Nieuwe Testament (Zuidnederlandse vertaling)

Hier beghint sente Pauwels epistole ad ephesios

I

Pauwels, apostel Ihesu Christi bi den wille Gods, ontbiedt dat sijn moet gracie ende

[fol. 86v]

vrede van Gode, onsen vader, ende van Ihesu Christo, onsen Here, u heilegen allen, die te Ephesen sijt, ende allen den geloevegen in Christo Ihesu.

Gebenedijt si God ende de vader ons Heren Ihesu Christi, die ons gebenedijt heeft in alre geestelekere benedixien in den hemelscen in Christo Ihesu, alsoe hi ons in hem uut vercoren heeft vore de settinge der werelt, op dat wi heilech ende onbevlect souden sijn in sinen aenscouwene in caritaten, de welke ons gepredestineert of voersien heeft in toewensceninge der sonen bi Ihesum Christum in dat selve na dat pro\poest of tvoergesette sijns willen in love der glorien sijnre gracien, in de welke hi ons bequame gemaect heeft in sinen geminden sone, in den welken wi hebben verloessenesse overmids sijn bloet in verlatenessen der sunden na de rijcheit sijnre gracien, de welke overvloeyt heeft in ons in alre wijsheit ende in alre vroetheit, op dat hi ons oppenbaer maecte tsacrament sijns willen na sine behaechlecheit, de welke hi in hem geset heeft in dispenseringen der volheit der tijt, te hermakene alle dinc in Christo, die in den hemel sijn ende in der erden in hem, in den welken wi oec in enen gevalle of lote geroepen sijn ende gepredestineert na des geens voerset, die alle dinc werct na den rade sijns willen op dat wi sijn in den love sijnre glorien, wi, die

[fol. 87r]

vore in Christo gehoopt hebben, in den welken gi, mine alre liefste, oec hopet doe gi hoeret dwaert der waerheit, dat ewangelium uwer salecheit, in welken gi geloevet ende geteekent sijt metten heilegen geeste der geloften, de welke geest es een pant of werdere ons erfs in verloessenessen der vercrigingen in sijnre glorien.

Hieromme, ic hoerende u geloeve, dwelke es in den Here Ihesu Christo, ende uwe minne in allen heilegen, so en houdic niet op gracien doende vore u, gedinkenesse uwes doende in minen bedingen, dat God ons Heren Ihesu Christi, vader der glorien, u geve den geest der wijsheit ende der oppenbaringen in bekinnessen sijns, ende dat hi u geve vercleerde ogen uwer herten, dat gi weten moget, welc si de hope sijns roeps, ende welc si die rijcheit der glorien sijnre erfelecheit in den heilegen, ende welc si die overgaende groetheit sijnre cracht of doeget in ons, die geloeven, na den werken sijnre mogentheit, die hi volbracht heeft in Christo, hem op verweckende vander doot ende settende te sijnre rechter hant in den hemelscen, boven alle principaten ende potestaten ende virtuten ende dominationen ende boven alle namen, diemen noemt niet allene in deser werelt, maer oec in de toecomende. Ende alle dinge heeft

[fol. 87v]

hi gewoerpen onder sine voete ende hi gaf hem thoet te sine over alle kerken, welke kerke es sijn lichame ende sine volheit, want alle dinc in allen vervolt werdt.

II

Ende ghi, doe gi doot waert in uwen gebreken ende in uwen sunden, in den welken dat gi somwile wandelet na den loept deser werelt ende na den prince der mogentheit der locht, des geests, die nu werct in de sonen der ongetrouwecheit, in den welken dat wi alle somwile gewandelt hebben, inden begerten des vleeschs, doende den wille des vleeschs ende der gepeise, ende wi waren van naturen sonen des torens alsoe alse dandere, maer God, die rike es in ontfermecheiden, om sine alte grote minne, daer hi ons met gemint heeft, doe wi doot waren in den sunden, soe maecte hi ons levende in Christo Ihesu, van wies gracien gi behouden sijt, ende heeft ons mede weder op verwect ende doen mede sitten in den hemelscen, in Christo Ihesu, op dat hi bewijsde in den toecomenden werelden die overvloeyende rijcheiden sijnre gracien in goetheiden over ons in Christo Ihesu. Want van gracien sidi be\houden

[fol. 88r]

mids den geloeve, ende dat niet uut u selven, want het es de gave Gods, niet uten werken op dat bi avonturen niemen en gloriere. Want wi sijn sijn werc, gescepen in Christo Ihesu in allen goeden werken, die God bereet heeft om dat wi daer in wandelen souden.

