Logo DBNL
Noord en Zuid. Jaargang 14 (1891)

Noord en Zuid. Jaargang 14

(1891)– [tijdschrift] Noord en Zuid–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Schriftelijke taalopgaven van de examens voor de akte van hoofdonderwijzer(es) in 1891.

Den Haag. (9½-12¼ uur.)

Vondel.
 
Op zijn besneeuwde kruin en groenen krans te wijzen,
 
Der dichterlijke jonglingschap
 
Zijn fikschen vingergreep ten voorbeelde aan te prijzen,
 
En zijner voeten vasten stap;
5.
Zijn hooggevierden naam naar namen te vernoemen,
 
Die de Oudheid grootst en roemrijkst had,
 
Gebuur en vreemdling met zijn lofspraak doof te roemen -
 
Ja, alle dagen hoort men dat!
 
Maar hem te lezen, hem te kennen, hem te smaken,
10.
Ziedaar wat schaarsch is in een eeuw,
 
Die slechts twee wegen kent om tot wat naams te raken:
 
Gemaakte klacht, of wild geschreeuw.
 
 
 
Beets.
1.Geef den inhoud van dit couplet nauwkeurig met uw eigen woorden weer.
2.Verklaar naar vorming en beteekenis: besneeuwd (r. 1), dichterlijk (r. 2), jonglingschap (r. 2), vernoemen (r. 5).
3.Ontleed taalkundig: jonglingschap (r. 2), grootst (r. 6), doof (r. 7), wat (r. 10), slechts (r. 11), wat (r. 11).
4.Wat zijn causatieven? Wat is u bekend omtrent hunne vorming en vervoeging?
5.Maak een opstel over een der volgende onderwerpen:
a.Een zomeravond.
b.Het uitstellen heeft nooit den gereede gebaat.
c.Schets het karakter van één der volgende personen: Geertruid van Perseyn, Ferdinand Huijck, Jan Faessen, Ottelijne van Lauernesse, Graswinckel of Struensee, of verhaal één der volgende epische gedichten van Staring: Ivo, Marco of De Vampyr.

Arnhem. (3 uur.)

1.

Harpoen1) aen Jonckheer Landeslot,2) Heer van Vryburgh.
 
Ick heb, heer Landeslot, doorreysend uw gebied,
 
Daer menighmael vernacht, en veel van Godefried,
 
Den preker van uw vleck, de boeren hooren roemen,
 
Wiens lof sy met geen' kunst behoefden te verbloemen,
5.
Wie vond in deeghlijckheyd oyt syns gelijcken meer?
 
Gode offerde hy sijn' dienst, sijn' trou aan sijn' landsheer,
 
En bragt dat woeste volck tot deughdige bekeering,
 
Door voorgang eer dan door sijn' ongetoyde leering.
 
Sijn woord was eveneens als een gesegend saed.
10.
Hij was der sielen sout. Noyt moeyde hy sich met staet
 
Of weerlijcke heerschappij. Het licht blonck wt sijn leven.
 
Al wat de bybel leert, stond in sijn hart geschreven:
 
Ja sijn godvruchligh hart, dat was der deughden kerck.
 
WAT drempel hij betrad, daar bleef een heyligh merck.
 
 
 
Vondel.

Het bovenstaande, te beginnen met vers 5, in goed hedendaagsch proza overbrengen zóó, dat het voor ieder duidelijk is dat gij het begrijpt.

In vers 5, syns. Benoem het in de taalk. ontleding.
  gelijcken. Benoem het in de taalk. ontleding.
In vers 12, stond. Benoem het in de taalk. ontleding.
In vers 14, wat. Benoem het in de taalk. ontleding.
  Wat drempel hij betrad. Wat soort van zin? Licht uwe meening toe.
  bleef. Benoem het in de taalk. ontleding.

2.

Holland.
 
Al wat gij zijt, is der vaderen werk;
 
Uit een moeras wrocht de vlijt van die helden,
 
Beide de zee en den dwingeland te sterk,
 
Vrijheid een tempel en godsvrucht een kerk.
 
 
 
Blijf wat gij waart, toen ge blonkt als een bloem:
 
Zorg, dat Europa den zetel der orde,
 
Dat de verdrukte zijn wijkplaats u noem,
 
Land mijner vadren, mijn lust en mijn roem.
 
