Logo DBNL
Nieuwe Testament (Zuidnederlandse vertaling) (1971)

Nieuwe Testament (Zuidnederlandse vertaling)

(1971)–Anoniem Nieuwe testament (Zuidnederlandse vertaling)–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Ende hier volgt sente Pauwels des apostels epistele <tote> dien van roeme

I

Paulus, die cnecht Ihesu Christi, gheheten apostel, die vergadert [vander wet sonder gracie] es in dewangelium Gods, dat hi vore geloefde overmids sinen propheten in der heilegher screfturen, van sinen sone, die hem gemaect es van Davids sade na den vleessce, die gepredestineert of voersien es sone Gods in der doget [gelijc den vader] naden geeste der geheilechtheit vander op verstennessen der doodere Ihesu Christi ons Heren, overmids wien wi genade ontfaen hebben ende apostelscap, gehoersam te sine den geloeve in allen lieden om sinen name, in dien ghi oec sijt de geroepene Ihesu Christi, gracie ende vrede van Gode onsen vader ende den Here Ihesu Christo si u allen, die te Rome sijt, heilege geminde ende geroepene Gods.

In den iersten soe doe ic dancke minen God overmids Ihesum vore u allen, want u geloeve werdt geboetscaept in alder werelt. God, [daer men Gode in dient, niet in den vleessce, daer men in dient der wet der sonden] dien ic diene in minen geeste in der ewangelien sijns soens, es mijn getuge, dat ic sonder onderlaet doe uwer gedinkenesse, altoes biddende in minen bedingen, eest dat ic ten lesten

enegen voerspoedegen wech hebbe in den wille Gods tote u te comene. Want ic beghere u te siene op dat ic u yet geestelekere gracien deilen moge, u te gesterkene, op dat wi te gadere getroest sijn overmids uwe geloeve ende dmine dat onderlinge in ons es. Broedere, icken wille niet, dat ghi onwetende sijt, dat ic dicwile voergeset hebbe tote u te comene, maer tote nu eest mi verboden, op dat ic enege vrocht <hebben> mochte in u als in den anderen volke, Grieken ende barbaren. Ic ben gehouden toten wisen ende toten onwisen, alsoe dat in mi bereet es u, die te Rome sijt, dewangelium te predekene. Want des ewangeliums [te belienne dat Christus die gecrucet was, dat hi God es, overmids welken de salecheit uter gerechtecheit Gods comen es] en scamic mi niet, want het [dewangelium] es de cracht Gods in salecheiden allen den genen, die in Gode [maer doreyt den genen die niet getrocken en sijn] geloeven, ten iersten den joedscen volke ende daer na den griecscen [gentilen]. Want de gerechtecheit Gods wert daer in geoppenbaert uten gelove inden geloeven [Gods, die gevere es des geloeven, in den geloeve des menscen, diet ontfaet van Gode] alsoe gescreven es: want de gerechte leeft uten geloeve [want het es dleven der sielen overmids caritate].

Want de toren Gods vanden hemele werdt geoppenbaert over

iegewelke ongenedecheit ende ongerechtecheit aller der geenre die der waerheit Gods cracht doen in der ongerechtecheit, want dat bekint es vore Gode, dat es in hen geoppenbaert. Want sine onbekinleke dinge werden gescout ende verstaen vander creaturen der werelt overmids die dinge die gemaect sijn, ende oec sine ewege [sempiterna quoque eius uirtus et diuinitas: ita ut sint inexcusabiles] cracht ende sine godheit, alsoe dat si sijn niet tontsculdegenne. Want doe si Gode bekinden, en hebben sine niet alse God glorificeert, noch gedanct, maer si sijn ydel worden in haren gepeysen ende hare sotte herten sijn verdonkert, ende hen selven wijs seggende sijn si sot gemaect ende hebben verwandelt de glorie des onverganclex Gods in de gelikenesse der beelden des verganclex menscen ende der vogele ende der viervoetegere diere ende der serpente.

Want daeromme heefse God gelevert in den begerten harre herten in oncuuscheiden, om datse souden met lachtere pinen hare lichamen in hen selven, die verwandelt hebben de waerheit in de logene, ende die geoeffent hebben ende gedient meer den creaturen dan den sceppere

der creaturen, die gebenedijt es ewelec. Amen.

Daeromme leverese God in den passien der ontamelecheit, alsoe dat hare wive verwandelden de natureleke usagen in de usage die jegen nature es. Alsoe daden oec de manne: si lieten de natuerlec gewoente des swijfs ende verhitten in haren begerten onderlinge, manne in manne onreinecheit werkende, ontfaende loen harre dolingen in hen selven.

Ende alsoe als si niet en proefden Gode te hebbene in kinnessen, alsoe heefse God gelevert in den weder proefden sin, op datse doen souden die dingen die niet behoerlec en sijn, vervult met alre scalcheit ende quaetheit ende oncuuscheit van gierecheiden ende scalcheiden, vol van nide, van dootslagen, van sceldingen, van bedriege, van archeiden, runeren, quaet sprekers van Gode gehaet, onwerdech, hoeverdech, verheven, venderen der quader dinge, ongehoersam vader ende moeder, onwijs, ongemaniert, sonder affectie, sonder voerwaerde, sonder ontfermecheit, de welke alsi bekint hadden de gerechtecheit Gods, en verstonden sise niet, want die also gedane dinge doen, sijn sculdech

der doot, niet allene die alsoe gedane doen, maer oec de gene, die consenteren metten genen diese doen.

II

Daeromme en bestu niet ontsculdecht, o mensce, du, die ordeels, want in dien, daer du enen anderen in ordeels, so verdoemstu di selven, want du does die selve dinge, die du ordeels. Want wi weten seker, dat dordeel Gods es nader waerheit in de gene die alsonege dinge doen. Maer o mensce, die ordeels de gene die alsonege dinge doen, ende du doesse oec selve, waenstu dattu sels ontvlien dordeel Gods? Ochte versmaetstu de rijcheit sijnre goetheit ende sijnre gedoechsamheit ende verbeidentheit? Want du en wets niet, dat die genedecheit Gods di toe leidet te penitencien. Maer na dine hertheit ende na dine onberouweleke herte gaderstu di selven toren in den dage des torens ende der oppenbaernessen des gerechts ordeels Gods, die enen iegewelken sal geven na sine werke. Sonder twivel [his quidem qui secundum patientiam boni operis gloriam, et honorem, et incorruptionem quaerentibus, uitam eternam. (Onderaan 17r, met later hand, in verbleekte inkt:) Dats: den ghenen die bi ghedoechsaemheiden van gueden werke sueckende sijn dewelec leven, sal hi gheven glorie ende ere ende onverganghelecheit. (Verder, vrijwel onleesbaar:) dit soudic soe dietschen w...t d... hem h... det ..] sal hi geven den genen dewege leven, die sueken de glorie ende de eere ende donvergenclecheit Gods overmids gedoechsamheit des goets wercs. Maer den genen, die sijn ute sceldingen ende die niet gevolchsam en sijn der waerheit, maer geloe\ven

der scalcheit, hen sal gescien toren ende onwerde, tribulatie ende anxt in en yegeleke siele des menscen, die quaet werkende es, des Joden ten iersten ende des Griecscen, maer glorie ende eere ende vrede moet sijn enen yegewelken, die goet werct, den Joden ten iersten ende den Griexen. Want voer Gode en es negeen uut neminge der persone. Want soe wie sonder wet sonde doet, die selen sonder wet vervaren ende soe wie in der wet sonde doen, die selen geordeelt werden overmids de wet, want niet allene de hoereren der wet en sijn gerecht voer Gode, maer de werkeren der wet selen voer Gode rechtverdech gemaect sijn. [(Onderaan 17v:) De wet es gescreven inde (dan volgt een horizontale streep, aan het eind in drieën vertakt, waarna respectievelijk:) redeleke cracht met onderscede goets ende quaets / begerleke cracht met minnen des goets / tornege cracht met verwerpingen des quaets] Want als de heidene, die negene wet en hebben, vervullen de dinge van naturen, die der wet toe behoeren, alsonege wet niet hebbende, soe sijnse ene wet hen selven, ende si betoenen dwerc der wet gescreven in hare herten, dies es hen getugenesse gevende de consiencie harre onderlingere gepeise, diese berespen ochte diese bescudden in den dage, alse God ordelen sal de verborgenheit der menscen na minen ewangeliume overmids Ihesum Christum onsen Here

.