Hieromme sijt herdechtech, dat gi somwile heidene waert in den vleessce, gi, die geheeten waert onbesnedenheit van hare, die geseget werdt besnidenesse in den vleessce metter hant gemaect, gi, die waert in dien tide sonder Christusse, vervremdt van Israels wandelingen ende gaste der testamente, niet hebbende hope sijnre geloften ende sonder God in dese werelt. Maer nu sidi in Christo Ihesu, ghi, die somwile verre waert, sijt nu bi worden in den bloede Christi. Want hi es onse vrede, die van beiden een gemaect heeft ende brekende de middele want des muers, dats de viantscap in sinen vleessce, ydel makende de wet der gebode in ordinancien, op dat hi in hem selven bouwe [stichte (corr.)] hen tween, vrede makende in enen nuwen mensce, op dat hise versuene met Gode in enen lichame, doodende de viantscape overmids dat cruce in hem selven, ende op dat hi comende ewangeliseere vrede u, die verre waert

[fol. 88v]

ende vrede den genen, die bi waren, want overmids hem soe hebben wi beide toeganc in enen geeste toten vader. Daeromme en sidi te hant niet gaste noch toecomelinge, maer gi sijt poerteren der heilegen ende huusgenoete Gods, getemmert op tfundament der apostelen ende der propheten metten hoechsten hoerecsteenne Christo Ihesu, in den welken alle tymmeringe, die in hem gesticht es, wast in enen heilegen tempel in den Here, in wien gi oec mede getymmert werdt [in] ene woeninge Gods in den heilegen geeste.

III

Om [huius rei gratis] de sake van desen dingen so benic, Paulus, een gevangen Ihesu Christi vore u, heidennen, ja op dat gi gehoert hebt de dispensacie der gracien Gods, die mi in u gegeven es, want na der revelacien so es mi oppenbaer gemaect dat sacrament of de verborgene heimelecheit alsoe ic cortelec vorseide, also als gijt lesende verstaen moget, maer mine vroetscap es in den dienste Christi, de welke anderen geslechten niet bekint en es onder den kinderen der menscen also alse nu geoppenbaert es sinen heilegen apostelen ende sinen propheten in den geeste, dat de heidene sijn mochten mede erflinge ende met lichamelec ende mede

[fol. 89r]

deilechtech sijnre geloften in Christo Ihesu overmids dat ewangelium, des welcs dienstknecht ic worden ben na de gave der gracien Gods, die mi gegeven es, na der werkingen sijnre cracht of doget. Mi, die dalre minste ben van allen heilegen, es gegeven dese gracie in den heidenen te ewangeliseerne die ongrondeleke [inuestigabiles diuicias Christi] rijcheiden Christi ende te verlichtene [verclaerne] alle menscen, welc si die dispensacie des sacraments, dat verborgen es van den werelden in Gode, die alle dinc gescepen heeft, op dat [op dat de menechformeghe wijsheit Gods geoppenbaert worde bi der kerken den princen ende den moghenden in den hemelschen na de voersettinge der werelde, die hi ghewracht heeft in Christo Ihesu onsen Here, in den welken etc. (corr.)] de menechformege wijsheit Gods, die hi gewracht heeft in Christo Ihesu onsen Here, na die voersettinge der werelde geoppenbaert worde den princen ende den mogenden in den hemelscen dingen, inden welken wi betrouwenesse ende toeganc hebben in toeverlate bi sinen geloeve. Hieromme biddic u, dat gi niet en gebrect in minen tribulatien om u, welke es uwe glorie.

