De Nieuwe Gids. Jaargang 51

[p. 452]

Feiten en fantasieën (dames-rubriek).
Mevrouw de Staël, in haar leven en werk.
(Vervolg van blz. 356.)
Derde episode.

Corinne.

Algemeen wordt Corinne als het chef d'oeuvre van Madame de Staël beschouwd. Men noemde het boek bij zijn verschijnen ‘un ouvrage éclatant et immortel, qui lui a le premier assigné un rang parmi les grands écrivains’.

Inderdaad is deze roman zeer knap werk. Het boek is een geniale compositie, waar twee verschillende bedoelingen: het schrijven van een roman en het geven van een beeld van Italië, harmonisch tezamen komen. Waarschijnlijk was madame de Staël er volkomen onbewust van, dat zij ondernam twee geheel verschillende dingen tezamen te smelten, want noch de eene richting noch de andere had onze auteur volkomen kunnen bevredigen. De volledige titel luidt dan ook: Corinne, ou l'Italie.

Corinne is dáárom zoo interessant, wijl deze roman tegelijk een werk van kunst is èn een product van den geest; een dichterlijke uiting van gevoel èn van verstand. De natuur der schrijfster, een vurige, hartstochtelijke en tegelijk teedere en ietwat melancholische natuur, wordt er volledig in uitgesproken, en men voelt, dat er geen zin in staat, die niet met emotie is geschreven. Ze beeldt zich als het ware zelve uit in twee harer personages: Corinne en Oswald, enthousiasme en smartelijkheid.

De melancholie van Lord Nelvil, die reeds in het begin van het eerste deel wordt uitgedrukt, is een mooi idee in den roman. Want

[p. 453]

daardoor detoneert het tweede deel, bijna geheel in mineur geschreven, geenszins met het eerste; en bovendien vormt deze schakeering van triestheid een goeden achtergrond, waartegen de eclatante figuur van Corinne uitstekend uitkomt. En er wordt aan Corinne nog een te grootere charme door bijgezet. Mededoogen, sympathie beheerscht al haar handelingen, en zij is niet een heerschzuchtige, egoïstische, gepassioneerde vrouw, die wil veroveren, maar een meevoelende ziel, die overal, waar leed is, te hulp komen wil.

Het eerste gedeelte: Italië ‘demonstrée par l'amour’, is even belangwekkend als boeiend. Corinne maakt Oswald bekend met alle wonderen van kunst en natuur, en voert hem rond in Rome, ‘la plus grande des merveilles’, Rome, dat den tijd en alle omstandigheden glansrijk heeft doorstaan. Corinne zingt den lof van de vruchtbare en grootsche Zuidelijke natuur, van de monumenten van het verleden.... en van de helden, de dichters, de patriciërs, die er eenmaal hebben geleefd. Alles wat grandioos is in de geschiedenis, alles wat merkwaardig moet worden genoemd, hetzij in aangenamen, pikanten of desnoods comischen zin, weerspiegelt zich in haar woorden. Corinne bezit een grondige kennis van de dingen, waarover zij spreekt, en vóór zij spreekt, heeft zij over alles goed nagedacht. Zij weet, hoe zij de antieken beschouwen moet, en de artiesten der middeleeuwen, en waarin zij van de modernen verschillen. Haar beschrijvingen, haar uitleggingen worden allen geanimeerd gegeven, omdat zij niet alleen onderrichten wil, maar ook behagen en amuseeren. En aldus verkrijgt ook de lezer, op ongezochte manier, een schat van kennis over dat hoogst interessante land Italië.

Italië heeft altijd, en haast door alle tijden heen, de belangstelling van overig Italië gehad. In den tijd, toen ‘reizen’ beschouwd werd als een onmisbaar onderdeel der educatie van jonge menschen, was Italië altijd de groote trekpleister. Dichters, schilders, musici voelden zich altijd hevig aangetrokken door Italië en Rome ‘de eeuwige stad’. Shelley trok naar Italië, Byron trok naar Italië, Bulwer Lytton schreef ‘De Engelshen te Rome’. Ook in Holland zijn tallooze auteurs geboeid door het schoone en bekoorlijke land, en hebben er romans over geschreven. Italië is onweersprekelijk het land met het meest grootsche verleden; de traditie maakt het

[p. 454]

tot een der meest interessante en aanrekkelijke landen van de geheele wereld, en wat Italië op geestelijk gebied betreft, daarin heeft het stellig zijn wedergade niet.

