Logo DBNL
Noord en Zuid. Jaargang 2 (1879)

Noord en Zuid. Jaargang 2

(1879)– [tijdschrift] Noord en Zuid–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Linguistische Kaarten.
Door T.H. de Beer.

Onze jongens en meisjes krijgen op een deel der lagere en op 't meerendeel der middelbare scholen kaarten onder de oogen voor de meest uiteenloopende doeleinden, ja men staat verbaasd over de vindingrijkheid onzer cartographen, die telkens weer een nieuw stel kaarten uitdenken en altijd weer nieuwe bijzonderheden weten aan te wijzen op de kaarten voor 't onderwijs bestemd. Behalve de kaarten, die de ligging der bergen, den loop der rivieren, de plaats der steden en dorpen en de richting der grenzen aanduiden, hebben we nu kaarten, aanduidende de zeestroomingen, de plaatsen met gelijke gemiddelde warmte, met gelijken barometerstand; kaarten die de produkten aanwijzen, de soort van den grond, de dichtheid der bevolking enz. enz. Ongetwijfeld is eene graphische voorstelling het eenvoudigste en meest doeltreffende middel om verhoudingen te teekenen en te doen ontbouden en bij verschillende gelegenheden hebben we op kaarten, aanwijzende de verdeeling der godsdiensten, den staat van het onderwijs, de hoeveelheid misdaden enz. enz. in een oogenblik verklaard gezien, wat nauwelijks een heel boekdeel had kunnen vertellen.

De onverantwoordelijke onevenredigheid, die in steeds verontrustender mate het taalonderwijs bij alle andere vakken doet achterstaan is oorzaak,

dat de beste onder onze jongens wel zullen weten mede te praten over de richting, de sterkte en de hoeveelheid van den wind, die op bepaalde plaatsen is waargenomen, en over de hoeveelheid regen, die op bepaalde plaatsen is gevallen; maar dat het voor hen een raadsel is, of op eene bepaalde plaats in hun eigen vaderland Nederlandsch gesproken wordt of wat anders; de beantwoording der vraag, waar en hoe men over de geheele aarde nog Nederlandsch spreekt, laten we voorloopig geheel rusten. Of 't Duitsch zich naar onze grenzen uitbreidt of dat het Nederlandsch zich uitbreidt naar de zijde van Duitschland en derg.; daarover wordt niet gesproken, maar op onze gymnasiën wordt wel geleeraard over 't verschil tusschen 't Attisch en 't Jonisch dialect in 't Grieksch en eenige onderwijzers zouden eenige eeuwen teruggaan om de jongens te leeren onderscheiden tusschen Frankisch en Saksisch, zelfs eer ze behoorlijk de hedendaagsche talen kunnen gebruiken; en hoeveel nut de wetenschap ook trekken kan en moet van de kennis der talen, zóo als ze thans gesproken worden, 't schijnt wel, dat men steeds met toenemender minachting gaat neerzien op de kennis van de taal onzer dagen in 't algemeen en op de Nederlandsche in 't bijzonder. Men heeft vergeten, dat niet 't onderwerp der wetenschap, maar de wijze, waarop waargenomen en gerangschikt wordt, de hooge waarde voor den beoefenaar bepaalt; terwijl de hedendaagsche talen echter bovendien nog het voordeel hebben van nut in de toepassing.

Dat de hedendaagsche dialekten ook tot de tegenwoordige spreektaal behooren, wordt door velen niet begrepen en zelfs bij onderwijzers is de meening niet vreemd, dat dialekten of streekspraken hier te lande eenvoudig de gewone Nederlandsche taal zijn, zooals die gesproken wordt door minder ontwikkelden, minder onderwezenen. Vandaar de averechtsche beoordeeling der werken in een of andere streekspraak geschreven, in afwijking van die in de landtaal, waarbij men een kunstwerk alleen in de deftigste boekentaal zou willen kennen - zonderling genoeg erkent men toch niet alleen de deftige regentenstukken van Rembrandt maar ook de jolige stukken van Teniers en Ostade voor werken van kunst.

Juist omdat de dialekten zooveel uit verschillende perioden bewaard hebben, juist daarom is waarneming op dit gebied zoo noodig en misschien meer uit zucht naar 't oude en 't zeldzame of uit een onbewust wetenschappelijk streven, dan uit een helder begrip der waarde van zulke verzamelingen, hebben alle taalkundige tijdschriften steeds lijsten met gewestelijke woorden en spreekwijzen gehad. Ons tijdschrift werd in den beginne ook overstroomd met lijsten, vooral lijstjes van gewestelijke woorden en uitdrukkingen, die voor zoover ze bruikbaar waren, werden opgenomen, maar waarvan 't meerendeel zooveel bewijzen gaf van gebrekkige waarneming, dat ze minder geschikt geacht moesten worden Of op dit oogenblik in Nederland benoorden de Schelde nog veel aan de dialecten wordt gewerkt, waag ik niet te beslissen; zeker is het, dat men er niet veel van merkt. Jammer genoeg ziet men 't noodzakelijke niet in, thans nog te verzamelen, wat verzameld kan worden. Het streven naar gelijkvormigheid - de voornaamste karaktertrek onzer eeuw, - het steeds meer omvattend onderwijs en het toenemend verkeer der bewoners van verwijderde streken, dat alles is oorzaak, dat de dialekten meer en meer grond verliezen in den strijd tegen de boekentaal, welke laatste zich steeds meer naar de spreektaal richt op 't gevaar af, van haar zuiverheid en daarmede haar waardigheid te verliezen, hoe gewenscht anders eene verstandige toenadering van die twee ook wezen mag.

Een warm verdediger van de zaak der dialekten hebben we in prof. Kern, die o.a. op 18 Augustus 1873 in de Algemeene afdeeling van het 13e taal- en letterkundig congres te Antwerpen het woord voerde over de samenstelling van woordenlijsten en spraakkunsten aller Nederlandsche zoowel Frankische als Saksische tongvallen en daarbij sprak als volgt:

‘Mijne Heeren en Dames, de mededeelingen, die ik wenschte te doen, betreffen eigenlijk meer een punt, dat in eene der Afdeelingen behoort hehandeld te worden.