Om deser dinge gracie boegic mine knien toten vader ons Heren Ihesu Christi, uut wien alle vaderscap in den hemel ende in der erden genoemt werdt, dat hi u geve cracht of doget, na der rijcheide sijnre glorien, gesterct te werdene overmids sinen geest inden bynnensten mensce, dat overmids tgeloeve Christus moet woenen in uwen

[fol. 89v]

herten, dat gi in minnen gewortelt ende gefundeert werdt, dat gi moget begripen met allen heilegen, welc si die breydde ende die lingde ende de hoechde ende de diepte, ende oec weten die overuutscinende minne der cunst Christi, dat gi vervult werdt in alre volheit Gods.

Hem, die mogende es, alle dinc te doene overvloedechlekere dan wijs bidden ocht verstaen, na sijnre doget, die hi in ons werct, hem si glorie in der kerken ende in Christo Ihesu in allen geslechten van eewen teewen. Amen.

IV

Bruedere, ic, gevangene in onsen Here, bemane u, dat gi werdelec wandelt in den roepe, daer gi in geroepen sijt, met alre oetmoedecheit ende saechtmoedecheit, met gedoechsamheiden, onderlinge verdragende [of onderdragende (corr.)] in minnen. Sijt sorchsam te behoudene eenheit des geests inden bande des vreden, een lichame ende een geest, alsoe gi geroepen sijt in enen hope uwer roepingen, een Here, een geloeve, een doepsel, een God ende vader alre dinge, die boven allen ende met allen dingen ende in ons allen es. Yegeliken onser es gracie gegeven nader maten der begavingen Christi. Daeromme seget hi: Hi clam op in de hoecheit

[fol. 90r]

ende voerde gevangen de gevangenheit, hi heeft gaven gegeven den menscen. Maer dat hi op clam, wat es dat anders dan dat hi oec neder quam ten iersten in den nedersten deelen der erden? Die neder ginc es die selve, die op ginc of clam boven alle hemele, op dat hi alle dinc vervullen soude. Ende hi gaf selken, datse apostelen waren ende selken propheten, selken ewangelisten, selken herden ende leereren ter volbringingen der heilegen in dwerc des diensts, in de stichtinge des lichamen Christi, tote dat wi alle te gemoete comen in eenheit des geloeven ende der bekinnessen des Gods soens, in enen volcomenen man, in de mate der outheit der volheit Christi, also dat wi te hans niet en moeten sijn wankelende alse cleine kinderkine ende dat wi niet al omme gedragen en werden of beruert van allen wende der leeringen in scalcheiden der menscen, in listecheiden te bedrochenessen der dolingen, maer werkende waerheit in caritaten laet ons wassen bi hem in allen dingen, die thoet es, Christus, ute wien al de lichame te gadere gevoecht ende vergadert bi yegeliker juncturen of lede des diensts na werkinge

[fol. 90v]

in maten eens yegewelcs leeds maect meerringe des lichamen in stichtingen sijns selfs in minnen.

Hieromme seggic dat ende orconde in den Here, dat gi te hant niet en moet wandelen alsoe de heidene wandelen in ydelheiden haers sins, hebbende dat verstennesse verdonkert met donkerheiden ende sijn vervremdt vanden weghe Gods overmids de onbekinnesse, die in hen es om de blentheit harre herten, die meshopende hebben hen selven gegeven der onscemelheit in werkingen der onreinecheit in alre gierecheit. Maer gi en hebdt alsoe niet geleert van Christum op dat gine dan gehoert hebdt ende in hem sidi geleert also als de waerheit es in Ihesum, enwech te doene den ouden mensce, die gecorrumpeert werdt na de begerten der dolingen nader ierster wandelingen, maer werdt vernuwet in den geeste uwer gedachten ende doet ane den nuwen mensce, die na Gode gescepen es in gerechtecheit ende in heilecheit der waerheit.

