Noord en Zuid. Jaargang 14

[p. 561]

Nauwkeurig lezen.

X. Inleiding tot de Vijf en twintig jaren van I. da Costa¹⁾.

1.	In welke versvoeten is dit praeludium geschreven?
2.	Door welke twee beelden drukt de dichter zijne verbazing over het weer ontwaken zijner zangdrift uit?
3.	Welke veronderstelling werpt hij op ter verklaring van dit verschijnsel?
4.	Op welken grond verwerpt hij echter deze onderstelling?
5.	Welke tweede veronderstelling oppert hij? Welke bepaling zou men achter tijden kunnen voegen, om de beteekenis van den regel:

‘Evenwel heeft wellicht onze dichtkunst haar tijden,’

beter te doen uitkomen?

6.	Aan welke poëzie ontleent D.C. de voorbeelden tot staving van zijn beweren?
7.	Aan welk tijdperk van bloei der Hehreeuwsche dichtkunst herinnert hij allereerst? Wie is de Dochter van Sion? Wie haar Koning? Wat wordt er van de hymnen uit dit tijdperk gezegd?
8.	Welk tijdperk van verval volgde daarop?

De harp aan de wilgen hangen. Zeeman²⁾ zegt omtrent deze uitdrukking het volgende:
‘Deze bekende spreekwijze heeft de beteekenis: hij heeft de poëzie laten varen. De uitdrukking is ontleend aan Ps. 137:2, waar de Israëlieten verklaren, dat zij als ballingen in Babylon verkeerende, de harp of liever de citer - want de harp was daarvoor te groot, - aan de wilgen hadden gehangen. De citer was een muziekinstrument, dat men bij vroo-

1) Ook voorkomende in de Ned. Lett. van De Groot, Leopold en Rijkens.

2) Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen enz. aan den Bijbel ontleend, door C.F. Zeeman, Dordrecht, J.P. Revers.

[p. 562]

lijke feesten, ook van godsdienstigen aard, gebruikte, en toen nu de Joden in Babel moesten vertoeven, was het hun onmogelijk vroolijke liederen aan te heffen; liefelijk mocht het oord wezen, waar zij hunne woning hadden, hunne overweldigers mochten een lied van hen begeeren, zij hingen de citer aan de wilgen, d.w.z. - want wij moeten ook daar de woorden als beeldspraak opvatten - zij lieten zang en snarenspel rusten.’ Ofschoon Zeeman hier dus het gebruik der uitdrukking in den mond der ballingen al voor beeldspraak verklaart, voegt hij er nochtans bij, - wat met de vooropgezette bewering in strijd is, - dat hier aan de in Babylon inheemsche treurwilg, de Salix Babilonica, moet gedacht worden.

9. Toch is het D.C.'s meening niet, dat de poëzie in de Babylonische ballingschap geheel zweeg. Zij uitte zich echter in anderen vorm. Waarop heeft de dichter daarbij het oog?

De Babylonische ballingschap, vallende nadat Nebukadnezar het koninkrijk Juda onder den laatsten koning Zedekia veroverd had, duurde van 588-538 v. C., en dus niet 70 jaren, gelijk gewoonlijk aangenomen wordt, maar precies 50 jaar. Het was Cyrus, die den Joden verlof gaf naar hun land terug te keeren. Het verplaatsen van de rijkste en aanzienlijkste inwoners uit een land naar eene streek, waar zij in hun isolement ongevaarlijk geacht werden, behoorde tot de despotische tactiek der Oostersche vorsten. De overlevering teekent den toestand der Joden in de Babylonische ballingschap als bijzonder drukkend en treurig. Toch zijn vele Joden er rijk geworden en genoten zij eene groote mate van godsdienstvrijheid. Onder de profeten - geestdriftvolle dragers der monothéistische idee, die waarschuwend en voorspellend het Godsbewustzijn onder hun volk trachtten levendig te houden - wier taal de Joden in de ballingschap troostte en opbeurde, behoorde Ezechiël, benevens de groote onbekende, van wien het tweede gedeelte van Jesaja (Kap. 40-66) afkomstig is. De nagelaten producten der profeten wordt in het algemeen tot het voortreffelijkste der Hebreeuwsche literatuur gerekend.