Maer eest dattu Jode genoemt werds ende rustes inde wet ende glorieers in Gode ende hebs bekint sinen wille ende proefs de orboerlekere dinge overmids de wet ende betrous di selven sijnde een leidere der <blindere> ende licht der geenre, die in donkerheiden sijn, ende leerere der onwisere ende een meester der kindere, hebbende forme der const ende der waerheit in der wet; hieromme waertoe leerstu enen anderen, ende di selven en leerstu niet? Du, die predecs: men sal niet stelen, steeldi? Du seges: men sal negeen overspel doen, doestu overspel? Du, die di vereyses vanden afgoden, doestu sacrilegie? Du, die glorieers in de wet, doestu Gode onnere overmids den overganc der wet? Want den name Gods werdt onder [bi (corr.)] u geblasphameert onder de heidene, also als gescreven es [in Ysayas LII]. De besnidenesse vordert, eest dattu houds de wet, maer eest dattu sijs een overgengere der wet, so es dine besnidenesse worden onbesnidenesse, maer eest dat die onbesnedene houdt de gerechtecheit der wet, en sal dan sine onbesnedenheit niet geacht werden besnidenesse? En sal de onbesneden mensce die de

wet vervult van naturen, niet ordelen di, die een overgangere best overmids de lettere ende de besnidenesse? Seker niet allene die Jode es int oppenbare noch de besnidenesse in den vleessce in der oppenbaerheit, maer die Jode es in verboergenheiden ende de besnidenesse der herten in den geeste, niet in den letteren, der welker lof niet en es uten menscen, maer ute Gode.

III

Hieromme wat es meer te seggene ten Jode, ocht welc es dorborlecheit der besnidenessen? Vele in allen manieren. In den iersten, want de spraken Gods sijn hen geloeft. Maer wattan? Ocht selke van hen niet en geloefden, en heeft dan niet hare ongeloevecheit tgeloeve Gods ydel gemaect? Dat moet verre sijn. Want God es warechtech ende en yegewelc mensce logenechtich, alsoe als gescreven es: Du werds gerecht gemaect in dinen sermonen [beloften], ende du sals verwinnen [den viant als du sterfs int cruce] alse du geordeelt werds.

Maer eest dat uwe scalcheit de gerechtecheit Gods prijst, wat selen wi dan seggen? En es dan God niet scalc, die toren in bringt? Ic spreke na den mensce. Dat moet verre sijn. Hoe sal God anders ordelen dese werelt? Eest dat de waerheit

Gods overvloeyde in mine loghene in siere glorien, waeromme werdic dan noch geordeelt alse een sondere, ende niet als ocht wi geblasphemeert werden, also als ons selke van hen lieden sijn seggende: Laet ons quade dinge doen, op dat goede dinge comen? der welker verdoemmenesse gerecht es.

Sijn wi dan voernemendere dan si? Neen wi, want wi sijn met sakeleken redenen bewisende, dat alle Joden ende alle Grieken [De heidene en hadden de wet niet van haren vaders; daeromme sijn si tontsculdegene] onder de sunde sijn, alsoe als gescreven es: Want en es niemen gerecht, ende niemen en es verstaende, niemen en es Gode suekende. Si sijn alle neder geneycht ende sijn te gadere worden onnuttelec, ende niemen en es, die goet doet, niemen en es tote enen. Hare strote es een ontploken graf, si hebben bedriechlec gewracht met haren tongen. Venijn der aspiden es onder hare leppen, der welkere mont vol es van maledixien ende betterheiden. Hare voete sijn snel bloet ute te stortene, rouwe ende onsalecheit es in haren wegen ende si en hebben niet bekint den wech des vreden, ende de vrese Gods en es niet vore haren ogen.

Wi weten soe wat die wet [Bi der wet versteet hi de woerde der propheten, also hi vore seide] sprect, dat sprectse dien die in der wet sijn, op dat alle monde verstopt wer\den

ende dat alle de werelt Gode onderdanech [Allene dat men den mont open doe in den lof Gods overmids gracie die Abraham, Ysaac ende Jacob gerecht gemaect hevet, niet die wet] si, want uten werken der wet en werdt niet gerecht gemaect alle vleesch vore heme, want overmids de wet es bekinnesse der sunden [Want in die wet sijn gescreven de gebode, maer die sonden en worden niet vergeven sonder die gracie Gods]. Maer nu es sonder wet oppenbaer de gerechtecheit [In de ontfermhertecheit Gods, sonder ons Dats die gerechtecheit Gods, in die welke hi werdt glorioes geoppenbaert] Gods, betuget van der wet ende vanden propheten, maer de gerechtecheit Gods es overmids tgeloeve Ihesu Christi in alle die ende op alle die, die in hem geloeven. Want en es geen ondersceet des Joden ende des Griecscen, want si hebben alle gesondecht ende behoeven der glorien Gods, ende sijn gerecht gemaect te vergeefs bi sijnre genaden overmids de verloessinge, die es in Christo Ihesu [al van Gode], dien God heeft voergeset ene genedecheit overmids tgeloeve in sinen bloede, ter bewisingen sijnre gerechtecheit om verlatenesse der voergaendere sunden in onthoudenessen Gods, ter bewisingen siere gerechtecheit in deser tijt, dat hi si gerecht ende gerecht makende dien, die es uten geloeve Ihesu Christi ons Heren [Maer hoe hi ons vervolcht met siere genaden, hoe selen wi ontgaen des ordeels, als wi hem niet gevolchsam en sijn?]. Daeromme waer es uwe glorieringe? Si es ute gesloten. Waer bi? Bi der wet der dade [Die besondechte dade]? Neen, maer bider wet Gods. Want [Arbitramur enim iustificari hominem per fidem sine operibus legis] wi achten, dat de mensce

werdt gerechtgemaect overmids tgeloeve sonder werke der wet. Es God allene God der Joden? En es hi oec niet God der heidene? Seker, ende hi es oec God der heidene. Want seker, een God es, die gerechtmaect de besnidenesse uten geloeve ende de onbesnidenesse overmids tgeloeve. Destrueren wi hieromme de wet overmids tgeloeve? Dat si verre, maer wi setten de wet.

IV

Hieromme wat selen wi seggen, dat Abraham [dien wi volgen moeten], onse vader, vonden heeft [gerechtecheit] naden vleessce [der wet des vleeschs]? Want eest dat sake dat Abraham gerechtgemaect es uten werken [dat sijn uut onsen werken] der wet, soe heeft hi glorie [ydel], maer niet bi Gode. Wat segt de screfture? Abraham geloefde Gode ende het es hem geacht te gerechtecheiden. Maer den genen die werct [die tijt heeft te werkene], en werdt de loen niet toegeacht van gracien, maer van scoude [sijns wercs met gracien des geloefs]. Den genen die niet en werct [en sal niet hebben loen], maer geloeft in heme die gerechtmaect den quaden, sijn geloeve werdt geacht ter gerechtecheit [ende ter salecheit, eest dat hi met werct. Al eest dat God sine doechden in ons stort sonder ons werc, wi moeten den anvanc doen in ons, want sonder ons mede werc en sal hi ons niet gerechtech maken. Nochtan eest al ons Heren werc, want hi stort in ons geloeve, ende eest dat wi dat abijt des geloeven aenvaen, so werdet caritate] na de voergesette der gracien Gods, alsoe alse David seget salecheit den mensce die Gode ontfenckelec es, dien God gheeft gerechtecheit sonder werke: Salech sijnse, der welkere scalcheiden

verlaten sijn ende der welkere sunden bedect sijn. Salech es de man dien God niet toe en acht die sunde [int doepsel].