Daeromme doet wech de logene ende sprect waerheit, elkerlijc met sinen naesten, want wi sijn underlinge lede. Torent, ende en sundecht niet: de sonne en sal niet ondergaen over uwen toren; en wilt den duvel negene stat geven. Die gestolen heeft, hi en stele nemmeer,

[fol. 91r]

maer arbeite te meer, werkende met sinen handen dat goet es, op dat hi hebbe daer hi af geven mach dien, die noot heeft. Yegewelke quade redene en sal niet voertgaen ute uwen monde, maer es enege goede redene, die ga voert te stichtingen des geloefs op datse gracie geve den genen, diet hoeren. Ende en wilt niet bedroeven den heilegen geest Gods, inden welken gi <getekent> sijt in den dage der verloessingen. Alle bitterheit ende alle toren ende onwerdecheit ende roepinge ende blasphemie moet van u genomen werden met allen quade. Sijt underlinge goedertieren ende ontfermhertech, vergevende underlinge also u God vergeven heeft in Christo.

V

Daeromme sijt navolgeren Gods alse alre liefste sonen ende wandelt in sijnre minnen also ons Christus gemint heeft ende hem selven gegeven heeft voer ons ene offerande ende ene hostie Gode in roke der suetecheit. Maer keefdoem ende alle onreinecheit ocht gierecheit en sal niet genoemt werden onder u alsoe alst temelec es den heilegen, noch doerperheit noch sotte sprake noch leckernie, die ten dingen niet en behoeren, maer meer si onder u dankelecheit. Maer dat seldi weten ende verstaen, dat alle keefsceren ocht onreine ocht gierech, dat een dienst es der afgode, dese en hebben negeen er\ve

[fol. 91v]

in den rike Christi ende Gods. Niemen en bedriege u met ydelen waerden, want daeromme quam de toren Gods in de sonen der ongetrouwecheit. En wilt dan niet werden deilechtech met hen. Want gi waert selc stont demsternessen, maer nu sidi een licht in den Here. Wandelt alse sonen des lichts, want de vrocht des lichts es in alre goetheit ende gerechtecheit ende waerheit. Sijt pruevende wat Gode behaechlec si ende en wilt u niet gemeinsamen metten onvrochtbaren werken der donkerheit, maer berespse meer, want die dinge, die van hen gescien in theimeleke, die sijn leelec te sprekene. Want alle dinge, die gewracht werden, die werden geoppenbaert vanden lichte, want so wat geoppenbaert werdt, dat es dlicht. Daeromme sprect hi: Stant op, du die slaeps, ende verstant op van den dooden, ende Christus saldi verlichten.

Aldus so merct, bruedere, hoe gi wijslec [behendeleke] wandelt, niet alse de onwise, maer alse de wise, herloessende den tijt, want de dage sijn quaet. Daeromme en wilt niet werden onvroet, maer verstaende, welc si de wille Gods. Ende en wilt niet dronken werden van wine daer oncuuscheit in es, maer werdt vervult metten heilegen geest, sprekende met u selven in salmen ende in ymnen ende in geesteleken liedekenen, singende ende lovende in

[fol. 92r]

uwen herten den Here, danckende altoes in allen dingen in den name ons Heren Ihesu Christi Gode den vader. Sijt onderlinge onderwoerpen deen dander in der vresen Christi.

De wive selen onderdanech sijn haren mannen also als den Here, want de man es swijfs hoot, also Christus der kerken hoot es, hi es een behoudere haers lichamen. Maer also als de kerke Christo onderwoerpen es, also selen de wive onderwoerpen sijn haren mannen in allen dingen. Gi manne, mint uwe wive also Christus de kerke gemint heeft, ende heeft hem selven gelevert vore hare, op dat hise heilech maken soude, ende hi suveresse metten doepsel des waters in den woerde der waerheit, op dat hi hem selven bewijsde die gloriose kerke, die negene vlecke en heeft noch runse ocht yet des gelijcs, maer op datse si heilech ende onbesmet. Aldus selen de manne hare wive minnen als haers selves lichamen, want soe wie sijn wijf mint, hi mint hem selven, want noyt niemen en hadde sijn vleesch in hate, maer hi voedet ende spiset also Christus de kerke voedt, want wi sijn lede haers lichamen, van haren vleessce ende van haren beennen. Daeromme sal de mensce laten vader ende moeder ende sal anehangen sinen wive, ende si selen sijn twee in enen vleessce. Dit es een groet sacra\ment,

[fol. 92v]

maer ic segge in Christo ende in de kerke. Nochtan gi alle ende en yegewelc sal sijn wijf minnen alse hem selven, maer dwijf sal haren man vreesen.

