De Nieuwe Gids. Jaargang 51

[p. 527]

Feiten en fantasieën (dames-rubriek).
Mevrouw de Staël in haar leven en werk.
(Vervolg van blz. 458.)
Derde episode.

Corinne II.

Corinne is misschien het eenige werk van mevrouw de Staël, dat volkomen vrij is van politiek. Door haar afkomst, haar milieu en haar omstandigheden, werd zij als vanzelf doordrenkt met allerlei gedachten en gevoelens, die aan andere vrouwen vreemd blijven.

En aan haar hartstochtelijk deelnemen aan de politieke stroomingen harer dagen, had zij ook haar verbanning te danken.

Langzamerhand berustte zij in haar verblijf buitenslands. In 1807 begaf zij zich naar Weenen; en waarheen zij ging, reisde haar roep haar vooraf. Zij werd steeds omringd door de beste en meest ontwikkelde geesten van haar tijd, en behoefde zich nooit eenzaam te gevoelen. Iedereen had Corinne gelezen, en iedereen bewonderde er haar om.

Het sterven van Corinne is, men kan het onmogelijk ontkennen, romantisch. In vroegereeuwsche romans stierven de helden en heldinnen aldus. Ik herinner aan den dood van Jean Valjean in Victor Hugo Les misérables, waar ook geen lichamelijke oorzaak voor is, dan ‘een gebroken hart’; en zelfs Gustave Flaubert laat Bovary (den echtgenoot der befaamde Madame) heengaan op dezelfde wijze.

Maar men kan boeken van vroeger, wil men niet volstrekt onrechtvaardig zijn, nooit anders beschouwen dan in het licht van hun tijd. Veel van wat wij thans ‘bespottelijk’ noemen, ‘overdreven’, ‘onnatuurlijk’, werd in vroeger dagen absoluut aannemelijk gevonden. Het is niet te veel beweerd, om te zeggen, dat men anders voelde, anders dacht, de dingen anders zag; alle verhoudingen waren anders, en zeer zeker waren alle levens-

[p. 528]

omstandigheden anders. Men had meer tijd en meer gelegenheid, om sensaties te doorproeven, en vanzelf werden zij daardoor vergroot, soms tot buitenissige proporties. En dus lijken ons ook de bewoordingen, waarin de gevoelens zijn vervat, dikwijls ‘aangeblazen’, ‘rhetorisch’, ‘hol’. Maar tracht men te zien ‘met de oogen van dien tijd’, dan gaat men vanzelf geduldiger, begrijpender, meevoelender worden. Elke periode der menschelijke geschiedenis heeft haar eigen karakter; de eene is weeker, sentimenteeler, de andere harder, wreeder, onmeedoogender; de eene warmer en teederder, de andere koeler, onverschilliger. En het zijn de, door de eeuwen overgeleverde geschriften, die als in een klaar water, menschen, gedachten, gevoelens, ondervindingen, gebeurtenissen weerspiegelen. Daarom laten wij voorzichtig zijn, en niet te absoluut, en niet te haastig in ons oordeel. Wat ons onmogelijk lijkt was waarschijnlijk wel zoo, eeuwen of jaren geleên, de menschen waren zoo, de toestanden waren zoo, zulke dingen gebeurden er. De moderne tijden, om een voorbeeld te noemen, leeren ons maar al te duidelijk, dat de wereld heeft afgedaan met romantisch heldendom; dat vorsten, veldheeren, staatslieden, volksleiders het behoud van eigen leven verkiezen boven den heldendood op het ‘veld van eer’, zooals men dat noemde. Maar desalniettemin hééft er wel een Chassé bestaan en een van Speyk, een Jan van Schaffelaar, een Albrecht Beyling, een Arnold von Winkelried; en in hun tijd en hun omstandigheden waren zij geen onnatuurlijke figuren, al vinden wij hen tegenwoordig ‘onverstandig’, of ‘dom’, of ‘mal overdreven’.

En zoo ook moeten wij de toestanden en de personen in Corinne beschouwen. Dat een meisje, als zij een oogenblik in de ontbijtkamer samen alleen is met een jongen man, door dit feit bijna gecompromitteerd is, lijkt ons buitengewoon lachwekkend, maar... zoo waren in die tijden de zeden en gewoonten der hoogere kringen. Men moet, in plaats van streng te critiseeren, en, op grond van het moderne leven, te veroordeelen, wat bij ons geen mode is, liever probeeren op de hoogte te komen van dien vroegeren tijd, zijn verhoudingen en toestanden, en de innerlijke gevoelens der menschen, en zooals zij die gewend waren te uiten.

