Noord en Zuid. Jaargang 3

[p. 151]

Louwmaand.

Naar aanleiding van de drie afleidingen, die Weiland van het woord Louwmaand ten beste geeft, vraagt de heer H.: ‘'t Nut van dergelijke woordafleidingen voor den onderwijzer?’

Verwacht hij op die vraag een antwoord, dan luidt het mijne: ‘Is nul.’ Veranderen we echter dergelijke in ‘degelijke’, dan wordt mijn antwoord ‘zeer groot.’

Louwmaand behoort tot die woorden, waarover jaren lang gekibbeld is. Bij zulk een woord het een of ander woordenboek op te slaan en de keuze aan het toeval over te laten, is gewaagd en zal den navorscher eer schaden dan voordeel doen. Weiland is op het gebied der woordafleiding niet te vertrouwen. De taalstudie is sedert hem met reuzenschreden vooruitgegaan.

Wat hebben wij te denken aangaande de genoemde afleidingen? Dat in de maand Januari vele huwelijken plachten voltrokken te worden is buiten kijf. Werd de maand echter daarnaar genoemd, dan zouden we eer liefdemaand verwachten, in overeenstemming met het oude Leva of Lebamaand, zooals men elders zeide. Leva was eene ‘Runinne’, die bij de Germanen als godin vereerd werd. Die vereering zou, zooals sommigen gissen, op Kopper- (d.i. Koppel) maandag, hebben plaats gegrepen. Tot bewijs hiervoor herinnert wijlen de heer D. Buddingh (Westland, pag. 341), dat op zondag na Koppermaandag in de kathol. kerken Joh. 2, de bruiloft te Kana, gelezen wordt.

Louw is echter niet liefde, maar wet (volgens de eerstgenoemde afleiding); Louwmaand zou dus wetmaand moeten beteekenen en niet ‘liefdemaand’. Deze afleiding vervalt dus. Ook de beide andere etymologieën aarzel ik te onderschrijven. En wel om de volgende redenen:

1e. Louwmaand heet bij Kiliaen ook Loomaand (Lo = ‘water’) d.i. ‘watermaand.’

2e. De beteekenis watermaand is meer in overeenstemming met de bijnamen van de overige maanden: Sprokkelmaand (vroeger Spurkel), Lentemaand, Bloeimaand, Zomermaand, enz. wijzen alle op de natuur; waarom ook niet Januari Watermaand.

3e. In deze maand speelt inderdaad het water eene groote rol. Ook het teeken de waterman valt in Januari.

(Over Loo = ‘water’ vergelijke men D. Buddingh's ‘wandelingen door de Betuwe, bladz. 79-101’ en zijn ‘Westland’; aangaande de maanden vindt men het een en ander in dr. de Jagers Taalk. Mag. III, 2).

Ziedaar weer eene andere afleiding, de vierde! Welke nu te kiezen? Het beste is geene keuze te doen, zoolang de zaak niet

[p. 152]

hoogstwaarschijnlijk is uitgemaakt; als men ten minste geen zelfstandig oordeel kan vellen. Ik zeg met opzet hoogstwaarschijnlijk; want in sommige gevallen is het onmogelijk de afleiding met zekerheid te bepalen omdat de noodige gegevens ontbreken.

Volgt hieruit nu, dat de etymologie voor den onderwijzer nutteloos is? Staan er tegenover dergelijke woorden niet een aantal andere, wier eenvoudige verklaring niet alleen nuttig en noodzakelijk is, zal men een of andere uitdrukking volkomen verstaan?

De noodzakelijkheid om drie vreemde talen te leeren gebruiken is oorzaak, dat ook bij het beste onderwijs menig woord voor den ijverigsten leerling een holle klank blijft. Dat zal althans in de moedertaal niet zoo dikwijls noodig wezen; daar is het rechte gebied om de kinderen duidelijk te leeren inzien wat ze lezen en wat ze zeggen: niet in groote trekken, maar in bijzonderheden. Daartoe moeten ze de beteekenis van elk woord nauwkeurig verstaan en daartoe mag niets verzuimd worden; wat aan hun taal en haar beoefening leven en gloed geeft.

Ten slotte verwijs ik naar hetgeen in ‘Noord en Zuid’ geschreven is, naar aanleiding van het opstel ‘woordverklaring voor den Onderwijzer’ (N. en Z. II, 3, pag. 179).