De Nieuwe Stem. Jaargang 4

[p. 250]

Ex libris

Adriaan J. Barnouw, Coming After, An Anthology of Poetry from the Low Countries, New Brunswick, Rutgers University Press, 1948.

Goed vertalen is altijd moeilijk, vertalen van poëzie is herdichting en vereist alle kwaliteiten van het dichterschap en nog enige meer, zoals psychische inleving, piëteit en grondige taalkennis, om van een groot vormgevend en technisch vermogen nog niet te spreken. Dr Barnouw, tot voor kort hoogleraar aan het Wilhelmina College van de Columbia Universiteit te New York, heeft sinds jaar en dag zo veel en zo veel voortreffelijks gedaan in het belang van de verbreiding der kennis van onze cultuur in de Verenigde Staten, dat hij in dit opzicht niet meer geprezen behoeft te worden. Zijn voortreffelijk boekje over Vondel is in zijn soort onovertroffen. Anderzijds heeft hij door zijn uitnemende Chaucer-vertaling ons land een uniek monument van de Middeleeuwse Angelsaksische beschaving geschonken.

In Coming After geeft hij een vertaling van 110 grote en kleine Nederlandse gedichten van Jan van Brabant [1200] tot onze tijdgenoten Bertus. Aafjes en Bert Decorte. Natuurlijk is bij een zo ruime keuze de vertaling de ene keer geslaagder dan de andere, maar over het algemeen kan men zeggen, dat Barnouw bijzonder verdienstelijk werk heeft gedaan en grote lof verdient voor de wijze, waarop hij de Nederlandse en Vlaamse poëzie van de Middeleeuwen tot heden voor Amerika en Engeland toegankelijk heeft gemaakt. Alleen wie zelf een rijke dichterlijke begaafdheid bezit, is in staat, zo bijzonder geslaagde en adequate vertolkingen te geven van zo uiteenlopende dichters als Hooft, Vondel, Bilderdijk, Staring, de Tachtigers, Boutens, Van de Woestijne, Greshoff, Van Eyck en Aafjes, om maar enkele te noemen.

V.E.v.V.

Kurt Baschwitz, De strijd met den duivel, 1948.

433556 duivels en duiveltjes zijn er; bij het sterfbed van een abdis moeten ze allen eens bij elkaar geweest zijn. Geen wonder, dat dit boek 550 bladzijden telt. Maar in ernst: voor het machtige en machtigbelangwekkende onderwerp is het eer te weinig dan te veel.

Waar zijn de heksenprocessen - want daarover vooral handelt de S. - uit te verklaren? Niet uit oud volksbijgeloof - al speelt dat een rol -, niet uit reactie op de Mariaverering, zoals ook wel betoogd is, noch uit een ‘mannenprotest’ tegen het begin van de emancipatie der vrouw en evenmin schuift prof. B. het op de brede rug van de ‘domme massa’. Integendeel: de ‘duivelisten’ moet men onder de ontwikkelden zoeken: juristen en geestelijken. S. ziet de vervolgingen als ‘een partieel schrikbewind van een gewelddadige minderheid, met in zijn gevolg een ‘kettingreactie van angst- en schuldgevoelens’ en als gevolg een tijdelijke en plaatselijke ‘massale verstandsvertroebeling’.

Tegelijk schildert hij, hoe het tenslotte gelukte de ‘verlammende ban van het slechte geweten te breken’ en in dat verband de grote bestrijders van de waan en hun werk: Wier, Spee, Naudé, Bekker, Webster en Thomasius. ‘De strijd gaat verder’ heet het laatste hoofdstuk met een duidelijke toespeling op verwante verschijnselen in onze tijd. Want ook nu is de ‘strijd met de duivel’, d.w.z. in de vizie van de S., de strijd ‘tegen de verlammende angst voor de vermeende overmacht van het kwade in de wereld’ nog niet volstreden.

