v ^† gebedt niet en vergeet, ende dat ghy mijnder huysvrouwen altemet eenen brief schrijft, om haer te troosten, want sy noch lange sitten sal. Ende voort laet ick v lieden weten, dat ick in grooter blijschappen ben, ende mijnen Heer dach ende nacht niet genoech gelouen ende ghedancken en can, van zijn groote liefde die hy ons ghegheuen heeft, dat hy ons beyde ^* weerdich gemaect heeft om zijnen naem te lijden, ende van zijnder cracht ende stercheyt die hy aen ons bewijsende is, ende van zijnder beloften die hy ons belooft heeft, want dit is de vre, daer ic den Heere so lange om ghebeden

* 1.Pet.3.a.1.

† Eph.5.c.22.

‡ Mat.25.a.13.

* Job.14.a.1.

† Mat.25.c.27.

+ Fol. 61 r^o.

‡ Jacob.1.a.1.

1) Seghersz. vindt dus zijn toestand rustiger, ‘ruymer’, dan dien van zijne broeders, die wel op vrije voeten maar nergens veilig waren. Hij beklaagt hen om hunne ‘meerder benautheyt’. Dit hangt zeker samen met zijne blijdschap, nu hij eenmaal weet, dat hij waardig is geacht om voor des Heeren naam te lijden: zie eenige regels verder in dezen brief en meer dan één van zijne verdere brieven.

* Mat.10.c.23.

‡ Mat.24.a.1.

† Phil.1.a.4. Heb.13.a.3.

* Act.5.e.42.

[p. 144]

hebbe, ende my selfs niet ghoet ghenoech en kende, dat ick weerdich soude wesen om zijnen Naem te lijden. Daerom ben ick soo seer verblijt, om dat mijn vre ghecomen is, // ⁺ dat ic wt desen vleesche verlost sal worden.

^* Aldus sterct v seluen inder liefden Gods, ende verwacht de bermherticheyt ons Heeren Jesu Christi int eewich leuen, ^* Maer dien die v mach behouden sonder aenstoot, ende stellen voor dat aensicht zijnder heerlijcheyt onstraffelijck met vruechden, God die alleen wijs is, onsen Salichmaker, sy eer ende moghentheyt, rijck ende macht, nv ende inder eewicheyt, Amen. ^* Groet malcanderen met eenen heyligen cus des vredes.

Laet desen Brief alle de Vrienden hooren, want ick heb v wt broederlijcke liefde gheschreuen, ende my is leedt, dat ick v niet meer gheschrijuen en can. Blijft den Heere altesamen beuolen. Groet my G. S. H. D. in den Heere, want ^† ickse van herten liefheb, Ende voort alle broeders ende susters inden Heere. ^‡ Neemt dese cleyne vermaninghe ten besten, want mijnen gheest daer toe gedrongen heeft om v een weynich te vermanen.

Geschreuen inder geuanckenisse by my Jeronimus Segersz.

§ ^*Noch eenen Brief van Jeronimus Segersz, denwelcken hy gheschreuen heeft aen zijn Huysurou Lijsken.

DIe ghenaede ende die bermherticheyt Gods des Vaders, ende die goedertierenheyt ende Liefde des Soons, ende die gemeynschap ende vrede des heylighen Gheests, ^‡ dewelcke ons vanden Vader gesonden is door // ⁺ den Naem ons Heeren Jesu Christi, tot troost ende vruechde allen waren ende ghetrouwe kinderen Godts, ^* door den welcken wy gedrongen, gheleert ende ghewesen zijn, Den seluen beware uwe herte, verstant ende sinnen in Christo Jesu, tot lof ende prijs des Vaders, ende tot salicheyt uwer bedructer sielen, ende tot stichtinge van alle broeders ende susters die den Heere vreesen ende lief hebben, ^* Den seluen God, die alleen wijs is, dien sy prijs, eere, cracht ende sterckheyt van eewicheyt tot eewicheyt, Amen.

§ Ick wunsche mijnder lieuer huysurouwen een rechte warach-

+ Fol. 61 v^o.

* Jude.d.20.

* Jude.d.24.

* 1.Cor.16.c.20.

† 3.Joan.a.1.

‡ Heb.13.d.22.

* [n^o. 3.]

‡ Joa.14.b.16. 16.b.13.

+ Fol. 62 r^o.

* Rom.8.b.14.

* Rom.16.c.26.

[p. 145]

tige godtsalige liefde, ende een recht ongheuerwet boetueerdich ongeueynst geloue, dat ^* door de liefde werckende is, ende een vaste hoepe ende betrouwen tot God, ende een vaste stantuasticheyt in uwen gelooue tot God den Vader, ende den Heere Jesu Christo. Den seluen beueel ick v, ende dat woort zijnder ghenaden, want na dien dat ic mondelinge met v niet spreken en can, mijn lieue huysurou Lijsken, so heb ick metter hulpen Gods v een weynich gescreuen met des Heeren woort, ^‡ want al ist dat wy metten lichaem van een zijn, so zijn wy nochtans metten gheest teghenwoordich, want ick uwer ghedencke dach ende nacht in mijn ghebedt, ende bidde den Heere, dat hy v wil verstercken met zijnen geest der waerheyt, want ick weet wel, dat ghy noch veel strijts hebben sult, eer ghi verlost sult worden, ende ick weet oock wel, dat ghy seer ghetenteert sult worden, van die loose vossen, ende grijpende woluen, ia veel meer leeuwen ende draecken, iae aderen geslachte zijn, die v siele niet sparen en sullen, dan bederuen, verslinden ende ^† vermoorden. Daerom seyt Paulus: ^* Siet toe dat v geen roouer en bedrie// ⁺ghe, door loose philosophie ende schalcheyt der menschen, daer si ons mede aenuaren om te verleyden, Jae Christus selue heeft ons hier af ghewaerschouwet, ^* dat inden laetsten daghen veel valsche Propheten ende veel valsche Christenen sullen zijn, Ja waert mogelijc dat die wtuercooren verleyt souden worden, maer dat is onmoghelijck, want de Heere bewaertse met zijnen stercken arme, alsoo datse die ^† poorten der hellen niet en connen schaden, Ja Paulus seyt: ^* dat in den laetsten tijt, sommige vanden gelooue sullen afuallen, ende aenhangen die dwalende geesten, ende leeringe der duyuelen, die daer verbieden te trouwen, ende die spijse te nutten die Godt geschapen heeft. Jae noch seyt hij: ^* En laet v niet verleyden met ydele woorden, want om dies wil coemt den toorn Gods ouer die kinderen des ongheloofs. Jae noch heeft Christus ons ^‡ ghewaerschout van die leeringe der Phariseen, ia ^* vande gene die daer comen in schaeps cleederen, want inwendich zijn sy grijpende woluen, aen haer vruchten suldyse kennen, ^* gelijck als Paulus seyt: En verwondert v niet, dat die dienaers Antechristi haer sullen stellen als dienaers Gods, want die duyuel can hem wel veranderen gelijck een Enghel des lichts, want sy comen met geueynsde heylicheyt, ende sullen liegende zijn. Daerom siet mijn alderliefste schaep, hoe getrouwelijck dat ons Christus met zijnen Apostolen gewaerschout heeft, van die valsche slanghe, ^† ende listich serpent, op dat wy ons niet en souden laten bedriegen van die ^* oude Slange, welcke die Duyuel ende Sathanas is, die welcke anders niet en soect, dan onse sielen tot die eewige verdoemenisse te brengen, gelijck als

* Gala.5.a.6.

‡ Col.2.a.5.

† Joan.10.a.1.

* Col.2.b.8.

+ Fol. 62 v^o.

* Mat.24.b.24.

† Mat.16.b.18.

* 1.Tim.4.a.1.

* Eph.5.a.6.

‡ Mat.16.a.6. Luce.12.a.1.

* Mt.7.b.15.

* 2.Cor.11.b.15.

† Gene.3.a.1.

* Apo.12.c.14. 20.a.2.

[p. 146]

Petrus // ⁺ seyt, ^* dat hy rontom ons gaet als een briesschende Leeu, soeckende welcken hy verslinden mach, dien wederstaet met een vast gelooue. Daerom bid ick v mijn lieue Huysurouwe, wt gront mijns herten, na dien dat wy so trouwelijck ghewaerschout zijn van die valsche propheten, de welcke niet dan de leeringe der Duyuelen en hebben ⁺, ende niet en soecken dan v siele te bederuen ende te verschueren. Daerom bidde ic v noch eenmael dat ghy haer lieden geen ghehoor en geeft, ooc en hebt met haer niet te doen, want Paulus seyt: ^* En hebt geen ghemeynschap met de onuruchtbare wercken der duysternissen, maer straftse veel lieuer, Ja ^† Joannes seyt, dat die de Leeringhe Christi niet en heeft, die en heeft gheenen Godt, Ende noch seyt Paulus: ^* Al waert dat een Engel wt den Hemel quaem, ende v een ander leerde, dan ic v geleert hebbe, dat sy veruloect, so si dan gheen Godt en hebben, ende niet dan een valsche, kettersche, veruloecte ende duyuelsche leeringe en hebben, hoe souden sy ons wat goets connen gheleeren? Daeromme heeft ons Christus met zijnen Apostelen so trouwelijck gewaerschout, op dat wy ons niet en souden laten bedriegen van die lose vossen, ende listighe philosophie ende schalckheyt, ^† want daer en sal ten eewigen dagen geen ander Fondament geleyt worden, dan datter geleyt is, te weten Christus, op welcke ghy ghefondeert, ghebout, ende ghetimmert hebt ⁺, ende gheen ander Euangelium en mach daer gepredict worden, dan datter ghepredict is, in welcke dat ghy oock ghelooft, ^† ende oock om dat ghetuygenisse der Euangelien in banden legt. Daerom bidde ick v mijn lieue huysurouwe Lijsken, door die ontfermherticheyt Gods, dat ghy altijt // ⁺ des Heeren woort voor ooghen wilt hebben, ende dat ghy v niet en laet bewegen van uwen gelooue, ^* door schalckheyt der menschen, daer sy v mede aenuaren om te verleyden, want ic weet dat ghy noch veel tentacie lijden sult. Daerom mijn alderliefste, en wilt niet op menschen sien, want ^‡ die op menschen betrout, die is veruloeckt, seyt de Propheet, Jae ^† op menschen te sien, brengt den val, seyt de Wijseman ¹⁾. Ende en acht niet op vleesch ende bloet pijnigen ²⁾, want dat is der ^‡ sonnen brant: Jae dit zijn de ^* stormen, daer dat werck des Heeren door gheproeft wort, Daerom ^† belijt nv Christum in deser tijt, so sal hy ons oock belijden voor zijnen hemelschen Vader, ^* want hy wil dat derdendeel met den vyere proeuen, als goudt in dat forneys, ende al wat staende blijft, wort voor een ^† louter gout beuonden, ende ghi hebt eensdeels beproeuinge gepasseert, in welcke beproeuinge ghy volstandich gebleuen zijt, de Heer heb

+ Fol. 63 r^o.

* 1.Pet.5.b.8.

+ 1.Tim.4.a.1.

* Eph.5.b.11.

† 2.Joan.b.9.

* Gala.1.b.8.

† 1.Cor.3.b.11.

+ Gala.1.b.8.

† Apo.1.b.9.

+ Fol. 63 v^o.

* Eph.4.a.14.

‡ Jere.17.b.5.

† Pro.29.c.25.

1) De wijze man, d.i. Salomo.

2) Het lichaam pijnigen.

‡ Mat.13.a.6. Canti.1.b.5.

* Mt.7.c.24.

† Mt.10.c.32.

* Sac.13.b.9.

† 1.Pet.1.b.7.

[p. 147]

eewighen lof, prijs ende eere, ende die ghenadige Heere wil v becrachtigen, ghelijck ghy begonnen hebt, also suldy voor God ende voor alle zijn ghemeente een louter gout beuonden worden.

Alsoo mijn alderliefste, blijft volherdich in de Leeringhe Christi, ^† want nv ist den dach, daer Christus af gesproken heeft, dat wy voor Heeren ende Vorsten gheleyt sullen worden, zijnen naem tot eenen getuyge, ende dat wy van alle menschen versmaet sullen worden, ^‡ maer wie volstandich blijft totter doot, die sal salich zijn. Ende Christus seyt: ^* Hebben sy my veruolcht, so sullen sy v ooc veruolgen, ^† ende den tijt sal comen, dat de gene die v dooden sullen, sullen meynen God eenen dienst daer aen te doen. Ende siet (seyt de Heere) dit heb ick v al te voren gheseyt, // ⁺ op dat wanneer het geschiede, ghy gedachtich sout zijn, dat ict v geseyt hadde, ^* want dit sullen sy v al doen, om dat sy my, noch mijnen Vader niet gekent en hebben, want siet mijn lieue Huysurou, aldus heeft ons Christus gewaerschout, hoe datse met ons handelen sullen. Daerom mijn lief, en vreest nv niet, noch en weest niet versaecht, al ist dat ghy nv in der Leeuwen cuyl geuangen legt ^† met Daniel, betrout den Heere, hy sal v wel bewaren, dat sy v niet vernielen en sullen, ende hy sal v verlossen wt haren tanden, dat sy v niet verschueren en sullen, en verlaet hem niet, hy en sal v niet verlaten, want hy seyt: ^† Wie v versmaet, die versmaet my, ^‡ Wie v veruolcht, die veruolcht my, ^* Wie v aenroert, die aenroert den appel mijnder ooghen, soo sy dan ons niet en veruolghen, maer den Heere, so wilt doch vromelijck strijden, als een vroom Campioen Christi, ende strijdet om zijnen prijs, alsoo hy ghestreden heeft totter doot toe, alsoo ghy oock door Godts ghenade, ^† want wie daer campt, die en wort niet gecroont, het en sy dat hy wettelijcken campe, seyt Paulus. Daerom mijn lief, ^* wapent v met dat harnas Gods, ende en schaemt v niet zijn woort voor die menschen te belijden, maer gedenct altijts de woorden Christi: ^* Wie my belijdt voor de menschen, die sal ic ooc belijden voor mijnen Hemelschen Vader, Ofte: ^† Wie hem mijnder, oft mijnder woorden schaemt, die sal ick ooc beschamen voor mijnen hemelschen Vader, ^† want wie zijn leuen soect te behouden, die salt verliesen, maer wie zijn leuen verliest om des Euangelijs wille, die salt vinden, Maer wie ^† yet lieuer heeft dan my, die en is niet weerdich mijn discipel te wesen, Ja ^* wie zijn hant // ⁺ aen die ploech slaet, ende siet omme, die en is niet bequaem totten Rijcke Godts, Ende Paulus seyt: ^† Dit is seeckerlijck waer: Ist dat wy mede steruen, so sullen wy oock mede leuen, maer versaken wy hem, soo sal hy ons oock versaken.