Ik wil echter reeds nu kortelijk aanduiden, welk voorstel ik wensch te doen en bij de vergadering aan te dringen. De gronden, waarom ik het vervaardigen van bedoelde woordenlijsten en spraakkunsten wenschelijk acht, zal ik thans niet breedvoerig ontvouwen, maar mij bepalen tot het uiten der meening, dat om het beoogde doel te bereiken, het mijns inziens noodig zal zijn, dat door het Congres eene Commissie van tien leden worde benoemd. Indien het Congres zich dus in hoofdzaak met het voorstel tot het vervaardigen van een zoogenaamd idioticon van onze gewestelijke tongvallen kan vereenigen, zal ik in de Afdeeling, waarheen mijn voorstel zal worden verzonden, de zaak nader uiteenzetten.’

Terecht was spr. van meening, dat dit onderwerp meer eigenaardig in de 1e afdeeling thuis behoorde, en in de tweede zitting dier afdeeling op 19 Augustus 1873 verleende Nicolaas Beets als voorzitter hem dan ook het woord waarop spr. het volgende zeide: ‘Ik mag als bekend veronderstellen, dat de studie van de tongvallen eener taal in het algemeen van belang is, en dat de kennis der dialecten nuttig is voor de volkenkunde. Het is ook bekend, dat de werken verschenen over de dialecten voor een groot deel onbruikbaar zijn. Er zijn wel voortreffelijke werken onder, maar die zijn zeer schaarsch. Het werk van L.L. de Bo behandelt b.v. slechts één dialect. Het wordt dus tijd, dat men zich ernstig toelegge op de studie van de tongvallen, omdat in onze dagen de eigenaardigheden van de dialecten beginnen te verdwijnen. Na verloop van tijd zullen zij nog meer veranderen, daarom veel van hun karakter verliezen en dus van minder belang worden voor de taalgeleerden en voor de land- en volkenkunde. Wilde men er op wachten, dat hier en daar een geleerde eenen tongval van een of ander gewest behoorlijk zou behandelen, wie weet hoevele jaren dit zou vereischen? Misschien zouden er wel eeuwen mede gemoeid zijn. Ten einde nu eenen eersten stap te doen tot meerdere beoefening van de dialecten, heb ik een plan aan het Congres voor te stellen. Het plan dat ik ontworpen heb, is dit:

Men benoeme een Commissie van tien leden, vooreerst natuurlijk personen, van wie men veronderstellen kan, dat ze zich min of meer met de studie van de tongvallen hebben beziggehouden, of die door hunne betrekking zeer geschikt zijn om deel van zulk eene Commissie uit te maken. De leden van die Commissie moeten zooveel mogelijk uit verschillende deelen van ons land gekozen worden; zij zullen in staat moeten zijn, verschillende personen aan te wijzen, bij wie zij inlichtingen omtrent de dialecten kunnen inwinnen. De taak van de Commissie zou in de eerste plaats zijn om poolshoogte te nemen van de gesteldheid der dialecten op het oogenblik. Ten einde dit te weten te komen, zou zij aan alle geschikte personen vragen van verschillenden aard moeten richten. Ik wil enkele van die vragen aangeven.

Tot de eerste reeks dier vragen zou o.a. behooren:

1e Hoever strekt zich ten naastenbij de kring uit, binnen welken dezelfde tongval als in de plaats uwer inwoning gesproken wordt?

2e Is er verschil van tongval waar te nemen tusschen de bewoners uwer woonplaats en 't omliggende land, of tusschen de inwoners der plaats zelve?

3e Hoe worden de volgende Nederlandsche woorden ten uwent uitgesproken: aarde, water, vader, dagen, vandaag, laten, wij zagen en wij zagen (van zien), hij was, zij waren, straat, plaat, maat (om te meten), kraam (b.v. op de kermis), haten, staat, weldra, kwaad, een wagen, iets wagen, vragen, dragen, kat, ladder, enz,?

Onderstelt, dat de Commissie antwoord ontvangt op die vragen, dan zal zij in staat zijn om naar aanleiding daarvan eene dialectenkaart te ontwerpen van ons algemeen vaderland. Wanneer die kaart eenmaal ontworpen is, dan moet een tweede reeks vragen gesteld worden van een geheel anderen aard. Het meest kan men bij 't verzamelen van woorden leeren van de boeren, die, wat kennis van woorden betreft, verscheidene professoren in de taalkunde overtreffen, al staan ze ook dikwijls verlegen, wanneer men hun iets vraagt. De beste wijze om iets van hen te vernemen, is hen de zaken te laten opnoemen.

De tweede reeks van vragen zou ongeveer aldus moeten gesteld zijn:

1e Noem alle deelen van het huis.

2e Noem alle landbouwgereedschappen, enz.

Voor dat de Commissie die tweede reeks kan geven, zal geruime tijd verloopen, - hoeveel tijd, hangt af van den ijver van de leden der Commissie en van dien van hunne vrienden en kennissen in de verschillende streken des lands.

Wanneer zulk eene Commissie benoemd wordt door het Congres, dan zal de verplichting op die Commissie rusten, om in elk volgend Congres verslag uit te brengen omtrent den toestand der zaak. Zoo zal een heilzame, hoewel zachte dwang worden uitgeoefend. Mochten er gebreken of moeielijkheden zijn, dan is er altijd gelegenheid om op elk Congres die te berde te brengen. Het is in het klein een werk als het samenstellen van het Nederlandsch Woordenboek. Deze taak is echter eenvoudiger en veel minder geleerd; want wat door mij verlangd wordt, is geen geleerd woordenboek met wetenschappelijke verklaring van alle termen, maar eenvoudig eene lijst van woorden. Dit zijn de bouwstoffen, die voor de geleerden alles waard zijn.

Op voorstel van den Voorzitter worden benoemd tot leden van de door den heer Kern bedoelde Commissie de heeren:

Prof. Kern, Leiden; J.A. Alberdingk Thijm, Amsterdam; Beckering Vinckers, Kampen; Dr. Cosijn, Leiden; Prof. Heremans, Gent; Baron Sloet, Arnhem; Prof. P. Willems, Leuven; Frans de Cort Brussel; L.L. de Bo, Brugge, en Jan van Beers, Antwerpen.

 

De bedoelde Commissie liet verder niets van zich hooren en ik heb sedert de uitgave van Noord en Zuid herhaaldelijk gelegenheid gehad, te zien, hoe groote behoefte er is aan eene handleiding voor hen, die zonder groote wetenschappelijke kennis, gaarne gegevens verzamelen die der wetenschap nuttig kunnen zijn. Eene dergelijke handleiding gaf prof. Vissering voor 't verzamelen van statistische gegevens.