Mevrouw de Staël is voor haar doen, werkelijk een soort van realiste. Het is dan ook maar zelden, dat wij bij haar stuiten op

[p. 529]

zoo vreemde gebeurtenissen, dat wij ze onmogelijk kunnen accepteeren. In Corinne komt één dergelijke passage voor, die niet door den beugel kan, omdat het hier verhaalde, heusch al te onnatuurlijk is.

Op zijn reis door Duitschland, komen Oswald en zijn vriend in een stad, waar een verschrikkelijke brand woedt. Zij vragen, of daaraan niets moet worden gedaan, doch het antwoord luidt, dat de brandspuit zich geheel aan het andere deel van de stad bevindt. (De bevolking laat heel laconiek den brand dus maar branden.)

Doch Oswald en zijn vriend (nog wèl bezield met een romantisch heldendom!) willen het er niet bij laten zitten. Zij spoeden zich naar den anderen kant van de stad en waarschuwen de brandweer. Deze maakt zich gereed, en weldra zijn verschillende gebouwen gered.

Maar één huis is er, waar het lustig brandt, en waarvan in het geheel geen notitie genomen wordt.

‘Wat is dat voor een huis’, vraagt Oswald, die, op een bovenverdieping, angstige menschen zich heen en weer ziet bewegen voor de ramen.

‘O’, is het nonchalante antwoord, ‘dat is het krankzinnigengesticht maar.’

Dit is Oswald te kras. Zijn menschelijk medelijden ontwaakt, en hij zal doen, wat hij kan. Hij en zijn vriend zoeken en vinden een ladder; zetten die tegen het huis, klimmen er op, schuiven een raam omhoog, stappen naar binnen, en slagen er in, de wanhopig en doodsbang geworden mannen, beneden in veiligheid te brengen, waar zij dan verder door de bevolking worden verzorgd, - op één na.

Deze ééne man, door zijn angst voor de vlammen nóg een beetje waanzinniger geworden, klemt zich overal aan vast, en niet wetende, dat men hem juist wil redden, slaat en trapt hij als de bezetene, die hij is, om zich heen. Maar Oswald is sterk en vastbesloten, hij zal, al gaat het ook tegen wil en dank, den ongelukkige redden. Na een korte worsteling slaagt hij er, met den man door het raam te komen en op den ladder.

Daar wordt de hevige kamp voortgezet; de man blijft zich woest en wild verweren, en Oswald is verplicht, willen er geen ongelukken

[p. 530]

gebeuren, om de laatste treden van de ladder... af te springen!!

Nu vraag ik u. Wie kan een tegenworstelenden man door de nauwe opening van een opgeschoven raam trekken, om dan... op een ladder te stappen! Laat iedereen het probeeren, en men zal moeten erkennen, dat het een volstrekte onmogelijkheid is. Enfin, - maar als zij op de ladder zijn, gaat het gevecht voort... wie zou dan niet, noodzakelijkerwijze, zijn evenwicht verliezen!... Maar Oswald slaagt er in naar beneden te komen, doch... moet de laatste treden van de ladder... afspringen.

Alweder: probeer het maar eens. Wie kan, zelfs zonder man op zijn rug, (en nog wel een tegenspartelenden gek!) een ladder afspringen? Een trap kan men afspringen, van een hoogte kan men afspringen... maar de treden van een ladder??

Hier heeft mevrouw de Staël zich niet voorgesteld, wat zij beschreef. En dat, het moet worden erkend, is dikwijls de fout van vroegere auteurs. Zij beschrijven daden en toestanden, zonder innerlijke aanschouwing, zonder hun opwelling aan de bestaande werkelijkheid te toetsen.

Maar, zooals gezegd, mevrouw de Staël maakt zich slechts hoogst zelden aan een dergelijke oppervlakkigheid schuldig, en daarom was het mij mogelijk dit eene voorbeeld er uit te lichten.

Het is eigenaardig, dat, als men over mevrouw de Staël spreekt, men aan geen enkel ander boek denkt dan aan Corinne. Deze roman heeft een vogue gehad, als wij ons maar nauwelijks kunnen voorstellen. Editie na editie verscheen, en in alle Europeesche landen werd hij gelezen en herlezen, en er was zelden een particuliere bibliotheek, al was deze nog zoo klein, waar Corinne ontbrak.

Geen wonder. Het boek kon in aller handen worden gegeven, en weetgierigen konden er heel wat uit leeren, en wij krijgen een voortreffelijken indruk van Italië, in heden en verleden, - beter en aangenamer dan diepgaande studieboeken ons vermogen bij te brengen.

In onzen nieuwen jaargang hoop ik dit essay over een der merkwaardigste schrijfsters der negentiende eeuw voort te zetten met een bespreking van haar hoogst belangrijk werk: De l'Allemagne. Heeft zij, op onnavolgbare wijze, Italië bezongen, zij verhaalt ons over Duitschland, en dit op evenzeer onnavolgbare wijze...

Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe.

(Wordt vervolgd.)