† Mat.10.b.17. 24.a.9. Luc.21.b.11.

‡ Mat.10.b.22.

* Joa.15.b.20.

† Joa.16.a.2.

+ Fol. 64 r^o.

* Joan.16.a.3.

† Dan.6.c.16.

† Luc.10.b.16.

‡ Act.9.a.4.

* Sac.2.b.8.

† 2.Tim.2.a.5.

* Ephe.6.b.11.

* Mat.10.c.23. Luce.12.a.8.

† Mar.8.e.38.

† Mat.16.d.25. Mar.8.e.35.

† Mt.10.c.37. Luc.14.c.26.

* Luc.9.f.26.

+ Fol. 64 v^o.

† 2.Tim.2.a.11.

[p. 148]

Aldus mijn alderliefste, en wilt den Heere niet verlaten, ^† want wy en zijn niet dan stof ende asschen, Jae niet dan een sterffelijc vleysch, ^* dat doch in oneeren steruen moet maer in eeren opstaen. Aldus weest doch lijdtsaem inden druc, want het is den rechten wech, die daer totten eewighen Leuen leyt, den welcken alle Gods Heyligen, ^* Propheten ende Apostelen, Jae Christus selue door ghegaen heeft, ende hebben alle desen ^† Kelck moeten drincken, Daerom en siet niet op den doot, maer door den doot ¹⁾, op dat voor v niet een ander en come, die v croon ontneme. Daerom mijn alderliefste, weest lanckmoedich in uwen druck, ende pacientich int lijden, ende verwacht uwe verlossinge, ghelijck den ackerman zijn vruchten verbeyt, want ^* salich is de mensche, die becoringhe verdraecht, want als hy beproeft is, so sal hy ontfanghen die Croon des leuens, die Godt beloeft heeft alle den ghenen die hem liefhebben, want Christus seyt: ^‡ Salich is die mensche, die persecutie lijdet om der gherechticheyt, want dat rijcke der Hemelen hoort hem toe, Jae, ^* wy prijsense salich te zijn die gheleden hebben, seyt Jacobus. ^† Christus heeft oock voor ons gheleden, ende heeft ons een Exempel ghelaten, dat wy souden navolgen zijn voetstappen, Ja ^* so Christus geleden heeft, so wapent v metten seluen sin, ende hier mede stemmen die woorden Joannis ende seyt, ^† dat Christus zijn leuen voor ons gelaten heeft, ende // ⁺ wy moeten oock dat leuen voor die Broeders laten.

Aldus en weest niet versaecht, wtuercoren Lief, voor haer dreygen, maer loeft ende prijst den Heere in dier saken, want Christus seyt: ^* Salich sidy als de menschen v veruolgen ende versmaden om mijns naems wille, dan verblijt ende verhuecht v, want het sal v wel gheloont worden van mijnen Vader die in den Hemel is. Mijn Lief, dit en is niet geseyt, dat wy droeuich souden zijn, maer dat wy ons verblijden souden, dat wy weerdich zijn om zijns Naems wille te lijden. Paulus seyt: ^* Ghy en hebt geenen knechtelijcken geest ontfangen om weder te vreesen, maer eenen gheest der wtuercoren kinderen, door den welcken wy roepen, Abba lieue Vader, den seluen geest verseeckert onsen geest, dat wy Gods kinderen zijn, ist anders dat wy met hem lijden, op dat wy ooc totter heerlijckheyt verheuen mogen worden, want dit lijden van deser tijt en is niet te gelijcken by de glorie die aen ons geopenbaert sal worden, ^† want noyt ooghe en heuet ghesien, noch noyt herte en heuet bekent, oft noyt mont en heuet beleden, ^* dan God alleen, wat den genen geopenbaert sal worden, die hem liefhebben, ende zijn woort bewaren, Ende Paulus seyt, ^* dat niet ghenoech

† Gen.18.d.27.

* 1.Cor.15.e.43.

* Mat.5.a.11.

† Mat.20.c.22.

1) D.i.: door den dood heen, naar de eeuwige zaligheid.

* Jaco.1.b.12.

‡ Mat.5.a.10.

* Jaco.5.b.11.

† 1.Pet.2.c.21.

* 1.Pet.4.a.1.

† 1.Joan.3.c.16.

+ Fol. 65 r^o.

* Mat.5.a.11.

* Rom.8.b.15.

† 1.Cor.2.a.9.

* Esa.64.c.17.

* Phil.1.d.26.

[p. 149]

en is, dat ghy in hem ghelooft, maer oock om zijnen Naem lijdet.

Aldus mijn alderliefste, weest doch een goetwillighe Bruydt, bereyt totten strijde, ^* want hy en sal v niet laten becooren bouen v vermoghen, maer neuens de becoringhe sal hy v eenen wtganck maken, ^* want al waert dat een moeder haer kint vergate, soo en wil ick v niet vergeten, seyt de Heere, ende hy sal v bewaren ghelijck den ^† ap// ⁺pel van zijnder ooghen. Daerom en ^* vreest niet de menschen, die gelijck hoy vergaen, maer tredet vromelijck op met Josua ende Caleb na dat beloefde lant, verbeyt met ^* Noah den dach des Heeren, ^† want Christus seyt: Mijn Schapen hooren mijn stemme, ende si volgen my na, maer der vreemder stemme en hooren sy niet, ende niemant en salse wt zijnder handt trecken, want het onmogelijck is, dat die wtuercoren Gods verleyt mogen worden, als Paulus seyt: ^* Wie mach ons scheyden van de liefde Godts, Jae geen tormenten deser werelt, ^† want wy weten dat den genen die Godt lief hebben, alle dinghen ten besten dient, ^* want onsen druck die tijtelijck ende licht is, brengt ons een ouerwichtige heerlijcheyt, want het nv des Heeren wille is, soo verhope ick, dat oock dese uwe beproeuinge v oock ten besten dienen sal, want die Heere heeft uwen tijt bestelt, ende wy en sullen daer niet ouer gaen. Daerom en vreest niet, ^* want Godt is uwen Hooftman, hy is uwe sterckheyt, hy is uwe Leydtsman, verlaet hem niet, hy en sal v niet verlaten, ^* betrout op hem, soo en wordy niet te schanden, ^‡ weest ghetrouwe totter doot, die croon des Leuens is v bereyt, Ick begeer mijn lichaem ghewillichlijck te offeren tot prijs des Heeren, Ja niet alleen mijn lichaem, maer al waer elck lidt, iae elck hayrken een Lichaem, soo wil ickse al door die cracht Gods tot prijs des Heeren offeren, om zijn beloften te vercrijghen, ^* Want hoedanige liefde heeft ons die Vader ghegheuen, dat wy Godts kinderen souden heeten. Daerom en kent ons de werelt niet, want sy en kendt hem niet, Mijn Liefste, wy zijn Godts kinderen, ende wy weten, als hy openbaren sal, dat wy hem // ⁺ ghelijck sullen zijn. ^* Jae seyt Petrus: Wy sullen deelachtich wesen zijnder Godlijcker natueren, ^† Jae wy sullen wesen daer Christus seluer zijn sal ^‡ ende sullen met hem ordeelen alle gheslachten, ^* Jae wy sullen dat Lammeken volghen waer dat henen gaet, ^† Jae wy sullen dat nieuwe Liedeken singen op den Berch Sion, ende ^‡ wy weten vastelijck wel, ist dat onse Aertsche huys deser wooninghe ghebroken wort, so weten wy, dat wy een ander timmeringhe hebben van God, dat eewich inden Hemel is: Wie soude dat vuyl stinckende vleysch, dat niet en is dan eenen hoop aerden, willen verheffen bouen dese schoone Beloften. Och siet doch hoe schoone beloften dat Christus

* 1.Cor.10.b.13.

* Esa.49.c.15.

† Sach.2.b.8.

+ Fol. 65 v^o.

* Esa.51.c.12.

* Gene.6.7.

† Joa.10.c.27.

* Rom.8.e.35.

† Rom.8.d.28.

* 2.Cor.4.c.17.

* 4.Es.16.g.76.

* Psal.31.a.1.

‡ Apo.2.b.10.

* 1.Joan.3.a.1.

+ Fol. 66 r^o.

* 2.Pet.1.a.4.

† Joa.12.c.26. 14.a.3.

‡ Matt.19.c. 1.Cor.6.a.2.

* Apo.14.a.4.

† 4.Es.2.f.42.

‡ 2.Cor.5.a.1.

[p. 150]

den zijnen belooft heeft, die daer volstandich blijuen totten eynde toe, want daer en is geenen anderen wech totten eewigen leuen, dan desen wech, ^* want alle rechtueerdighe sielen hebben van aenbegin moeten lijden, ende also dat Rijcke Gods moeten innemen. Also mijn alderliefste huysurouwe, so daer doch gheenen anderen wech en is, so weest doch een goetwillighe bruydt, bereyt uwen bruydegom te ontfangen, als dan suldy met prijs ende eere ghecroont worden.

Aldus mijn alderliefste, heb ick een weynich geschreuen, waer mede ghy v een weynich muecht verstercken door des Heeren woort, want Christus seyt: ^* Die werelt sal haer verblijden, maer ghy sult trueren ende droeuich zijn, maer weest ghetroost, ick heb de werelt verwonnen, ende v droefheyt sal in blijschap verandert worden, ende niemant en sal v blijschap van v connen ghenemen, want die ons werct, is stercker dan die in de Werelt is, ende Joannes seyt, dat ^† onse Gelooue de verwinninghe is, die de werelt // ⁺ verwonnen heeft, ^* ende weest altijt gedachtich op Loths Huysurouwe, ende op den ^† Man Gods die vanden Leeuwen verbeten was, om dat hy tegen Gods gebot broot gegeten hadde, ende was bedrooghen vanden valschen Propheet, alsoo oock ghy, dat ghy geensins bedrogen en wort van die valsche propheten, ^† maer strijdet metten Propheet Dauid teghen den Goliath, ende ghy sult hem als broot verslinden, want ^* dat rijck der Hemelen lijdt nv ghewelt, ende die geweldighe die daer staende blijuen nement inne, ^† want Josua ende Caleb hebben dat beloofde lant met geweldiger hant ingenomen, ende die daer niet staende en bleuen, en consten daer niet in comen. Aldus en weest niet verslaghen, al ist dat ghy hier een weynich tijts beproeft wort, want het nv dus zijnen wille is, so nemet gewillichlijck van zijnder hant, het gene dat hy v toe seynt, want Paulus seyt: ^* Wij weten dat den ghenen die God lief hebben alle dingen ten besten dient, want Christus zijn wonderlijcke cracht ende stercheyt aen v thoonen wil, tegen die draecken ende aderen geslachte, iae teghen die grijpende woluen, die dagelijcs tegen Christum staen, ende tegen v vechten om v te vernielen, maer weest vrymoedich, ende betrout Christum, hy en sal v niet verlaten, want hy is uwe sterckheyt, ^‡ hy sorcht voor v, hy is uwe beschermer, waer door ghyse al te samen verwinnen sult, die tegen v zijn, want hy sal v ^* spijsen met dat broot des leuens, iae met dat broot des verstants, ende sal v te drincken gheuen van dat water der wijsheyt, ende sal v troosten in alle uwen druck, ende een vast bestandich ghelooue in uwe herte drucken, dat welcke sy niet en sullen connen wederstaen, want die dat ^† goede werck in // ⁺ v begonnen heeft, die salt door zijn ge-

* Gene.4.b.8. Psa.34.c.10. Mat.23.e.33.

* Joa.16.c.20.

† 1.Joa.5.a.4.

+ Fol. 66 v^o.

* Gen.19.e.26. Luc.17.d.32.

† 3.Re.13.a.1. e.24.

† 1.Re.17.f.42.

* Mat.11.b.12. Luc.16.c.16.

† Josu.8.9.10.

* Rom.8.d.28.

‡ 1.Pet.5.a.7.

* Eccl.15.b.8.

† Phil.1.a.6.

+ Fol. 67 r^o.