 

In Aug. 1877 verzonden de Heeren J.A. Alberdingk Thijm en Mr. W.W. van Lennep onderstaande missives:

‘De Stijl is de mensch-zelf’ heeft een fransche denker gezegd; een

vlaamsch dichter verrijkt de gedachte nog, met er bij te voegen: ‘de Tael is gansch het volk.’

Een Engelsch wijsgeer eindelijk, de dichter Pope, zegt niet ten onrechte: ‘'s menschen eigenaardigst studievoorwerp is de mensch.’

Uit een en ander volgt, dat het van belang gerekend moet worden, voor de zaak der beschaving, te luisteren naar de gesproken volkstaal.

De Ondergeteekenden nemen de vrijheid u uit te noodigen, eenige oogenblikken aan laatstgemelde bezigheid te willen wijden.

Zij wenschen eene bijdrage te leveren tot de kennis der Amsterdamsche dialekten, voor zoo ver die nog leven op de tong der bewoners onzer verschillende buurten.

In de meening, dat uwe maatschappelijke betrekking u in veelvoudige aanraking brengt met sommige dier bewoners, veroorloven zij zich u nevensgaand vragenlijstjen te onderwerpen, en u uit te noodigen, na gedane en herhaalde waarneming, daarop uwe bevindingen aan te teekenen.

De geheimenissen der streekspraak-verscheidenheid bevatten misschien oplossingen van gewichtige vragen op het gebied der zielkunde in 't algemeen en van de aesthetiek der taalkunde in 't bizonder.

Met hoogachting hebben zij de eer te zijn:

 

Uw dv. dienaren,

 

Amsterdam, 15 Aug. 1877.

J.A. ALBERDINGK THIJM.

W.W. VAN LENNEP.

Uitspraak der klinkers.

Als zuivere uitspraak van de nederlandsche open of lange a wordt de klank aangenomen liggend tusschen de hoofdvokaal in paerel of vaers en in het engelsche broad: de a alzoo die ook in het hoogd. Staat, eng. far, fransche base gehoord wordt.

Klinkt, op de tong der Amsterdammers, wier spraak door u beluisterd is, de a

in staal, naam, kaas, kwaad, zuiver, of gemengd (ao, oa)?

Maken zij onderscheid tusschen de open a voor de r, en voor de andere medeklinkers?

Zeggen zij kaart, gelijk zij staat en staal zeggen?

Maken zij onderscheid tusschen de a in staat en in staal?

Indien zij de a in kaart en bewaren uitspreken als in staat of staal, spreken zij haar dan toch niet verschillend uit in paarsch, laars, paard, kaars, staart?

ook in zwaard en rechtvaardig?

Zeggen zij parel, paerel of perel? kerel of kaerel?

 

Zeggen zij dakke, voor daken?

zatte, voor zaten?

atte, voor aten?

brocht, voor bracht?

docht, voor dacht?

karse, voor kersen?

varse, voor verse (versche)?

star? of ster?

De zuivere uitspraak onderscheidt au en aau van ou of ouw.

Maken de door u beluisterde Amsterdammers dit onderscheid in dauw en douw?

raauw (rauw) en rouw?

Klinkt de au in dauw bij hen als in blaauw (blauw)?

De au, in paus en saus, als in kous? nauw (eng) als nou (nu)?

 

Maken zij onderscheid tusschen de zoogenaamde zacht- en scherplange e, bijv. in keeren en nemen,

spelen en deelen?

Zeggen zij wel veul, speule, teuge, zeuve, beuzem, voor veel, spelen, tegen, zeven, bezem?

Maken zij onderscheid tusschen spelen en speulen, spel en spul?

Gebruiken zij spul alleen voor gereedschap of toerusting, bijv. jachtspul, zijn spulle, een mooi spulletje?

Laten zij ver rijmen op ster? of spreken zij 't meer verlengd uit (rijmend op het fransche dessert?) Vers (gedicht) klinkt zeker vaers?

Hoort men onderscheid tusschen de ei en ij, reizen en rijzen?

Spreken zij de eu zuiver uit (d.w.z. iets langer dan de klinker in de fransche woorden bleu, peu), bijv. in keus, deur?

Of klinken die woorden bijna keuw's deuw'r?

Zeggen zij leeuw of leew?

Hoort men, voor sneeuw, nog wel sneuw, snu, or snuuf?

 

Is er nog iets van den tweeklank over in ie? Zeggen zij niët (bijna ni-jit)?

Ook viër en kiër (deur op een kier)?

En dan ook muziëk; fabriëk? ('t fibbriek?)

Zeggen zij iever of ijver? iedel of ijdel? andivie? bizonder of bezonder? citroen of cittroen?

Zeggen ze wel vriende, of altijd vrinde?

Zeggen ze nieuw of nuw? of nuut?

Zeggen ze hij hong en hij vong (voor hing en ving)?

Hoe is het met de verkleinwoordtjens?

Zeggen ze meisjes (met de fransche ch)?

Of meis-jes of meisies?

Luikie of luikje?

Knippie of knipje?

Koppie of kopje?

 

Onderscheiden zij de korte o in stof, van die in dof?

Maken ze onderscheid tusschen bot en bot?

Zeggen ze een kof, met de gedempte of open o? koffer?

Onderscheiden ze bol (subst.) van bol (adj.)? de o in borde, van die in knorde?

Zeggen zij bloeme of blomme?

Is er onderscheid te hooren, tusschen de zacht- en scherplange o, tusschen boome, broode, dooje, en lote, geboje, zoon?

Zeggen zij wel deur voor door, zeun, botter, of bouter, neute (noten), vort (voor voort)?

Heeft de ooi iets van een drieklank, zeggen ze bijv. moweje (voor mooije), roweje (voor rooje, roode)?

 

Zeggen zij voor nu, nou?

Ook waarschouwe?

Kouw voor kooi?

Zeggen zij douwe, voor duwen?

Ook grouwelik?

Zeggen zij kuur of kuwer?

Wel luitersch voor lutersch, en Uitert voor Utrecht?

Duizend of duzend?

Gebruiken zij, in plaats van ui, den slapperen klank van het fransche fleur, of klinkt er een lichte j achter de ui in huis, buiten, enz.?

 

Klinkt er een zachte j achter de ij, in zijn, tijd enz.? Of zeggen ze reim, met een klank als in het fransche peine?

Hoe is 't met tijd, bijl enz.?

Gebruik der medeklinkers.

Hoe is 't met de verzachting van de d?

Zeggen ze hoeje en blaje, voor hoeden en bladen?

Baje (subst.) voor baden?