10. Wanneer brak thans weer een bloeitijdperk voor de Hebreeuwsche poëzie aan, en wanneer en waardoor nam dit een einde?

Guadalquivir moet als een woord van vier lettergrepen uitgesproken worden (Gua = Gwa) met den klemtoon op de eerste en de vierde lettergreep.
Op zich huwende Westersche en Oostersche wijs. Men zou goed op de hoogte moeten zijn van de Hebreeuwsche poëzie en hare vormen in het algemeen, en die uit den tijd, dat de Joden onder de gastvrije en verdraagzame Mooren in Spanje woonden, om ten volle te begrijpen, wat D.C. met dezen regel bedoelt. Hij zegt, dat de vorm der Joodsche poëzie in Spanje onder den invloed van dien der Moorsche geraakte, maar de lezers zullen wel zeldzaam zijn, die zich daarvan eene voorstelling kunnen maken.

11. Als een nieuw herleven der Joodsche poëzie beschouwt D.C. - niet al te bescheiden, maar van zijn standpunt eenigszins verdedigbaar, waar hij alle gaven, ook die der poëzie, als genadegaven beschouwt -

[p. 563]

zijn eigen optreden als dichter. Kan men intuschen D.C.'s poëzie wel tot de Hebreeuwsche blijven rekenen? Welke onderwerpen somt hij op, die hem dichterlijke stof hebben geleverd? Wat heeft hij op het oog, als hij spreekt van de afgoôn, uit d'Eeuwtrots gesproten?

Emmanuel = God met ons; vgl. het gedicht onder dien titel (1826), waarin D.C. zijne gemoedsrevolutie bij zijn overgang tot het Christendom bezingt.

12. Na de bekeering had D.C.'s dichtgaaf (hoe lang?) gerust. Aan welke oorzaken, vermoedt hij, is het toe te schrijven, dat zij zich weer wil doen gelden?

De deining der Eeuw. Als groote bewegingen de zee in beroering brengen, veroorzaken die in de buiten het middelpunt der beweging liggende kringen meer of minder sterke deining. Alzoo is hier de deining der Eeuw de nawerking der groote wereldgebeurtenissen, die D.C. in zijn Vijf en twintig jaren herdenkt.
Verklaar ook het beeld, waarin hij zijn vermoeden eener hoogere inspiratie uitdrukt.

13.	En indien dit vermoeden bewaarheid wordt, wat zal dan zijn onderwerp zijn, vraagt D.C. - Is het gebrek aan stof, die hem doet aarzelen?
14.	Hoe komt hij tot het besluit om de verloopen 25 jaren de revue te laten passeeren?
15.	Die 25 jaren zullen hem niet alleen de stof voor zijn verzen opleveren, maar ook een grond voor (zijn) voeten. Wat bedoelt de dichter hiermede?

In het karakter der gebeurtenissen van deze 25 jaren vindt D.C. ook zijn dichterlijk en religieus standpunt. In zijn geloof aan de voorspelling, dat aan de nederdaling van het Godsrijk op aarde een tijd van felle beroering moet voorafgaan, de heerschappij van den Antichrist, rees bij D.C. het vermoeden, dat het veelbewogen tijdperk, waarop hij hier het oog vestigt, het begin daarvan kon zijn en de zichtbare wederkomst van Christus in een niet al te verwijderd verschiet kon liggen. In dat licht wil hij dus de 25 jaren overzien; op dat komende duizendjarig rijk wil hij bij zijne dichterlijke beschouwingen steeds den blik gevestigd houden. Immers het is zijne innige overtuiging, dat alleen op die wijze de loop der wereldgebeurtenissen te begrijpen is. Zonder eene eindbestemming der wereld, als waaraan hij zonder voorbehoud gelooft, is de historie slechts een onsamenhangend overzicht van toevalligheden. Eerst van zijn chiliastisch¹⁾ standpunt wordt zij naar zijn inzicht, begrijpelijk als het verhaal van gebeurtenissen, waaraan een wereldplan ten grondslag ligt. De beide laatste strophen zouden dus, als volgt, geparaphraseerd kunnen worden:

1) Chiliasmus is de naam voor het geloof aan een komend duizendjarig rijk.