Es dan dese salecheit in der besnidenessen allene ochte oec in der onbesnedenheit? Seker wi seggen, dat tgeloeve Abrahamme es geacht te gerechtecheiden. Hoe eest dan geacht? In der besnedenre ochte in der onbesnedenre? Niet inder besnedenre [in dien tijt der wet Moyses], maer in der onbesnedenre. Ende Abraham heeft ontfaen een teeken der besnedenre [des geloeven dat therte besnijdt van sonden], dat een biteeken es der gerechtecheit des geloefs, welc geloeve es in der onbesnedenre [als vore de wet], op dat Abraham soude sijn een vader alder geloevegere overmids der onbesnedenre, op dat het hen [Den heidenen bi den geloeve Christi sonder de wet Moyses] geacht soude werden te gerechtechheiden ende dat hi soude sijn een vader der besnedenre [tgelofs], niet allene dien, die sijn uter besnedenre, maer oec dien, die na volgen de voetstape des geloefs, dwelke es in der onbesnedenre [sonder toe doen des besnidens van buten] Abrahams, ons vaders. Want niet overmids de wet sone es de gelofte gesciet Abrahamme ochte oec sinen sade, dat hi soude sijn een erflinc der werelt, maer overmids tgeloeve. <Want> eest dat allene die uter wet sijn, erflinge sijn [(onderaan 20v:) dat ware jegen die woerde daermen seit: Abraham hevet geloevet ende etc], soe es tgeloeve ydel gemaect ende de gelofte es

vergeten. Want de wet werct [dats dat si niet en verbiedt] toren, want soe waer negeen wet en es, daer en es negene overganginge der wet. Hieromme eest uten geloeve, dat de gelofte overmids gracie vaste si enen yegewelken sade [na volgere] Abrahams, want niet allene den genen, die uter wet es, maer heme, die uten geloeve Abrahams es, die een vader es onser alre, alsoe als gescreven es: Want ic hebbe di geset in enen vader van vele volx vore Gode, dien du geloeves, de welke levende maect de doode ende roept [noemt] die dinge, die niet en sijn alse de dinge, die sijn. Ende hi geloefde jegen hope [der naturen, doe Sara drechtech wert] in hope, dat hi soude werden een vader van vele volcs, alsoe als hem geseit es: Dijn saet sal sijn alse de sterren des hemels ende alse dat sant, dat es in doever der zee. Ende hi en es niet cranc worden in den geloeve noch hine heeft niet gemerct sinen dooden lichame [nader naturen kinder te wennenne], die nochtan out was bina C jaer, noch oec de doode wijflecheit van Saren, noch hine twivelde niet in der geloften met mestrouwene, maer hi es gesterct in den geloeve, gevende Gode glorie, wetende volcomelec, want soe wat

dinge God geloeft heeft, es hi mechtech te doene. Ende daeromme eest hem toe geacht te gerechtecheiden. Ende en es oec niet <allene> om hem gescreven, dat het geacht es te gerechtecheiden, maer oec om ons, dient geacht werdt te gerechtecheiden, eest dat wi geloeven in hem, die verwect heeft Ihesum Christum, onsen Here, vanden dooden ende die verraden ocht gelevert es om onse sunden ende op verstaen om onse recht verdecheit.

V

Daeromme sijn wi gerechtgemaect uten geloeve, op dat wi vrede souden hebben te Gode overmids onsen Here Ihesum Christum, overmids wien wi enen toeganc hebben mids tgeloeve inder genaden daer wi in staen, ende wi glorieren in den hope der glorien [te besittene - overmids gracie] der sonen Gods. Maer niet allene, maer wi glorieren in tribulacien, want wi weten dat tribulacie werct verduldecheit [ocht gedoechsamheit], ende de verduldecheit werket [ocht toent] proevinge, ende de proevinge [want elc bevendt dat alle macht, ja de duvele sijn van Gode, ende aldus en wilt hi niet weder staen den wille Gods, maer hi wille liden verduldelike] werct hope [in dat God gelovet, want hi onbedriechlec es], maer de hope en confuust niet, want de minne Gods es uutgegoten in onsen herten overmids den heilegen geest, <die> ons gegeven es. Want doe wi noch siec [in der wet] waren nader tijt, so es Christus gestorven [dits een groet teken van getrouwer minnen] vore de onge\nedege [ongesonderen].

Nochtan sterft cume ymen vore den gerechten, nochtan bi avonturen soude yemen dorren sterven voer den goeden [onnoeselen] mensce. Maer [Commendat autem suam caritatem Deus in nos] God lovet sine caritaten in ons, want eest dat sake dat Christus om ons gestorven es, doe wi noch sunderen waren, daeromme wi die gerechtgemaect sijn in sinen bloede, werden nu vele mere behouden [in den doepsele] overmids hem vanden torne. Want ocht wi, doe wi viande waren, versoent worden overmids de doot sijns soens, wi dan, die nu versoent sijn, selen vele meer behouden sijn in sinen levene. Maer niet allene [en es die blisscap in ons], maer wi glorieren in Gode [niet in ons] bi onsen Here Ihesum Christum [niet overmids ons], overmids den welken wi nu ontfaen hebben soene.

Hieromme, alsoe als overmids een mensce sunde comen es in dese werelt ende alsoe als overmids de sunde de doot comen es in dese werelt, alsoe es oec de doot overleden in alle menscen, in welker werelt alle menscen gesundecht hebben toter wet [want overmids die wet wert die erfsonde bekint] toe, want de sunde was in de werelt, maer de sunde en was niet geacht [van den mensce], doe de wet niet en was. Maer de doot regneerde van Adaeme tote Moysesse, ja oec in de gene die niet en sundechtden [in die sonen die willens niet en sondechden] in der gelijcheit der overgangingen Adaems,

die ene forme es der toecomendere [Christi. Alsoe Adaem vader was der doot, also es Christus vader des levens]. Maer niet en es de sunde alsoe als de gave [want de sonde was een, ende die gave Christi es menegerande], want eest alsoe dat overmids de sunde eens menscen vele menscen gestorven sijn, vele meer soe heeft de gracie ende de gave Gods overvloeyt in vele menscen in der gracien eens: Ihesu Christi [(in verbleekte inkt:) Ende niet alsoe bi enen mensche, Adame, de zonde overvloyende, soe overvloyede oec also de gave, dats de <gracie> bi ... Ihesum]. Ende alsoe als wi niet gestorven en sijn overmids ene sunde, soe en sijn wi levende gemaect overmids ene gave [et non sicut per unum peccatum, ita et donum], want dordeel es ute enen in verdoemenessen, maer gracie es ute velen ghebreken in gerechtecheiden. Want eest dat overmids tgebrec eens menscen de doot geregneert heeft, seker vele meer selen regneren in dat ewege leven, die ontfaen hebben overvloedecheit van gracien ende van ghichten [Dese ... sien] ende van gerechtecheiden overmids enen mensce: Ihesum Christum. Daeromme alsoe overmids eens menscen mesdaet [(in verbleekte inkt:) Want bi der zonden die Adam dede, soe overvloyede die zonde, dats de erfzonde, in allen menschen die doot gheboren worden sonder Christus allene, die daer af suver was. Alsoe en eest in der gracien ende der gaven niet, want die overvloyet allene in den utevercorne ende den vorghemicten ten eweleken levenne. Want dat waert, daer ic dit op sette, es een herde swaer pas van dieper verstantnessen] alle menscen comen sijn in verdoemenessen der doot, alsoe es overmids eens gerechtecheit comen in alle menscen de gerechtecheit des levens. Want alsoe als overmids ongehoersamheit eens menscen vele sunderen sijn gemaect, alsoe sijn overmids eens gehoersamheit vele gerechter gemaect. Maer

de wet es ingegaen [(in verbleekte inkt:) ingecomen], om dat de sunde overvloeyen [overvloedeleke bekint soude werden] soude, maer daer de mesdaet overvloeyde [dat ... ons meer salecheit comen es van Christo dan van Adame onsalecheiden, want Christus boete es jegen alle sonden], daer boven overvloeyde de gracie, om dat alsoe de sunde regneerde in de doot, dat alsoe de gracie regnere overmids de gerechtecheit in dewege leven overmids Ihesum Christum onsen Here.

VI

Wat selen wi dan seggen? Selen wi noch bliven in de sunde [ende laten gracie overbliven versuemeleke], op dat gracie overvloeye? Dat moet verre sijn. Wi, die gestorven sijn der sunden, hoe sele wi noch daer in geleven? Ochte broedere, en wetti niet, want wi, die gedoept sijn in Christo Ihesu, wi sijn gedoept [gepurgeert] in sine doot? Want wi sijn mede begraven met hem overmids de doepe in der doot [sonden], dat alsoe als Christus op verstaen es vanden doden bi der glorien sijns vaders, alsoe selen wi wandelen in nuwecheit des levens [ende leven onsen Here Christo in allen doegeden]. Eest dat wi mede geplant werden der gelijcheit sijnre doot [getrocken van sonden ende geset in leven der doegede], alsoe selen wi oec sijn der opverstennessen, dat wetende, want onse oude mensce werdt te male gecruust, op dat gedestrueert werde de lichame der sunden, dat wi voertmeer niet en dienen der sunden; want die gestorven es der sunden, die es gerecht gemaect [(in verbleekte inkt:) gheheilecht] vander sunden. Want sijn wi doot met Christo, soe geloeven wi, dat wi te gadere selen leven met Christo, dat wetende, dat Christus op verstaen\de

vanden dooden nu en stervet hi niet; de doot en sal hem nemmeer heerscen. Want dat hi doot es, es hi den sunden eenwerf doot [vor onse sunden], maer dat hi leeft, leeft hi Gode. Alsoe acht u selven doot sijnde der sunden, maer Gode levende in Christo Ihesu onsen Here [in Christi werken es onse hope].

