Het Offer des Heeren

[p. 56]

⁺§ Dit is de Belijdinge ende Eyndinge Stephani, also ons de Apostolen in schrift na gelaten hebben, Act. 6. ende 7 ¹⁾.

STephanus vol gheloofs ende crachten ⁺, dede wonderlijcke ende ^{* 2) *} groote teeckenen onder dat volck. Doen stonden daer sommige op van de Schole die daer heet der Libertinen, ende der Cyrenen, ende der Alexandrinen, ende van Cilicien, ende van Asien, de welcke disputeerden met Stephano, ende sy en ^† mochten niet wederstaen der wijsheyt ende den Gheest die daer sprack. Doen maecten sy sommige ^‡ mannen wt, die seggen souden: Wy hebben hem hooren seggen lasterlijcke woorden teghen Mosen ende teghen God. Ende sy verwecten dat volck ende de Ouders, ende de Schriftgheleerden, ende liepen hem toe, ende namen hem, ende brachten hem voor den Raedt, ende stelden daer valsche ghetuygen, die seggen souden: Dese Mensche en houdt niet op lasterlijcke woorden te spreecken teghen dese heylighe Plaetse ende de Wet: Want wy hebben hem hooren segghen, dat die Jesus van Nazareth dese Plaetse te niete doen sal, ende sal veranderen de Insettingen, de welcke Moses ons ghegeuen heeft. Ende sy sagen alle op // ⁺hem, die inden Raet saten, ende sy sagen zijn aengesichte als eens Engels aenghesichte.

Doen seyde de ouerste Priester: Is dit also? ⁺ Hy seyde haer: Ghy mannen, broeders ende vaders, hoort toe: Godt der heerlijcheyt openbaerde onsen vader Abraham, als hy noch in Mesopotamien was, eer hy int lant Charran woonde, ende seyde tot hem: Vertrect wt ws Vaders lant, ende wt v maechschap, ende coemt int Lant dat ick v wijsen sal. ^† Doen ginck hy wt der Chaldeer lant ende woonde in Charran, ^† ende van daer als zijn vader ghestoruen was, bracht hem Godt ouer in dit Landt, daer ghy nv in woont, ende

+ Fol. 4 r^o.

1) Uit het Nieuwe Testament van Mattheus Jacobs, 1554, zie boven bl. 20. Tot het verschil in spelling tusschen het Offer des Heeren van 1562 en dit van 1570 behoort o.a., dat daar dikwijls ‘mer’ staat, waar hier altijd (evenals in Mattheus Jacobs) ‘maer’ gedrukt is.

+ Acto.6.b.8.

* Exo.7.b.8.

2) Deze en de volgende tekst passen hier niet, wat ook verder meer voorkomt.

* Mat.16.c.17.

† Esa.54.b.17. Luc.21.b.14.

‡ Mt.26.f.58.

+ Fol. 4 v^o.

+ Actor.7.a.1.

† Gen.11.d.31.

† Gen.12.a.1.

[p. 57]

en gaf hem gheen erfdeel daerin, iae niet eenen voetbreet, ende nochtans ^† beloefde hy hem, dat te geuen, dat hijt soude besitten, ende zijnen Zade nae hem, doen hy noch gheen kint en hadde. Maer Godt sprac aldus tot hem: ^* V zaet sal een vreemdelinck zijn in een vreemt Lant, ende sullen met dienstbaerheyt beswaert worden, ende qualijck ghehandelt, ^† vier hondert Jaer.