[p. 151]

nade ende cracht tot zijnen prijs, totten eynde toe wtuoeren ende volbrengen, tot salicheyt van uwer sielen, ende tot stichtinghe van alle die den Heere vreesen. Die selue Godt die v wt allen druck ghehelpen can, ende verlossen, ende bewaren sal van allen stricken des duyuels ende van alle valsche Leere behoeden sal, Dien sy prijs, eere, cracht, stercheyt van eewicheyt tot eewicheyt, Amen.

Siet mijn lieue huysurouwe, so ick v nv niet helpen en can met mijn weenen, ofte met mijnen bloede, so heb ick v een weynich geschreuen, om v te troosten, ende v dat tot een gedenckenisse ofte Testament, dat ghy mijnder daer door ghedenct, hoe dat ick v voor ghegaen hebbe, want ick hope desen Brief met mijnen bloede te bezeghelen, als dattet niet dan die louter waerheyt en is, ende daervoor begeer ic mijn leuen te laten, tot prijs des Heeren, ende tot stichtinge van alle die den Heere vresen, ende ick bidde den Heere, dat hy v wil laten volghen, alsoo ick verhope door die genade des Heeren v voor te ghaen, ende betrouwe den Heere dat hy v ooc alsoo laten volgen sal, ende betrouwe v oock, dat ghy my oock so volstandich nauolghen sult door des Heeren ghenade, ende ick bidde den Heere, dat hy de vrucht tot zijnen prijs laet opwassen, dattet oock mach weerdich gheuonden worden om den naem des Heeren te lijden, Alsoo heb ick die vrucht den Heere beuolen, die welcke crachtigher is v lieden te bewaren dan ick, Ende die Heere sal v bewaren, ick en twijfele daer niet aen. Ende ic hoope den Segel van desen Brief mijn bloet zijn sal.

Aldus ^* beueel ick v den Heere, ende den woorde zijnder ghenaden, dat hy v wil // ⁺ bewaeren in alle Gherechticheyt, heylicheyt ende waerheyt, / Ende al ist dat wi hier van malcanderen moeten scheyden, so weet ick ende betrouwe den Heere vastelijck, in dat eewich leuen by malcanderen te zijn, Daeromme wil ick ghewillich mijn offerhande doen. Och mocht ick voor v lijden, ick soude gheerne mijn vleysch voor v offeren. Het is my leet, dat ick v niet meer schrijuen en mach, Hier mede blijft den Heere beuolen, ende en sorcht voor dat kint ¹⁾ niet, want mijn vrienden sullent wel bewaren, ia die Heere salt waer nemen. Henrick van Deuenter doet v seer groeten inden Heere, ende bidt den Heere dach ende nacht voor v, dat ghy volstandich muecht blijuen totten eynde toe.

* Act.20.e.31.

+ Fol. 67 v^o.

1) Wees niet bekommerd over het kind; - 'twelk zij (zie eenige regels vroeger, ook fol. 70 v^o, 73 r^o en elders) verwachtte.

[p. 152]

§ ^*Hier volghet noch eenen Brief van Jeronimus Segersz aen zijn Huysurou.

GEnade, vrede, vruechde van herten, door die bekentenisse Jesu Christi sy met v mijn lieue huysurouwe Lijsken inden Heere. Ick wunsche v mijn lieue Huysurouwe Lijsken een vyerige liefde tot God, ende een vrolijck gemoet in Christo Jesu. Weet dat ick uwer ^* gedencke dach ende nacht in mijn ghebedt, smeeckende ende suchtende tot Godt voor v, Want ick al bedroeft ben, om uwent wille, om dat ghy daer so lange sult moeten sitten, ende wilde wel, waert des Heeren wil geweest, dat ghy wten banden geweest hadt, maer nv heuet des Heeren wille anders geweest, om dat hy v proeuen wil, ende // ⁺ zijn cracht ende stercheyt aen v openbaren, tegen alle die tegen die waerheyt staen. Aldus en can ick tegen des Heeren wille niet gedoen, op dat ick hem niet en tenteere, dan ick wil hem veel meer louen ende dancken, dat hy ons beyde ^‡ weerdich ghemaeckt heeft om zijnen naem te lijden, want het zijn al te ¹⁾ wtuercoren Schaepkens, die hy daer toe vercoren heeft, want hy heeftse ^‡ ghecocht wten menschen tot eerstelingen Gods. Ende voort mijn alderliefste, soo hebbe ick tot deser hueren ²⁾ seer vrolijck gheweest, den Heere loouende ende danckende, dat hy ons hier toe bequaem gemaect heeft, Maer als ick hoorde van v dat ghy meer bedroeft waert dan uwen mont gespreken conste, dat welcke my menigen traen heeft doen weenen, ende een bedroeft herte om hebbe, want het is een groote droefheyt, Ende verstont dattet soude wesen, om dat ghy my dickwils gheseyt sout hebben om van Assuerus te gaen ³⁾, ende dat ickt niet gedaen en hebbe, dat welcke my menigen traen gecost heeft, ende hertelijcken leedt is, ^† nochtans en can ick tegen des Heeren wille niet gedoen, ende haddet zijnen wille geweest, hy soude ons wel een wtcoemst

* [n^o. 4.]

* Rom.1.a.5.

+ Fol. 68 r^o.

‡ Act.5.e.42.

1) Zeer, wel.

‡ Apo.14.a.4.

2) Uur.

3) Assuerus van Gheemont, een zilversmid, misschien vermaner. Hij was tegelijk met Jeronimus en Hendrik Beverts (‘groote Hendrik’) van Deventer gevangen genomen en is, maar eerst op 22 Januari 1552 en dus veel later dan deze, levend verbrand, na eerst op de pijnbank anderen te hebben aangegeven, fol. 89 r^o. Hiermede hangt zeker samen, dat volgens het boek van de antwerpsche Hooger Vierschaer de behandeling van zijne zaak herhaaldelijk door den schout is uitgesteld, soms op verzoek van zijn advokaat, meester Loyse Vogel. Van Gheemont wordt blijkbaar met zekere onderscheiding behandeld. Zie Antwerpsch Archievenblad, deel VIII, bl. 402 vgg.; waarin hij ook in de lijst der gedooden in deel XIV, bl. 18, als n^o. 203 voorkomt.

† Rom.9.c.19.

[p. 153]

gegeuen hebben, Maer hy heeft ons ^* mate ghestelt, ende en sullen daer niet ouer gaen. Aldus en connen wy den Heere niet ^† ontloopen, Daerom en laet ons niet bedroeft zijn om dat werck des Heeren, maer veel meer (als ^* Christus seyt) ons verblijden ende vrolijck zijn, want het sal ons wel geloont worden inden Hemel, Ende ghelijck ons Petrus seyt, ^* dat wy den Heere prijsen ende louen souden van dier saken. Och mijn lief, dat en is niet gheseyt, dat wy ons bedroeuen souden. Aldus weest doch ^‡ verduldich in uwen druck, ende pacientich in v lijden, // ⁺ Want Paulus seyt, ^* dat den ghenen die God liefhebben, alle dingen ten besten dient, Alsoo betrouwe ick dat in den Heere, dat v oock ten besten dienen sal, dat ghy daer soo lange sult moeten sitten. Daeromme willet doch gewillich van zijnder hant ontfangen, dat hy v toeseynt, want hy en laet niemant ^* becoren bouen zijn vermoeghen. Aldus weest doch deelachtich des lijdens Christi, ^* want alle die sonder castijdinghe zijn, dat zijn bastaerden, ende geen kinderen. Ende Jacobus seyt: ^‡ Salich is de man, die becoringe verdraecht, want als hy beproeft is, so sal hy ontfangen de croone des leuens, de welcke Godt bereyt heeft, allen den ghenen die hem lief hebben.

Aldus weest doch Christus nauolgersse, ende neemt v cruys met ^† lijdsaemheyt op, ende met blijschappen, ende volcht hem met vruechden na, want hy heeft so veel om onser salicheyt geleden, daeromme laet ons ooc om zijnen prijs lijden, want nv onse vre is, soo laet ons met vruechden strijden nae die croon des leuens, ⁺ de welcke ons bereyt is.

Aldus bidde ick v mijn Lief, dat ghy doch niet meer droeue en zijt, want de Heere sal v bewaren als den ^* appel van zijnder oogen, Ja ^† al waert dat een moeder haer kint vergate, so en sal ic v niet vergeten, seyt de Heere, Ja ^‡ mijn schaepkens hooren mijn stemme (seyt de Heere) ende sy volghen my nae, ende niemant en salse wt mijnder hant ontnemen, Daerom mijn alderliefste, weest doch te vreden, ende betrout den Heere, ^† hy en sal v niet verlaten. Ende noch verstont ick eensdeels van mijn suster, dat ghy oock bedroeft waert, om dat ghy my niet meer en verdroecht ¹⁾, Siet mijn lieue schaep ghi en hebt my niet tegenspannich geweest, // ⁺ ende wy en hebben met malcanderen anders niet gheleeft, dan wy schuldich en waren te leuen, waerom wildy dan bedroeft wesen? Weest doch te vreden, want Christus en sal v daer af niet reeckenen, ^† want hy en wil onse sonden niet gedencken. Ende ick dancke den Heere, dat ghy noch so ootmoedelijc met

* Job.14.a.5.

† Tobi.13.a.2.

* Mat.5.a.12.

* 1.Pe.4.c.16.

‡ Rom.12.b.12.

+ Fol. 68 v^o.

* Rom.8.c.28.

* 1.Cor.10.b.13.

* Heb.12.a.8.

‡ Jaco.1.b.12.

† Luce.21.c.17.

+ Jaco.1.b.12.

* Sac.2.a.8.

† Esa.49.b.15.

‡ Joa.10.c.27.

† Hebr.13.a.5.

1) Omdat gij niet inschikkelijker jegens mij zijt geweest.

+ Fol. 69 r^o.

† Ezec.18.c.21.

[p. 154]

my geleeft hebt, Ende wilde wel, dat ic voor v mocht sitten een iaer lanck te water ende te broode, Ja en dan noch thienmael den doot mocht steruen, ende dat ghy verlost waert. Och mocht ic v helpen met mijnen tranen, ende met mijnen bloede, hoe gewillich soude ic voor v lijden, mer mijn lijden en can v niet helpen. Aldus weest doch te vreden, Ic wil den Heere noch meer voor v bidden. Ende desen brief hebbe ic met tranen geschreuen, om dat ick hoorde, dat ghy so seer bedroeft zijt, Ende ick bidde v, wilt my schrijuen hoe dat het met v staet. Hier mede beueel ick v den Heere.

§ ^*Dit is eenen Brief van Lijsken, Jeronimus Huysurouwe, die sy aen hem schreef inder geuanckenisse tot Antwerpen. Anno. 1551.

GHenade ende vrede gheschiede ons tween van God den Vader, ende die liefde des Soons, ende die gemeynschap des heyligen Gheests sy met ons tot alle stercheit, troost, vruechde, ende salicheit van onser sielen.

§ Mijn beminde Man inden Heere, weet dat my den tijt metten eersten seer lange docht // ⁺ te wesen, om dat ick niet ghewoon en was geuangen te zijn, ende niet en hoorde dan tentacie om van den Heere te gaen, Sy seyden, wat ic my de schrift moeyen woude, dat ic mijnen naet nayen soude ¹⁾. Ende het schijnt (seyden si) dat ghy den Apostelen na volgen wilt, waer zijn uwe ^* teeckenen die ghy doet? Sy spraken met allen ^† tonghen, nae dat sy den heylighen Geest ontfanghen hadden, Ende seyden: Waer is v tale, die ghy door den heyligen Geest ontfangen hebt? Maer het is ons genoech, dat wy door haere woorden geloouich geworden zijn, so Joannes verhaelt, daar Christus spreect: ^† Ick en bidde niet alleene voor haer, maer ooc voor de gene, die door haere woorden aen my geloouen sullen. Hier mede beueel ick v den Heere, ende die ghenade Gods sy met ons altijt.

Gedanct sy Godt die Vader, die alsulcke liefde tot ons gehadt heeft, ende aen ons bewesen heeft ⁺, dat hy zijnen lieuen Sone voor ons ghegeuen heeft, die wil ons alsulcken liefde, alsulcken blijschap, alsulcken wijsheyt, ende alsulcken bestaende ghemoet door

* [n^o. 5.]

+ Fol. 69 v^o.

1) Mij bepalen zou tot mijn huiselijken arbeid.

* Mar.16.b.17.

† Act.2.a.4.

† Joa.17.c.20.

+ Joan.3.b.16.