Want niet en moet regneren in uwen sterfeleken lichame de sunde, soe dat ghi onderdanech sijt der begerlecheit der sunden, maer noch en biedt [als ongeordeneerde begherlecheit op steet] uwe lede niet te sine wapene der scalcheit ter sunden, maer biedt u Gode alse levende uten doden [der sunden verresen] ende biedt uwe lede Gode te sine wapene der gerechtecheit [dit raedt Paulus ende gebiedt]. Want de sunde en sal voert meer niet heerscapen in u [also si plagen], want ghi en sijt niet onder der wet, maer onder de gracie [die ons helpt jegen ongeordeneerde begerten].

Hoe? selen wi hieromme dan sundegen, want wi onder der wet niet en sijn, maer onder de gracie? Dat si verre. Ochte en wetti niet, want soe wien dat ghi u cnecht biedt te onderhoerecheiden, dies cnecht sidi, dien ghi gehoersam sijt, ochte der sunden in de doot ochte der gehoersamheit ter gerechtecheit? Maer ic danke Gode, want ghi waert cnechte der sunden, maer nu hebdi gehoersam geweest ute uwer herten in die forme der leringen, daer ghi in gelevert sijt. Want ghi sijt gevrijt

vander sunden ende sijt cnechte gemaect der gerechtecheit. Mensceleke [Ic segge menschelecheit] seggic om de crancheit uwes vleeschs, want alsoe ghi geboden hebt uwe lede [in der gedachten] te dienene der onreinecheit ende der quaetheit toter quaetheit, alsoe seldi nu uwe lede bieden [te volbringenne] te dienene der gerechtecheit in geheilechtheiden. Want doe gi knechte der sunden waert, doe waerdi vri der gerechtecheit. Daeromme, wat vrochte [van gerechtecheit] haddi doe in dien, daer gi u nu in scaemt [negeenne]? Want hare inde es de doot. Maer nu sidi gevrijt vander sunden ende sijt cnechte Gods gemaect ende hebt uwe vrochte in heilecheiden ende dinde dat ewege leven. Want de loen der sunden es de doot [also als die wet in hevet], maer de gracie Gods es ewech leven in Christo Ihesu onsen Here.

VII

Ochte en wetti niet, broedere - want ic spreke dien toe, die de wet weten - dat de wet heerscaept inden mensce alsoe lange alse hi leeft? Want soe wat wive, die onder den man es alsoe lange als de man leeft, so esse gebonden ter wet, maer sterft hare man, so esse ontbonden vander wet des mans. Ende hieromme alse lange als hare man leeft, salse werden geheten ene overspelinne, op datse met enen anderen

man geweest heeft, maer es hare man doet, soe esse ontbonden vander wet haers mans alsoe datse niet sijn en sal een overspelerse, al waerse met enen anderen man. O mine bruedere, alsoe sidi gedoodt der wet overmids den lichame Christi, op dat gi sijt eens anders, de welke opverstaen es uten doden om dat wi vrochtbaer souden sijn Gode. Want doe wi waren in den vleessce [wet], de passien [de begherten des vleeschs] der sunden, de welke waren overmids de wet, die wrachten in onsen leden, dat wi vrocht souden maken ter doot; maer nu sijn wi ontbonden vander wet der doot, daer wi in gehouden worden alsoe dat wi nu moeten dienen in nuwecheiden [int geloeve Christi, dat es in dien vernuwende inwendege mensche] des geests ende niet in outheiden der letteren.

Wat selen wi dan seggen? Es de wet sunde? Dat moet verre sijn. Maer ic en bekinde de sunde niet dan overmids de wet, want ic en wiste niet, dat doncuussce begerte sunde was, en hadde de wet niet geseit: Du en salt niet oncuusscelec begeren. Want de sunde, die ocsuun ontfaen heeft overmids tgebot [want wi sijn overmids de gebode bereeder te sonden; dat doet tghebrec onser natueren], heeft in mi gewracht alle oncuussce begerlecheit. Want sonder wet soe was de sunde doot [want eer hi die wet kinde, so was hi onweten dat oncuussce begerte sonde was, ende en werter niet af becoert], maer ic leefde somwile sonder wet, maer alse tgebot comen was, so wart

de sunde weder levende. Ic [Want (corr.)] ben doot [na der wet] ende het es vonden [na den bekinnenne], dat tgebot, dat mi was ten levene, dat es wesende mi ter doot [Ego autem mortuus sum: et inuentum est mihi mandatum quod erat ad uitam, hoc esse ad mortem], want de sunde, die ocsuun ontfaen heeft overmids tgebot, heeft mi verleidt ende gedoodt [want hi waende bi sinen toedoene tgebot Gods volbracht hebben] over dat selve gebot. Aldus soe es de wet heilech ende tgebot heilech, gerecht ende goet. Hieromme dat goet es, es mi dat worden ene doot [als sine wedersaken seiden]? Dat moet verre sijn, maer de sunde heeft mi de doot gewracht, op dat de sunde soude scinen sunde overmids tgoede [tgebot], op dat de gene, die boven mate sundecht, soude sonde werken overmids tgebot [dat es dat overmids tgebot de sonden souden geoppenbaert werden]. Wi weten, dat de wet geestelec [ende van den heilegen geest] es, maer ic ben vleesscelec [cranc an der sielen] ende vercocht onder de sunde [om Adaems sunde]. Dat ic werke, en versta [prise] ic niet, want tgoede, dat ic wille, en doe ic niet, maer tquade, dat ic hate, dat doe [doen wert hier genomen vor oncuussceleke begeren, ende die hebben wi dicwile jegen onsen wille. Keert omme die woerde ende segt: Eest dat ic niet en wille, ende nochtan dat doe. Want de wet verbiedt oncuussce begerten, soe doetse oec onrechte goede begeren ocht vremde goede, die enen niet toe en behoeren] ic. Eest dat ic doe dat ic niet en wille, so consenteric der wet, dat si goet es, maer nu stappans en werkic dat niet, maer de sunde, die in mi woent. Want ic weet, dat in mi, dat es in minen vleessce, niet en woent enech goet, want dwillen leet ane mi, maer tgoede te volbringene dat en vendic niet, want tgoede, dat ic wille, en doe ic niet, maer tquade, dat ic niet en wille

dat werkic. Maer eest dat ic dat doe, dat ic niet en wille, dat en doe ic niet, maer de sunde, die in mi woent. Ende [Inuenio igitur legem uolenti mihi facere bonum, quoniam mihi malum adiacet] hieromme vindic ene wet, die wilt mi goet [tgoede (corr.)] maken om dat tquade ane mi [mi ane] leget. Ic hebbe genoechte ter wet Gods naden inwendegen mensce [int ogen int horen etc], maer ic sie een andere wet in minen leden weder sporech der wet mijnre gedachten [met beroerne der gedachten, niet met concente] ende die mi gevangen leidt in de wet der sunden, die in mine lede es. Ic onsalech mensce, wie sal mi verloessen vanden lichame deser doot? De gracie Gods overmids Ihesum Christum onsen Here. Daeromme ic selve metter gedachten dienic der wet Gods, maer metten vleessce dienic der wet der sunden.

VIII

Bruedere, niet en es nu verdoemenessen [in der tijt van gracien] dien, die sijn in Christo Ihesu, die niet naden vleessce en wandelen [al eest dat si bi crancheiden somwile vallen, maer niet en wandelen of consenteren den begherten des vleeschs], want de wet des geests [der gracien] des levens in Christo Ihesu heeft mi gevrijt vander wet der sunden ende der doot. Want dat <ommogelec> was der wet, daer de siecheit in was overmids tfleesch, so sant God sinen sone in gelikenessen des vleeschs der sunden ende vander sunden verdoemde hi de sunde in den vleessce, omdat de gerechtecheit der wet ver\vult

soude werden in ons, die niet en wandelen naden vleessce, maer naden geeste. Want die na den vleessce sijn, die gesmaken die dinc, die des vleeschs sijn, maer die naden geeste sijn, gevoelen [si pinen hen ten geesteleken dingen] die dinge, die tgeests sijn. Want de vroetscap des vleessces es de doot, maer de vroetscap des geests es dleven ende vrede in Christo Ihesu onsen Here. Want de wijsheit des vleeschs es Gode viant, want si en es der wet Gods niet onderwoerpen noch oec en mach [na dien sinne alse in dewangelie steet, die werelt en mach niet ontfaen den geest der waerheit]. Want die in den vleessce sijn, en mogen Gode niet behagen. Ghi en sijt niet in den vleessce, maer in den geeste, ja op dat de geest Gods in u woent. Soe wie den geest Christi niet en heeft, die en es niet sine. Maer eest dat Christus in ons es, seker soe es onse lichame doot overmids de sunde [der sunden van Adaeme], maer de geest [siele] leeft overmids de gerechtmakinge. Maer eest dat dies [die die doot uutsupen sal] geest in ons woent, die Ihesum Christum vanden doden verwect heeft, degene die Ihesum Christum verwect heeft vanden doden, hi sal levende maken onse sterfeleke lichamen overmids sinen in woenenden geest in ons.

