Noord en Zuid. Jaargang 2

Naschrift van de Redactie.

Ofschoon de Redactie dankbaar is voor de in het bovenstaande opstel bijeengebrachte bewijzen eener wisseling van transitieve en intransitieve beteekenis, in verschillende taalperioden, en ofschoon zij, zich ten zeerste aanbevolen houdt voor de vermeerdering daarvan, door een tal van sterk sprekende bewijzen, zoo acht ze zich toch verplicht tegen de aanhaling van enkele der bovengenoemde verba protest aan te teekenen, dewijl die niet, of althans slechts ten deele, als transitiva te beschouwen zijn. Het is een bekend feit, dat onovergankelijke enkelvoudige werkwoorden, wanneer ze met een voorzetsel worden samengesteld, wel schijnbaar transitief worden, doch in werkelijkkeid intransitief blijven en het begeleidende naamwoord niet als object bij zich aannemen, maar slechts als bepaling (in den 4den of 3de nv.), geregeerd door het in de compositie voorkomende voorzetsel. Zoo is b.v. in ‘hij loopt de trap op’, ‘zij loopen den dijk over’, ‘wij bewonen dit huis’, ‘de vijand valt ons aan’, enz., trap, dijk, huis, ons, geen voorwerp der verba oploopen, overloopen, bewonen, aanvallen, maar een bepaling, die met het verbum verbonden is door middel van de praepositie op, over, be (oorspr. = ‘in’), aan. Verg. Van Helten, (Werkw. H. I, § 2, aanm. 2, en Kl. Sprkk. II, § 96 en § 91*). Sommige dezer werkwoorden mogen nu in verloop van tijd, doordien men hun opvatting met die van een werkelijk overgankelijk verbum gelijk begon te stellen, tot de categorie der transitiva zijn overgegaan (vgl. V. Helten, Kl. Sprkk. II, § 3 a), het eigenlijk en oorspronkelijk karakter er van is en blijft dat van een intransitief. Daarom moeten dan ook volgens het oordeel der Red. de in het bovenstaande opstel voorkomende samenstellingen aangaan, aanvallen, aanloopen, dringend verzoeken, aanrennen, op iem. aanrennen, aanspringen, aanspringen op, aanstormen, bestormen, aantreden, naar iem. toetreden, zonder twijfel, wat hun oorsprong betreft, als intransiva beschouwd worden, die pen door aan geregeerde bepaling, in den accusatief (niet in den

[p. 356]

datief), bij zich nemen. In ‘De helden komen fors elckanderen aangeronnen’ (z. bl. 329), in ‘t' eener morghenstond dan trad hij.... eenen soldaat aan’, enz. (z. bl. 331), hebben we in de constructie niets anders te zien, dan ‘komen geronnen (intr.) aen elckanderen, trad hij aen eenen soldaet’. Alleen in aangaan, aanloopen, aanspringen en aanstormen, oorspr. ‘gaan, loopen, springen, stormen aan (= ‘op, naar’), mag de opvatting misschien reeds in een vroegere periode als een transitieve aangezien zijn, omdat men het tweede der verba in beteek. met het werkelijk overgank. ‘verzoeken’, de andere met het wezenlijk overg. ‘aangrijpen’ begon gelijk te stellen; uitsluitend in aanstormen echter is deze wijziging van begrip buiten kijf, ten gevolge van het passief gebruik van dit werkw. (zie ‘Dit casteel wert aenstormet’, bl. 331; vgl. V. Helten, Kl. Sprkk. II, § 3 a).

Ten opzichte van acht nemen en acht geven zij aangemerkt, dat de genitiefbepaling, welke eertijds, als afhankelijk van het subst. acht, met deze uitdrukkingen werd verbonden, daardoor tot object is geworden, dat men de zegswijzen gelijkstelde met een transitief ww, als ‘opmerken’. Hetzelfde heeft ook plaats gehad bij waarnemen (= waar ‘zorg, acht’ nemen), dat zijn vroegere van het subst. waar afhangende bepaling in verloop van tijd tot een object gewijzigd heeft.

In aanzoeken (z. bl. 331) hebben we met een samenstelling te doen, die bestaat uit een zuiver transitief zoeken (met de zaak als voorwerp) en het voorzetsel aan, dat den naam des persoons als bepaling regeerde. Vgl. de bekende oude constructie van het enkelvoudige ‘iets soecken an enen’ = iets vragen aan iem., en let verder voor dergelijke composita, met een door het oorspronk. transitieve simplex geregeerd object en een door de samenstellende praepositie geregeerde bepaling, op constructies, als ‘hij wierp hem (object) de trap (een door het volgend voorzetsel geregeerde bepal.) af’ ‘hij jaagt het vee (obj.) den dijk (bepal.) op’. Zie V. Helten, Kl. Sprkk. I, § 63, en II, § 96.

In aangroeien (z. bl. 327) en achterblijven (z. bl. 333) is geen spoor van een transit beteekenis te vinden; de voor het eerste aangehaalde plaats is eenvoudig op te vatten als ‘alwaar hem (3de ten behoeve van hem) de vier vaanen ruiters ‘in getal toenamen’; in de voor het andere aangevoerde bewijsplaats is het ww. reeds door de uitgevers van W. v. Hildeg. goed verklaard als ‘niet geschieden’.