Hij heeft gebaaid?

De boje?

Goeje dage? gouwe ringe?

Binnenplaas?

Klesse of kletse?

Hij is tros (trotsch)?

Hij hiel of hij hieuw en hij wier (voor hield en wierd of werd)? sting (voor stond)?

 

Zeggen ze opte tafel of obde tafel? op solder, van 't solder? van 't somer?

Van ous (van ouds)?

 

Onderscheiden zij duidelijk de g en ch? Of zeggen ze lagge (lachen)? en chulde voor gulde?

Zeggen ze: ik hep noch in griffie? - of ‘noggin’?

Zeggen ze: de dag is gekomme, of de dach is.

Zeggen ze: hij is wech en komt nooit weêrom?

 

Laten ze de h overal goed hooren?

 

Zeggen ze nee, of neej - voor neen?

Zij laten gewoonlijk de n der meervouden en diminutieven wech; maar ook als er een klinker volgt? bijv. zeggen ze niet geven en neme? Naatjen en Mietje?

Zeggen zij ook niet ik reken? maar ook een teeken?

 

Laten ze de t der 2e personen wel wech: Je kom, je zeg?

Zeggen ze wel doch ie derom (dacht hij er om)? Gezoch, voor gezocht? gedoch, voor gedacht?

 

Spreken ze de v zacht uit? het zelfde voor klinkers als medeklinkers: bijv. vele, vreemde?

(NB. Buiten aanmerking blijft de verharding, die aan een voorafgaanden scherpen medeklinker is toe te schrijven: bijv. hij heeft fele vriende.)

Spreken ze de r algemeen scherp uit?

Eigenaardige uitdrukkingen.

Hoort men nog voortdurend, voor het Zuid-Holl. penen, wortelen? ook in onderscheiding van wortels? luiken (Z.-H.) blinden, trommeltjens, (Z.-H.) blikjens, reepies of reepjes (Z.-H. paretjes)?

Maken ze raam steeds onzijdig? en school vrouwelijk?

Zeggen ze overzij of overkant?

Pui of gevel?

Onder, voor beneden?

Wal, voor gracht?

Sluis, voor steenen brug?

Appelpent of appelmoes?

Hoort men nog opentop, uitenduit? uitenderna?

In welken zin worden ze gebruikt?

Wordt de dubbele ontkenning nog gebruikt? - bijv. En assi it niet en doet.... of zelfs: hij en doet et niet?

Hoort men nog: hij het nooit geen tijt? nergens geen rust?

Zegt men irris (klemtoon op ris) dat is: een reis? of es (voor eens)?

Toe, voor toen? of zelfs doe?

Ikke voor ik?

Wel neni (als men van een derden mann. persoon iets ontkent)?

Men zegt slager (slachter), maar toch paardeslachter?

Is het woord gatepetie nog in gebruik?

Het woord flonsie; voor papieren lantaarn?

Het woord tonnetje, voor vlinderpop?

Zegt men nog wel damee of demee, voor: zoo aanstonds?

Is het overtollige gebruik van die nog in zwang: Jan die seit datti geen gelt op sak het. Ja zelfs: Die die seit enz.?

Hoort men nog wel: ik heb dat gezien gehad, gekocht gehad, enz.?

Wat meent men er meê?

Noemen Amsterdammers cichoreilof ook wel bloot lof?

Zegt men wel karrendemelk, of alleen karremelk, voor karnemelk?

Ook roomdemelk?

Ook foernuis?

Ook gardijnen?

 

Wat het resultaat geweest is, kan ik niet zeggen. - Zeker is het, dat er een vaste hand noodig is, om uit de aldus verzamelde gegevens tot een juist besluit te komen. Niet allen, aan wie die missive gezonden werd, zullen genoeg oefening hebben, om juist te onderscheiden, waar het klanken geldt; al is het, dat ze zeer goed idiotismen kunnen opsporen. In Amsterdam worden vier dialecten gesproken en het is niet zeer gemakkelijk de juiste grens te bepalen, te meer nu bij het uitleggen der stad de bewoners niet meer zoo streng als vroeger vasthouden aan 't begrip, niet uit de buurt te verhuizen. Daarom is 't vooral jammer, dat aan de lijst bij gemelde missive behoorende, niet is toegevoegd 't verzoek aan den gebruiker om op te geven: 1e waar hij geboren is, waar hij verder gewoond heeft en waar hij nu woont; 2e waar de persoon woont, (of de personen wonen) wiens taal hij waarnam; waar die persoon (of die personen) vroeger gewoond heeft en waar die geboren is. Men ga slechts na, hoeveel invloed het Bargoensch, dat in het Jodenkwartier gesproken wordt, uitoefent op de taal van de bewoners der omliggende wijken, hoewel deze taal niets met 't eigenlijk Amsterdamsch te maken heeft.

 

Thans is de zaak van 't idiotikon of die der dialekten zoo men wil, eene nieuwe phase ingetreden, nu het Aardrijkskundig genootschap de zaak in handen neemt en aan eene nieuw benoemde Commissie opdraagt gegevens te verzamelen voor eene Linguistische kaart van Nederland.

Daartoe werd het onderstaande stuk verzonden.

 

Het bestuur van het Aardrijkskundig Genootschap heeft zich vereenigd met het voorstel om eene Linguistische kaart samen te stellen, waarop het gebied der verschillende in ons vaderland gesproken tongvallen zoo nauwkeurig als mogelijk zal aangegeven worden; het heeft de voorbereiding en bewerking daarvan opgedragen aan eene Commissie, waarvan de ondergeteekenden gaarne het lidmaatschap hebben aanvaard.

Voor het vervaardigen van zulk eene kaart zijn er gegevens noodig, welke uit alle oorden van het rijk moeten verzameld worden.

Ten einde de vereischte gegevens te bekomen is door bovenbedoelde Commissie eene reeks van vragen ontworpen, zóó ingericht, dat ze zonder behulp van taalgeleerdheid kunnen beantwoord worden. Er wordt niets anders verlangd, dan dat men achter de kolom, welke de in Nederlandsche schrijftaal gestelde woorden en uitdrukkingen bevat, invulle de overeenkomstige gewestelijke. Het zal de taak eener Commissie van deskundigen wezen, om uit de ingekomen antwoorden de hoofdkenmerken van elken tongval op te maken en zoodoende de grenzen er van af te bakenen.

