Noord en Zuid. Jaargang 14

[p. 318]

Een brief van M^r. Jacob van Lennep aan den hoogleeraar T. Roorda over taal.

In het jaar 1858 gaf de bekende professor T. Roorda eene Verhandeling in het licht over het onderscheid en de behoorlijke overeenstemming tusschen spreektaal en schrijftaal inzonderheid in onze moedertaal.

Het was o.a. een krachtig pleidooi voor het loslaten van genitieven en conjunctieven; in elk geval wilde de Hoogleeraar die struikelblokken in den stijl niet in eere hersteld zien.

Uitgaande van de stelling, dat alle taal eigenlijk en oorspronkelijk spreektaal is, want taal is spraak, meent hij, dat de schrijftaal zich moet wachten voor vreemdigheden, ‘dat is voor hetgeen met den aard van de moedertaal niet in overeenstemming is, en dus voor het taalgevoel vreemd luidt.’

Het stelsel dus van Heyse, uitgedrukt in zijn System der Sprachwissenschaft, als hij schrijft: ‘Die Schriftsprache muss sich vor Fremdheiten zu waren suchen.’ Hij laat er op volgen: ‘Sie muss sich ferner immer von neuem aus der Volkssprache regeneriren.’

Ook deze laatste meening neemt Roorda over. De schrijftaal, zoo zegt hij, moet zich wachten voor het te lang bewaren, en nog meer, voor het oprakelen van woorden en uitdrukkingen, die in de levende taal verouderd en vreemd geworden zijn, daar er reeds lang andere voor in gebruik gekomen en algemeen gangbaar geworden zijn. Want de levende taal, de taal, zooals die leeft in den mond van een volk, blijft wel, zoolang dit volk hetzelfde volk blijft, in zijn aard en grondvorm altijd dezelfde taal, maar ondergaat toch steeds mettertijd eenige verandering, hoe onmerkbaar die ook wezen mag. ‘Daarom moet de schrijftaal zich steeds regenereren, die verouderde, doode elementen niet willen bewaren, maar uit de levende taal, zooals die door het beschaafdste gedeelte van het volk

[p. 319]

gesproken wordt, zich gedurig verjongen, aan het werkelijke spraakgebruik zich aansluiten, en alle vreemdigheden vermijden.’

Roorda gebruikt dan ook niet het woord volks taal, dat hij oneigenlijk acht te zijn, maar spreektaal, de taal, die in tegenstelling van de groote menigte, door het beschaafdste gedeelte van het volk gesproken wordt.

Steun zocht en vond Roorda bij den Hoogleeraar De Vries. Het is immers koren op zijn molen, dat hij uit diens rede, ter aanvaarding van het Hoogleeraarsambt gehouden, en waarin hij spreekt over den grooten omvang, waartoe het onderzoek van den beoefenaar van de Nederlandsche taal zich uitstrekt, het volgende kon aanhalen: ‘Zal hij, (de taalbeoefenaar), niet verder zien dan die eenvormige boekentaal, in de stijve banden van willekeurige regelen geprangd? Neen, voor hem is de taal de uiting van het geheele volk; en waar anders zal hij die uiting opvangen dan in de gesprokene volkstaal, in de vrije spraak, gelijk zij, in ons aller dagelijksch leven, ongedwongen en onvervalscht, ons van de lippen vloeit? De levende taal: ziedaar dan het hoofddoel zijner opmerkzaamheid.’

Scherper begrensd, meer op den man af, had de Hoogleeraar de de Vries reeds van te voren, in de inleiding van zijne uitgave van Hoofts Warenar dezelfde meening uitgesproken: ‘Het is hem’, (den taalbeoefenaar), schrijft hij daar, ‘niet te doen om de beschaafde gekunstelde schrijftaal, door geleerden bestuurd, geplooid en gewijzigd, dikwijls door bijzondere gevoelens misvormd of in uitheemsche banden gekluisterd, maar om de taal, zooals zij in het hart des volks leeft en bloeit, vrij en onbelemmerd, los en levendig, doch tevens rein en onvervalscht’.