VI

Sonen, sijt onderdanech uwen vader ende moeder in den Here, want dat es recht. Eert uwen vader ende uwer moeder, dat es dierste gebod in der geloften, op dat u wel si ende dattu sijs lanc livech op der erden. Ende gi, vadere, en wilt niet stoken uwe sonen te gramscapen, maer voedse in leeringen des Heren.

Gi, knechte, sijt onderdanech den vleessceleken heren met alre vresen des Heren ende met alre bevingen in simpelheit uus herten also als Christo, niet hen dienende ter ogen als ocht gi den menscen behaget, maer als knechte Christi sijt doende den wille Gods uten gemuede met goeden wille alse den Here dienende ende niet den menscen. Sijt wetende, dat en yegewelc, soe wat goede hi doet, dat sal hi ontfaen vanden Here, weder hi si knecht ocht vri. Ende gi, heren, doet hen de selve dinge, vergevende de dreygingen, ende sijt wetende, want hare Here ende de uwe es in den hemel ende bi hem en es gene uut neminge der persone.

Voertmeer, bruedere, werdt gesterct inden Here ende inde macht sijn\re

[fol. 93r]

doget. Doet u ane metten wapenen Gods, dat gi moget wederstaen de aenlagen des duvels. Want u en es negene worstelinge jegen tfleesch ende dbloet, maer jegen de princen ende de mogende, jegen der werelt regereren deser donkernessen, jegen de geesteleke quaetheit in den hemelscen. Daeromme nemt de wapene Gods, so dat gi moget wederstaen in den quaden dage ende in allen dingen volcomen staen. Daeromme staet ende begordt uwe lendenen in der waerheit ende doet ane den halsberch der gerechtecheit ende scoyt uwe voete in bereidingen des ewangeliums des vreden, in allen dingen nemende den scilt des geloeven, met welken gi moget alle vierege gescutten des scalcs duvels ver blusscen, ende nemt den helm der salecheit ende dswert des geests, dat es dwoert Gods. Bi allen beedingen ende eyschingen beedende in alre tijt in den geeste ende in hem, sijt wakende in alre volstendecheit ende in allen gebede voer alle heilegen ende vore mi, op dat mi gegeven werde redene in openingen mijns monds, met getrouwecheiden oppenbaer te makene de verborgenheit des ewangeliums, voer dwelke ic nu gebruke de sindinge in deser ketenen, alsoe dat ic coene ben

[fol. 93v]

in dat ewangelium te sprekene alsoe mi behoert.

Maer op dat gi wet die dinge, die bi mi sijn, wat ic doen sal, dat sal u al cont doen Tytus, mijn alre liefste brueder ende getrouwe dienere in den Here, dien ic tot u gesendt hebbe in dat selve, op dat gi bekint die dinge, die bi ons sijn, ende dat hi troeste uwe herten.

Vrede ende caritate met geloeve ende gracie van Gode den vader ende van onsen Here Ihesu Christo si den bruederen met u allen, die onsen Here Ihesum Christum mint in onvergenckelecheiden der sielen. Amen.

Hier es ute Sente Pauwels epistele tot dien van Ephesen

Een argument op de epistole ad Philippenses

De Philippensen sijn Macedonen. Dese, doe si ontfaen hadden dwoert der waerheit, so volstondense in tgeloeve ende si en ontfingen geene valsce apostelen. Dese prijst dapostel, hen scrivende van Roeme uten kerkere overmids Epafroditum. Hier es uut dargument.