De Commissie doet een beroep in de eerste plaats op de leden van het Aardrijkskundig Genootschap en voorts op alle belangstellenden, om tot het beoogde doel mede te werken. Ieder kan daartoe het zijne bijdragen, hetzij door zelf de vragen te beantwoorden of door de hulp van bevoegde personen daartoe in te roepen.

Bij de afbeelding der klanken gelieve men zich van de gebruikelijke spelling (oude of nieuwe) te bedienen, voor zoover als mogelijk is. Klanken, die niet in onze schrijftaal voorkomen, kan de schrijver aanduiden zooals hij verkiest, mits hij opgeve welken klank hij bedoelt. Grooter nauwkeurigheid is, het beperkte doel in aanmerking genomen, overbodig.

Beleefdelijk worden de medewerkers verzocht de hierbij gevoegde tabel ingevuld terug te zenden vóór 1 September a.s. aan het adres van H. Bouman te Amsterdam, of aan dat van een der overige leden van de Commissie.

 

De Commissie voor het ontwerpen van eene Linguistische kaart van Nederland,

 

Dr. H. KERN, te Leiden.
Dr. A. SASSE, te Zaandam.
P.J.B.C. ROBIDÉ VAN DER AA, in Den Haag.
P.H. WITKAMP, te Amsterdam.
H. BOUMAN, te Amsterdam.

 

vader
moeder
lieve kinderen
zij laten zich wasschen
ik ga, hij gaat, wij gaan
die heeft gezegd
gaat gij mede?
zult gij het gelooven?
haverkist
hanenkam
koeien en schapen
veulens en geiten
ganzen en eenden
huis en schuur
hij heeft me gezegd
wie niet hooren wil, moet voelen
de ezel is koppig
de stier van onzen buurman
zij draagt eieren in 't mandje
de koning is rijk
ik ben tevreden; zijt gij het ook?
die boer heeft een luien knecht;
hard werken is zijn zaak niet.
groote steenen
fijne korrels
brug, vonder, sluis
in zeven dagen
vóór de deur
huizen en kerken
vragen, vraagde
weide, hooiland
kermiskraam
drempel
veel meisjes
een nieuw rijtuig met een oud paard er voor
wanneer komt uw broeder u bezoeken?
ik denk tegen Kersmis
onder de duiven schieten
wij zijn op de jacht geweest
toen hebben wij hazen, patrijzen en snippen geschoten
deze jongeties hebben bloempjes geplukt
hij houdt een' dikken stok in de hand
goud en zilver
leven en sterven
eten en drinken
slapen en waken
hij slaapt gerust
hemel en aarde
boomen en struiken
heuvels en dalen
erwten en boonen
zaaien en maaien
hooi en stroo
de molenaarszoon is op den molen
een blozende deern
haar vrijer is erg ziek
potten en pannen
potjes en pannetjes
klim op de ladder
klauter in den eikenboom
zij kunnen zich niet verweren
hij wil niets leeren
de burgemeester van 't dorp
boeken en papieren
muizen en rotten
rechts en links
de tuin achter 't huis
eene vischschuit
kruid en lood
vul de glazen
bier en wijn
hier en gindsch
vier en zeventig
Gerrit is gierig
dat begeer ik van u te weten
gijlieden kreegt weinig, en gij hadt reeds niet veel
ham en spek
de bruiloft
de genoodigde gasten, vrienden en naburen
wat doet hij daar?
zij doen er niets goeds
een hondje en een katje
neemt hij niet meer?
gij dacht niet, dat ik zulks wist
dikwijls, nog vaker
een schoon paard
welk een kleed had de bruid aan?
hij is een droomer
zij wandelden tot aan de stad al pratende
laten wij eens keuvelen
hout en ijzer
vrengde en smart
met hart en ziel
hij schudde ongeloovig het hoofd
hij liep met een geweer
zij droeg een mand op den rug
wij konden niet zien
handjes en voetjes
wat staat ge daar zoo te schreien?
vuur en licht
eene waskaars
Zondag, Maandag, Dinsdag Woensdag, Donderdag, Vrijdag, Zaterdag.
sluier
fluiten
ruiken
gieten, hij goot, gegoten
geven, gaf, gaven
leven, geleefd
suizen
vrolijk
pruimen en peren
een olm
een beuk
hazelnoten
groene twijgen
dorre bladeren
te poten en te planten
de pooten van een hond
ik durf, ik durfde
hij pleegt, hij placht
zij hebben met elkaar gevochten
anders
wereld
verteren
mondje
een gaatje
een maatje (gewicht)
een vosje
de eerste
de laatste
de naaste
nauwe schoenen
in het hart
op de tong
klaver
zwavel
uien
huwelijk
doopen
zoeken
vloeken
eekhoorntje
wieden
zie! hij ziet
wij zagen hem
zij lagen op den grond
een droge zomer
een zure appel
zonen en dochters
zijn kleinzoon
wilde dieren
vuur boeten
buiten
buigen
een ruige baard
spuwen
speeksel
uitgespogen
storen
verloren
boren
het koorn
terugkeeren
met den bezem keeren
een vlies
biest
wei (hui)
haard, schoorsteen
hoen, de hoenderen
vleugel
ketel
wiel
dorpsplein

Voor klankleer en vormleer zullen de aldus verzamelde gegevens zeker belangrijke bijdragen opleveren. Toch betwijfel ik, of 't beoogde doel op die wijze bereikt zal worden. Ook hier ontbreekt de plaatsaanwijzing en in Zeeland bijv. zal de grensbepaling al zeer zonderling worden, als men op bijna elk der verschillende dorpen weer een ander accent ontmoet: Nog erger wordt het, als de opgaven van eenige plaatsen komen en van andere wegblijven. Het is jammer, dat men niet voor elke plaats in ons vaderland, een persoon uitkoos, die geschikte waarnemers zocht en zelf waarnam, de gegevens verzamelde en de noodige aansporing gaf. De brief der commissie draagt geen dagteekening maar is eerst voor korten tijd - hoogstens zes weken - verzonden. En nu wenscht men de opgaven reeds op 1 September te ontvangen. ‘In zoo korten tijd kan men zelfs geen Spoorweg- of Premie-leening volteekend krijgen.’ Ik heb dadelijk getracht te vernemen, hoe men in Duitschland dienaangaande te werk is gegaan1) - ik vrees, dat ik niet vroeg genoeg voor dit nummer alles bijeen zal hebben. Daarom voorloopig een en ander aangaande eene Linguistische kaart, in 1857 verschenen.