Professor Roorda kon, wanneer hij nog tot het land der levenden behoorde, tevreden zijn. Er is kentering gekomen. De boekentaal, waarmede de gekunstelde schrijftaal minachtend werd aangewezen, is in den ban gedaan. Men schrijft, met enkele uitzonderingen, zooals men spreekt, wat invloed heeft op den stijl, die daardoor los en zwierig, kleurig en levendig wordt.

Helaas, ook de deugden kunnen tot ondeugden aangroeien. Vrijheid leidt dikwerf tot losbandigheid, en hoewel onze beroemde Van Lennep, zich zeker gewacht heeft tot uitersten te vervallen, al heeft hij onze spraakkunst op geestige wijze bespottelijk gemaakt, ging hij tot op zekere hoogte met Roorda mede.

[p. 320]

Tot op zekere hoogte, en hij had volkomen gelijk. Het gebruik van de gewraakte genitieven en conjunctieven kan dikwerf kracht en klem, gloed en glans, afwisseling en bevalligheid aan het geschrevene geven, en vooral in onze poëzie medewerken om haar welluidend en vloeiend te maken, hoe zeer ook het gebruik dier buigingsvormen ons overigens zwaar en plomp in de ooren klinkt. Ik laat nu verder Mr. Jacob aan het woord, door afschrift te geven van een brief, dien hij den strijder tegen de genitieven en conjunctieven indertijd zond.

‘Den Heer T. Roorda!

‘Hartelijk dank, waarde Vriend, voor uw Verhandeling, die, naar 't mij voorkomt ook den hardnekkigsten voorvechter der genitieven en konjunktieven moet overtuigen. Jammer maar en eeuwig te betreuren, dat nu wij eenmaal een spelling en grammaire hebben van Staatswege, de Staat er zich verder niet meê bemoeien wil, en onze schoolmeesters alzoo wel bij den ouden sleur zullen moeten blijven. Wat zou er anders bij het onderwijs een tijd gewonnen worden, die nu nutteloos verspild wordt met het inpompen van taalregels en flexies aan kinderen, die er niks van begrijpen, omdat zij van die genitieven en konjunktieven evenmin in het dagelijks onderhoud iets merken als van de dezelves.

‘Laatst zei mij de Heer Taurel, die hier sedert 30 jaren Direkteur der Graveerschool is, en ofschoon Parijzenaar van geboorte, het Hollandsch spreekt, dat hij beproefd had, onze taal te leeren, doch het verschil tusschen spreek- en schrijftaal zoo onbegrijpelijk, moeilijk en dwaas gevonden had, dat hij er was uitgescheiden. - En in de daad, dat verschil maakt onze taal voor vreemden ontoegankelijk.

‘Er blijft intusschen één zwarigheid. Het is niet te ontkennen, dat zoo men uw stelsel in praktijk bracht, de poëzy veel van haar zwier zou missen en de werken van onze poeëten voor velen onverstaanbaar zouden worden. Hiertegen dient gij nog een middel aan de hand te doen; want wij moeten niet tot het ongelukkige uiterste raken, dat wij de taal van Vondel en Bilderdijk als wantaal veroordeelen.

‘Hierbij eenige afdrukjes van stukken, die in 't Mag. v. Taalk. al voor jaren gestaan hebben; en die mij juist gisteren bij 't opredderen van een kast, in handen kwamen. Ik zend ze u, niet om dat de gift eenige waardij heeft, maar om dat gij uit een paar daarvan zult bespeuren, dat ik toen reeds ten strijde trok tegen die dwaze

[p. 321]

spelling van paarden stal, peeren-boom (waarom ook geen koeienstal en appelenboom), welke gij evenzeer afkeurt. In mijne aant. op Vondel heb ik herhaaldelijk op hetzelfde aanbeeld geslagen.’

t.t.

Amst., 29 Oct. 1858.

(w.g.) J. van Lennep.

Ik zal hier verder niets bijvoegen. Hoofdzakelijk was het mij te doen het schrijven van van Lennep bewaard te doen blijven. Daardoor wordt tevens op nieuw de aandacht gevestigd op een machtigen factor in onze taal, op den beheerschenden invloed van de spreektaal op de schrijf taal.

's-Gravenhage.

A.J. Servaas van Rooyen.