 
 
En wat de donkere toekomst bewaart,
 
Wat uit haar zwangere wolken ook worde,
 
Lauw'ren behooren aan 't vleklooze zwaard,
 
Land, eens het vrijst' en gezegendst' der aard'.
 
 
 
Potgieter.

Geef den inhoud met eigen woorden zoo weer, dat het ieder duidelijk is dat gij den dichter hebt begrepen

Eerste couplet, derde regel: sterk. Waar hoort dat bij?
Eerste couplet, vietde regel: godsvrucht. Wat hebt gij over dat woord op te merken?
Tweede couplet, tweede regel: den zetel. Waar hoort dat bij? In welken naamval staat het en waarom?
Tweede couplet, derde regel: Dat de verdrukte zijn wijkplaats u noem! Waarmee staat die zin in verband? en in welk verband? Licht uw meening toe.
Derde couplet, eerste regel: wat. Benoem het in de taalk. ontleding.
Derde couplet, tweede regel: worde. Benoem het in de taalk. ontleding.

 

3.

Peilschaal, machtspreuk, volmondig, geestverwant, ontnuchteren.

 

Verklaar één van de 5 opgegeven woorden, d.i. tracht op te sporen de afleiding van overdrachtelijke of eigenlijke beteekenis uit de oorspronkelijke of eigenlijke, en gebruik het door u verklaarde woord in minstens drie goede zinnen.

 

4.

Van de twee volgende opgaven ééne te bewerken.

 

1. In de spraakkunst hebt gij gelezen van den genitief van bezit, den datief van bezit en de bezittelijke voornaamwoorden. Geef eens twee voorbeelden van ieder; elk voorbeeld in een zin. Toon aan, dat de datief ook veranderd kan worden in den genitief en in een bezitt. voornaamwoord.

Geef op in welken naamval en waarom in:

a.Wie zou den held in den tijd der benauwheid steeds nieuwen moed in de ziel hebben gestort?
en in:
b.Wien Neerlandsch bloed door d'adren vloeit, enz.
Verheffe den zang, enz.
den held en wien staat.

Wanneer één uwer kweekelingen beweerde, dat in: Ik tik hem op de schouders, hem de datief van bezit, en een ander, dat hem het lijdend voorwerp is, wat zoudt gij dan dienstig achten op te merken?

2.

Merkt op en beschouwt de wonderen des hemels.

 

Zet dien zin uit den bedrijvenden in den lijdenden vorm over. Geef op den regel voor het verzetten van een zin uit het bedrijvend in het lijdend en omgekeerd van het lijdend in het bedrijvend. Is door u, bij het overzetten van den hier opgegeven zin, in geen enkel opzicht, van den regel afgeweken? En zoo ja, in welk opzicht en wat is daarvan de oorzaak? Tracht dat laatste (de oorzaak) klaar en duidelijk voor uwe kweekelingen uiteen te zetten.

Zwolle. (1½ uur.)

Op het twaalfjarig bestand der Vereenigde Nederlanden.
1.
De Hemel, krijgens zat, erbarmt zich onzer kwalen.
2.
Kastiljen wordt beweegt, den vrede ons aan te biên.
3.
De straten leenen 't oor, dies wij, verwonderd, zien
4.
Het vredemakend volk genaken onze palen.
5.
Na onderling gesprek, opschorsing en lang dralen.
6.
Vergunt men haar 't Bestand voor jaren twee en tien;
7.
Op hope of mettertijd een vredezon misschien
8.
De Nederlanden mocht geduriglijk bestralen.
9.
Nassau ontwapent zich om ruste te verwerven.
10.
Steekt op zijn dreigend staal, geschaard van 't veel doorkerven.
11.
En 't Bondig Land geniet de vruchten van zijn zweet.
12.
Van vreugde golven vaars ten hemel opwaart varen,
13.
Men offert lof en dank den Heere der Heerscharen.
14.
Die nu in lout're vreugd doet eindigen ons leed.
 
 
 
Vondel.

N.B. De spelling is gewijzigd.

1.Breng het geheel in proza over.
2.Maak taalkundige opmerkingen bij de gecursiveerde woorden en uitdrukkingen.
3.Welke bepalingen of zinnen zijn: krijgens zat (regel 1), kwalen (regel 1), den vrede ons aan te biên (regel 2)?
En waarom?
4.Ontleend taalkundig: krijgens (regel 1), lang (regel 5), op (reg. 10), geschaard (reg. 10).
5.Wat beteekenen de woorden: geschaard, heerscharen, louter?
6.Geef het verschil op tusschen de bijzinnen, door de onderschikkende voegwoorden of en dat ingeleid, met duidelijke voorbeelden.