Daer omme, bruedere, wi sijn sculderen den geeste, niet den vleessce, dat wi souden leven na den vleessce. Want leefdi

na den vleessce, soe seldi sterven, maer dooddi metten geeste de werke des vleeschs, soe seldi leven. Want soe wie in den geest Gods gewracht werden, dat sijn sonen Gods. Want ghi en hebdt niet ontfaen den geest des dienstes anderwerf in vresen, maer gi hebdt ontfaen den geest der toewenschingen der sonen, in den welken wi roepen: Abba, Vader. Want die geest geeft getuge onsen geeste, dat wi sijn sonen Gods, maer eest dat wi sijn sonen Gods, soe sijn wi erflinge, ja erflinge Gods ende mede erflinge Christi. Eest dat wi mede doegende sijn, so selen wi mede glorificeert werden.

Want ic wane, dat de passien inder tijt niet werdech en sijn der toecomender glorien, die geoppenbaert sal werden in ons. Want de verbeidinge der creaturen verbeidt der oppenbaringen der kindere Gods. Want de creature es onderworpen der ydelheit, niet willende, maer om hem, diese onderwoerpen heeft in hope, want de creature selve sal verleedecht werden vanden dienste der vergenclecheit in de vriheit der glorien der sonen Gods. Want wi weten, dat een yegewelke creature sucht ende gebaert tote noch. Maer niet si allene, maer oec wi selve, die sijn hebbende ierstecheit des geests, wi suchten binnen

ons, de toewenscheninge der sonen Gods ver\beidende, de verloessenesse ons lichamen. Want in hope sijn wi behouden gemaect, maer die hope diemen siet, en es negene hope, want dat yemen siet, wat hoept hi? Maer hope wi dat wi niet en sien, soe verbeiden wi met geduldecheiden. Want alsoe hulpt de geest onser crancheit, want dat wi bidden alsoe alst behoert en weten wi niet, maer de geest eyscht voer ons met onsprekeleken suchtingen. Maer [Qui autem scrutatur corda, scit quid desideret Spiritus: quia secundum Deum postulat pro sanctis] de gene, die ondersuect de herten, hi weet, wat de geest begert, want hi eyscht na Gode vore de heilegen. Wi weten, dat dien, die Gode minnen, alle dingen te goede comen, den genen, die na tvoergesette heilegen geheeten sijn. Want die hi vore wiste, die voresach hi medeformech te werdene den beelde sijns soens, op dat de sone si een ierste geboerne in vele bruederen; ende die hi voresach, heeft hi geroepen, ende die hi riep, heeft hi gerecht, ende die hi gerecht heeft, die heeft hi gegroot.

Wat selen wi dan hier toe seggen? Ocht God voer ons es, wie es jegen ons? Die sinen properen sone niet en spaerde, maer om ons allen heeft hine gegeven, hoe en heeft hi ons niet alle dinc met hem gegeven?

Wie sal wroegen jegen de uutvercoerne Gods? God die rechverdecht; wie es degene, die verdoemen sal? Ihesus Christus, die gestorven es, ja ende die opverstaen es, die es ter rechter hant Gods, die oec bidt vore ons. Wie sal ons sceden vander minnen Christi? Tribulatie ocht anxt ocht persecutie ocht honger ocht naectheit ocht vreselecheit ocht sweert? Alsoe alse gescreven es: Want om di werden wi gedoodt dagelijcs ende sijn geacht als scape der doodingen.

Maer in allen desen verwinnen wi om den genen, die ons gemint heeft. Want ic ben seker, dat noch doot noch leven, noch vorsten noch crachtege, noch jegenwerdege dinge noe toecomende, no starcheit no hoecheit no diepheit, noch enege andere creature en mach ons sceden vander minnen Gods, die es in Christo Ihesu onsen Here.

IX

Ic segge waer in Christo ende ic en liege niet, des geeft mi getuge mine consiencie in den heilegen geest, want mi es groete droefheit ende minen herte es gewoenlec rouwe. Want ic winscende selve gesceden te sine

van Christo om mine broedere, die mine neven sijn na den vleessce, de welke sijn Israliten. Hare es de toe wenschinge der sonen Gods ende de glorie ende dat testament ende de bringinge der wet ende de dienst ende de geloeften, ende hare vadere waren die, daer Christus ute es naden vleessce, die gebenedijt es boven al ewelec. Amen. Dat ute viel en es dwaert Gods niet, want alle, die wter besnidenessen van Israel sijn, en sijn niet Israelsche, noch die uut Abrahams sade sijn, en sijn alle niet Abrahams sonen, maer in Ysaacke saldi een saet genoemt werden, dats te seggene: die sonen tfleeschs sijn, en sijn niet sonen Gods, maer die sonen der geloften sijn, die werden geacht in den sade. Want de gelofte es na den tide, dat es: ic sal comen, ende Saren sal sijn een sone. Ende niet allene hare, maer oec Rebecken, die uut eenre bekinningen Ysaacs, ons vader II sonen hadde, de welke, doe se noch niet geboren en waren ende doese niet goets noch quaets gedaen en hadden, op dat de voersettinge Gods bliven soude na der uutverkiesingen ende niet uuten werken maer uter roepingen, es hem geseget: De meeste sal den menderen dienen, alsoe gescreven es [Malachie I]

: Ic hebbe Jacoppe gemint, maer Esauwe hebbic in hate gehadt.

Wat selen wi dan seggen? En es niet scalcheit bi Gode? Dat moet verre sijn. Want hi seide tote Moysesse: Mi sal ontfermen, dies ic ontferme ende ic sal ontfermhertecheit verleenen dies ic ontfermen sal. Hieromme niet den willenden noch den loependen, maer het es den ontfermenden God, want de screfture seit tote Pharaoene: Want ic, God, hebbe di verwect in desen selven, op dat ic in di betoenen soude mine cracht ende dat mijn name soude werden geboetscaept in alder erden. Hieromme ontfermt God des geens, die hi wilt, ende die hi wilt, verhardt hi.

Aldus segdi mi toe: Hieromme wat soecti noch? Want wie es, die sinen wille wedersteet? O mensce, wie bestu, die Gode antwerden souds? En sprect dwerc niet tot hem diet gemaect heeft: Waromme hebdi mi dus gemaect? Ochte en heeft de potmakere niet macht te makene van enen hoepe moderen een vat in eren ende een ander in onwerdecheiden? Hieromme, op dat God woude betoenen de gramscap ende oppenbaer maken sine mogentheit, soe heeft hi

geleden in vele verduldecheiden de vate, die bequame sijn der gramscap in verderfenessen, op dat hi soude betoenen de rijcheit sijnre glorien in de vate sijnre ontfermecheit, de welke hi vore bereidde in glorien ende heeft ons uut geroepen, niet allene uten Joden, maer oec uten heidenen, alsoe de prophete Osee seit: Ic sal roepen niet mijn volc, mijn volc, ende niet mine geminde, mine geminde, ende niet die ontfermhertecheit na gevolgt heeft, datse ontfermhertecheit na gevolgt heeft. Ende hi sal sijn in de stat, daer hen geseget es: ghi en sijt niet mijn volc, daer selen geroepen werden de sonen des levenden Gods.

Ysayas roept vore Israel: Eest dat tgetal der sonen van Israel sijn soude als tsant der see, soe selen dandere behouden werden. Want vervult dat woert ende cortet in gelijcheiden, want een cort woert sal de Here doen op der erden.

Ende alsoe Ysayas sprac: En hadde de Here van Sabaoth ons negeen saet gelaten, so waren wi worden als die van Sodoma ende waren gelijc dien van Gomorren.