Ende ick sal dat volc, dien sy dienen sullen ordeelen, seyde God. Ende daer na sullen si wtgaen, ende my dienen in dese plaetse. Ende ^‡ hy maeckte met hem dat verbont der Besnijdenisse. ^* Ende hy bracht voort Isaac ende besneet hem ten achtsten dage. ^† Ende Isaac bracht Jacob voort. Ende ^‡ Jacob bracht de twelf Patriarcken voort. Ende de Patriarcken waren nijdich op Joseph, ende vercochten hem in Egypten. ^† Ende Godt was met hem, ende verloste hem van alle zijnen druc, ende gaf hem alsulcken genade ende wijsheyt voor Pharao den Coninc van Egypten, dat hy hem ^† maeckte een Vorst ouer Egypten, ende ouer zijn geheele huys. Ende daer quam eenen dieren tijt, ende eenen groo// ⁺ten druck ouer tgeheele lant van Egypten ende Canaan, also dat onse vaderen geen spijse en vonden. Maer doen Jacob hoorde, dat in Egypten Coren was, soo sandt hy onse vaderen ten eersten derwaert, ende de ander reyse wert ^† Joseph van zijnen broederen bekent, ende Josephs geslachte wert Pharao bekent. ^† Joseph sant wt, ende liet zijnen Vader Jacob halen, ende al zijn geslachte, vijfentseuentich sielen. Ende Jacob quam in Egypten, ende sterf daer, hy ende onse Vaderen, ende si zijn ouergebracht in ^* Sichem ende geleyt int graf dat ^† Abraham om gelt gecocht hadde van den kinderen Hemor tot Sichem. ^‡ Als nv den tijt der beloften naecte, van welcken Godt Abraham gesworen had, so wies dat volck, ende vermenichfuldichde in Egypten, tot dat een ander Coninck opstont, die van Joseph niet en wiste. Dese benaude ons geslachte, ende handelde onse vaders qualijck, ende ^† geboot datmen de ionge kinderkens wech werpen moeste, opdat sy niet te lijue blijuen en souden: In dien tijt wert ^† Moses geboren, ende was aengenaem voor God, ende wert drie maenden in zijns vaders huys geuoet. Daer nae als hy wech geworpen was, nam hem Pharaos dochter, ende voede hem op tot eenen sone. Ende Moses wert gheleert in alle wijsheyt der Egyptenaren, ende hy was machtich in wercken ende woorden. Doen hy veertich Jaer out was, quam in zijn herte, dat hy zijn broeders de kinderen van Israel besoecken woude, ^‡ ende doen hy eenen sach onrecht lijden, beschudde ¹⁾ hy hem, ende wreeckte dat voor dien, die onrecht leet,

† Gen.13.d.15.

* Gen.15.c.13.

† Exo.12.f.40. Judi.5.b.10.

‡ Gala.3.c.17. Gen.17.b.11.

* Gen.21.a.2.

† Ge.25.c.25.

‡ Ge.29.f.32. Gen.37.c.28.

† Sap.10.c.13.

† Ge.41.f.41.

+ Fol. 5 r^o.

† Gen.45.a.3.

† Gen.46.a.1. Ge.49.c.33.

* Gen.50.b.7.

† Ge.23.d.16.

‡ Exo.1.a.7. Psa.105.c.24.

† Exo.1.b.16.

† Exod.2.a.1. Heb.11.c.23.

‡ Exo.2.b.12.

1) Beschutten, beschermen.

[p. 58]

ende versloech den Egyptenaer. Maer hy meynde dattet zijn Broeders verstaen souden, dat Godt door zijn hant haer salicheyt gheuen soude. // ⁺ Maer si en verstondens niet. Des ^* anderen daechs quam hy by haer doen sy keuen, ende dede eersticheyt om vrede tusschen hen te maken, segghende: Ghy Mannen, ghy zijt Broeders, waerom doet ghy deen den anderen leet? Maer die zijnen naesten onrecht dede, stiet hem wech, seggende: ^† Wie heeft v tot een Ouerste ende Rechter ouer ons gestelt? Wildy my oock vermoorden soo ghy ghisteren den Egyptenaer vermoort hebt? Maer Moses vloot van desen woorde, ende wert een vreemdelinc inden lande Midian, daer bracht hy voort twee sonen. Ende ^‡ na veertich Jaren openbaerde hem de Engel des Heeren inder woestijnen op den Berch Sinai, in eender vlammen des bernenden haechdoorns. Doen Moses dit sach, verwonderde hy van dit gesichte. Als hy derwaerts ginc om te besien: so geschiede dese stemme des Heeren tot hem: Ic ben uwer vaderen God, Abrahams God, Isaacs God, ende Jacobs God. Moses wert beuende, ende en dorstet niet aensien. Maer de Heere seyde tot hem: ^* Treckt wt v schoenen van uwe voeten, want de plaetse daer ghy staet, is een heylich Lant. Ick hebbe ghesien dat leet mijns volcx in Egypten, ende hebbe haer suchten gehoort, ende ben af gecomen om haer te verlossen. Ende nv coemt, ende ick sal v in Egypten seynden. Dese Moses, den welckens sy loochenden, segghende: ^† Wie heeft v tot een Ouerste ende Rechter gestelt? Desen seluen sant God tot een Ouerste ende verlosser, door des Engels hant, die hem inden Haechdoorne openbaerde. Dese leydese wt, ende dede wonder ende teeckenen in Egypten, ende de Roode Zee, ende inder Woestijnen veertich Jaer. Dit is de Moses, die tot den kinderen van Israel gheseyt heeft: ^† God sal v // ⁺ eenen Propheet verwecken wt uwen broederen, my ghelijck, dien sult ghy hooren. ^‡ Dese ist, die inde Ghemeynte inder Woestijnen metten Enghel was, die met hem sprack opten Berch Sinai, ende met onsen Vaderen, Die dat leuende woort ontfinck, om dat ons te gheuen. Den welcken onse Vaderen niet en wouden gehoorsaem zijn, maer sy stieten hem van haer, ende keerden met der herten in Egypten, ende seyden tot Aaron: ^* Maect ons Goden, die voor ons gaen, want wy en weten niet wat desen Mosi geschiet is, die ons wten lande van Egypten geleyt heeft. Ende sy maecten een Calf in dien dagen, ende offerden dien afgod offer ende sy verblijden haer vanden wercken haerder handen. Daerom keerde hem Godt, ende gafse daer toe ouer, dat si dienden des ^† Hemels Heyr, gelijc geschreuen staet int boeck der Propheten: ^‡ Ghy huys van Israel, hebt ghy my oock oyt geoffert inde veertich Jaren inder woestijnen eenich offer oft beeste? Ende ghy naemt den Tabernakel Moloch aen, ende de