[p. 155]

Christum ende door die cracht des Heyligen Geests geuen, dat wy staende blijuen mogen tegen alle verslindende dieren, tegen draecken ende serpenten, ende tegen alle ^‡ poorten der hellen, die nv seer listich zijn om onse siele te vangen, bedriegen, vernielen ende te verleyden. Daerom mogen wy den Heere wel ootmoedich bidden ^‡ sonder ophouden, dach ende nacht, want den ^† verslinder gaet rontom ons, soeckende welcken hy verslinden mach, want ten is ons niet onbekent, wat hy inden sin heeft. Maer al zijn sy seer listich, des Heeren handt en is noch niet ^† vercort aen den ghenen die hem lief hebben, ende zijnen wille doen, want ^* die // ⁺ ooghen des Heeren sien op den ghenen die hem lief hebben, ende zijn ooren op haer ghebedt, maer dat aensicht des Heeren staet op dien, die daer quaet doen, Daeromme mach een yegelijc wel voor hem sien, dat dat aensicht des Heeren op hem niet en stae, want dies menschen ^† siele die sondicht, die moet die doot steruen, ist dat hy hem niet en betert eer dat die Heere coemt, ende het en is ons niet verseeckert, wanneer dat die Heere comen sal, want hy sal comen als een ^* Dief inder nacht. Daerom moeghen wy den Heere die een voor den anderen bidden, op dat onse vlucht niet en gheschiede op den ^† Sabboth, als wy ledich zijn, noch inden Winter, als wy geen vruchten op onse boomen en hebben, want een yegelijck ^† boom die geen goede vruchten voort en brengt, die sal afgehouwen ende int vuyr geworpen worden. Maer die daer goede vruchten brengt, die sal hy ^* reynighen, op dat hy oueruloedighe vruchten voort brengen soude. Noch is ons door des Heeren mont vercondicht: Een mensche, als hy ^* moetwillens sondicht, soo en is hem gheen offerhande meer achter gelaten, dan het verwachten des veruaerlijcken oordeels, ende des vyers pijne, die de vianden verslinden sal. Moyses wet die dreef so sterc, als die yemant ouer tradt, soo moest hy steruen sonder ghenade, door twee ofte drie ghetuygen, hoe veel te meer quellinghe sal hij hebben, die den Sone Godts met voeten treet. Noch stater door den heylighen Gheest wt gesproken: ^* Ist dat wy mede lijden, soo sullen wy mede heerschappie hebben, steruen wy ooc mede, soo sullen wy oock mede leuen, versaecken wy hem, so sal hy ons oock versaecken, oft wi hem niet en geloouen, so blijft hy nochtans getrouwe, // ⁺ want hy en can hem seluen niet geloochenen nochte versaken. Nv wy so ^* groot een wolcke der ghetuygenisse om ons hebben, soo laet ons afleggen al wat ons druckt, ende die aencleuende Sonde, ende laet ons verduldich loopen inden campe die ons voor gheleyt is, ende sien op den voleynder Jesum, die welcke doen hem de blijschap vooren gheleyt was, heeft hy dat cruys met verachtingen der schanden op hem genomen, ^* niet dreygende doen

‡ Mat.16.c.18.

‡ 1.Tes.5.c.17.

† 1.Pe.5.a.8.

† Esa.59.a.1.

* Ps.34.b.16.

+ Fol. 70 r^o.

† Eze.18.a.4.

* 1.Tess.5.a.2. 2.Pet.3.b.10.

† Mt.24.b.20.

† Mat.3.a.10.

* Joan.15.a.2.

* Heb.10.c.26.

* 1.Tim.2.b.11.

+ Fol. 70 v^o.

* Heb.12.a.1.

* 1.Pet.2.c.23.

[p. 156]

hy leedt voor onse sonden tot onser sielen salicheyt, also wy ooc mijn alderliefste inden Heere, tot prijs des Heeren, ende tot vertroostinge van allen lieuen vrienden. Ick wunsche ons tween den gecruysten Christum tot een eewige vruechde ende stercheyt. De Heere die ^* alleen wijs is ende zijne wijsheyt alleen ^‡ ghegeuen heeft den simpelen, onnoselen, verstootenen deser werelt, die betrouwe ic, dat hy ons vertroosten sal, tot dat ons ^* baren is geschiet.

Mijnen lieuen Man inden Heere, de welcken ick ghetrout hebbe voor God ende zijn gemeente, den welcken si seggen, dat ic daerby in ouerspel geseten hebbe, om dat ic inden Baal niet getrout en ben. Maer de Heere seyt: ^† Verblijdt v als alle menschen quaet van v seggen om mijns Naems wille, dan verblijdt ende verhuecht v, want het sal v wel geloont worden inden Hemel.

Wetet dat ick seer gheweent hebbe, om dat ghi bedroeft waert om mijnent wille, omdat ghy ghehoort hadt, dat ick v dicwils gheseyt soude hebben, om van Assuerus te gaen woonen, ende dat ghy dat niet gedaen en hebt, weest daer in te vreden, mijn alderliefste in den Heere, haddet den Heere so niet belieft, ten ware so niet geschiet, ^* des Heeren wille moet geschien tot onser beyder sie// ⁺len salicheyt, want hy ons niet en laet ^* becoren bouen ons vermoghen. Daeromme weest getroost mijn alderliefste in den Heere, ende verblijt v inden Heere, so ghy van te vooren ghedaen hebt, hem louende ende danckende, dat hy ons soo wtuercoren heeft, dat wy om zijns naems wille so lange mogen in banden ligghen, ende daer toe ^† weerdich beuonden zijn, hy weet wat hi daer in voorsien heeft, Al laghen die kinderen van ^† Israel langhe in der woestijne, hadden sy des Heeren stemme gehoorsaem gheweest, sy souden oock wel met Josua ende Caleb in dat Landt van Beloften ghecomen hebben. Also wy nv ooc hier inder woestijnen onder dese verslindende dieren, die haer ^* netten dagelijcs wtspreyden, om ons daer mede te vanghen, maer de Heere die soo crachtich is, ende de zijne niet en verlaet, die op hem betrouwen die bewaert hy van alle quade, Ja als den ^* appel van zijnder oogen. So laet ons dan te vreden zijn in hem, ende ons cruys met blijschap ende met lijdtsaemheyt op ons nemen, ende verwachten met vasten betrouwen op die beloften, die hy ons ^‡ belooft heeft, daer aen niet twijfelende, want hy ghetrouwe is diese beloeft heeft. op dat wi op ^* Sions berch gecroont muegen worden, ende met palmen verciert zijn, ende dat ^† Lammeken mogen nauolgen. Ick bidde v mijn lief inden Heere, weest ghetroost inden Heere, met allen lieuen vrienden, Ende ^* bidt den Heere voor my. Amen.

* Rom.16.c.29.

‡ Mt.11.d.25.

* Apo.12.a.7.

† Mat.5.a.12.

* Mat.6.b.10.

+ Fol. 71 r^o.

* 1.Cor.10.b.13.

† Act.5.e.42.

† Num.14.a.8.

* Psa.15.a.7. 57.b.7.

* Zach.2.a.8.

‡ Apo.2.3.21.

* 4.Es.2.e.41. Apo.7.b.9.

† Ap.14.a.4.

* 1.Tess.5.c.25.

[p. 157]

§ ^{+ *}Hier volcht noch eenen Brief van Jeronimus Segersz aen zijn Huysurouwe. //

GEnade ende vrede sy met v van God den Vader, ende die bermherticheyt ende liefde des Soons, ende de cracht ende gemeynschap des heyligen Geests verstercke uwe gelooue, herte, sinnen ende verstant in Christo Jesu, Amen.

Ick wunsche mijn beminde Huysurouwe, die ick voor Godt ende zijn heylighe Ghemeente ^† ghetrout hebbe voor mijn eyghen huysurouwe, ghelijck als ^* Abraham Sara, ende ^† Isaac Rebecca, ende ^‡ Tobias zijn Ooms dochter tot een huysurouwe genomen heeft, alsoo hebbe ick v oock tot een huysurouwe genomen, ^† na luydt van Gods woordt ende beuel, ende niet ghelijck dese erge blinde werelt, om welcker saken wille dat ic den Heere nacht ende dach loue ende dancke, dat hy ons so lange spaerde tot dien dat wi malcanderen tot een deel kenden, ende dat wy de kennisse der waerheyt ghehadt hebben, Om deser saken wille seggen sy, dat wy in ouerspel geseten hebben, om dat wi met dat afgodissche, vleeschelicke, ijdele, houeerdige gulsige wesen, ende met dat ouerspelige gheslachte niet te samen gegeuen en zijn ¹⁾, dat welcke niet dan eenen gruwel en is voor den oogen Gods, Daerom beliegen sy ons, gelijck sy ^* Christum belogen hebben. Ende of sy noch seyden, dat ghy v met uwen naet moeyen sout, dat en hindert ons niet, ^* want Christus heeft ons allen geroepen, ^† ende de schrift doen ondersoecken, want sy van hem getuycht, ende noch seyde Christus, dat Magdalena ^* dat beste deel vercooren hadde, om dat sy de Schriftuere ondersocht. Ende noch mijn alderliefste, waert dat sy v vraechden, waer dat uwe teeckenen ende spraecken waren, dat en hindert v niet, want de gheloouighe die ^* Petrus ende Joannes doopten, en spra// ⁺ken met allen tongen niet, dan het was haer ghenoech dat sy in Christum gheloofden, Ende noch ^† Stephanus, die vol vanden heyligen Gheest was, en sprack met allen tonghen niet, noch alle die Bisschoppen ende Leeraers die met Paulo waren, en deden oock alle geen teeckenen, ende en spraecken met allen tongen ooc niet, ende leerden nochtans dat woort Gods onstraffelijck, Ende Paulus seyt noch, ^† dat de heylighe Gheest zijn gauen geeft inde ghemeynten, Ten eersten heeft deene de gaue ghesont te maecken, een ander te prophe-

+ Fol. 71 v^o.

* [n^o. 6.]

† 1.Cor.7.a.2.

* Gen.11.c.29.

† Ge.24.b.15.

‡ Tob.7.c.14.

† 1.Cor.7.a.2. Mat.19.a.7.

1) Niet op wereldsche wijze ons huwelijk hebben gesloten. Zie de aanteekening op bl. 127 boven.

* Mat.11.c.17.

* Mat.11.c.28.

† Joa.5.d.39.

* Luc.10.d.42.

* Acto.2.c.38.

+ Fol. 72 r^o.

† Acto.6.a.5.

† 1.Cor.12.a.7.

[p. 158]

teren, een ander met volle talen te spreecken, een ander wonder te doen, een ander te vermanen, een ander bermherticheyt te doen, een ander vast te geloouen, ende dit werckt al de heylighe Gheest, ^* door den welcken dat die een den anderen hantreyckinge doet tot zijns selfs beteringe, ende ^† wast also op tot eenen heyligen Tempel, ^‡ ende een yeghelijck blijue in de roepinghe daer hi in geroepen is. Ende voort so ist ons genoech, dat Christus gebeden heeft, ^* niet alleen voor zijn Jongeren, maer oock voor de gene die door hare woorden gheloouich souden worden in hem. Siet mijn beminde Huysurouwe inden Heere, hoe gheerne dat die ^* grijpende Woluen de simpele sielen vermoorden souden, met hare loghenen ende listicheyt, daer sy ons mede aenuaren om te verleyden, om v siele tot den eewigen doot te brengen, Daeromme wacht v voor haer, ende en geeft haer geen gehoor, want sy zijn seer listich, maer doet als Christus seyt: ^* Mijn schapen hooren mijn stemme, maer der vreemder stemme en hooren sy niet, Daerom en salse ooc niemant wt zynder handt ontnemen. Siet mijn beminde, hoe ons ^* Christus voor desen tijt gewaer// ⁺schout heeft, Daerom laet ons nv wel voor ons sien, op dat wy door dat listich ^* Serpent niet bedroogen en worden. Ende weet dat ic ooc eens voor de Heeren geweest hebbe, doen ick v aenriep ¹⁾, ende dat ick doen alsoo sprack, dat sy my met vreden ghelaten hebben, hoe wel datse die ander noch tweemael ghehaelt hebben, so hebbense my ghelaten, Ende noch hebbe ick eens met den Papen gesproken vande Sendinge ²⁾, ende straftese so met des Heeren woort, dat si van gramschappen met hare vuysten op de Tafel sloegen, ende sy en wisten niet wat seggen, dan sy seyden dat Petrus Paus gheweest hadde, ende dat S. Andries de eerste Misse gedaen hadde. Doen antwoorde ick haer, dat zijt metter waerheyt niet en conden bewijsen. Ende ic seyde haer, dat sy waren ^* dwalende geesten, ende hadden de Leeringhe der Duyuelen. Ende daer mede gingen sy wech.

Ende voort so laet ick v weten, mijn beminde Huysvrouwe in den Heere, dat my leedt is dat ghy geweent hebt, want doen ic hoorde dat ghy beproeft waert, so hebbe ic den Heere te vyeriger nacht ende dach gebeden voor v, ende weet vastelijc, dat hy v bewaren sal, als den ^† appel van zijnder oogen, ende ick loue den Heere altijt, dat hy ons beyde ^‡ weerdich gemaect heeft, om zijns Naems wille te lijden, waerom dat ick seer verblijt ben. Ende

* Eph.4.b.16.

† Ephe.2.c.20.

‡ 1.Cori.7.c.

* Joa.17.c.20.

* Mat.7.b.15.

* Joa.10.c.27.

* Mat.24.a.4.

+ Fol. 72 v^o.

* Gene.3.a.1.

1) Zoo in alle uitgaven: ook bij Van Braght.

2) Van de rechtmatigheid der roeping of de wettigheid der bediening van geestelijken en predikanten.

* 1.Tim.4.a.1.

† Sach.2.a.8.

‡ Act.5.e.42.