Wat selen wi dan seggen? Dat de heidene, die niet na en volgen der gerechtecheit, hebben de gerechtecheit

begrepen, ja de gerechtecheit, die uten geloeve es, maer Israel al volgende der wet der gerechtecheit en esse niet comen in de wet der gerechtecheit. Waromme? Want niet uten geloeve, maer als uten werken der gherechtecheit soe hebbense hen gestoeten aen den steen der verbelgingen, also gescreven es: Sich, ic sal setten in Syon den steen der verbelgingen ende den key der scanden, ende yegewelc, die in hem geloeft, en sal niet ghescendt werden.

X

Bruedere, de wille mijns herten ende tgebet te Gode si vore hen in salecheiden. Want ic geve hen getuge, datse hebben de na volginge Gods, maer niet na cunst. Want niet bekinnende de gerechtecheit Gods ende soekende te settene haers selfs gerechtecheit, soe en sijnse niet onderworpen der gerechtecheit Gods. Want [finis enim legis Christus, ad iusticiam omni credenti] Christus es dinde der wet yegewelken geloevegen mensce te gerechtecheiden. Moyses heeft gescreven, dat de gerechtecheit, die uter wet es, die es, dat een mensce sal leven in die gerechtecheit, die hi gedaen heeft Maer de gerechtecheit, die uten geloeve es, die seget alsoe dattu niet seggen en sels in dijn herte: Wie sal op clemmen in den hemel?

dat es Christum geleiden: Ochte wie heeft neder gedaelt tote inden afgront? dat es Christum weder te roepene uten dooden. Maer wat seget de screfture? Dwoert es bi in uwen mont ende in u herte, dat es dwoert des geloefs, dat wi predeken. Want eest dattu belijs in dinen monde den Here Ihesum Christum ende dattu geloefs in dijnre herten, dattene God opverwect heeft vanden doden, soe selstu behouden sijn, want metter herten werdtmen geloevende ter gerechtecheit, maer metten monde werdt de belijnge in salecheiden. Daeromme seget de screfture [Ysayas 28]: Alle die geloeven in hem, en werden niet gescendt. Want en es geen ondersceet der Joden ende der Grieken. Alle hebbense gesondecht ende behoeven der glorien Gods, want de selve Here alre dinc, rike in alle die, die hem aneroepen. Ende [Joel 2] daeromme soe wie aenroept den name sHeren, hi sal behouden sijn. Hoe selense dien aengeroepen, daer se niet in geloeft en hebben? Ocht hoe mogense geloeven diense niet gehoert en hebben? Maer hoe mogense hoeren sonder predeken? ochte hoe mogense predeken sine worden gesonden? alsoe gescreven es: Hoe [Ysayas 52] scoene sijn de voete der geenre die vrede ewangelizeren, die goet ewangeliseren.

Maer niet

alle en sijnse onderdenech der ewangelien. Want Ysayas [53] seit: Here, wie heeft geloeft onsen hoerne? Daeromme tgeloeve es uten hoerne, ende thoeren es overmids dwoert Christi [finis enim legis Christus]. Maer ic segge: En hebben sijs niet gehoert? Ende seker: In alle de erde es uut gegaen hare luut, ende in dinden des ommerings der erden hare waerde.

Maer ic segge: En heeft God niet bekint Israel? Ten iersten seit Moyses: Ic sal u leiden ad emulationem, dat es tot op geblasenheiden of tot minnen of tot benidentheiden of tot volgingen, ende ic sal u senden niet in onwijs volc.

Maer Ysayas [LXV] es coene ende seit: Ic ben vonden van dien, die mi niet en sochten, ende ic hebbe mi geoppenbaert oppenbaerlec den genen die mi niet gevraget en hebben.

Maer wat seget hi tote Israelle? Alle den dach hebbic mine hande uut gerect toten volke, dat mi niet en geloeft, maer dat mi contrarie sprect.

XI

Hieromme seggic: En heeft God niet verdreven of verwoerpen sijn volc? Dat moet verre sijn. Want ic ben een israels mensce uut Abra\hams

sade, van Benjamins geslechte. God en heeft sijn volc niet verwoerpen, dat hi voerweten heeft. Ocht en wetti niet, wat de screfture [derde Coninc boec 19] seit in Helya den prophete, hoe hi Gode bidt tsegen Israel: Here, si hebben uwe propheten gedoodt ende uwe outare hebbense omme gegraven ende ic bin allene gelaten ende si sueken mine siele. Maer wat seit hem de godleke antwerde? Ic hebbe mi gelaten VIIM manne, die hare knien niet geboeget en hebben vore den afgod Baal. Hieromme alsoe in deser tijt sijn behouden worden de reliquien der gracien na duut verkiesinge Gods. Eest dan uut gracien, soe en eest niet uten werken, want anders ware gracie niet gracie. Hieromme dat Israel gesocht heeft, dat en hevet niet vervolgt, maer de uutverkiesinge hevet vervolgt, maer dandere sijn verblindt, alsoe gescreven es: God heeft hen gegeven den geest der compunctien, dats te wetene oegen op datse niet en souden sien ende oeren opdatse niet hoeren en selen, tote in den dach van heden. Ende David seit: Hare tafele moet vore hen werden in een strec ende in een gevanckenesse ende in ene scande

ende in ene wedergeldinge, ende hare oegen moeten verdonkert werden, datse niet sien en moeten, ende hare rugge moet altoes sijn in cromheiden.

Seggic hieromme, datse soe verbolgen hebben op datse vallen souden? Dat moet verre sijn. Maer hare versuemenesse es salecheit den heidenen op datse hen souden na volgen. Maer eest dat de rijcheiden der werelt sijn hare versuemenesse ende de rijcheide der heidene hare mendernesse, wat meer hare volheit?

Want ic segge u, heidenen: Alsoe lange alsic ben een apostel der heidene, so salic eeren minen dienst op dat ic in eneger wise moge verwecken mijn vleesch te minnene of na te volgene ende op dat ic soude mogen behouden maken enege uut hen lieden. Want eest dat hare verliesinge es ene <versueninge> der werelt, welke es dopgenomenheit dan dat leven uten doden? Maer eest dat tghesmaken oft tpruven heilech es [Quod si delibatis sancta es, et massa (in verbleekte inkt door corr. onderaan de blz.:) Maer eest tghesmaken oft pruven heilech, soe al de hoep heilech], soe es al de hoep oec heilech, ende es de wortele heilech, soe sijn de telgere heilech. Maer [Quod si aliqui ex ramis fracti sunt, tu autem cum oleaster esses, in (rest ontbreekt)] eest dat enege vanden riseren gebroken sijn, maer du als du waers een ondrechtech olijfboem, bestu in hen gegreffijt ende

du best worden een geselle der wortelen ende der vetheit des olijfboems: en wilt niet glorieren jegen de telgere. Maer eest dattu glorieers, wet dattu niet en drages de wortele, maer de wortele dreget di. Segstu dan: De telgere sijn te broken, op dat ic in hen gegreffijt werde? Wel, de telgere sijn te broken om dongeloevecheit, maer du staes overmids tgeloeve. En wille niet hoege smaken, maer vresedi. Want en spaerde God de natureleke risere niet, bi avonturen en sal hi di niet sparen. Siet dan ane de goetheit ende de wreetheit Gods: de wreetheit in de gene, die gevallen sijn, ende in di selven de goetheit, eest dattu blijfs in de goetheit Gods, anders soe saltu ute vallen. Maer eest datsi niet en bliven in de ongeloevecheit, soe selense in gegreffijt werden, want God es mechtech anderwerf hen in te greffiene. Want eest dattu af gesneden bes van enen natuerleken ondrechtegen olijfboeme ende dattu best in gegreffijt jegen nature in enen goeden olijfboem, hoe vele meer selen dese werden in gegreffijt nader naturen haers olijfboems.

Want, bruedere, ic en wille niet, dat gi verget dese verholenheit, dat gi u selven niet wijs en sijt, want de blentheit gesciede eens deels in Israel, tote dat de menechte der heidene in quamen, alsoe sal al Israel behouden

werden, alsoe gescreven es [Ysayas 59]: Hi comt uut Syon die verloessen sal, ende af sal keren dongerechtecheit van Jacoppe. Ende dat si hen een getuge van mi, alsic af neme hare sunden.