[p. 564]

‘Zie, het is thans vijf en twintig jaren geleden, dat ik mij aan de dichtkunst begon te wijden. Welnu, laat ik dat tijdperk voor mijn geest terugroepen. Het is rijk aan gebeurtenissen van wereldhistorische beteekenis, die eene overvloedig rijke stof zullen opleveren voor mijne verzen en waarvan het onrustig en beroeringwekkend karakter tevens het gezichtspunt aangeeft, waaruit zij te beschouwen zijn: als eene voorbereiding namelijk van die heerlijke toekomst, waarin het einddoel der wereld zal bereikt worden in de wederkomst van den Christus en de nederdaling van het Godsrijk, welk einddoel alleen in staat is, den eindigen mensch van het raadselachtig verloop der wereldgebeurtenissen iets te doen begrijpen.’

* _* *

1.	In den zandgrond geraakt. Deze bepaling van gesteldheid, uit een deelwoord met eene bepaling van plaats bestaande, behoort bij een ader. Wat is echter de beteekenis er van? (Vgl. N. en Z. 1890, bl. 524, waar is aangetoond, dat bepalingen van gesteldheid, de beteekenis van eene bepaling van tijd, oorzaak of reden, voorwaarde, toegeving of beperking kunnen hebben). Beteekent zij: na in den zandgrond geraakt te zijn, òf: door in den zandgrond geraakt te zijn^1)?
2.	Wat bedoelt de dichter te zeggen met de regels: ‘Dat - een reeks van onvruchtbaar vervlotene jaren Door één oogst voor het minst al die dorheid vergold.’ Door welke wijzigingen is de constructie in overeenstemming te brengen met de bedoeling, ofschoon het metrum er door verloren gaat?
3.	De Inquisitie daagde op en de harptonen zwijgen. Zijn de klemtonen in overeenstemming met het metrum? Welke grammaticale afwijking maakt de dichter verder.
4.	Of, omdat weer een Adem de snaar overzweefde. Is de keus van het voegwoord omdat juist?
5.	Die alleen van die tijden den loop leert verstaan. Bij welk zinsdeel behoort het isoleerende bijwoord alleen?
6.	Verklaar in de 3e strophe de vormen waar' gevaren, smolt en vergold.
7.	Dan alleen als dit stof eens zijn dooden zal slaken. Tot welke rubriek van bijwoordelijke bijzinnen behoort de onvolledige zin dan alleen. Hoe zou hij volledig moeten luiden?
8.	Beschrijf dienst en vorm der gecursiveerde bijzinnen:

1) Wij ontvangen gaarne van belangstellende lezers een antwoord op deze vraag, daar zij op een examen in het afgeloopen jaar tot verschil van opvatting aanleiding gaf.

[p. 565]

 

En nog later zong Juda, daar 't, balling, zijn staf voert,

 

Of het waar' met een zweem van den vroegeren zwier,

 

Waar de Taag langs Lisboa zijn goudkorrels afvoert, -

 

.......................

 

Daar zich aandacht en geest in den maalstroom verliezen

 

Van wat telkens de dag aan zijn opvolger meldt.’

 

.......................

 

Ja, een stof voor mijn verzen, een grond voor mijn voeten,

 

Vanwaar verder mijn oog in het rond moge gaan,

 

Om aan d' eindpaal der tijden een toekomst te ontmoeten,

 

Die alleen van die tijden den loop leert verstaan.

9. Tot welke zinsdeelen behooren de volgende? Beschrijf telkens ook hun vorm. De cijfers voor elke groep wijzen de strophen aan.

1. niet meer - opeens - van verrukking - in stroomende galmen. 2. mede - van jeugdige zangtonen. 3. voor het minst. 4. voor een eeuwige zon. 6. rijzen. 7. ontsnaard. 8. balling. 13. de snaar - ten wederklank. 16. der tijden - van die tijden.

10. Tot welke woordsoorten behooren de volgende woorden; ook hier geven de cijfers de strophen aan. Verder bij de aan te geven voorzetsels aanwijzen, tusschen welke begrippen zij betrekkingen uitdrukken en van welken aard die zijn.

1. sints - tot - geen. 2. schoon - door - in - weder. 3. mochte - bij - door. 4. mag - voor. 5. evenwel - wellicht - van. 6, waarbij - waarin. 7. aan - in - in - tot. 8. nog - daar - waar' - waar. 9. ook - nog - op. 10. herleven - van - van. 11. uit - met - nu eens, dan eens. 12. eindlijk. 14. daar - van - wat. 15. sinds - voor - voor. 16. vanwaar - om.

C.H. den Hertog.