(1 uur.)

De taal der schilderkunst.
1.
Roem, Neerland! op uw taal, waar Vondels lied in vloeide.
2.
De taal van Van der Palm, in kleur schakeering rijk!
3.
Zacht murm'len als de toon, waar Bellamy door bloeide
4.
Stout bruisend als de snaar van d' één'gen Bilderdijk!
5.
Al klinkt zij zoet in Hollands beemden -
6.
Zij derft haar schoon in 't oor der vreemden,
7.
En klein is 't erf van haar gebied!
8.
Ach, Vondels onnavolgb're zangen -
9.
Zij blijven, om zijn graf, op Hollands luchtstroom hangen,
10.
En 't lied van d' Amstelzwaan versterft in Hollands riet!
11.
Maar wie zijn vlammende idealen
12.
Op 't scheppingswoord van 't stout penseel
13.
Met de almacht van de kunst, voor 't oog weet af te malen,
14.
En op kan roepen van 't paneel:
15.
Hij speelt zijn lied'ren in alom verstaanbre woorden-
16.
Aan Seine, Theems en Tibelboorden
17.
Leent men verrukt zijn spraak gehoor,
18.
En blijft men Rembrandts naam en Rubbens' lof herhalen
19.
Hij heeft de wondergaaf der talen.
20.
De naklank van zijn stem ruischt ieder volk in 't oor.
 
B. ter Haar.
1.Verklaar den zin van regel 11, 12, 13, 14 en 15, en dien van regel 19 en 20.
2.Breng in zinnen, zoodat de beteekenis duidelijk uitkomt, vier der volgende uitdrukkingen:

1. voeling houden met, 2. eieren voor zijn geld kiezen, 3. aan den kapstok hangen, 4. de deur openzetten voor, 5. veiligheidsklep, 6. beschamen, 7. een' slag om den arm houden, 8. het ijs breken, 9. op een voetstuk plaatsen, 10. den stempel zetten op.

Groningen. (1½ uur).

Fantazy en Werkelijkheid.
1.
Die middeleeuwsche burcht, zoo trotsch
2.
Zijn puin verheffend op de rots,
3.
Wier rankend veld de holle bogen
4.
(Of 't nog uit oude vriendschap waar')
5.
Met groene slingers houdt omtogen. -
6.
Hoe schilderachtig staat hij daar!
7.
Hoe boeit hij uit de verte onze oogen! -
8.
Eens klopten, in dat fier gebouw,
9.
Nu leeg en somber, menschenharten;
10.
Er juichte vreugd, er weenden smarten,
11.
Er blaakte liefde en riddertrouw. -
12.
Wat rijke stof, o Muzenzonen,
13.
Vindt hier Verbeeldings tooverspel!
14.
't Is alles poëzy! -
 
‘Ja wel!
15.
Maar 'k zou er nu niet willen wonen.’
 
 
 
A. Bogaers.
a)Breng het bovenstaande over in ongebonden stijl.
b)Wat hebt gij op te merken omtrent de beeldspraak van regel 10 en 11.
c)Wat, bij zinsontleding, omtrent regel 4?
d)En, bij taalkundige ontleding, omtrent de cursief gedrukte woorden in regel 1, 5, 10, 11 (in verband met liefde en riddertrouw), 12 en 13?

Opstel. (1½ uur.)

Naar keuze:

1.Een goed woord vindt een goede plaats.
2.Stokpaardjes.
3.Beschouwing over: Keesje, het Diakenhuismannetje.
4.Of over: Pieter Stastok.

Amsterdam.

I. Maak een opstel over één der volgende onderwerpen:

1.Morgen komt er weer een dag.
2.Avondrust.
3.
 
Het lezen voedt een schoon verstand,
 
Waaraan niet licht iets goeds ontglipt;
 
Het spreken maakt het bij-de-hand;
 
Het schrijven net en stipt.

II. Verklaar zoo duidelijk mogelijk het gecursiveerde in het volgende gedicht.

De moedertaal na de inlijving in het Fransche keizerrijk,
 
Het vaderland bestaat, wat lot ons zij beschoren!
 