Na den ewangeliumme sijnse viande om u, maer na duutverkiesinge sijnse alre liefste dore de vadere. Want sonder penitencie sijn de gaven ende de roepinge Gods. Want alsoe als gi selkentijt niet en geloevet Gode, maer nu hebdi vervolgt ontfermhertecheit om hare ongeloevecheit, also en geloefden nu dese niet in uwe ontfermhertecheit, op dat si oec vervolgen mochten ontfermhertecheit. Want God heeft alle dinc besloten in ongeloevecheit op dat hi harre alre ontferme.

O hoecheit der rijcheit der cunst ende der wijsheit Gods, hoe onbegripelec sijn hare oerdeele ende hoe onterdelec [onbevindelec] sijn sine wege! Wie heeft bekint sHeren sin? Ocht wie gaf hem ierst, op dat hem weder gegeven worde? Want uut hem ende mids hem ende in hem sijn alle dinc: hem si glorie van ewen teeuwen! Amen.

XII

Bruedere, ic bemane u bider ontfermhertecheit Gods, dat gi biedt uwe lichamen een heilege levende offerande, Gode behagende, uwe dienst si re\delec.

Ende en wilt niet gelijct werden deser werelt, maer werdt herformet in nuwecheit uus sins of uwer gedachten, op dat gi proeft, welc si de goede wille Gods ende de wel behaechleke ende de volmaecte.

Want ic segge bi der gracien, die mi gegeven es, hen allen, die onder u sijn, niet meer te smakene dan hen behoert te smakene, maer te smakene te soberheiden ende enen yegewelken alsoe God gedeilt heeft de mate des geloefs. Want alsoe wi in enen lichame vele lede hebben, maer alle de lede en hebben niet een werc, alsoe sijn wi vele een lichame in Christo, maer wi selen sunderlinge deen dsanders lede sijn. Wi hebbende onderscedene gaven nader gracien, die ons gegeven es, het si prophecie na de redene des geloefs ocht de dienst in dieningen ocht die leert in der leerringen ocht die troest in der troestingen ocht die geeft in sempelheiden ocht die vore es in besorgingen ocht die ontfermt in blijtheiden. Hebt minne sonder geveistheit, sijt tquade hatende, aenhangende den goede, met bruederlekere minnen onderlinge minnende, onderlinge deen dander voercomende met eeren, en sijt niet trage met sorfertecheiden, sijt berrende in den

geeste, den Here dienende, verblidende in hope, gedoechsam in tribulatien, volstaende inden gebede, maect u gemein den noeden der heilegen, sijt herbergingen volgende. Gebenedijt die u persequeren, gebenedijt, ende en wilt niet maledien. Verblijdt u metten bliden ende weent metten weenenden. Dit selve sijt onderlinge gevoelende, niet hoege smakende, maer den oetmoedegen mede gevoelende. En wilt niet vroet sijn bi u selven, niemene quaet met quade geldende, voersiet tgoede, niet allene voer Gode, maer oec voer alle menscen. Ocht mach gescien, dat van u es, hebt vrede met allen menscen, u selven niet bescuddende, mine alre liefste, maer geeft stat den toerne, alsoe gescreven es: Mine es de wrake, ende ic saelt weder geven [gelden], sprect de Here. Maer eest dat dinen viant hongert, spijstene; dorst hem, gef hem drinken, want dit doende soe vergaderstu colen des viers op sijn hoeft. En wilt niet verwonnen werden vanden quade, maer verwent in tgoede tquade.

XIII

Ene yegewelke siele si onderdaen den oversten mogentheiden, want seker en es geene [mogentheit] dan

van Gode, maer die dinge, die sijn, die sijn van Gode geordineert. Alsoe dat soe wie wedersteet der mogentheit, die wedersteet der ordinancien Gods, maer soe wie dordinancie Gods wederstaen, die vercrigen hen selven verdoemenesse. Want de princen, die sijn, en behoeren niet toter vresen des goets wercs, maer des quaets. En wilstu niet vresen de mogentheit, soe doch goet ende ghi selt lof hebben uter mogentheit. Want de prince es een dienstman Gods, di in goede. Maer heefstu quaet gedaen, soe hebt vrese, want de prince, die dienstman Gods es, en draget tsweert niet sonder sake, hi es een <wrekere> in toerne over den geenen, die quaet doet. Hieromme seldi onderdanech sijn van noede, niet allene overmids den toeren, maer overmids consiencie. Want daeromme geefdi tribute ofte tseinse, want si sijn dienstknechte Gods, dienende in dien selven. Ghelt dan hen allen hare scoude: dien gi tribute sculdech sijt, dien geeftene, dien gi wege gelt ofte tol sculdech sijt, dien geeftene, dien gi vrese sculdech sijt, dien geeftse, dien gi eere sculdech sijt, dien geefse.

Ende niets niet en sijt yemene sculdech [(onderaan 34r) ghine sijt niemene yet sculdech etc] dan

allene, dat gi onderlinge mint, want wie sinen naesten mint, hi vervult de wet. Want du en sels niet overspel doen, du en sels niemene doden, du en sels niet stelen, du en sels niet valsch getugenesse seggen, du en sels niet begeren enech dinc dijns naesten, ende so wat andere gebode dat es, die werden alle volbracht in desen woerde: Du sels minnen dinen naesten alse di selven. Minne dijns naesten en werct niet quaets; daeromme vervullinge der wet es minne.

Want bruedere, wet dat nu es de stonde op te stane van den slape. Want onse salecheit es nu naerre dan doe wi geloefden. Want de nacht es vore gegaen ende de dach genaect. Daeromme sele wi wech werpen de werke der demsternessen ende selen aen doen de wapene des lichts, soe dat wi wandelen eersamlec alse in den dage, niet in werscapen noch in dronkenheiden, niet in bedden noch in ontemelecheiden, niet in sceldingen noch in nide, maer doet ane onsen Here Ihesum Christum, noch gi en selt niet doen de sorge des vleeschs inden begherten.

XIV

Ontfaet ofte nemt op in den geloeve den

crancken, niet in twestingen der gepeyse. Want een ander, die gesont es, geloeft van hem selven, dat hi alle dinge eten mach, maer die siec es, ete waermoes. Hieromme de gene, die et, en sal niet versmaden den genen die niet en et, ende die niet en et, en sal niet ordelen dien die et, want God heeftene op genomen. Wie bestu, die ordeels den vremden cnecht? Hi steet ocht hi valt voer sinen here, maer hi sal staen, want God es mechtech hem te ordeelne ocht te settene. Want een ander ordeelt den dach tusscen den dach, een ander ordeelt yegewelken dach, ende yegewelc es overvloedech in sinen sen. Die den dach versteet, hi es Gode wijs, ende die et, hi et Gode, want hi danct Gode; ende die vast, die vast Gode, want hi danct Gode. Want niemen van ons en leeft hem selven ende niemen en sterft hem selven. Want eest dat wi leven, wi leven den Here, ende eest dat wi sterven, wi sterven den Here. Hieromme weder wi sterven ocht leven, wi sijn sHeren. Want Christus es in dien gestorven ende op verstaen, op dat hi heerscapen soude over de levende ende over de dode. Maer du, waeromme or\deelstu

dinen brueder? Ocht waeromme versmaedstu dinen brueder? Want wi selen alle staen vore den dingstoel Christi, op dat elc ontfa de propere werke sijns lichamen, also hi gewracht heeft, weder si goet ocht quaet sijn. Want het es gescreven: Ic leve, seit de Here, want tot mi sal geboecht werden alle knie ende yegewelke tonge sal Gode belien. Ende alsus een yegewelc van ons sal Gode redene geven vore hem selven.

Hieromme voertmeer en selen wi niet onderlinge ordeelen, maer vonnest dat meer, dat ghi niet hindernesse en set ocht scande den bruederen. Want ic weet ende ic getrouwe inden Here Ihesu, dat geene dinc gemeine en es overmids hem dan dien, die enech dinc gemeine acht sijnde, dien eest gemeine. Want [Si enim propter cibum frater tuus contristatur, iam non secundum caritatem ambulas] eest dat u brueder gescandeliseert werdt overmids de spise, te hant so en wandelstu niet na caritate. En wilt niet verliesen met dijnre spisen den geenen, daer Christus om gestorven es. Uwe goede name en moet niet werden geblasphemeert. Want dat rike Gods en es niet spise ende dranc, maer gerechtecheit ende vrede ende blisscap of vroude inden heilegen geest. Want die Christo dient in

desen, hi behaget Gode ende hi es geprijst van den menscen. Ende alsus selen wi na volgen die dinge, die den vrede toe behoeren ende die dinge, die stichtecheiden toe behoeren, selen wi onderlinge behueden. Ende en wilt niet overmids de spise destrueren dwerc Gods. Seker alle dinge sijn reine, maer het es quaet dien, die et overmids stoetsel. Want het es goet niet vleesch eten ende niet wijn drinken noch oec dat, daer u brueder in gehindert ocht gescandeliseert ocht gecranct wert. Hebt dat geloeve voer Gode, dat gi bi u selven hebt. Salech es hi, die hem selven niet en ordeelt in dien, dat hi prijst. Maer die ondersceet heeft, eest dat hi et, soe es hi verdoemt, want hi en es uten geloeve niet. Want so [of al] wat dat niet en es uten geloeve, dat es sunde.