In het derde deel der Jaarboeken van het Comité Flamand de France komt een artikel voor van den heer E. de Coussemaker getiteld Delimitation du Flamand en du Français dans le nord de la France, waaraan een gekleurde kaart van den heer Bocave, commandant der artillerie te Duinkerken, was toegevoegd. Zij, die tot dusverre nalieten kennis te maken met de nuttige en onderhoudende bloemlezing Van den Weichsel tot de Schelde (‘en nog wat verder,’ zou ik zeggen), zullen misschien met verwondering vernemen, dat in het Fransche Departement du Nord in twee arrondissementen en wel Duinkerken en Hazebrouck nog 73 cantons zijn, waar uitsluitend Vlaamsch gesproken wordt en 18 waar hoofdzakelijk

Vlaamsch gesproken wordt. Hoe men tot die resultaten kwam, kan ik kortelijk mededeelen na de vermelding, dat de grondslagen, waarop het onderzoek zou worden ingesteld, in het tweede deel der bovengenoemde Annales zijn aangewezen. De commissie bestaande uit de Heeren abt Carnel, Derode en de Coussemaker hebben eenige vragen opgesteld, die zij door tusschenkomst der onder-prefecten van Duinkerken, Hazebroek en St. Omer toezonden aan alle geestelijken, aan alle onderwijzers en aan de meeste maires der cantons in de arrondissementen Duinkerken en Hazebroek, en wat het departement Pas de Calais, aangaat aan de geestelijken, onderwijzers en maires van 14 grenscantons. Zeer juist is de opmerking van den rapporteur, dat de maatregel onvoldoende was, die in 1845 door eene dergelijke commissie was genomen - deze toch had de vragen alleen aan den maire gezonden. ‘De maire van eene gemeente’ zoo vervolgt de Fransche tekst, ‘wordt gewoonlijk natuurlijk gekozen uit de meest verlichte personen der plaats; toch is hij gewoonlijk veel minder dan de geestelijke of de onderwijzer in staat om alles op te geven, wat tot grondslag kan dienen voor een werk, zooals wij er een bedoelen. De geestelijke en de onderwijzer komen dagelijks rechtstreeks in aanraking met al de klassen der bevolking hunner gemeente en zij kunnen zeer zeker meer bepaalde en meer volledige inlichtingen geven.’

De vragenlijst, waarvan hier de vertaling volgt, bevatte eene aanwijzing voor 't invullen van den naam der gemeente, waar de opgaven verzameld waren; daarop volgden deze vragen:

1.Spreekt men er uitsluitend Vlaamsch?1)
2.Spreekt men er uitsluitend Fransch?
3.Spreekt men er beide talen?
4.Heeft het Vlaamsch de overhand?
5.In welke verhouding?
6.Heeft het Fransch de overhand?
7.In welke verhouding?
8.Preekt men er uitsluitend in het Vlaamsch?
9.Preekt men er uitsluitend in het Fransch?
10.Preekt men er in beide talen?
11.In welke verhouding?
12.Houdt men de catechisatie voor de eerste communie in 't Vlaamsch?
13.Houdt men de catechisatie voor de eerste communie in 't Fransch?
14.Worden de huwelijksgeboden in 't Vlaamsch afgelezen?
15.Bedienen de geloovigen zich van Vlaamsche gebedeboeken?
16.Is dat bij de meesten 't geval?
17.Is dat slechts bij enkelen het geval?
18.Worden er Vlaamsche boeken gelezen?
19.Leest men er de Annales de la propagation de la foi in het Vlaamsch?
20.In welke verhouding tot diezelfde berichten in het Fransch?

Verder waren daaraan toegevoegd vragen betrekkelijk de Vlaamsche dialecten, die tot andere doeleinden bestemd waren.2)

Men ziet in den regel kunnen de vragen met ja of neen beantwoord worden en is vergissing bijna onmogelijk, te meer daar 't antwoord op de

tweede vraag steeds dat op de eerste verbetert of aanvult. En ofschoon nu een dergelijk werk, gelijk de schr. terecht aanmerkt ‘onmogelijk met de allerstrengste wiskunstige nauwkeurigheid kan afgewerkt worden,’ zoo heeft men toch in weerwil van alle voorzorgsmaatregelen niet zonder de grootste moeite den weg kunnen vinden te midden van onjuiste, tegenstrijdige of onverstaanbare verklaringen op de 202 ingekomen antwoordbladen.

Eenige ervaringen der commissie van 1857 kunnen onzen verzamelaars in 1879 misschien nog nuttig zijn. Zoo bijv. werd de Vlaamsche vertaling der bovengenoemde Annales de la propagation de la foi op vele plaatsen niet gelezen, omdat de vertaling zoo slecht is; aan die omstandigheid hadden de leden der commissie bij 't opstellen der 19e vraag natuurlijk niet kunnen denken. Zoo bevond de commissie, - belangrijk genoeg - aangeteekend, dat daar, waar zoowel Vlaamsche als Fransche gebedenboeken gebruikt worden, de ouderen de eerste, de jongeren de laatste gebruiken. Ook meldde men haar, dat de meesten, die Fransche gebedenboeken gebruikten, die niet verstonden, en dat ze die alleen kochten, òf omdat ze goedkooper waren dan de Vlaamsche, òf omdat men ze gemakkelijker kon krijgen dan de Vlaamsche; alweer eene bijkomende omstandigheid, die invloed heeft op de beantwoording der vragen en waaraan de commissie onmogelijk kon denken. Voeg daarbij, dat de Flamands de France wel het Hollandsch der 17e en 18e eeuw verstaan, maar niet dan met de grootste moeite het Nederlandsch uit het Zuiden, veelmin dat uit het Noorden kunnen lezen.

Gaat men nu na, dat de taak der commissie voor de grenskaart in Noord-Frankrijk veel minder omvattend was, dan die der commissie, welke thans door het Aardrijkskundig genootschap is benoemd, en dat de eerste reeds met zooveel moeielijkheden te worstelen had, dan zal men inzien, dat aller hulp noodig is, om de zaak tot een gewenscht einde te brengen. Het is daarom, dat we ons haasten een en ander onder de oogen onzers lezer te brengen; - waarschijnlijk zullen bijdragen, ook al zijn zij nà 1o. September ingezonden, der commissie welkom zijn.1)

Hoogst aangenaam zal 't ons zijn, in Noord en Zuid die bijdragen of antwoorden op te nemen, die te laat voor 't beoogde doel, gereed kwamen, of wel, die door de bewerkers meer zelfstandig waren bewerkt.