[p. 159]

doen ick uwen Brief las, ende hoorde hoet met v stont, ende dat ghy my den ghecruysten Christum wenschte tot eender groete, so spranc mijn herte ende mijnen gheest op in mijn lichaem van blijschappen. Ja alsoo, dat ick den Brief niet geheel wt gelesen ¹⁾ en conde, ic en moeste mijn ^* knien buygen voor den Heere, ende hem louen ende dancken van zijnder sterckheyt, troost ende blijschap, hoe// ⁺wel dat ick nochtans bedroeft was om onse Broeders wille, ende om uwent wille, dat ghy daer so lange sult moeten sitten. Ic hebbe v den Heere in zijnen handen beuolen met de vrucht, ende betrouwe hem dat, ende en twijfele daer niet aen, hy en sal v de selue blijschap gheuen, die hy my gheeft, ende sal v ^* bewaren tot den eynde toe. Ende ick hebbe sulcke vruechde ende blijschap in zijne beloften, dat ick niet eens gedencken en can op dese Tormenten, dan alleen op de groote beloften, die hi beloeft heeft den genen die daer ^† volstandich blijuen totten eynde toe: Ende hebbe alsulcke blijschap, troost ende vruechde als ick oyt hadde. Ja alsulcke blijschap dat ict niet geseggen noch geschrijuen en can, Ja dat ick niet en meynde, dat een mensche alsulcke blijschap in de gheuanckenisse soude connen gehebben, want ic en can dach noch nacht nauwelijc geslapen van blijschappen, noch den Heere te ^‡ volle gedancken noch gelouen, want my dunct dat ick hier niet eenen dach geweest en hebbe ²⁾. Och mocht ick mijn herte in stucken breken, ende v geuen ende onsen Broederen. Och ick woude dat ick haer met mijnen bloede ghehelpen conde, ick soude so gheerne voor haer lijden.

Och mijn beminde inden Heere, nv gheuoele ick, hoe crachtelijc, hoe sterckelijc, ende hoe vaderlijc dat hy den genen bewaert, die op hem betrouwen, ende niet dan zijnen prijs en soecken, Jae wat een stercheyt, troost ende vruechde, die hy daer geeft: Ende hoe schandelijcken dat hyse laet vallen, die op ^* menschen betrouwen, ende hem verlaten ende verloochenen, ia also datse een ^† wroeghende conscientie, een bedroeft herte, ende een grouwelijcke veruaernisse crijghen, ia dat sy niet en verwachten dan de eewige verdoemenisse ende des vyers // ⁺ pijne, ende verwachten dat veruaerlijc woort: ^‡ Ghaet ghy vermaledijde in dat eewighe vyer, ^* want dat aensicht des Heeren siet op dien, die daer quaet doen. Daerom siet mijn beminde Huysurouwe inden Heere, laet ons aensien op den ^† voleynder Jesum, hoe hy ons voor gegaen is in de doot om onse salicheyt, want siet de ^* Croone des leuens is ons bereyt, ^† wy sullen met hem op zijnen Stoel sitten, wy sullen

1) Voor: uitlezen; evenals gedancken, gespreken.

* Eph.3.b.14.

+ Fol. 73 r^o.

* 1.Pet.1.a.5.

† Mat.24.b.13.

‡ Eccl.43.d.43.

2) Zoo kort valt mij de tijd.

* Jere.17.a.5.

† Sap.17.c.23.

+ Fol. 73 v^o.

‡ Mat.25.d.47.

* Ps.34.b.17.

† Hebr.12.a.2.

* Jaco.1.a.2.

† Mat.19.d.28.

[p. 160]

met witte cleederen gecleet worden. Hier mede beuele ick v den gecruysten Christum, tot eenen troost ende vruechde, dat hy v wil bewaren, ende versaden met zijn godtlijc woort, ^‡ ende spijsen met dat broot des leuens, ende met dat broot des verstants, ende te drincken geuen vande Fonteyne des leuens, met dat water der wijsheyt, met dat ongheualschte Melck. Den seluen beware uwe siele tot der Salicheyt. Amen.

§ ^*Noch eenen Brief van Lijsken, Jeronimus Huysvrouwe.

DE genade ende vrede, vruechde ende liefde, die Christus zijnen Jongeren achter ghelaten heeft, die bidde ick wt ernstiger herte, dat hi ons alsulcken liefde, alsulcken bestaende gemoet wil geuen, dat wy bequaem geuonden mogen worden, om de schoone beloften te ontfangen, die hy ons beloeft heeft, ist dat wy volstandich blijuen tot den eynde toe. Den seluen Christum sy prijs, eere, van eewicheyt tot eewicheyt. Amen. //

§ ⁺Ick en can den Heere niet te vollen gedancken ⁺ noch ghelouen van de groote ghenade, ende vande grondeloose bermherticheyt ende van de groote Liefde, die hy aen ons bewesen heeft, dat wy zijn ^* sonen ende dochteren souden zijn, ist dat wy verwinnen, ^† gelijck hy verwonnen heeft. Och te recht mogen wy wel seggen, ^‡ dat het oprecht gelooue hem schict na het gene dat niet en schijnt dat welcke ^* door de liefde werckende is, dat welcke ons tot heerlijcheyt brengen sal, ^† ist anders dat wy met hem lijden. Laet ons bemercken lieue Vrienden inden Heere, hoe groote liefde dat de wereltlijcke ¹⁾ menschen hebben deen tegen den anderen. Daer zijnder (by hooren seggen) op den Steen ²⁾, die haer verblijden als sy ter pijnbanck gaen souden, om de gene wille, die sy lief hebben, dat syse dan te naerder souden zijn, hoe wel dat sy in persoone by malcanderen niet en mochten comen. Hoort doch mijn beminde Broeders ende Susters inden Heere, heeft de werelt alsulcke liefde, och wat liefde behooren wy dan te hebben, die so schoone beloften verwachtende zijn. Ick sie noch een schoon ghelijckenisse voor ooghen, van een Bruyt, hoe sy haer verciert

‡ Eccl.15.b.8.

* [n^o. 7.]

+ Fol. 74 r^o.

+ Eccl.43.d.43.

* 2.Cor.6.c.17.

† Apo.3.c.21.

‡ Hebr.11.a.2.

* Gala.5.a.6.

† Rom.8.b.17.

1) In n^o. 1, 1562: wereltsche. Van zulke, niet van ‘geloovige’ personen is ook in den volgenden volzin sprake: die gevangenen, die er graag de pijniging voor over hebben als zij elkander maar eens kunnen zien.

2) De gevangenis te Antwerpen.

[p. 161]

om haren Bruydegom deser werelt te behaghen. Och hoe behooren wy ons dan te vercieren, om onsen Bruydegom te behagen. Och mochten wy also verciert wesen, ^‡ gelijck als de vijf wijse Maechden verciert waren met Olie in haer Lampen, om onsen Bruydegom te gemoet te gaen, op dat wy ooc hooren mochten de soete stemme: ^* Coemt ghy ghebenedijde, besit dat rijcke mijns Vaders. Ic bidde den Heere nacht ende dach, dat hy ons alsulcken bernende liefde wil geuen, dat wy niet aen en sien wat tormenten sy ons aendoen // ⁺ moghen. Jae te segghen met den Propheet Dauid: ^† Ic en vreese niet van al dat my de menschen aendoen mogen. Ende ^‡ dese onse pijn die licht ende tijttelijck is, die en is niet te gelijcken by de heerlijcheyt, die aen ons geopenbaert sal worden. Nv dan des Heeren wille is, dat ick met ^* Daniel soo langhe in der Leeuwen cuyl moet liggen, ende crijsschende ende grijpende Woluen ende Leeuwen moet verwachten, ende de ^† oude Slanghe, die int beginsel geweest is, ende tot den eynde toe wesen sal. So bidde ick alle lieue Broeders ende Susters, dat sy mijns niet en ^‡ vergeten in haer ghebet. Ick wil des gheerne wederom na mijn vermoghen doen. Och mijn lieue Vrienden, hoe can ick mijnen Hemelschen Vader ghenoech gedancken, dat hy my arme schaep hier toe bequaem gemaect heeft, om zijns Naems wille, so lange in banden te ligghen. Ick bidde den Heere nacht ende dach, dat dese mijn ^* beproeuinghe tot mijnder sielen salicheyt, ende tot prijs des Heeren, ende tot stichtinge van mijnen lieuen Broeders ende Susters geschien moet, Amen.

§ Nicolaes op de Suyckerruyt ¹⁾ bracht hier tot my twee Papen, om my te onderwijsen, den welcken ick antwoorde door de genade des Heeren. Ende sy seyden tot my, dat haer seer deerde, dat ick onder dese opinie ghecomen was, want sy en conden daer gheen ghelooue af ghemaken, meer dan een opinie, nademael dat wy niet en onderhielden dat de Christen Gemeynte ofte Kercke gebiet. Maer ick antwoorde haer lieden, ende seyde: Wy en begeeren anders niet te doen, noch te geloouen, dan ons Christus Kercke gebiet: Maer wy en willen niet te doen hebben met den Baal, oft meer andere Tempels, die ^† met handen gemaect zijn, na ^‡ leerin// ⁺ghe ende geboden der menschen, ende ^* niet nae Christum, daer mede en willen wy geensins te doen hebben, want Stephanus seyt, ^* dat de Alderhoochste niet en woont in Tempelen die met handen ghemaect zijn, want hy seyde dat ^† hij den Hemel open sach, ende sach Christum sitten ter rechterhant zijns Vaders

‡ Mat.25.a.4.

* Mat.25.c.34.

+ Fol. 74 v^o.

† Psa.118.a.6.

‡ Ro.8.b.18.

* Dan.6.b.16.

† Gene.3.a.1.

‡ 2.Tess.1.a.2.

* 1.Pet.1.a.7. Jaco.1.a.12.

1) In n^o. 1, 1562: suckereye; n^o. 3, 1667: suyckerruye; en zoo in de meeste volgende uitgaven. Rei of ruye is gracht: de Suikergracht.

† Act.7.f.48.

‡ Mat.15.a.9.

+ Fol. 75 r^o.

* Col.2.a.8.

* Act.7.f.48.

† Act.7.g.55.

[p. 162]

almachtich. Ende Paulus seyt, ^‡ dat wi zijn de Tempel des leuenden Gods, ist anders dat wy zijnen wille doen, so wil hy in ons woonen ende wandelen. Sy seyden, datse de ghesonden waren, ende die op Moses stoel sittende waren. Doen antwoorde ick hen lieden, dat hen dan de ween toe quamen die verhaelt staen, Mat. 23. Sy vraechden my oft ick seggen wilde ⁺, dat de gene die my dese dingen geleert heeft, oft hy van Godt gesonden was. Ick seyde: Jae hy, dat weet ick vastelijck, dat dese van God gesonden is. Doen hebben sy gheuraecht, oft ick wel wiste hoe dat een Leeraer moet wesen. Ic antwoorde: ^* Een Leeraer moet wesen eender vrouwen man, onstraffelijck, die gehoorsame kinderen heeft, geen dronckaert, wijnsuyper, noch Hoereniager. Doen antwoorden sy: Doen wy qualijck, het sal op ons cappe druypen, de Heere is bermhertich. Doen vraechde ick oft sy op de bermherticheyt Gods sondigen wilden, ende seyde, dat daer geschreuen stont, dat wy ^† deen sonde op dander niet doen en souden, ende dat wy niet seggen en souden: De Heere is bermhertich. Noch veel spraken wy, so dat te lanck waer te schrijuen. Ick seyde henlieden, dat sy altijts ^‡ leerende waren, ende en conden totter rechter kennisse der waerheyt niet geraken. Doen seyden sy, dat Christus tot zijnen Apostolen gesproken hadde: ^‡ V lieden ist gegeuen te verstaen, maer den // ⁺ anderen in gelijckenissen, ende parabolen. Ic seyde: Diet nv oock te recht verstaen, dien ist oock ghegeuen. Ten laetsten becruysten sy hen seer, ende seyden, dat ickt wel weten soude, als ick voor doordeel soude staen. Dat sal waer zijn (seyde ick) wy sullen daer tot ^* Rechters geset worden, om te ordeelen dat onghehoorsame ouerspelighe gheslachte. Ende daer mede ginghen sy wech, ende ick seyde haer lieden, dat sy van den Satan quamen, om mijn siele te vermoorden ende te dooden.

Noch eenmael wensche ick mijnen lieuen man inden Heere, ende my, den gecruysten Christum tot een onuerganckelijcke vruechde, ende een onuerganckelijcke liefde tot inder eewicheyt, Amen.

Weet mijnen lieuen Man inden Heere, doen ick las dat ghy soo seer verblijt zijt inden Heere, soo en mocht ick den Brief niet wt gelesen, ick en moeste den Heere bidden, dat hy my oock de selue blijschap wilde geuen, ende behouden totten eynde toe, opdat wy met vruechden onse offerande doen moghen tot prijs van onsen ^† Vader die inden Hemel is, ende tot stichtinge van allen lieuen broeders ende susters. ^‡ Hier mede wil ic v den Heere beuelen, ende dat woort zijnder genaden. Weet dat ic v seer dancke van uwen Brief, die ghy my gheschreuen hebt. De ghenade des Heeren sy met ons altijt.

‡ 1.Cor.3.b.16.

+ Mat.23.b.12.

* 1.Tim.3.a.2.

† Eccli.5.a.5.

‡ 2.Tim.3.a.7.

‡ Mat.13.b.12.

+ Fol. 75 v^o.

* Mat.19.d.28.

† Mat.6.b.9.

‡ Act.20.d.32.

[p. 163]

§ ^*Noch eenen Brief van Lijsken gheschreuen aen haren Man. //

§ ⁺DE oueruloedighe genade Godts sy altoos met ons tween, ende de liefde des Soons, ende sijn ongrondeerlijcke bermherticheyt, ende de vruechde des heyligen Gheests sy met ons tot inder eewicheyt, Amen, Den seluen die ons wedergebaert heeft vanden dooden, dien si prijs van eewicheydt tot eewicheydt. Amen.

