Noord en Zuid. Jaargang 14

[p. 479]

Verscheidenheden.

Billard.

Voor eenigen tijd deed een bericht de ronde door de couranten, dat het Britsch Museum een brief uit het jaar 1750 gekocht had, waarin de afleiding van het Engelsche woord billiard verklaard werd. Zekere William Kew hield een pandjeshuis en had dit ballenspel uitgevonden, hij heette Bill (verkorting van William) en stootte met een yard (stok) vandaar de naam Bill-yard en naar zijn naam Kew heette de stok queue, dat in 't Eng. even als Kew als Kioe wordt uitgesproken.

Er is alle kans op, dat allen die dwaasheid gelooven en toch bij eenig nadenken zal men wel tot ander inzicht komen.

De brief uit het jaar 1750, door het Britsch Museum gekocht en den oorsprong van het woord billiard verklarende, is blijkbaar geschreven door een van de vele uitvinders en bedenkers van etymologieën, die zonder eenig bewijs verklaarden. Heel toevallig zou het spel naar den voornaam en de queue naar den familienaam des uitvinders heeten!!

Brewer (Dict. of Phrase and Fable), verklaart het woord uit Ang. Saks. bylggeards d.i. zak en stokken (voor bylg vgl. balg bijv. in blaasbalg) en op die verklaring, hoe schijnbaar natuurlijk, kan men zich zonder verder bewijs niet verlaten, al was het alleen, omdat het billardspel niet zoo oud is.

Skeat Etym. Dict., een algemeen erkende autoriteit, geeft op, dat het een woord van Franschen oorsprong is. Billard of billart was aanvankelijk de stok, waarmede de bal werd voortgestooten. Dit komt overeen met wat Brachet Dict. Etym. en Diez, beide autoriteiten, aangaande het Fransche billard mededeelen, dat naar zij zeggen afkomt van bille (bal, knikker), waarvan de oorsprong onbekend is. Skeat verklaart hetzelfde en raadpleegde daartoe Cot-

[p. 480]

grave's Woordenboek van 1660 (dus nader bij de uitvinding dan de brief van 1750). Shakespeare gebruikt het woord in Anthony and Cleopatra II, 5 regel 3, maar dit bewijst niet, dat het juist eene Engelsche uitvinding zou zijn. Integendeel, het spel draagt den zelfden naam o.a. in het Boheemsch, Deensch, Engelsch, Fransch, Hollandsch, Italiaansch, Zweedsch, Spaansch en Hongaarsch, terwijl het woord bille in het Fransch, Italiaansch en Spaansch wèl voorkomt met de beteekenis van bal of kogel, maar niet in het Engelsch. Men is vrij algemeen overtuigd, dat het spel in Italië is uitgevonden en van daar naar Frankrijk gekomen.

De kogels, die ook heden ten dage nog als uithangbord van de pandjeshuizen in Engeland dienen, houdt men voor pillen en ziet daarin eene zinspeling op den naam Medicis: de lombards kwamen, gelijk vrij wel vaststaat, uit Noord-Italië.

De juiste oorsprong der drie vergulde kogels is echter niet bewezen.

d. B.