Noord en Zuid. Jaargang 2

Vragen.

1.	Waarom schrijft men - geweest voor geweesd?
2.	Waarom schrijft men dievegge voor dievege?
3.	Wij komen - gij komt, - waarom niet gij koomt? 'k Zoek tevergeefs naar zoo'n tweede werkwoord.
4.	Wat is de functie van er in de samenstelling eierschaal?
5.	Onze vader} ons huis} zoo onze een stam is, wat is dan ons?
6.	Ik zag dat (het regende).

Uitgaande van de stelling, dat elk woord eene beteekenis hebben moet - dus ook dat in bovenstaanden zin; - wat zou er in te brengen zijn tegen de bewering: de woorden, het regende, zijn gesommeerd in 't woord dat, 't welk dus een voorn. w. is.

J. v.d. Heide.

1. De regelmatige spelling zou zeker zijn geweest. Daar intusschen de d van het verl. deelw. der zwakke werkwoorden in de bepaalde gevallen slechts geschreven wordt, opdat men de verwantschap van den vorm met de verbogen vormen (waarin de d niet alleen in 't schrift gebezigd, maar ook uitgesproken wordt) in 't oog zou houden, en nu juist bij geweest, dat nooit verbogen voorkomt, deze grond niet aanwezig is, zoo is in dit geval de overoude spelling, d.i. het schrijven der t als sluitletter, in plaats van d (vgl. oudtijds Got, hoet, pant, enz.), in gebruik gebleven.

L.Q.U.

2. Men schrijft niet dievegge ‘voor dievege,’ maar stelt eenvoudig in dievegge de oorspronkelijke, en in dit woord nog tegenwoordig heerschende, uitspraak der g als dubbelen conson. door gg voor. De uitgang -egge, namelijk bestaat oorspronkelijk uit i, den tot het stamwoord behoorenden klinker, en gge = oorspr. gja, een afleidingssuffix, dat diende om vrouwelijke persoonsnamen te vormen; de gj toch werd bij assimilatie òf verscherpt tot kk, als b.v. in bukken, hikken, wikken, enz. voor oorspr. bug-jen, hig-jen, weg-jen

[p. 173]

(vgl. hiernaast buigen, hijgen, wegen) òf ze word tot gg, als b.v. in zeggen, leggen, liggen, enz. voor oorspr. sagjen, lagjen, legjen. (Vgl. ook Ned. Wb op g). Dit -igge, waarvoor ook, met overgang der i tot e, -egge) heeft in ons dievegge, evenals in de groote massa nog tegenwoordig gebruikelijke Westvlaamsche woorden, met dien uitgang (als leepigge, makelarigge, looperigge, enz.; zie De Bo, Westvl. Idiot. op -egge), den zoogenaamden halven klemtoon; en dat deze uitspraak de oorspronkelijke is, blijkt uit den door invoeging der neusletter versterkte vorm van 't suffix, -inge, die naast -igge nog in 't Westvlaamsch in zwang is; geen syllabe toch onderging een versterking der uitspraak, of ze moest hetzij den heelen of den halven klemtoon hebben. Nu kon echter -igge ook, doordien men het accent van het zakelijk deel des woords verzwaarde, zijn klemtoon verliezen en toonloos worden, waardoor dan ook voor het gehoor althans de dubbele uitspraak der gg verdween; vandaar vormen op -ege, als oudtijds dievege, en nu nog in Vlaanderen middelárege, makelárege, leépege, naast middelarigge, makelarigge, enz.), en zelfs, met totale syncope der onduidelijke e, voesterghe, naeysterghe, enz., vormen door De Bo opgegeven, als bij den Brugschen dichter Ed. de Dene voorkomende. (Foutief is de verklaring van dievègge, uit díevege, in mijn Kl. Sprkk. I § 119.)

Van Helten.

3. Ik koom, gij koomt, de regelmatige vormen van den 1^sten en 2^den pers. van 't ww. komen, waren oudtijds tevens de algemeen gebruikelijke. De vormen ik kom, gij komt, welke zich hiernaast ontwikkelden en tegenwoordig de eenige gebruikelijke zijn geworden, zijn ontstaan uit een neiging, die we meermalen ook in andere woorden in 't Germaansch aantreffen, nam. om vooral een vloeienden consonant schijnbaar verdubbeld uit te spreken. Vgl. b.v. spel, mv. spellen, zullen, mal, mv. malle, smal, mv. smalle, naast spelen, den ouden vorm selen, het ww. malen, mal zijn, smalen; zwemmen naast het Oudnoordsche swima, lam, lamme, tam, tamme, naast het Hd. lahm, zahm, blom naast bloem, verdommen; in 't Hgd. fromm, frommer, genommen, hammer, kammer, sommer, naast ons vroom, vrome, genomen, hamer, kamer, zomer). Dat hier de verdubbeling der l, m eene schijnbare en niet wezenlijke is, hooren we bij een oplettend nagaan van de uitspraak der genoemde woorden. Terwijl we namelijk in de vormen, met werkelijk verdubbelden, uit assimilatie voortgekomen, consonant, achter den vocaal der voorafgaande syllabe en evenzoo vóór den klinker der volgende lettergreep duidelijk een medeklinker hooren uitspreken (vgl. b.v. willen, kwellen, tellen, uit wil-jan qual-jan, tal-jan; penning, hellen, verspillen, uit panding, haldjan, spildan; lam, lammeren, dom, domme, stom, stomme, uit lamb, dump, stumb,

[p. 174]

enz.), wordt er daarentegen in kommen, lamme (adject.), tamme, blommen, spellen (mv. v. spel), zullen, enz. achter den vocaal der eerste lettergreep geen consonant vernomen; deze wordt eerst in de volgende syllabe gesproken.

Van Helten.

4. Over er in eierschaal zie Van Helten, Kl. Sprkk. I, § 134, Aanm. en Kern, Handleid. I. § 67 I B.

5. Het bezittelijk bijv. nwoord ons had eertijds in den 1^sten nv. enk. van alle drie geslachten den vorm onze, evenals ook uwe; zoo zei men oudtijds onze, uwe vader, onze, uwe moeder, onze, uwe kind. Terwijl nu in deze vormen, behalve in 't vrouwelijk, (ook reeds in de Mnl. taal meermalen) de e geapocopeerd werd (in 't Mnl. zeide men ook wel ons vader), heeft het gebruik in den nom. enkelv. van 't mann. den vorm onze (tegenover uw) bewaard.

6. Dat is in den genoemden en in dergelijke subjects-, objectsen bepalings-bijzinnen oorspronk. zeker een aanwijzend vnw., dat bijvoegelijk, in plaats van bij een substantief, bij een zin geplaatst werd om daarop te wijzen; wegens het tegenwoordig gebruik van dit dat, om zinnen (d.i. eig. gedachten) te verbinden, moet men het tot de voegwoorden rekenen.

N.S.J.U.