ICk wensche ons tween, den gecruysten Christum tot eenen Beschermer ende Behoeder van onser Sielen. Den seluen wil ons bewaren in alle gherechticheyt, heylicheyt, ende waerheyt tot den eynde toe, ende hy sal ons oock bewaren als zijn sonen ende dochteren, ist dat wy behouden de ^* Godsdiensticheyt zijns wesens tot den eynde toe, Ja als den ^† appel van zijnder ooghen. Hierom so laet ons hem betrouwen, ende hy en sal ons inder eewicheyt niet ^‡ verlaten, maer sal ons bewaren, als hy de zijne van het begintsel der werelt gedaen heeft, ende en ^* laet ons niet met eenige tentacie beuangen, dan die menschelijck zijn. De Heere is getrouwe (seyt Paulus) die en sal ons niet laten becoren bouen ons vermoghen. ^† Gedanct sy God de Vader ons Heeren Jesu Christi, die ons hier toe ^‡ bequaem gemaect heeft, om zijnen naem een cort verganckelijc lijden te lijden, voor so schoone beloften, die hy ons beloeft heeft, met alle den genen die daer volstandich blijuen in zijnder leere, ende ^* in weynich mogen wy hier lijden, maer in velen sullen wy geloont worden.

Mijnen lieuen beminden man inden Heere, ghy hebt eensdeels beproeuinge gepasseert, in welcke beproeuinge ghy volstandich ge// ⁺bleuen zijt, de Heere heb eewigen lof ende prijs van zijnder grooter genaden. Ende ic bidde den Heere daer toe met weenen, dat hy my oock daer toe bequaem maken wil, om zijns naems wille te lijden, want het zijn al te ¹⁾ wtuercoren Schaepkens, die hi daer toe vercoren heeft, Want hyse ^* gecocht heeft wt den menschen tot Eerstelingen Gods. Ja wy weten (als Paulus seyt:) ^† Ist sake dat wy mede lijden, so sullen wy ooc mede heerschappie hebben, Steruen wy oock mede, so sullen wy mede leuen. Daerom en laet ons niet verwerpen ^‡ de castijdinghe des Heeren,

* [n^o. 8.]

+ Fol. 76 r^o.

* Heb.3.b.14.

† Zach.2.a.8.

‡ Heb.13.a.5.

* 1.Cor.10.b.13.

† 2.Cor.1.a.3.

‡ Act.5.e.42.

* Sap.3.a.

+ Fol. 76 v^o.

1) Zeer, wel.

* Apo.14.a.4.

† 2.Tim.2.a.11.

‡ Heb.12.a.6.

[p. 164]

want dien hy lief heeft, die castijt hy, ende geesselt eenen yegelijcken Sone, die hy ontfangt, also Paulus verhaelt. ^* Hier mede wil ic v den Heere beuelen, ende dat woort zijnder genaden ende heerlijckheyt, door het welcke dat hy ons heerlijc maken sal, ist anders dat wy daer by blijuen totten eynde toe. De genade des Heeren sy met ons.

§ ^*Hier volcht noch eenen Brief van Jeronimus Segersz gheschreuen aen zijn Huysurouwe.

DE ghenaede, vruechde, vrede van God den Vader, ende de goedertierenheyt ende liefde des Soons ons Heeren Jesu Christi, ende de gemeynschap ende troost des heyligen Geestes, wil ons verstercken, troosten, ende becrachtigen, ende wil ons beyden in alle gherechticheyt, heylicheyt houden totten eynde toe. Den seluen sy prijs van eewicheyt tot in der eewicheyt. Amen. //

§ ⁺Ick wunsche mijnder wtuercorender Huysurouwen inden Heere, ende my de eewige blijschap, ende dat onuerganckelijc ende onuerderffelijck leuen, ende gheue ons beyden, dat wy onueranderlijck moghen blijuen by zijn Godlijck woort ende eewighe waerheyt tot den eynde toe, dat welcke hy oock doen sal, want hijt ons beloeft heeft, ist anders dat wy getrouwe blijuen, int ghene dat hy ons gegeuen heeft, ende dat wy daer voor begeeren te strijden om zijnen prijs, also hy gestreden heeft om onser salicheyt, ende zijnen ^* Vader gehoorsaem gheweest heeft tot der doot toe, ist anders dat wy ooc so ^† getrouwe blijuen tot der doot toe, so sullen wy de croone des leuens ontfangen, ende dat eewige leuen met hem besitten, ende en sal ons inder eewicheyt niet verlaten, want de Heere en sal oft en can tegen zijn woort niet gedoen, want ^‡ zijn woort en sal inder eewicheyt niet vergaen, ende hy heuet ons so trouwelijc beloeft, dat hy ons bewaren sal, ist dat wy hem niet en verlaten, alsoo dat ons niemant wt zijnder ^† hant nemen en sal, ende sal ons bewaren ghelijck den ^* appel zijnder ooghen, Ja als zijn Sonen ende Dochteren, want siet mijn beminde, hoe trouwelijck dat hyse bewaert heeft, die hem trouwelijck ghedient hebben, ghelijck als ^* Noe in de Arcke bewaert is, ende ^† Loth wt Sodoma geleyt is, ende ^‡ Jacob voor zijn broeder Esau bewaert is, hoe wel hy hem te dooden socht, ende ^* Joseph voor

* Act.20.d.32.

* [n^o. 9.]

+ Fol. 77 r^o.

* Phil.2.a.8.

† Apo.2.b.10.

‡ Mat.24.c.35.

† Joan.10.c.28.

* Zach.2.a.8.

* Gene.7.a.1.

† Gen.19.b.15.

‡ Ge.27.d.34.

* Ge.37.b.18.

[p. 165]

zijne broeders, Jacobs sonen, ende ^† Josua ende Caleb voor alle de Heydenen, ende int Lant van beloften gegaen zijn, ende ^‡ Dauid voor den Goliath, ende ^* Susanna voor de valsche getuygen, ende ^† Daniel voor de Leeuwen. Ende noch van veel meer andere, die te lanc waren te schrijuen. Maer hier// ⁺aen mogen wy mercken, hoe trouwelijc dat hy den genen bewaert, die hem van herten vreesen ende liefhebben: Ja hoe schandelijcken dat sy ooc vallen die hem verlaten, als wy sien mogen van aenbeginne der werelt, hoe datse ^‡ vergaen is om haers boosheyts wille, ende hoe dat ^* Loths Huysvrouwe ghestraft werdt, ende ^† Esau zijn eerste gheboorte niet weder gheuinden en conde, ende dat gantsche huys ^‡ Israels is vergaen inder Woestijnen.

Siet mijn beminde Huysvrouwe, dit heeft de Heere al laten geschieden, niet alleen om ^* harent wille, die daer gesondicht hadden, maer oock om onsent wille, op dat wy sien souden, hoe Christus metten rechtueerdigen is, ende bewaert, ende dat wy sien souden hoe hy de Godtloosen verlaet, ende te niete doet, want Paulus seyt: ^† Al watter geschreuen is, dat is tot onser Leeringhe gheschreuen. Daerom laet ons wel neerstich toesien, dat wy den ^‡ Heere wten gront onser herten soecken, vreesen ende liefhebben, ende hem ghetrouwelijc dienen, ende hem niet verlaten, want Christus seyt: ^* Wie met mi niet en is, die is teghens my, ende wie met my niet en vergadert, die verstroeyt, ghelijck wy daghelijcks voor onsen ooghen sien, hoe crachtelijck dat hyse bewaert, die op hem betrouwen, ende hoe saen ¹⁾ dat sy gheuallen zijn die Christum verlaten, ende op menschen betrouwen. Daerom mijn beminde Huysvrouwe inden Heere, laet ons den almachtigen Heere betrouwen, ende sien altijts op den ^* Hertoghe des gheloofs, ende op den Voleynder Jesum, ende laet ons altijts den ghecruysten Christum voor oogen hebben, ende hem ghetrouwelijck na volghen, ghelijc hy ons voor gegaen is, ende nemen ons ^† cruys // ⁺ op met lijdtsaemheyt, ende dencken altijts op de woorden Christi, daer hy spreeckt dat sy ons dooden sullen, ende sullen hem ^‡ meynen daer aen eenen dienst te doen, ende ^* dencken dattet ons te voren gheseyt is, op dat, wanneert ons gheschiede, dat wy ons dan niet verergheren en souden, want ^† de knecht en is niet meerder dan zijn Heer. ^‡ Ende dit sullen sy v al doen, om dat si my noch mijnen Vader niet ghekent en hebben. Want dat woort vanden Cruyce Christi dunct den genen die verloren worden, een ^* sotheyt ende gecheyt te zijn, maer ons een cracht Gods. Daerom laet ons altijt gedencken de woorden des Heeren, dat Christus seyt: ^† Wie

† Jos.8.10.11.

‡ 1.Re.17.f.42.

* Dan.13.a.2.

† Dan.6.c.22.

+ Fol. 77 v^o.

‡ Gene.6.a.1.

* Ge.19.c.26.

† Heb.12.b.16.

‡ Nu.14.c.20.

* Ro.15.a.4.

† Ro.15.a.4.

‡ Mat.22.d.36.

* Luc.11.c.23.

1) Spoedig; het engelsche soon.

* Heb.12.a.2.

† Luc.21.c.17.

+ Fol. 78 r^o.

‡ Joan.16.a.2.

* Joan.16.a.4.

† Mat.10.c.24.

‡ Joan.16.a.3.

* 1.Cor.1.b.16.

† Mat.10.d.42.

[p. 166]

my belijdt voor den menschen ⁺, dien sal ick oock belijden voor mijnen Hemelschen Vader: Wie my loochent voor den menschen, dien sal ick oock loochenen voor mijnen Hemelschen Vader, ende zijn heylige Enghelen. Laet ons doch vastelijc op hem betrouwen, ende hy en sal ons ^† niet verlaten, want hy en verlaet de zijne niet, maer heeft zijnen Hemelschen ^* Vader gebeden, dat waer hy is, dat hy oock wil, dat wy met hem daer zijn sullen. Daeromme laet de werelt vast ketteren ¹⁾, herdooperen ende verdoemen, want Paulus seyt: ^* Wie wil de wtuercoren Gods beschuldighen? God ist diese rechtueerdich maeckt, wie wil ons verdoemen? Christus ist die voor ons gestoruen is, die oock verresen is, ende sit ter rechter hant des vaders, ende bidt voor ons, hoe en soude hy ons niet alle dinck geven? Want hy zijnen eenigen geboren Sone niet ghespaert en heeft, maer heeft hem voor ons allen ghegeuen. Heeft ons God so lief gehadt, ^† doen wy noch vianden waren, hoe veel te meer sullen wy behouden worden voor de gramschap na dien // ⁺ dat wi gerechtueerdicht zijn door zijn bloet? ^‡ want rechtueerdich ghemaect zijnde door dat gelooue, so hebben wy vrede met Godt door onsen Heere Jesum Christum, door den welcken wy eenen toeganck hebben tot deser genade, daer wy in staen, ende beroemen ons van de toecomende glorie die ons Godt geuen sal, niet alleen dat, maer wy glorieren oock in tribulatie, wel wetende dat tribulatie voortbrengt beproeuinghe, beproeuinghe lijdtsaemheyt, lijdtsaemheyt de hope, ende de hope en sal ons niet beschaemt laten, ende dat daerom, om dat de liefde Godts wtgestort is in onser herten, door den heyligen Gheest, die ons ghegheuen is.

Mijn alderliefste, daerom laet ons den Heere crachtelijck betrouwen, ende op zijne beloften verwachten met lijdtsaemheyt, gelijck den ^* Ackerman zijn vruchten verbeyt, ende en laet ons hem niet verlaten, hy en sal ons niet verlaten. Ende ick hebbe ons beyden ende de vrucht ²⁾ in zijnen handen beuolen, dat hy zijnen Godlijcken wille met ons doe, daer zijnen naem door ^* gepresen mach worden, ende dattet sy tot onser sielen salicheyt ende tot troost ende vruechde van alle die den Heere vreesen, ende ick betrout hem vastelijc sonder twijfelen, dat hy ons bewaren sal als zijn sonen ende dochteren, Ja als ^‡ den appel van zijnder oogen. Ende ick laet v weten, dat ick seer verblijdt was, als ick uwen Brief las, ende dat ghy schreeft, dat ghy den Heere bidt met weenenden oogen, dat hy v ooc bequaem wilde maken om zijnen naem te lijden. Mijn beminde ^‡ en sorcht niet, mer bidt den Heere met

+ Luce.12.a.8.

† Heb.13.a.5.

* Joan.17.c.24.

1) Verketteren, voor herdoopers uitmaken.

* Rom.8.d.33.

† Ro.4.b.10.

+ Fol. 78 v^o.

‡ Rom.5.a.1.

* Jaco.5.a.7.

2) Het kind, waarvan zij zwanger was. Zie fol. 67 v^o, 70 v^o.

* 1.Pet.4.b.11.

‡ Zach.2.a.8.

‡ Phil.4.a.6.

[p. 167]

ootmoedigher herten, dat hy ons wil geuen dat onser sielen aldersalichste is, ende dat sal hy sonder twijfel doen, ende en ^* sal ons niet laten becoren bouen // ⁺ ons vermogen. Den seluen wil ons bewaren in alle gherechticheyt, heylicheyt ende waerheyt totten eynde toe.