Met twee opmerkingen en twee vragen zou ik tenslotte nog van mijn belangstelling in dit boek willen getuigen. Ik had het graag straffer gecomponeerd en wat beter geschreven willen zien. En ik vraag: 1. is het historische wel tot zijn recht ge-

[p. 251]

komen, in die zin, dat het duidelijk werd, dat dit alles zich in hoofdzaak moest afspelen tussen ± 1500 en ± 1700? En vervolgens: heeft de S. het sexueel-pathologische moment, dat in de heksenvervolgingen toch onmiskenbaar aanwezig is, niet al te zeer in het duister gelaten?

R.

Max Horkheimer en Theodor Adorno, Dialektik der Aufklärung, Querido Verlag N.V., Amsterdam, 1947.

Onder de vele geschriften over de cultuurcrisis, waarin de mensheid zich nu reeds zóveel jaren bevindt, dat zij bijna een vertrouwd verschijnsel geworden is, en wier lectuur iemand wanhopig zou maken, indien niet diezelfde vele boeken juist weer getuigenis aflegden van de nobele bezorgdheid althans van die schrijvers om de cultuur, neemt het bovengenoemde een bijzondere plaats in. Enerzijds doordat het pessimisme hier wel zeer ver gaat, anderzijds doordat de diepgang van de historisch-sociologische analyse adequaat schijnt aan dat pessimisme.

Het eerste en belangrijkste essay uit de bundel, Begriff der Aufklärung geheten, zou de bestaande opvattingen omtrent de Verlichting wel zeer grondig revolutioneren, indien het algemeen aanvaard zouworden. 1. toch tilt het dit begrip uit zijn 18e eeuws raam om het een veel wijder strekking te geven en 2. stelt het 't in dialectisch verband met mythe: reeds de mythe zelf is, volgens de schr. Verlichting en omgekeerd is de Verlichting volgens hen in mythologie omgeslagen. Zo gezien, zijn wij deerlijk op de verkeerde weg geraakt doordat wij, dank zij de Verlichting [hier dan ongeveer: rationalisatie], ons neerleggend bij de werkelijkheid, deze over ons hebben laten heersen inplaats van haar te beheersen. Het spreekt vanzelf, dat wij met bovenstaande niet meer konden doen dan de aandacht van onze lezers op Horkheimers laatste geschrift vestigen. Wie zijn vorige kent, zal er niet zonder verbazing van kennis nemen, maar het tevens waarderen als een graadmeter van de diepte der crisis, waarin wij verzeild zijn geraakt.

R.

Kurt Singer, Spionnage en Verraad in de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam, N.V. Amsterdamse Boek- en Courantmaatschappij, 1948.

In één opzicht maakt Kurt Singer het ons gemakkelijk. Voor de historicus is bij werken van deze soort het voornaamste probleem, welke bronnen de schrijver heeft gebruikt en hoe. Ontbreekt, zoals hier, alle documentatie, dan is hij van die zorg af en kan hij, als ieder sterfelijk mens, onbekommerd genieten van wat niet meer aandacht verdient dan treinlectuur. Daarbij hoeft hij zich immers niet te laten verontrusten door Kurt Singer's verzekering, dat 95% [waarom niet 100?] van zijn boek berust op ‘nauwkeurig geverifieerde documenten’ evenmin als door de onthulling van de uitgever, dat ‘de schrijver zijn fantasie niet heeft hoeven te gebruiken’ hij gelooft het wel, d.w.z., hij gelooft dit juist niet. Het aan ‘Othello’ ontleende motto: ‘Ik ben niet wat ik schijn’ lijkt mij nog niet zo slecht van toepassing op die schrijver zelve. Bedenkt men dat zelfs in ons nuchtere landje zich nog geregeld in in Den Haag ten departemente jongelieden van beiderlei kunne aanmelden om te worden opgeleid tot ‘spion’, dan is het duidelijk, dat dit boekje voor drie rijksdaalders nog wel kopers zal vinden; wie minder overtuigd is van eigen listigheid, schotvastheid of sex-appeal, houde ze maar in zijn zak. De vertaling lijkt mij goed; men mag de vertaler een dankbaarder taak toewensen.

J. Presser