+ Fol. 5 v^o.

* Exo.2.b.13.

† Mat.21.c.23. Acto.4.a.7.

‡ Exod.3.a.2.

* Josu.5.d.15.

† Exo.2.b.14. Mat.21.c.23.

† Deu.18.c.15. Mat.3.b.17. 17.a.5. Acto.3.d.22.

+ Fol. 6 r^o.

‡ Exo.19.a.9. Gala.3.c.19.

* Exo.32.a.1.

† Rom.1.d.23.

‡ Jer.7.c.20. Amo.5.d.25.

[p. 59]

sterre ws Godts Rempham, wat beelden hebt ghy gemaeckt om te aenbidden? Daerom sal ick v verwerpen op de ander zijde van Babilonien. ⁺Onse vaders hadden den Tabernakel des getuygenisse in de Woestijne, soo hy haer dat gheordineert hadde, doen hy tot Mosen seyde, dat hy dien maken soude na dat voorbeelt dat hy gesien hadde, den welken onse vaders ooc ontfingen, ende brachten dien met ^† Josua in het lant dat de Heydenen besaten, de welcke God wtstiet, voor onser vaderen aensicht, tot Dauids dagen toe, die ^‡ genade voor God vant, ende begheerde dat hy Jacobs God een wooninge vinden soude. ^* Ende Salomon timmerde hem een huys: ^† Maer de Alderhoochste en woont // ⁺ in Tempelen die met handen gemaeckt zijn, gelijc de Propheet seyt: ^* De Hemel is mijnen stoel, ende de Aerde is de bancke mijnder voeten, wat huys sult ghy my dan timmeren, seyt de Heere, oft welc is de plaetse mijnder rusten? En heeft mijn hant dit niet al gemaect? ^† Ghy hertneckige ende onbesnedene van herten ende ooren, ghy wederstaet altijt den heyligen geest, gelijc v vaders, also ghi ooc. Welcke vanden Propheten en hebben uwe vaders niet veruolcht? En doodense niet den genen die daer te voren vercondichden de toecoemst des rechtueerdigen? ⁺ wiens verraders ende dootslagers ghi nv geworden zijt. ^† Ghy die de wet ontfangen hebt door den dienst der Engelen ende ^* en hebtse niet onderhouden. Doen sy dit hoorden, so doorsneet dat haer herte, ende knersten met haren tanden op hem. Maer want hy vol vanden heyligen geest was, sach hy opwaert ten Hemel, ende sach de heerlijcheyt Gods, ende Jesum staende ter rechterhant Gods ⁺, ende sprac: Siet, ick sie de Hemelen open, ende des menschen sone ter rechterhant Godts staen. Maer si riepen luyde, ende ^† hielden haer ooren toe, ende liepen eendrachtelijc tot hem in, ^* ende stieten hem ter stadt wt, ende steenichden hem. ^‡ Ende de getuygen leyden haer cleederen aen des Jongelincx voeten die Saulus hiet, ende steenichden Stephanum, die daer riep, ende sprac: ^‡ Heere Jesu ontfangt mijnen gheest. Hy knielde neder, ende riep luyde: ^* Heere en wilt haer dese sonde niet toe rekenen. Ende als hy dit geseyt hadde, soo ontsliep hy.

§ Hier eyndet de Belijdinghe Stephani. //

+ Exo.25.d.42. Hebre.8.a.9.

† Josu.3.a.3.

‡ Psa.88.a.3.

* 3.Reg.6.a.2.

† Act.17.b.14.

+ Fol. 6 v ^o.

* Esa.66.a.1.

† Deu.9.d.24.

+ 2.Cor.1.c.28.

† Joan.7.b.19.

* Act.15.b.10.

+ Mat.16.c.19.

† Psa.57.a.5.

* Le.24.c.24.

‡ Act.12.c.20.

‡ Psal.31.a.6.

* Luc.23.c.33.