Noch laet ick v weten mijn beminde, dat sy my seer pijnichden om de Vroeyvrouwe te weten, daer onse Susters in gelegen hebben ¹⁾, maer de Heere was crachtiger (die mijnen mont bewaerde) dan alle haer tormenten, De Heere hebbe eewigen prijs ende lof, die de zijne niet en verlaet: Ende en creghen gheen namen van my, dan eenen oft twee, die sy my ghelesen hadden wt eenen Brief, ende ick wilde haer lieden dat segghen, om te hooren wat sy seggen souden. Maer sy vraechden, oft ick met haer spotte, ende gauens ²⁾ my doen noch meer, ende seyden dat ict seggen soude van de vrouwe, ende noch meer ander, oft si souden my pijnigen tot sanderdaechs smorgens, ende souden my eenen voet langer recken dan ick waer, ende seyden tot Ghileyn ³⁾ dat hy recken soude, ende zijnen knape recte vast, ende Ghileyn goot my het lijf vol waters, ende hadden my also moeder naect op de Bancke ligghende, dat ick niet meer voor mijn mannelijckheydt en hadde, dan mijn Hemde, ende hadden my alsoo op de Bancke ghebonden met vier Coorden, dat my dochte, dat mijn Hooft ende Beenen af waren: Maer sy en hadden anders niet, de Heere hebbe lof ende prijs. Ende doen sy my los lieten, moesten sy my met haer tween ofte drien vande Bancke heffen, ende my cleeden, Ja so dat niet moghelijck en waer, de pijne te verdragen sonder de hulpe des Heeren. Ende sy seyden, dat ick my beraden soude, ende een goet kint der Roomscher Kercken worden soude, ende dat ick seggen soude al die ick wiste, oft si souden my noch beter hebben. Ende ick seyde daer op, dat ic niet // ⁺ ghedoolt en hadde, ende wil veel lieuer steruen, dan mijn ghelooue versaecken. Doen seyden sy, dat sy noch weder comen souden: Maer sy en connen niet meer doen, dan ^* haer de Heere toe en laet. De Heere hebbe eewighen lof, die ons hier toe bequaem gemaect heeft, ende wil ons noch bequaem maecken, om Kinderen zijns Rijcx te worden, Amen. Mijn beminde Huysurouwe ^† ick beuele v den Heere, ende dat woort zijnder genaden.

* 1.Cor.10.b.13.

+ Fol. 79 r^o.

1) ‘Hier in Holland, in sommige steden, hebben zij expresse vrouwen “Schootsters” genaemt, die haar in plaats van een kraemstoel laten gebruyken, en op welckers schoot de Vrouwen verlost worden’: Solingen, Embryulcia vera, Amsterdam, 1698, bl. 369. Met ‘daer onse Susters enzv.’ moet dus bedoeld zijn: op wier schoot onze zusters zijn ‘gelegen’, d.i. bevallen. Anders was de taak der vroedvrouw eene andere.

2) Gaven daarvan, nl. van pijniging.

3) De beul.

+ Fol. 79 v^o.

* Joan.19.a.11.

† Act.20.d.32.

[p. 168]

§ ^*Dit is eenen Brief van Jeronimus Segersz, den welcken hy gheschreuen heeft aan grooten Henrick, die oock aldaer geuangen lach, Int Jaer, 1551.

§ DE genade ende vrede van God den Vader, ende de groote bermherticheyt ende liefde des Soons ons Heeren Jesu Christi, die vanden Vader wt genaden gesonden is, tot salicheyt van allen den genen ^* die haer sonden gestoruen zijn, ende also met Christo in een nieu leuen verresen zijn, ende de eewige ongrondige vruechde, troost, ende ghemeynschap des heyligen Gheests, stercke uwe herte, ^† verstant ende sinnen in Christo Jesu. Den seluen sy ^‡ prijs van eewicheyt tot eewicheyt, Amen. //

⁺ICk wensche v mijn lieue Broeder Henrick inden Heere, die ick van ^* gront mijnder herten liefhebbe, om de ^† vasticheyt ons geloofs wille in Christo Jesu, dat rechte boetueerdich gelooue, dat daer ^‡ door de liefde werckende is, dat welcke ghy hebt, ende een vast bestandich gemoet ende volstandicheyt totten ^* eynde toe in dat selue crachtich salichmakende ghelooue. Ende ick ben seer verblijt van uwe volstandicheyt, dat ghy wederom so wel getroost ende te vreden zijt, de Heere hebbe eewigen prijs. Ende ick bidde den Heere nacht ende dach voor v, dat hy v wil becrachtigen met zijn Godlijck woort, ende verstercken int ghelooue, ende dat hij v wil bewaren in desen Leeuwen Cuyle, als hy ^* Daniel bewaert heeft, ende dat hy v wil bewaren met zijnen crachtigen arm, ende dat nieuwe Jerusalem tot een erfdeel wil gheuen, dat welcke hy oock doen sal, want hy ^† ghetrouwe is, diet ons belooft heeft.

Daerom mijn lieue Broeder inden Heere, laet ons vromelijck strijden tegen alle de verslindende Dieren, want dat leuen is ons bereyt, ende en laet ons niet ^‡ vreesen voor haer dreygen, noch verschricken voor haer Tormenten, want sy ^† en connen sonder den wille des Vaders niet gedoen. Ende de Heere ^† en sal ons niet laten becoren bouen ons vermogen. Ende de Heere is onse Hooftman, voor wien willen wy vreesen? Ende ^‡ de Heere is met ons, wie mach tegen ons? Want hy sal ons doch ^* bewaren als den appel van zijnder oogen, iae als zijn sonen ende dochteren,

* [n^o. 10.]

* Rom.6.a.6.

† Phil.4.a.7.

‡ Apoc.1.a.6.

+ Fol. 80 r^o.

* 3.Joan.a.1.

† Col.2.a.7.

‡ Gala.5.a.6.

* Heb.3.b.14.

* Dan.6.c.20.

† Heb.10.c.23.

‡ 1.Pet.3.b.14.

† Joan.19.a.11.

† 1.Cor.10.b.13.

‡ Rom.8.d.31.

* Zach.2.a.8.

[p. 169]

want niemant en sal zijn ^† schaepkens wt zijnder hant ontnemen, Ja het is onmoghelijck, ^‡ dat de Wtuercoren Godts verleydt moghen worden. //

⁺Daerom siet mijn lieue Broeder in den Heere, en ^* weest niet versaecht, al ist dat sy v leelijcken begrijsen ¹⁾ ende bemorren ²⁾, sy en connen v anders niet gedoen. Laet ons vromelijck strijden teghen alle de ^† Draecken ende Leeuwen, en ^‡ neemt dat Harnasch Godts aen, ende dat Sweert des Geests, ende slaet vrij onuersaecht op haer, ende en siet niemanden aen, sy sullen wel wt den velde moeten wijcken, want dat Sweert dat ons de Heere gegeuen heeft, is haer veel te scherp, ende de Heere helpt ons strijden, wie soude daer tegen mogen staende blijuen? want onse God is een ^* verslindende vier, dat zijn vianden verteert. Daerom bidde ic v mijn lieue Broeder, dat ghyt v niet en laet verdrieten, al ist dat si v hier so lange laten sitten in desen Leeuwen Cuyl, want ons de Heere hier mede beproeuende is, want hy zijn ^* wtuercoren beproeft als tgout int forneys. Daerom weest doch ^† verduldich in uwen druc, want daer geenen strijt en is, daer en is geen victorie, also moeten wy strijt hebben, souden wy verwinnen, ende ^‡ wie verwint die salt al besitten. Daerom laet ons dat ^* Cruys met ootmoedicheyt ende lijdtsaemheyt op nemen, ende onse beloften verwachten, gelijck ^† de Ackerman zijn vruchten verbeyt, ende laet ons den Heere voor ooghen nemen, ende hem totter ^‡ doot toe ghetrouwe zijn, want ^* in weynich moghen wy hier lijden, maer in velen sullen wy geloont worden: Want hy sal ons op zijnen stoel setten, ende dat verborghen Hemelsch broot te eten geuen, ende sal ons tot ^† Pilaernen inden Tempel zijns Gods maken. Hier mede blijft den ^‡ Heere beuolen, ende dat woort zijnder ghenaden, die wil v stercken in zijn gherechticheyt tot den eynde toe.

Voort laet ick v weten, hoe dat ghy ge// ⁺hoort hebt (is my geseyt) als dat ick soude den Heere verlaten hebben, Om dier saken wille heb ick my seer verwondert, dat welcke so niet en is, noch ten eewigen dagen en sal worden, Maer sy hebben dat geseyt, om v weder af te trecken ende te bedroeuen, ende hebben my belogen, want ick noyt anders ghestaen en hebbe in mijn ghelooue, dan dat behoort, ende ghelijck gemoet ben, alsoo ick was, doen ick by v lach, de Heere hebbe lof, ende en ben noyt ^* bewegelijck geweest, dan ick hebbe lieuer alle daghe thien mael gepijnt te worden, ende dan noch ten laetsten op eenen Rooster gebraden

† Joan.10.c.28.

‡ Mat.24.b.24.

+ Fol. 80 v^o.

* 1.Pet.3.b.14.

1) Met spottende gebaren, grijnzen, gezichten te trekken, hoonen.

2) Beknorren, tegen iemand grommen?

† Psal.91.b.13.

‡ Eph.6.b.13.

* Deu.4.c.24. Heb.12.c.20.

* Sap.3.a.6.

† Rom.12.b.12.

‡ Apo.21.a.7.

* Mt.16.d.24.

† Jaco.5.a.7.

‡ Apoc.2.b.10.

* Sap.3.a.5.

† Apoc.3.b.12.

‡ Act.20.d.32.

+ Fol. 81 r^o.

* 1.Cor.15.f.58.

[p. 170]

te worden, dan mijn Ghelooue (dat ick beleden hebbe) te versaken.

Daeromme al ist dat sy v veel segghen, dat ick af gheweecken ben, en ghelooues ¹⁾ niet, Want de Duyuel doet dat om v daer mede te verleyden, ende te bedriegen, want ick den Heere nemmermeer, door zijn ghenade, verlaten en sal. Maer ick hebbe cranc gheweest inden vleesche veel daghen, maer mijnen Gheest was soo veel te stercker. Ende ick badt den Heere, dat hy my noch meer lijdens toe seynden soude ²⁾, waert my salich, ende de Heere geeft my noch al meer stercheyt ende troost, waer af ick hem niet te vollen ghedancken en can. Hier mede blijft den Heere beuolen. Ende als ghy luyde singt, soo hoore ick v wel. Ende ick dancke den Heere, dat hy v noch soo veel crachts geuende is, dat ick v noch hoore singen. //

§ ^{+ *}Dit is den laetsten Brief den welcken Jeronimus aen zijn Huysurouwe schreef, inder nacht doen hy verwesen was. Ende is ghedoodet int Jaer, 1551. Den tweeden Septembris.

GHenade ende vrede van Godt den Vader ⁺, ende de ongrondighe bermherticheyt des Soons ons Heeren Jesu Christi, ende de goedertierenheyt ende ghemeynschap des heylighen Gheestes, sy v tot eenen eewighen troost, vruechde, blijschap ende stercheyt in uwe banden, druck, lijden ende verdriet in uwen arbeyt, ende tot sterckheyt van uwen ghelooue, ende liefde, ende druc. ^† Den seluen sy prijs van eewicheyt tot eewicheyt, Amen.

§ Ick wunsche mijn hertelijcke beminde wtuercoren Huysurouwe inden Heere, dat recht warachtich boetueerdich ghelooue, ^‡ dat door de liefde werckende is, ende een recht vast onbeweghelijck bestandich ghemoet, in onse ende uwe alderheylichste ghelooue. Ende voort so wunsche ick v den ghecruysten Christum ^* tot eenen Bruydegom, die v voor een Dochter, Bruyt, ende Co-

1) Geloof des, het.

2) Namelijk in verband met hetgeen volgt: ‘waert mij salich’. De Heer, bedoelt Seghersz., moge mijne gevangenschap verzwaren gelijk door mijne krankheid zoo door nog meer lijden, wanneer hij dat bevorderlijk acht voor mijne zaligheid.

+ Fol. 81 v^o.

* [n^o. 11.]

+ Rom.1.a.7.

† Apoc.1.a.6.

‡ Gala.5.a.6.

* 2.Cor.11.a.4.

[p. 171]

ninginne vercoren heeft, dien Coninck des Alderhoochsten, den eewighen Vader ende ^† ieloerschen liefhebbenden God, die hebbe ick v nv beuolen mijn beminde inden Heere, dat hy nv uwen trooster ende Bruydegom sy, na dien dat hy my voor geroepen ende gehaelt heeft, daer ick ooc wel in te vreden ben, als ic sach dat des Heeren wille was, de Heere hebbe eewigen lof, prijs van zijn groote cracht, die hi aen ons getoont heeft. // ⁺ Daerom mijn alderliefste inden Heere, en wilt doch geen beswaernisse maken, oft daer om seer bedroeft zijn, om dat hy my voor ghehaelt heeft, want hy heuet ons al ten besten gedaen, ende op dat ick v een voorbeelt soude zijn, ende dat ghy als dan my so vromelijck moecht navolgen, als ic v door des Heeren genade voor gaen sal, ^* die ons beyden daer toe weerdich gemaect heeft, om zijnen naem te lijden.