Nog heft het zijn gelaat, en zonder blos, omhoog.
 
Zoolang zijn schoone spraak voor 't oor niet gaat verloren;
 
Zoolang wij nog haar klank en volle taalkracht hooren;
 
Zoolang blinkt Holland aan der volkren Hemelboog.
 
 
 
En schoon wij 't aan dien trans met nauwlijks merkbre stralen,
 
Verknocht aan 't Starrenbeeld, waar 's werelds oog op staart,
 
Gelijk een nietig stip onzeker om zien dwalen; -
 
't Zal voor 't gewapend oog in stillen luister pralen,
 
Zoolang 't inwendig vuur, zijn taal, slechts blijft bewaard.
 
 
 
Roemt, Belgen1) roemt vrij op de heldendaên der vaderen,
 
Maar laat het nimmer zijn ten hoon van 't nageslacht!
 
Vaak valt het lichter, de eer te kluistren, onder 't naderen,
 
Dan, deinzend, met beleid zijn krachten te vergaderen
 
En post te vatten, bij het vallen van den nacht.
 
 
 
Uw rijke taal blijft de ark, die wij vereenigd dragen,
 
Waarin het nageslacht der vaadren geest aanschouwt!
 
Al praalt die bondskist thans niet op een zegewagen,
 
Al torsen wij haar voort - laat ons niet suffend klagen,
 
Maar waken bij dit pand, aan onze zorg betrouwd!
 
 
 
J. Kinker.

III. Verklaar één der 3 volgende stellen synoniemen en licht ze met voorbeelden toe:

1. aarzelen, dralen, weifelen.
2. erkennen, bekennen, belijden.
3. vlijtig, ijverig, bedrijvig.

Breda. (1½ uur.)

I. weldadigheid.

1.
Het goud, het zilver heeft geen luister
2.
In 't vratig ingewand der aard,
3.
Tenzij, van uit het nijdig duister,
4.
In 't oog der zon gebaard.
 
 
5.
Wat gaat ge zwanger van metalen,
6.
Natuur? Wat arbeidt ge in den nacht?
7.
De glans behoort, waarmeê zij pralen,
8.
Aan die ze in 't daglicht bracht.
 
 
9.
Houweel en smeltkroes, die 't bereiden,
10.
Verheffen 't zilver tot zijn eer;
11.
Maar milde handen, die 't verspreiden,
12.
Dien dankt het eindloos meer.
 
 
13.
Geen goud om 't hoofd van werelddwingren
14.
Treft eedle boezems met ontzag,
15.
Maar 't geen, gewandeld door de vingren,
16.
Van weldoen tuigen mag.
 
 
17.
Weldadigheid! bij u zijn schatten,
18.
En waar ge in 't menschlijk hart gebiedt.
19.
Wat 's grijpaards koffer moog bevatten,
20.
Bestaat voor 't menschdom niet.
a.Geef den inhoud van bovenstaande dichtregelen zoo nauwkeurig mogelijk in vloeiend proza weêr.
b.Hoe noemt gij bij de taalkundige ontleding de woorden: wat (regel 5), geen (regel 13), 't geen (regel 15), wat (regel 19)? Waarom noemt gij ze zoo?
c.Hoe noemt gij de woorden mag (regel 16), en zijn (regel 17) bij de zinsontleding? Waarom noemt gij ze zoo?
d.Is de verbuiging van die (regel 8), milde (regel 11) en dien (regel 12) juist? Licht uw gevoelen toe.
e.Is er onderscheid tusschen menschdom en menschheid! Zoo ja, toon het aan door een paar voorbeelden.

II. (1 uur.)

A.

a.Vereeniging, vergadering, verzameling;
b.Oorzaak, reden, aanleiding;
c.Duidelijk, verstaanbaar, bevattelijk.

Gebruik elk der woorden van een dezer drietallen in eenen zin en duid daarna de overeenkomst en het verschil in de beteekenis aan.

B. Gebruik het woordje om in eenige zinnen als voorzetsel en als bijwoord.

C. Wat hebt ge aan te merken op de volgende zinnen:

a.Om die stelling te bewijzen, zal zoo gemakkelijk niet gaan;
b.Die man vertrok, om nimmer terug te keeren;
c.Ik ben er ver van af, om alle drift voor ongeoorloofd te verklaren.

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

datums