Bijzonder gewenscht blijft de beantwoording der vragen, die ieder taalbeoefenaar ten platten lande als persoonlijk aan hem gericht gelieve te beschouwen:

In welke punten wijkt de taal uwer plaatsgenooten in het gebruik van klinkers en medeklinkers, verbuiging, vervoeging en in andere opzichten, van de gewone Nederlandsche schrijftaal af?

Welke eigenaardige spreekwoorden en gezegden hoort men in uwe woonplaats, die niet in de Nederlandsche schrijftaal voorkomen?

Men bedenke, dat 't steeds moeielijker zal worden, bouwstoffen te zaam te lezen uit de steeds meer wegstervende - 'k zou in dubbelen zin kunnen zeggen wegstoomende - dialekten. Dat daarom allen helpen om te verzamelen, wat nu nog verzameld kan worden.

Aanhangsel.

Ter vergelijking geven we hier de vraaglijst ons indertijd door Dr. Wenker toegezonden bij de samenstelling van zijn (zoover we weten nog niet verschenen) werk: Das rheinische Platt.

 

ORT (dessen Dialekt dargestelt ist.):

Kreis etc.

Name des Verfassers:

Geburtsort desselben:

 

Lautet in dem dargestellten Platt.

1)g im Anfang der Worter wie j over wie ein weiches ch, oder wie ein leises k?
2)st- und sp- im Anfang d. Wörter wie sch + t und sch + p oder wie s + t u s + p?
3)schr- (z.b. ii schreiben, schrecklich wie sch + r oder wie s + ch + r?
4)sch- vor Vokalen (z. B. in schön, Schaf) wie ein Laut oder wie 2 Laute, s + ch?
5)schl-, schn-, schm-, schw- im Anfang des Wörter wie ssl-, ssn-, ssm-, ssw-, oder wie im Hochdeutschen?
6)sch in der Mitte der Wörter (z. B. waschen, Flasche, Tasche) wie Ein Laut sch, oder wie s + ch?
7)sch am Ende der Wörter (z. B. Tisch, frisch, rasch) wie Ein Laut sch, oder wie ss?

Bitte das Nichtzutreffende zu durchstreichen.

 

Alle Angaben von charakteristischen Wörtern, Wendungen, Formen, ferner Mittheilungen von Titeln mundartlicher Veröffentlichungen, namentlich in Prosa, sind sehr willkommen, und bitte ich dieselben hier unter Bemerkingen verzechhnen za wollen.

ich springe ich schiebe ich half ich goss
du springst du schiebst du halfst du gossest
ich sterbe ich biege ich band ich hielt
du stirbst du biegst du bandest du hieltest
ich helfe ich giesse ich gab ich fing
du hilfst du giessest du gabst du fingst
ich binde ich halte ich ass ich stiess
du bindest du hältst du asst du stiesst
ich gebe ich fange ich nahm ich lief
du gibst du fängst du nahmst du liefst
ich esse ich stosse ich stahl ich schlief
du isst du stösst du stahlst du schliefst
ich nehme ich laufe ich grub wir leben
du nimst du läufst du grubst ihr lebt
ich stehle ich schlafe ich trug sie leben
Du stihlst du schläfst du trugst wir hoffen
ich grabe ich lebe ich blieb ihr hofft
du gräbst du lebst du bliebst sie hoffen
ich trage er lebt ich biss wir sprangen
du trägst ich hoffe du bissest ich spränge
ich bleibe du hoffst ich soff wir starben
du bleibst er hofft du soffst ich stürbe
ich beisse ich sprang ich schob wir halfen
du beissest du sprangst du schobst ich hälfe
ich saufe ich starb ich bog wir banden
du säufst du starbst du bogst ich bände

wir gaben wir gossen geholfen geschoben
ich gäbe ich gösse helfen schieben
wir assen wir hielten gebunden gebogen
ich asse ich hielte binden biegen
wir nahmen fangen gegeben gegossen
ich nähme gefangen geben giessen
wir stahlen gestossen gegessen gehalten
ich stähle stossen essen halten
wir gruben gelaufen genommen Kannte
ich grübe laufen nehmen gekannt
wir trugen geschlafen gestohlen brannte
ich trüge schlafen stehlen gebrannt
wir blieben ich lebte gegraben hörte
ich bliebe(conjunct) du lebtest graben gehört
wir bissen gelebt getragen fühlte
ich bisse ich hoffte tragen gefühlt
wir soffen du hofftest geblieben ich mochte
ich söffe gehofft bleiben wir möchten
wir schoben gesprungen gebissen mögen
ich schöbe springen beissen ich will
wir bogen gestorben gesoffen du willst
ich böge sterben saufen wir wollen
mir mein Mann ich muss ihr wollt
mich meine Frau du musst ich wollte
dir mein Haus wir müssen wir wollten
dich mit meinem Bruder ihr müsst dass ich wollte
sich fon meiner Mutter ich musste wollen
uns aus seinem Hause du musstest gewollt
euch deinen Arm ich müsste ich soll
er deine Schwester wir müssten du sollst
sie seine Brüder müssen wir sollen
es mit seinen Händen ich darf ich sollte
ihm unser Geld du darfst daes ich sollte
ihn unser Meister wir dürfen sollen
ihr euere Hülfe ich durfte ich kann
sie (Plur.) euer Sohn ich dürfte du kannst
ihnen ihre Kinder dürfen wir können
sie ihre Mütter ich mag ich konnte
man ihr Mann du magst ich könnte
etwas sie mit ihrem Freunde wir mögen können
  ihr mögt ich wusste
  ich wüsste