XV

Si, die starkere sijn, sijn sculdech te lidene de crancheiden der siekere ende ons selven niet te behagene, maer yegewelc van ons sal behagen sinen naesten in goede te stichtecheiden, want Christus en behagede hem selven niet, maer alsoe als gescreven es: De lachtere der geenre, die di lachterden, vielen op mi. Alle die dinge, die gescreven sijn, die sijn ge\screven

tonser leeringen, op dat wi overmids de verduldecheit ende de troestinge der screfturen hope souden hebben. God der verduldecheit ende des troest geve u aldat selve te gesmakene onderlinge overmids Ihesum Christum, dat gi eendrechtechlec met een monde eert Gode ende den vader ons Heren Ihesu Christi. Daeromme, ontfaet onderlinge, alsoe u Christus ontfaen heeft in die eere Gods. Want ic segge, dat Christus heeft geweest een diennere der besnidenessen om de waerheit Gods te besteedegene de geloften der vadere, ende dat de heidene Gode eeren souden over dontfermhertecheit, also gescreven es: Daeromme salic di belien in den heidenen ende ic sal singen dinen name.

Ende anderwerf seet de screft: Verblijdt u, gi heidene, met sinen volke.

Ende echter: Loeft den Here, alle gi heidene, ende alle volc, groottene.

Ende voert seet Ysayas: Het sal zijn de wortele Yesse, ende die daer op sal risen, sal regeren de liede, in hem selen de liede hopen.

God des hopen vervulle u met alre vroudden ende vreden in geloeve, soe dat gi over vloeyt in hope ende in crachte des heilechs geests.

Mine bruedere, ic ben selve seker van u, want

gi sijt vol van liefden vervult met alre cunst, alsoe dat gi moget deen den anderen vermanen, maer, bruedere, ic hebbe coenlekere gescreven uut enen deele als u echter in herdinkenessen leidende overmids de gracie, die mi gegeven es van Gode, dat ic soude sijn een diennere Ihesu Christi inden heidenen, heilegende dat ewangelium Gods, op dat der heidene offeranden souden werden ontfaen ende geheilecht inden heilegen geeste. Ende hieromme hebbic glorie in Christo Ihesu te Gode. Want ic en dar niet spreken yet van dien dingen, die Christus overmids mi niet gedaen en heeft in gehoersamheiden der heidene, in woerden ende in werken, ende in crachte der teekene ende der wondere, in der mogentheit des heilechs geests, alsoe dat ic vervult hebbe dat ewangelium Christi van Iherusalem bi den ommegange toter see Iliricum, maer alsoe hebbic gepredect dat ewangelium niet daer Christus genoemt es, op dat ic niet stichten en soude op een vremt fundament also als gescreven es: Want dien niet geboetscaept en es van hem, die selen sien ende die niet van hem gehoert en hebben, selen verstaen.

Overmids dwelke ic seer belett wart te u te comene ende

verboden ben tote noch, maer nu voertmeer en hebbic negeene stat in desen conincriken, maer ic hebbe begerte gehadt, te u te comene van langen voerledenen jaren; alsic sal beginnen te gane in Spanien, hopic, dat ic u overlidende sien sal ende dat ic van u daer geleidt sal werden, eest dat ic uwere tierst in enegen deele gebruke. Hieromme salic nu overliden te Iherusalem dienen den heilegen. Want Macedonie ende Achadie proefden te doene enegerande troestinge in darme der heilegen, die in Iherusalem sijn. Het behaechde hen ende si sijnt hen sculdech, want eest dat de heidene deilechtech worden sijn harre geesteleker dinge, soe selense hen oec dienen in vleessceleken dingen. Hieromme soe wanneer dat ic dat vervult hebbe ende dat ic hen dese vrocht bewijst hebbe, soe salic gaen overmids u in Spanyen. Maer ic weet, dat ic comende sal comen tot u in overvloedeger benedixien Christi.

Hieromme so biddic u, bruedere, overmids onsen Here Ihesum Christum ende overmids de minne des heilechs geests, dat gi mi hulpt in uwen bedingen te Gode vore mi, dat ic moet verloest werden

vanden ongeloevegen, die in Judeen sijn, op dat de offer mijns diensts moet ontfanckelec sijn vanden heilegen in Iherusalem, op dat ic moet comen tot u in vrouden overmids den wille Gods ende dat ic hermaect werde met u. God des vreden si met u allen. Amen.

XVI

Ic bevele u Pheben onser suster, die in den dienst es der kerken van Cenchris, dat ghise ontfaet in den Here werdechleke den heilegen ende dat gi hare bi staet in so wat orboren dat si uwer behoeft, wantsi heeft vele lieden bi gestaen ende oec mi selven.

Ende ic bevele u te groetene Priscen ende Aquilen, mine hulperen in Christo Ihesu, die hare halse hebben geset voer mine siele, den welken dat ic niet en danke allene, maer oec alle de kerke der heidene ende hare sateleke kerke. Ic bevele u oec te groetene Ephenetum, minen geminden, de welke dierste es van Asyen in Christo Ihesu. Groet mi Marien, die vele in ons gearbeidt heeft. Groet mi Andronicum ende Juliam, mine mage ende mine medegevangene, die edel sijn in den apostelen ende die vore mi waren in Christo Ihesu. Groet mi Ampliatum, minen alre geminsten in den Here. Groet mi Urbane, onsen hulpere in Christo Ihesu, ende Stachim, minen geminden. Groet

mi in den Here Apellem, den vromen in Christo. Groet mi de gene, die sijn uut Aristobels huse. Groet mi Herodionem, minen neve. Groet mi die in den Here, die uut Narcissijs huse sijn. Groet mi Triphenam ende Triphosen, die sere gearbeidt hebben in den Here. Groet mi Perseden, dalre geminste, die vele gearbeidt heeft in den Here. Groet mi Rufen, den uut vercoernen in den Here ende sijnre moeder ende mijnre moeder. Groet mi Ansicretum ende Flegonitam, Hermam ende Patrobam ende Hermam ende de bruedere, die met hen sijn. Groet mi Philogum ende Juliam ende Nereum ende siere suster ende Olimpiadem ende alle de heilegen, die met hen sijn. Groet u onderlinge in den heilegen cussene. Alle de kerken Christi groeten u.

Maer, bruedere, ic biddu, dat gi u huedt vore die, die u maken twestingen ende letsele, buten dier leeringen, die gi geleert hebdt, ende vliet van hen. Want alsusgedenege en dienen onsen Here Ihesu Christo niet, maer haren buke, ende overmids suete redenen ende benedijngen soe verleidense der onnoeselre herten. Maer uwe gehoersamheit es geoppenbaert in ene yegewelke stat. Hierom\me

vervroudic mi in u, maer ic wille, dat ghi wijs sijt in tgoede ende sempel in tquade, ende God des vreden moet te wriven haestelec den duvel Sathanam onder uwe voete.

De gracie ons Here Ihesu Christi si met u.

Thimotheus, mijn hulpere, gruet u ende oec Lucius ende Jason ende Josi, mijns neven vader. Ende ic, de derde, die dese epistele screef, gruete u in den Here. Ende Gayus, mijn weert, gruet u ende alle de kerken. Ende Erastus, de huedere of raetsman der stat, gruet u, ende de vierde brueder.

De gracie ons Heren Ihesu Christi si met u allen. Amen.

Ic bevele u hem, die mechtech es, u te gesterkene, bi minen ewangelium ende bi der predicacien Ihesu Christi na doppenbaringe der onsprekeleker verborgenheit in den ewegen tide, die mi oppenbaer gemaect es overmids de screfturen der propheten naden gebode des ewechs Gods bekint in allen heidenen, te onderhoerecheiden des geloefs.

Ic bevele u allen den wisen Gode overmids Ihesum Christum, wien eere es ende glorie van eeuwen teeuwen. Amen.

Hier es ute Sente Pauwels epistele tote dien van Roeme.


Vorige Volgende