[p. 60]

⁺§ Een Liedeken gemaect wt de belijdinghe Stephani, Na de wijse: Vanden eersten Psalm, Ofte het was een Clercxken, het ginc ter scholen.

 

De ^* duister werelt mach niet verdragen

 

Het clare licht Godes woort en wet

 

De Schriftgeleerde stellen veel lagen

 

Om te brengen den vromen int net.

 

^† Stephanus vol geloofs ende crachten

 

Deed wonder ende teeckenen groot

 

Onder een volck, welcke daer op wachten

 

Dat sy hem mochten brengen in noot.

 

En sommige tegen hem opstonden

 

Met grooter haet en nijde beuaen ¹⁾

 

Disputeerden met hem, ^‡ maer sy conden

 

Stephanus geest geensins wederstaen.

 

Aldus so hebben sy raet gehouwen

 

^* En maecten sommige mannen wt

 

Die seggen souden: Tegen den trouwen

 

Mose en God spreect hy ouerluyt.

 

Tvolc wert verwect met de scriftgeleerden

 

Ende hy is voor den Raet geleyt

 

Valsche getuygen de saeck aenueerden

 

Die hebben aldus van hem geseyt.

 

Dese mensche spreect sonder cesseeren

 

Tegen de Wet lasterlijcke reen ²⁾

 

En dese heylige plaets des Heeren

 

Want wy hoorden hem dit seggen pleen. ³⁾

 

Als dat die Jesus van Nazarenen

 

Sal dese plaets te niet doen snel

 

Ende de wet van Mose voorhenen

 

Hy gantschelijck veranderen sel.

 

Sy alle scherpelijck hem aensagen

 

De welcke daer saten int gericht

 

Maer schoon scheen zijn aensicht int aenclagen

 

Ja gelijc eens Engels aengesicht.

 

Is dit so? dOuerste Priester seyde //

+ Fol. 7 r^o.

* Joan.1.a.5. 7.a.7.

† Act.7.a.8.

1) Door haat bevangen.

‡ Luc.21.b.14.

* Mt.26.f.58.

2) Redenen.

3) Louter; zonder meer; eenvoudig weg.

[p. 61]

 

⁺Waar op dat Stephanus de Schriftuer

 

Van Abraham tot Christum wtleyde

 

Daer na seer hert bestraft heeft hy huer.

 

Als van herten, ooren onbesneden

 

Die wederstaen hertneckich altijt

 

Den heyligen geest met hare seden

 

^* Als deden hare vooruaders vol nijt.

 

Dese hebben strenglijc de Propheten

 

Veruolcht ter doot leuerende haer

 

Alle die te voren deden weten

 

Des gerechtigen toecoemst eerbaer.

 

Welcken sy verraden en gehangen

 

Hebben aen den Cruys met swaer verdriet,

 

^† Sy die de Wet Gods hadden ontfangen

 

Door dienst der Engelen hieldens niet.

 

Als haer alsulcx Gods vrient heeft bewesen

 

So ontstaken haer herten verwoet

 

En sy knersten toornich opgeresen

 

Met den tanden op Stephanum soet.

 

Maer hy zijnde vol van Godes Geeste

 

Sach opwaerts totten Hemel playsant

 

En Gods Heerlijcheyt daer int Foreeste ^{1) +}

 

En Jesum staen aen Gods rechterhant.

 

Hij heeft zijnen mont lieflijck ontloken

 

Ick sie de Hemelen opgedaen

 

En des menschen soon (heeft hy gesproken)

 

Aen de rechterhande Godes staen.

 

^* Sy riepen seer en stopten haer ooren

 

Vielen tot hem aen eendrachtelijck

 

Stieten hem ter stadt wt met verstooren ⁺

 

En steenden den man Gods crachtelijck.

 

Heere Jesu ^‡ ontfangt mijnen geeste

 

Riep hy, en knielende ter neer

 

Verhief hy zijn stem voor minst en meeste ^* Dat haer dese sond vergaef de Heer.

 

Aldus is den dueren ²⁾ man ^† ontslapen

 

En rust in den Heer zijn toeuerlaet

 

Een schoon voorbeelt allen Christen knapen ³⁾

 

Die wandelen op de rechte straet. //

+ Fol. 7 v^o.

* Deu.9.d.24. 2.Es.9.c.16.

† Joan.7.b.19.

1) De uitgebreide ruimte des hemels.

+ Mar.16.c.19.

* Psa.58.a.5.

+ 3.Re.21.b.13. Mat.23.e.36.

‡ Psa.31.a.6. Luc.23.e.46.

* Luc.23.c.33.

2) Hooggeschat, kostbaar, uitstekend (diere); misschien hier reeds ons ‘dierbaar’.

† Act.7.g.60.

3) Ridder; eig. de nog niet tot ridder geslagene; volgeling; in 't algemeen man.