Stube Abend Schnabel aufheben Nehel geschrieben Weiber
Rübe wir gaben begraben   abgeben 7 Scheibe
üben   Rabe   leben geblieben treiben
rufen schlafen Affe Löffel treffen Schiffer Pfeife
gerufen schäfchen ich traf Scheffel   gekniffen Streifen
  reif
Huf Graf Hafen Käfig Schwefel Schiefer steif
  Hafer   Stiefel zweifeln
plügen fragen Hagel legen Regen Sieg schweigen
sie schlugen Schwager mager Kegel Weg liegen steigen
wir trugen wir lagen Nagel sagen Segel Schwieger  
Bücher Sprache Dach rechnen brechen sicher gleich
Kuchen wir sprachen machen Dächer Woche an- schleichen
suchen   schwach   sprechen gestrichen reich
Schuh nah ich sah   sehen Vieh leihen
  nach lachen   gesehen   verzeihen
Bruder Ader baden Räder Feder wieder schneiden
müde Nadel Rad schädlich Leder zufrieden leiden
Fuder   schaden   Glied Weidenbaum
Mutter braten Blatt Blätter Wetter mit Zeit
Blut Drat satt   treten Kittel Streit

hüten rathen Vater   beten geschnitten reiten
Wuth Gräte glatt   gelitten weit
Fuss Strasse Fass besser essen wissen beissen
grüssen sie sassen Wasser Kessel vergessen gebissen weiss
süss Mass hassen   gefressen gerissen fleissig
Gemüse blasen Glas Esel lesen Kies Eis
  Käse Nase Gläser. Besen Riese Speise
rühren Haar fahren Meer scheren gierig feiern
führen Jahr bewahren quer Bär   heirathen
sie fuhren leer Waare Häring  
Stuhl Aal mahlen erzähren stehlen viel eilen
fühlen malen Thaler schälen verhehlen spielen Meile
kühl einmal Schale   Donerkeil
Blume Kram Hamel schämen nehmen Himmel reimen
Blümchen sie nahmen Namen   kommen   leimen
Huhn ohne Fahne dehnen 1 gewinnen fein
grün Spähnchen Hahn rennen 2 Spinne Pein
kühn Mond Mann kennen 3 besinnen Wein
Ruhe blau Frau freuen 4 gespieen Blei
  grau hauen Heu 5   schneien
  Klaue schauen streuen 6   speien
blühen ja Stroh Schwester 7 geschrieen Kleie
früh drehen Thau warten 8   schreien
Kuh mähen drohen hinter 9   frei
Mühe nähen froh 11 10  
glühen säen roh 12  
Rippe klappern Katze Ohr Gast Wurst dampfen
Ecke Lippe setzen Röhre fasten Durst Strumpf
Hecke Apfel Netz hören der beste Bürste Stumpf
sagen Kopf sitzen Thier fest Borste scharf
legen stopfen nützen verlieren gestern erst Dorf
liegen Speck schwarz frieren Nest erben Wolf
Brücke Strick Herz Lehrer Mirt Korb Wölfe
Mücke schicken Wurzel mehr Kiste halb Kamm
wetten Nacht Salz sehr lustig Kalb schlimm
mitten recht schmelzen Ehre Brust selber dumm
bitten schlecht Holz gefroren Kruste Silber krumm
schütten Knecht Spass verloren Faust Farbe Eimer
bitter Gesicht gewiss waschen Kosten gar arm
Winter Geschichte küssen dreschen Pfosten gerben Arm
  Frucht wachsen Fisch Ostern Erbse warm
  Tochter Fuchs Tisch Kloster gelb Sturm
  gebracht Ochse Fleisch Geist Meel Würmer
  gedacht   Meister   Halm
  Kraft   meist  
  Heft  
  Gift  
  Luft  

ich blieb loben über lieben Traube glauben
ich schrieb oben übel schieben Taube taub
  hobeln   Dieb schrauben Staub
Seife hoffen   tief saufen kaufen
Reifen besoffen   Stief-mutter auf laufen
  getroffen   ich schlief   taufen
Eifer Ofen prüfen schief Teufel  
  Hof  

eigen Vogel Kugel biegen zeugen Auge aber
zeigen gebogen Flügel fliegen Zeug er log und
  geflogen Zügel lügen   oder
bleich Knochen Geruch riechen Bauch auch wohl
Eiche Loch Küche kriechen Sträucher rauchen von
zeichen gesprochen   brauchen   wo

Zehe doch   fliehen rauh Floh da
Reh noch   ziehen   hoch als
Kleider Boden   sieden   Brod wie
beide   Lied   Tod durch
Heide   bloede um
breit verboten schütteln verbieten Braut roth vor
arbeiten Knoten   sie riethen Haut nöthig für
Leiter Bote   Leute Beutel todt unter
leiten Gott   bedeuten Kräuter Loth hinter
heiss geflossen Fluss giessen aus gross neben
ich weiss geschossen Nuss schiessen aussen stossen bei
heissen   Schlüssel Spiess   Schoss ich gehe
heiser   duseln niesen Haus böse du gehst
Kaiser   Mäuse los er geht
  tausend lösen wir gehn
  das Thor Thüre Bier Bauer   ihr geht
  bohren Spur vier Mauer   sie gehn
  Meuer   geh!
heil Kohle   ich fiel faul Kohl geht!
Theil gestohlen   Maul   gehen
Seil hohl   Beule   ich ging
heim from Kümmel Riemen Daumen Baum du gingst
Stein Sommer Nummer immer Pflaume träumen wir gingen
Bein Sohn   Diener braun Bohne gegangen
Klein Sonne   Zaun schön ich stehe
rein Donner   Lohn du stehst
See stark Hand   bauen ich habe er steht
Schnee merken Wand   trauen du hast wir stehn
weh Balken Ende   Säue er hat ihr steht
ewig verwelken Hände Knie neu wir haben sie stehn
Ei melken Zahn   bleuen ihr habt steh!
  Wolken Zähne   treu sie haben steht!
arg Bank blind Kerl ich bin ich hatte stehn
ärgern bedanken Kinder Perle du bist du hattest ich stand
Berg denken windig Garn er ist er hatte du standst
Burg Schinken Feind gern wir sind wir hatten wir standen
morgen dunkel Freund Kern ihr seid ihr hattet gestanden
sorgen Milch gesund Korn sie sind sie hatten ich thue
borgen Erde Hund Dom ich war ich hätte du thust
Galgen Herde hundert Horn du warst du hättest er thut
folgen morden Garten Stirn wir wären wir hätten wir thun
fangen Mörder artig Stern ihr wart ihr hättet ihr thut
lang norden hart Dirne ich wäre haben sie thun
enge bald Wirth   du wärest gehabt thu!
bringen Wald Werth   er wäre ich schlage thut!
Finger Geld Gürtel   wir wären du schlägst thun
Hunger Feld Wort   ihr wärt wir schlagen ich that
Zunge wild alt   sei! ihr schlagt du thatst
  Bild Kalt   seid! sie schlagen er that
  schuldig Kälte   gewesen ich schlug wir thaten
  Geduld selten   sein du schlugst ihr thatet
  Gold Schulter   wir schlugen sie thaten
  Hals   geschlagen ich thäte
  Gans   schlagen du thätest
  Gänse   er thäte
  wir thäten
  ihr thätet
  sie thäten
  gethan


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs