De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 14

[p. 401]

[Nummer 51]

trouw, naar de schilderij van erelmann.

[p. 402]

Verlaten erf,
naar het Fransch van Charles Baussan,
door Elise van Esch.

I.

Op den akker, ingesloten door heggen als muren zoo hoog, waren ze met drieën aan het maaien: voorop Jacques, de baas; in de volgende vore, een pas of tien achterwaarts, Felicie, de boerenmeid; dan volgde de knecht, Mathurin.

De sikkels zwenkten en sloegen, het stroo knarste, de halmen, tot schoven vergaderd, vielen zachtkens op den grond. Nu en dan stoof de bloem eener distel, bij het wieden vergeten, in onvatbare zilveren pluimen omhoog. Daar was plechtige stilte bij dit werk van den oogst. Niets bewoog in de lucht, aan den strakken hemel. De smalle blaadjes der lijsterbes ginds bij het hek verroerden zich niet. De hooge doornen der hagen en de appelboomen zagen droomerig neer op het sterven der aren en het slapen der schoven.

Zoetjes aan, zonder haast, maar zonder rust, voltooiden de sikkels hunnen arbeid.

Reeds strekten de ongebonden schoven zich bijna uit over de geheele breedte van den akker en, eindelijk bevrijd, ontplooide de jonge klaver haar teere blaadjes tusschen de tallooze stoppels.

Op den weg, in de verte, weerklonk de hoefslag van een paard. Dan werd er bij de afsluiting geroepen: ‘Heidaar! Jacques Thibault, Jacques Thibault!’

De maaiers keerden zich om: de brigadier der gendarmerie! Hij was van het paard gesprongen en wachtte leunend op het hek.

Jacques trad op hem toe, de sikkel in de hand.

‘Dag, brigadier.’

‘Goeden dag. Gij zijt Jacques Thibault?’

‘Ja.’

‘Ziehier uw reispas. Vijftien November om tien uur des morgens moet ge te Segré wezen. Gij gaat naar Tours... Een jaar dienen, 't is gauw voorbij; geen tijd genoeg zelfs om het ambacht te leeren... Nu, tot ziens. Ik moet nog een tiental van die briefjes bezorgen aan alle zijden van het dorp.’

‘Gaat Louis Desnoës met mij mee?’

‘Louis Desnoës?... Ja, hier is zijn reiswijzer. Hij ook gaat naar Tours.’

‘En Lucien Bénard?’

‘Hij gaat naar Poitiers bij de artillerie.... Tot ziens!’

‘Tot ziens I’

De brigadier steeg weer op en reed voort. Jacques staarde hem na: recht in het zaal en met den blauwen dolman, een kranige figuur.

Dan las hij nog eens langzaam het ontvangen papier, vouwde het op, spelde het vast aan zijn hoed tusschen het lint, en keerde terug naar zijn vore, over de bundels graan heenstappend, terwijl hij met de punt van zijn sikkel de verspreid liggende halmen bij de schoven terugbracht.

Thuis keerde de vrouw van 't ‘Vossegat’, de moeder van Jacques, uit den koestal terug. Twee groote aarden potten, overvloeiend van lauwe, schuimende melk, had ze in den kelder gezet, en thans, met een twaalf-ponder rechtstandig voor zich op tafel, sneed zij het brood voor de soep.

Door het wijd geopende venster zag men den tuin: het afhellende grasveld met de oude, magere pereboomen, en recht over 't huis, aan het einde van 't zandig witte, geheel uitgeloopen voetpad, den put met vlier overhuifd. Verder op, van hier gezien als een bosch, de haagboomen: eiken, olmen, kastanjes.

De boerderij was niet groot, de gebouwen evenmin. Onder hetzelfde dak waren de stal, het bakhuis, en tusschen beiden in de woning. In de woning vond men met de tafel en de banken, de kersenhouten kast, de latafel, de staande klok, het ledikant der boerin en dat van Felicie, den met saai bekleeden schoorsteenmantel.

Van uit het huis kwam men aan de eene zijde in het bakhuis, waar de mannen sliepen, aan den anderen kant in den stal. Van hare plaats hoorde de vrouw de koeien, die zich de hoorns schuurden tegen de ruif, of rinkelden aan de kettingen, als zij zich neerlegden, of zich met de pooten tegen het onderlijf schopten om de vliegen te verjagen.

Zij kende de lastigste, en terwijl zij het brood in de soepkom brokkelde, beknorde zij ze zachtkens: ‘Zoo, Gele, kunt ge niet stilstaan! Ze zullen u niet opeten!’

De ‘Gele’ en de andere schenen haar te begrijpen, ten minste nu de ruiven geledigd waren, kwam er rust en stilte in den stal bij de luwte van den vallenden dag.

Dicht bij de deur gonsde een zwerm muggen in het goud van een zonnestraal.

II.

Terwijl de handen werken, heeft de gedachte haar vrijen loop. Bij het toebereiden der soep en het letten op 't vee, doorliep de vrouw van 't ‘Vossegat’ nog eenmaal haar levensweg, een eenzamen weg, zooals daarginds het pad in de schaduw der heggen.

Ver, ver weg was de tijd, dat zij ter schole ging, het mandje aan den arm, onder 't zoeken van nestjes en het snoepen van bramen! Lange jaren had zij den boer gediend: nog klein hoedde zij het vee, grooter geworden maaide zij 't graan, en in de vore hield zij met de mannen gelijken tred.

Toen kwam de dag, dat de pachter van 't ‘Vossegat’ haar ten huwelijk vroeg. Hij was acht en twintig jaar oud, zij vijf en twintig. Na Paschen was 't bruiloft. In karretjes kwam men terug uit de kerk; op 't grasveld stond de lange tafel gedekt, en onder een der pereboomen had de vioolspeler zich neergezet.

Wat een keur van hooi dat jaar! Haar man maaide 't veld, zij hooide en zette het gras in den oppert. Al spoedig had ze één voor één alle akkers leeren kennen. Er stond rogge in ‘het Hakland’ en in ‘den Schuurakker,’ klaver in ‘de Hoef.’ In ‘de Hoef’ had men een ouden kerseboom omgezaagd om er de kast van te maken.

En de' zaaitijd! Haar man had haar het zaaien geleerd. Vier of vijf dagen lang was zij gekomen en gegaan, gegaan en gekomen, van de eene vore naar de andere, de hand vol graan voor zich uit werpend; achter haar aan volgde de boer met de egge.

't Jaar daarop werd Jacques geboren. Zij bleef meer thuis, zij moest naaien en kindergoed knippen. Wat kon het klein kereltje schreeuwen, en ze moest hem troosten en zoet houden. Met December begon hij te praten, ‘dag, dag’ te zeggen met 't handje.

Die Decembermaand.... hoe vaak en hoe treurig bleven de herinneringen der vrouw aan die Decembermaand hangen, bij de lange droomerijen die heur stille dagen vervulden. Op een morgen was haar man uitgegaan om een eik te vellen, die dood ging in den top. 's Middags was hij niet thuis gekomen. Zij had Jacques in zijn wieg gelegd en was naar hem toegesneld. De eik was gevallen, en de boer lag ter aarde, de borst schier verpletterd onder een der zware takken.

Met behulp van den knecht had zij hem eindelijk bevrijd. Zij hadden hem met moeite naar huis gebracht en neergelegd op zijn bed. Hij had zijn oogen weer opengedaan, hij had tot haar gesproken.

Twee dagen lang had zij nog willen hopen, geen oogenblik was zij van zijn sponde geweken. Hij had gebiecht, de laatste Sacramenten ontvangen, en den volgenden dag, na haar en Jacques te hebben gekust, was hij heengegaan, terwijl de pastoor de gebeden der stervenden voorbad.

En zij was heel alleen gebleven op de hoeve, met Jacques...

De hofstede was niet betaald en Jacques kon nog niet loopen. Zij had gewerkt, gewerkt!

En twintig jaren waren aldus voorbijgegaan, eenvoudig en stil, met het opvoeden van haren zoon en het verdienen van haar land; twintig jaren, die, beschouwd uit de verte en door ieder ander dan haar zelve, eentonig moesten schijnen en elkander gelijk, en waarin toch in waarheid ernstige voorvallen en stille drama's zich hadden opgevolgd: regen, zon, nachtvorst, onweer, dat 't hooi had doorweekt, droogte, die de jonge spruiten verschroeit; hagel, die het graan kneust en neerslaat; schuld, die betaald moet worden, - onverwachte ziekte en duizend andere zaken.

Wat is zoo weinig beteekenend en alledaagsch als het leven eener korenaar? En toch tot den dag, waarop men ze brengt op den dorschvloer en opbergt in de schuur, wat een leven vol wederwaardigheden en tegenspoed!

De koude, de hitte, onder den grond de aanval der veldmuizen, - op 't punt van uitkomen de kiezel, die het jonge scheutje den weg verspert, - het onkruid, dat zijn plaats inneemt; en wanneer 't koren als overwinnaar even boven den grond zijn groen standaardje ontplooit, hoeveel vijanden rukken dan aan! Zwermen van musschen, regimenten insecten! En immer door, van 't begin tot het einde, als het graan zijn grasspieren ontvouwt, als midden tusschen de blaadjes de halm te voorschijn treedt, zich afrondt en in knoopen opschiet, als de aar bloeit, als zij zich wiegelt goudgeel en zwaar en als een sikkel gebogen, immer en altijd tot op het laatste oogenblik is het overgeleverd, op genade en ongenade, aan regen en wind, aan de zon, aan de wolk, die overdrijft, aan het vogeltje op strooptocht.

Iedereen leeft van het koren, maar wie is er, die op 't leven van de korenaar acht slaat! En wijl zij niet bloeit met schittering van kleuren en in onze tuinen niet prijkt, komt 't ons voór als had zij geen levensgeschiedenis.

Eveneens is het met den boer. Als met het graan, welks leven zoo innig met het zijne samenhangt, ligt er een treurspel in zijn zwijgen; hij heeft zijn geschiedenis, geheel vervuld door ééne persoonlijkheid, die zich boos maakt of glimlacht, die geeft, die ontneemt; eene persoonlijkheid, altijd dezelfde en toch altijd veranderend: de grond.

Maar die geschiedenis kent de boer alleen; zichzelven herhaalt hij ze telkens, maar hij verhaalt ze aan niemand anders. Wie anders ook zou hem begrijpen?....

De boerin van het ‘Vossegat’ was den appelwijn van het vat gaan tappen; zij zette de kruik op tafel naast de soepkom en den blauw gebloemden slabak.

De maaiers traden binnen, Jacques voorop.

‘Moeder’, sprak hij, ‘ik heb mijn reiswijzer gekregen. De brigadier heeft hem mij gebracht. Den vijftienden November moet ik weg en ik ga naar Tours.’

De boerin antwoordde niet.

Iedereen zette zich aan tafel en langzaam gebruikte men het avondmaal. 't Was de rust na den wel besteden dag, de heerlijke ontspanning van het vermoeide lichaam.

Van buiten door de deur kwam koelte: de aarde haalde zachtkens adem en ging insluimeren. Op het einde van 't grasveld, boven den achtergrond van heggen en boomen, stierf de schemering weg. De ronde kronen der eiken werden al zwarter en zwarter. Geen beweging, geen leven, geen vleugelslag van een vogel

Niemand sprak, maar van tijd tot tijd, bij het tanende avondlicht, keek de vrouw lang en droevig naar Jacques.

III.

Het was zeven uur des morgens. De dag begon aan te breken. Jacques ging naar buiten om haver aan den schimmel te geven.

Daarna trad hij den koestal binnen. Bij 't hooren van zijn voetstap draaiden de beesten de koppen om. Jacques klom naar den zolder en wierp het hooi in de ruiven. Toen hij langs de koeien terugkwam, streek hij ze vriendelijk over den rug: ‘Weest maar braaf, gij krijgt meer dan gewoonlijk vandaag.’

In het woonhuis had de vrouw zoo juist een scheur in Jacques borstrok versteld; daar trad hij binnen.

‘Hier jongen, gij moet hem maar aandoen.’

‘Dank u, moeder. Ik ga nog even naar het land. 't Is nog vroeg.’

‘Ik ga mee.’

De lucht was grauw. De mist hing laag, met

[p. 403]

lange streepen, als een gescheurde sluier, die de hoeken der velden bedekte. Druppels trilden aan takken en twijgen.

Jacques en zijne moeder volgden samen den zandweg der boerderij. Aan weerszijden hier en daar overhangende boomen, die een natuurlijk priëel vormden; daartusschen twijgen van meidoorn en wilde pruim, waarin enkele oude halmen verward waren gebleven; de al te rijk met schoven beladen wagen had ze in't voorbijrijden daaraan gehaakt. In de hagen ter linker- en ter rechterzijde de hekken der akkers.

Bij ieder hek stonden beiden stil en keken naar de voren, naar het werk, dat te doen bleef, naar al de verwachtingen voor het volgende jaar.

‘Een goed rogveld; het zaad moest al opkomen! - Weinig kool dezen winter, we zullen zuinig moeten zijn. - Dat hout is rijp om gekapt te worden. - 't Is tijd, dat die sloot wordt opgehaald. - Er staat nog meer klaver dan ik dacht, de beesten zouden nog kunnen grazen.’

Dan, terugkeerend op hun schreden, stonden zij stil op dezelfde plaatsen, tuurden naar de vette, door de egge verbrokkelde aarde, met de rechte lijnen der voren, die zich evenwijdig uitstrekten tot het einde der akkers, tot de kanten der slooten.

Het pakje van Jacques lag gereed, een paar hemden, wat linnen in een grooten geruiten doek samengeknoopt. Goed weggeborgen in een binnenzak droeg hij met zich een brief van aanbeveling, hem gegeven door een naburigen heer voor een officier van 't regiment.

De schimmel was aangespannen en wachtte op de plaats. Mathurin hield hem vast bij den teugel. Jacques had zijn blauwen kiel over 't vest aangeschoten en nam nu de zweep van hem over.

De vrouw stapte in. Jacques zette zich naast haar en trok aan de leidsels:

‘Tot ziens, Felicie! Tot ziens, Mathurin!’

‘Tot weerziens! Tot weerziens!’

De schimmel trok aan.

Op het zandpad ging het slechts in stap; het karspoor was diep en de regen had er gaten gespoeld. Maar spoedig had men den straatweg bereikt, en nu zette de schimmel zich in draf.

Van tijd tot tijd voor de boerenhuizingen, op den zoom der velden ontmoette men buren, vrienden, pachters, boerinnen, meiden en knechts; een ieder wuifde of riep: ‘Tot weerziens!’

Men kwam voorbij de ‘Hulsthoeve’; Eugénie, de dochter des huizes, was bezig op 't voorplein met het voeren der kippen. Toen zij het karretje in 't oog kreeg, hield zij op:

‘Tot weerziens, Eugénie!’

‘Tot weerziens, Jacques!’

‘Een goed kind,’ zei de boerin, ‘werkzaam en zuinig. 't Kan een degelijke huismoeder worden.’

Het voertuig daalde in draf van de hoogte, in stap beklom het de steilte. Jacques en zijn moeder spraken niet. Uit gewoonte, door den natuurlijken loop van hun dagelijksch denken, keken zij in 't voorbijrijden naar de koolvelden, groote velden van blauw-groene kleur, waar, half weggedoken tusschen de koolen, een arbeider bezig was de bladen één voor één af te trekken en op hopen te stapelen; zij keken naar 't braakland en naar de twee mannen, die naast elkaar, ieder in zijn eigen vore en in de maat, hun hak in den grond sloegen en de aardhoopen verbrokkelden, en naar 't flikkeren der ijzeren tanden.

Maar nu naderden zij hun doel. Voor hen en achter hen verschenen andere wagentjes, ook opgevuld met lotelingen, vergezeld van hun vader of moeder.

En eensklaps bij het onvermijdelijk naderend afscheid liep het hart der boerin van aandoening over; zij sprak en sprak maar door.

In dat laatste half uur zeide zij aan Jacques, al wat zij hem nimmer had verteld: haar herinneringen, daar droomen van de toekomst, waarover zij mijmerde bij dag, wat of haar vervolgde in haren slaap, waarom zij zoo hard had gewerkt, en dat alles was om hem, en dat alles was voor hem....

De boerderij was puik, een der beste uit den omtrek, schuld was er niet meer. Als hij terug kwam van dienst moest hij trouwen, en zij, ze zou rusten, eindelijk, en, als t onzen Lieven Heer beliefde, zijne kinderen groot brengen.

Toen volgde de moederlijke raad en het moederlijk voorschrift. Zij beval, zij verbood:

Verzuim niet de Mis op Zondag. Ga niet om met Julien, de jongen deugt niet.

Zij waren te Segré aangekomen.

De herbergen waren vol. Overal lotelingen in blauwe kielen met dezelfde toegeknoopte pakjes. In groepjes verdeeld, begaven allen zich naar de statie.

De schimmel werd uitgespannen, toen gingen ook Jacques en zijn moeder derwaarts.

Aan de statie troffen zij buren en kennissen: Lucien Bénard, Jean Loiseau, Louis Desnoës.

Maar er was geen tijd tot praten. De gendarmes hielden appèl, men schaarde zich op het voorplein.

Daar kwam de trein, reeds geheel met lotelingen gevuld, zij zongen en schreeuwden, zij riepen hun kameraden, twee of drie bliezen de trompet.

Een laatste maal omhelsde Jacques zijn moeder, toen stapte hij, recht voor zich uit, in den eersten wagen den besten.

En de trein vertrok onder gejoel en gezang en het schallen der trompetten en het wuiven der met linten gesierde hoeden.

IV.

Op de binnenplaats exerceerden de recruten. De sergeanten schreeuwden, de officieren liepen op en neer, wachtend op het rapport.

In de klasse, die manoeuvreerde op het commando van: ‘voorwaarts, marsch!’ of ‘links in de flank,’ was er tusschen al die armen en beenen een mensch, een nummer 15 of 16, Jacques Thibault genaamd.

In den aanvang waren de exercities hem zwaar voorgekomen. Langzamerhand was hij er aan gewend. Nu voelde hij zich des avonds niet zoo vermoeid, als vroeger te huis na een dag hooien.

De gehoorzaamheid, die den stadsjongens zoo moeilijk valt, had hem weinig gekost; de boer heeft er het begrip en de gewoonte van. De grond maakt den mensch zoo buigzaam en gedwee, en wat zou 't hem ook baten zich daartegen te verzetten?

Het lastigst vond Jacques de wiskunstige nakoming der reglementen, de theorie, die geleerd moest worden, de houding, de militaire groet, den dubbelen draai van den das.

In de eerste maanden kwam hij niet buiten de kazerne. Trouwens hij vond haast geen tijd tot uitgaan. Ternauwernood had hij zich een enkele maal in de stad gewaagd en was de Loire gaan zien.

Had hij een oogenblik vrij tusschen het exerceeren en het corveeën, dan zat hij neer in de chambrée op den rand van zijn bed en poetste 't geweer, wreef het leerwerk op, of deed de uniformknoopen blinken, of wel van uit het venster tuurde hij gedachteloos naar de daken der stadshuizen en de schoorsteenen der fabrieken.

's Avonds na de soep ging hij ter ruste.

In de eerste dagen voelde Jacques zich als in een andere wereld, hij wist niet recht hoe hij het met zich zelven had. Van voren af aan had hij moeten leeren praten en loopen.

Nu, ongemerkt, raakte hij wat beter gewend.

Hij had Louis Desnoës gevonden, hij had eens gesproken met zijn slaapkameraads op de chambrée, met anderen ook. Soms ging men naar de cantine, met tweeën of met drieën dronk men een flesch jongen wijn.

Als 't geweer, - de loop ‘in 't vet’ - op het wapenrek rustte, als de knoopen blonken, als er geen wapeninspectie aan den horizon dreigde, als er geen bezem gebruikt of geen aardappel geschild moest worden, dan bleef er ledige tijd over, een tijd door te brengen, men wist niet recht hoe: Jacques leerde nietsdoen.

De recruten maakten vorderingen. Er werd minder geëxerceerd en Jacques was niet bij het instructie-peloton. De dagen begonnen te lengen, reeds was 't Februari.

Wat te doen na vijf uur des avonds? Wat op den langen Zondagnamiddag?

Met drie ot vier kameraden ging Jacques dan uit. Zij drentelden door de straten, stonden stil voor de winkels. voor de koffiehuizen, waaruit muziek hen tegenklonk, bleven recht en onbeweeglijk staan, de hand aan de képi, zoodra een officier voorbijkwam, en hernamen dan hun slenterenden gang, tot eindelijk de een den ander voortduwend, allen schaterlachend in een herberg der voorstad belandden.

Men moest toch de verveling verdrijven!

Eerst had Jacques vermeden met Jules uit te gaan. Maar Jules had 't hem gevraagd: ‘Wel hoe, zijn wij niet uit hetzelfde dorp?’ Jacques had toegegeven. Wat kon het ook kwaad, een glas wijn met een makker te drinken? Hij ging dus met Jules, hij ging met anderen, het kon hem niet schelen met wie. Hij hoorde zeggen, dat men buiten maar achterlijk was, en hij wilde niet achterlijk wezen.

Ze hadden samen een herberg ontdekt, waar men het buitengewoon goed had, de herberg ‘Het roode paard’. Men trof er veel soldaten, rondtrekkende koopliê, café-chantant-zangeressen van minder allooi, veel kermisgasten zoo mannen als vrouwen. Zij waren vaste klanten geworden. Zondagsavonds stond hun tafel gedekt in een afzonderlijke kamer. Madame Menessier, de vrouw van den patroon, schonk hun goedkooper dan aan anderen: ‘reductie voor militairen’ en Menessier zelf zat bij hen aan. Men sprak over 't soldatenleven, over de africhting der klasse, over al de zorg, die men heeft op het land, over den grond, die niet meer opbrengt, over de zaken, over de verstrooiingen der stad.

Nog pas acht uur! Waar te blijven tot negenen, tot tienen, tot middernacht?

Er waren concerten, publieke bals, men ging er heen.

En er kwam een omkeer in de denkbeelden van Jacques. De militaire dienst was voor hem geen beroep, 't was een tijd om door te komen, en hij telde de dagen. Maar het echte, eigen beroep leerde hij af. Bij het dragen van 't geweer, vooral bij het leunend rusten op de tafels der herbergen ontwenden de armen zeis en ploeg te hanteeren.

De spotternijen der makkers drongen diep in zijn hart terug de lessen zijner moeder, den catechismus van den pastoor. Van de stad zag Jacques niets anders, dan wat hij ontwaarde bij zijn wandelingen des avonds en op Zondag: de hel verlichte winkelkasten, de voorbijsnorrende rijtuigen, de feestelijkheden met haar tooi van vlaggen en schetterende muziek, en het land; waar men werkt begon achter te staan bij de stad, waar men zich vermaakt.

(Slot volgt.)