Och mijn lieue Schaep, ick bidde v ootmoedelijcken, dat ghy de Papisten oft andere vernufte ¹⁾ menschen geen gehoor en geeft, mer wilt volstandich uwen Bruydegom ende uwen onbewegelijcken Bruydegom na volgen, ende wilt zijn ^† voetstappen volgen, ende en ^‡ vreest niet voor haer dreyghen, noch en verschrict niet voor hare tormenten, want sy en connen niet meer gedoen, ^* dan haer de Heere toe en laet, Want ^† een hayrken van uwen hoofde en mogen sy niet crencken, sonder den wille des Vaders die inden Hemel is. Daerom en vreest niet, mer blijft volherdich ende volstandich inder leeringe Christi, ende by de rechte waerheyt, want de Heere en sal v niet verlaten, maer sal v ^‡ bewaren als den appel van zijnder oogen, ia als zijn dochter ende kint, want het ^* is onmogelijc dat de wtuercoren Gods verleyt moghen worden, want ^† zijn schaepkens hooren zijn stemme, ende si volgen hem na, maer der vreemder stemme en hooren si niet. Daerom en salse niemant wt zijnder hant ontnemen, want hy haer Herder ende Beschermer is. Daerom wilt nv sterckelijc strijden, mijn wtuercoren Schaep, om den prijs des Heeren, gelijc hy gestreden heeft so sterckelijc om onser sielen salicheyt. Daerom so weest doch wel gemoet, al ist dat ghy noch een weynich in desen Leeuwen Cuyl liggen // ⁺ moet. V verlossinge die is na by, ende die en vertoeft niet van comen, mer comende so ^‡ coemt hy die daer comen sal, ende met crachte so wil hy v ontfangen voor zijn Bruyt ende Coninginne, want hy heeft een welbehaghen zijn Wtuercoren by hem te hebben, want hy heeft eenen ^* lust om haer te aenschouwen, ende de ^† dach des Heeren is na hier by.

Daerom mijn lieue huysvrouwe inden Heere, aldus wilt nv doch

† Exo.20.a.5. 34.a.7.

+ Fol. 82 r^o.

* Act.5.e.42

1) Vernuftig. Ironisch of in ongunstigen zin: sluw.

† 1.Pet.2.c.21.

‡ 1.Pe.3.b.14.

* Joan.16.a.11.

† Mt.10.d.29.

‡ Sach.2.a.8.

* Mat.24.b.24.

† Joan.10.c.27.

+ Fol. 82 v^o.

‡ Abac.2.a.3. Heb.10.d.37.

* Ps.44.b.12.

† Esa.13.b.6. Joel.2.a.1.

[p. 172]

vromelijc strijden, ende geen menschen en ontsiet, mer segt lieuer met Susanna, ^‡ dat ghy veel lieuer inde handen der menschen te vallen hebt, dan in de hant Gods, want ^* het is veruaerlijc inde handen des leuenden Gods te vallen. Ende wilt doch den Heere met vieriger liefden te ^† gemoete gaen, als ghy tot noch toe gedaen hebt, door de genade des Heeren, die in v werckende is, ende strijdt vromelijc, want de ^‡ Croone des leuens is v bereyt, want ^* den verwinnenden ist al beloeft ende toegeseyt, want sy sullent ooc al besitten, Want Christus seyt: ^† Salich sydy als alle menschen quaet van v seggen, want het sal v wel geloont worden inden Hemel. Noch seyt hy: ^‡ Salich zijn sy, die daer persecutie lijden om de gerechticheyt wille, want dat rijcke der Hemelen hoort haar toe. Ende de Heere heeft ghesproken, wanneer sy ons al voor Heeren ende Vorsten geleyt hebben, gepijnicht ende gedoot hebben, dan ^* sullen sy noch meynen, dat si my daer aen eenen dienst gedaen hebben. Daerom wilt alleen vastelijc op Christum betrouwen, ende ^† de Heere en sal v niet verlaten, ende de croone des leuens is v bereyt. Hier mede wil ic v den Heere beuelen, ende dat ^‡ Woort zijnder genaden, ende wil hier mede orlof aen v nemen hier op deser werelt, want ick en dencke v aenschijn hier niet meer te sien, maer ick hope v onder den ^* Al// ⁺-taer Christi in corten dagen weder te sien. Daerom mijn beminde Huysurouwe inden Heere, al ist dat de werelt ons logenachtich acht, ende lichamelijck van den anderen nemen, soo sal ons nochtans de bermhertighe Vader in corten dagen wederom byden anderen brengen onder zijnen Altaer, met onsen Broeder, want ic daer niet aen en ^* twijfele, maer vastelijck op hem betrouwe, want ick hebbe ons drien in zijnen handen beuolen, dat hy zijnen Godlijcken wille met ons doe, daer zijnen naem aldermeest door ghepresen ende ghedanct mach worden, tot salicheyt van onser sielen, ende tot troost ende sterckheyt van allen den genen die den Heere vreesen, zijnen naem dienen ende liefhebben, dat welcke hy oock doen sal, ende en twijfele daer niet aen, want ^† hy en verlaet de zijne niet, die op hem betrouwen, ende daerom gae ick oock met een blijde gemoet, om mijn offerhande te doen tot des Heeren prijs. Ende hadde ick noch by v connen comen, ick hadde noch ghecomen, maer Joachim en woude des niet, Maer Christus sal ons onder zijnen Altaer in corten dagen wederom by een brenghen, dat en sullen de menschen niet connen beletten. Hier mede segge ick v Adieu, tot dat wy weder by een onder den Altaer comen. Blijft den Heere hier mede beuolen. Ende grooten Henric doet v seer groeten inden Heere. Siet mijn lieue Huysurouwe inden Heere, nv is de vre gecomen dat wy moeten scheyden, ende so gae ick

‡ Soph.1.c.14. Dan.13.c.20.

* Heb.10.d.31.

† Mat.25.a.6.

‡ Jaco.1.b.12.

* Apo.21.a.7.

† Mat.5.a.12.

‡ Mat.5.a.10.

* Joan.16.a.2.

† Hebr.13.a.5.

‡ Act.20.d.32.

* Apo.6.a.9.

+ Fol. 83 r^o.

* 2.Ti.1.b.12.

† Jud.6.b.14. Eccl.2.b.12.

[p. 173]

voor met grooter vruechden ende blijschappen ^‡ nae mijnen ende uwen Hemelschen vader, ende ic bidde v met grooter ootmoedicheyt, dat ghy daer in niet bedroeft en zijt, maer ^* verblijt v met my. Maer ic ben eensdeels bedroeft, dat ic v onder dese ^† Woluen // ⁺ late, maer ic hebbe v met de vrucht den Heere beuolen, ende vastelijc weet ic, dat hy v bewaren sal tot den eynde toe, daer in ick my seluen te vreden stelle. Hout v vromelijck in den Heere.

GOd de Heere is ghetrouwe
^*Hy troost de zijne vroech en spaey
Als Jeroen met zijn Huysurouwe
Leden veel verdriets van die quaey
So en zijn sy ^† niet verlaten
Van Godt, in haer druckich tempeest
^*Die haer ter noot quam te baten
Seer wonderlijck door zijnen geest.

De Marcgraef met zijn Sophisten

Quamen met haer craem seer schoon voor
Maer Jeroen sprack sonder listen:
Al stont rechteuoort op de door ²⁾
En seydt: Ghy muecht wel gaen strijcken
Segt maer alleen: Het is my leet,
Ick soude niet willen wijcken
Want ick heb de waerheyt, ick weet.

Marcgraef.

Doen sprack hy al met verstooren

Ick sal v stellen inden vier
Leuendich, wilt ghy niet hooren
Jeroen belacchende tghetier
Sprack moedich: ^† Ick wil geern lijden
Al wat ghy my sout moghen doen

‡ Joan.20.b.17.

* Ro.12.b.15. Phil.2.b.18.

† Mat.7.b.15.

+ Fol. 83 v^o.

* 2.Cor.1.a.4.

† Josue.1.a.5. Hebr.13.a.5.

* Ps.91.b.15.

2) Al stond op dezen oogenblik de deur open en gij zeidet: ‘gij moogt wel heengaan, zeg daartoe slechts: (mijne ketterij) is mij leed’: ik zou toch niet enzv.

† Acto.21.c.13.

[p. 174]

 

Mijns geloofs haluen, (tot strijden

 

Was wel gherust die Campioen.)

 

Hy heeft eens twee Papen tsamen

 

So gestraft met des Heeren woort

 

Dat sy haer wel mochten schamen //

 

⁺Dies waren sy gram en verstoort

 

Dat sy op Jeroen verhetten ¹⁾

 

Slaende met vuysten op den Disch

 

Seyden dat Petrus insetten

 

TPausdom, Andries dee deerste Mis.

 

Dese ghingen heen ten fijne ²⁾

 

Maer Jeronimus quam ter banck

 

Daer hy leet veel smert en pijne

 

Gileyns knape ³⁾ rechte hem lanck

 

Dus leggende vast gebonden

 

Gileyn hem tlijf vol waters goot

 

Die wree Woluen om hem stonden

 

Verwachtende spraecke ter noot.

 

Als hy alsulcx had gheleden

 

Ligghende tusschen mueren vast

 

Doen was hy so wel te vreden

 

Van hem is ghestreecken den last

 

Want hy conde nau gheslapen

 

Van grooter blijschap ende vruecht

 

Die hy in sKeysers stoel mocht rapen

 

Vanden Heere hem toeghevuecht.

 

Dus was tSchaep den Wolf ontcomen

 

Maer hy ginck Lijsken aen subtijl

 

Meynende die vrou tontvromen ⁴⁾

 

Maer t Godlijck woort was haren stijl ⁵⁾

 

En sy is ^* staende ghebleuen

 

Teghen des Antichristen hoop

 

Die haer hart hebben ghedreuen

 

Nemende ooc tot de Schrift een loop.

 

Paep.

 

Wat wilt ghy Schriftuer vseren? ⁶⁾

 

Gaet henen, en naeyt uwen naet ⁷⁾

 

Die Apostolen des Heeren

 

Wilt ghy navolghen in der daet

+ Fol. 84 r^o.

1) Blaakten van woede.

2) Ten slotte, eindelijk.

3) De knecht van Gileyn, den beul of den cipier.

4) Haar den moed te doen verliezen, beangst te maken.

5) Steun, stut.

* Mat.24.a.13. Mar.13.b.13.

6) Wilt gij de Schrift behandelen?

7) Blijf bij uwen huisarbeid.

[p. 175]

 

(Soot schijnt) maer waer is v Tale

 

^† Die spraken door den gheest ghelijck

 

Seer vyerichlijck altemale

 

Met tongen Gods woort autentijck.

 

Maer ^‡ alle die ghedoopt waren

 

Van dApostolen, en spraken niet

 

⁺ Al met tongen voor de scharen

 

Het is genoech, na Schrifts bediet

 

Dat wy in Christum geloouen

 

^* Die ons beual de Schriftuer pleen

 

Tondersoecken, die hy bracht van bouen

 

Want ^† tbest voorsien had Magdaleen ¹⁾.

 

Paep.

 

Wy lieden zijn die Ghesonden

 

Sittende in Moyses Stee

 

Lijsken.

 

So comen, na Schrifts vermonden

 

V toe ^* alle de Ween mee

 

Daer van wy in Matheo lesen

 

Paep.

 

Is hy dan ghesonden van Godt

 

Die v dus heeft onderwesen?

 

Lijsken.

 

Jae, dat weet ick ghewis voor tslot.

 

Sophisten en Ypocrijten

 

Heeftet verdrooten al te seer

 

Dat sy niet mochten verbijten ²⁾

 

Gods kinders, door haer valsche leer

 

Aldus is den Raet ghesloten

 

Datmen die lieue Schapen soet

 

Ter doot henen soude stooten

 

So blusten sy haer wreedt gemoet.

 

Jeroen ter offerhant gaende

 

Was tot steruen seer wel bereyt

 

Grooten Henrick daer oock staende

 

Heeft mee lijdtsaem den doot verbeyt

 

Sy traden beyde te gader

 

Dus totten palen onbeureest

 

Verlangende na haren Vader

 

^† Dien sy beualen haren Gheest.

† Acto.2.a.4.

‡ Act.2.e.41.

+ Fol. 84 v^o.

* Joan.5.d.39.

† Luc.10.d.42.

1) Verwarring met Maria, die, aan Jezus' voeten zittende, aandachtig luisterde naar zijn woord; evenzoo fol. 71 v^o. - Het Nieuwe Testament als boek, 'twelk de geloovige moet onderzoeken, vereenzelvigen de oude Doopsgezinden geregeld met het Evangelie, ‘'twelk Christus uit den hemel heeft gebracht’.

* Mat.23.*.

2) Eigenlijk stukbijten, mishandelen; bedwingen. Het woord wordt ook in één adem met verleiden gebruikt.

† Psa.31.a.6. Luc.23.e.45. Act.7.g.59.

[p. 176]

 

Jeroen moeste zijn beminde

 

Laten, dat was hem groot verdriet

 

Want sy was beurucht met kinde

 

En als haer baring was geschiet

 

Met tormente en arbeyden

 

So worpen sy tSchaep in de Schelt

 

Neemt voorbeelt om te verbreyden

 

Tlof Gods, broeders zijnde gequelt.//

1) Niet, zooals de vorige liederen, in den Ausbundt opgenomen.