De grootste moderne heldendichter was Dante, een Italiaan; de grootste lierdichter was Petrarca, een Italiaan; de grootste ridderlijke dichter was Torquato Tasso, een Italiaan; een dichter met de levendigste verbeeldingskracht was Ariosto, een Italiaan; een der geestigste vertellers was Boccacio, een Italiaan; een der grootste schilders was Raphaël, een Italiaan; de grootste beeldhouwer der geheele wereld was Michel Angelo Buonarotti, een Italiaan; en was Leonardo da Vinci, de wereldvermaarde, niet een Italiaane evenals Cimabue, Ghirlandajo, Fra Angelico, Donatello? De grootste, politieke geest en historieschrijver was Macchiavelli, een Italiaan; een der groote philosofen was Vico, een Italiaan; de ontdekker der nieuwe wereld was Christoforo Columbus, een Italiaan; een der grootste natuurvorschers was Galilei, een Italiaan; een der groote componisten was Rossini, een Italiaan; en de man, die een tijdlang de geheele wereld heeft geregeerd, was immers Napoleon, ook een Italiaan van geboorte....

Door droefheid overmand door het verlies van zijn vader is Oswald Lord Nelvil naar Italië gereisd, om afleiding te zoeken, en het is zeer goed gezien van de schrijfster, om deze levensperiode van Oswald niet te beschrijven, om al het licht te kunnen doen vallen op de brillante scène waarmee feitelijk het eigenlijke boek opent.

Op een morgen ontwaakt Oswald door het luiden der klokken, het schetteren van fanfares, kanonschoten en luid rumoer van het volk. De ‘Muze van Italië’, Corinne, musicienne, schilderes, improvisatrice, en schoone, charmante vrouw zal op het Capitool worden gekroond. De geheele stad is in beweging, de viering van een genie wordt door het geheele publiek bejubeld. Oswald ondergaat de meest verschillende gewaarwordingen, terwijl hij onwillekeurig de zegekar van Corinne volgt. In het eerst heeft hij een tegenzin in een vrouw, die zich op deze wijze in het openbaar laat vieren, maar, zoodra hij haar nobel, beminnelijk gezicht heeft gezien, verdwijnt dat gevoel, want hij merkt, dat het Corinne niet om eer en lof voor zichzelve is te doen, maar dat zij geestdrift vraagt voor de kunsten, die zij dient. (Een mooie interpretatie van ‘l'art pour l'art!’) Tijdens de

[p. 455]

plechtigheid in het Capitool staat hij vooraan, en hij ziet, dat zijn persoonlijkheid, zijn rouwkleeren en de trieste uitdrukking van zijn gezicht, Corinne's aandacht hebben getrokken, en dat zij hem met een verteederde sympathie beschouwt. Bij het verlaten van het Capitool valt Corinne de kroon van het hoofd. Oswald raapt deze op en als Corinne hem bedankt met een paar Engelsche woorden, voelt hij zich ten sterkste ontroerd. Is zij een Engelsche? Oswald, met zijn sterk ontwikkeld nationaal gevoel, wordt door deze overweging zeer geïnteresseerd.

Wanneer Corinne in gezelschap is, vormt zij direct het stralend middelpunt. En nu is het een der groote verdiensten van mevrouw de Staël, dat zij door de manier, waarop Corinne spreekt, en door datgene wàt zij zegt, volkomen aannemelijk maakt het enthousiasme, waarmee Corinne overal wordt begroet. Hoe dikwijls wordt in een roman een persoon ons niet als belangwekkend of geestig of humoristisch of ontwikkeld voorgesteld, terwijl wij er, blijkens zijn uitlatingen, niets van bemerken! Dat Corinne's improvisaties met aandacht worden aangehoord en toegejuicht, is voor den lezer alleszins begnrijpelijk.

En.... nóg een bizondere qualiteit van het werk is, dat Corinne's welsprekendheid volkomen past in het verhaal; het zijn geen noodelooze digressie's, haar improvisaties zijn geen ‘vulsel’; maar alle beschouwingen komen uit toevallige omstandigheden voort, zooals dat ook in het gewone, dagelijksche leven het geval is.

De persoonlijkheid van Corinne is in een geheimzinnig waas gehuld. Zij verstaat en spreekt alle talen, zij verdraagt zich met alle klimaten, en niemand weet, waar zij geboren is. Oswald, die haar heeft lief gekregen, zou haar tot zijn gemalin willen maken, maar hij is man van traditie en conventie, en hij eischt dus eerst haar vertrouwen. Doch deze onthulling wordt door Corinne van dag op dag verschoven, en om Oswald van dit chapiter af te brengen, noodigt zij hem tot wandelingen en interessante tochten, om hem zooveel mogelijk afleiding te geven. En ook zelve wil zij zich forceeren, om niet aan de noodlottige bekentenis te denken, die misschien een einde zal maken aan haar momenteel geluk; en daarom bedwelmt zij Oswald en zichzelve door ‘les plus hautes jouissances de la nature, la poésie et les arts’.

Eerst nadat zij den Vesuvius hebben bestegen en in doodsgevaar

[p. 456]

hebben verkeerd, overhandigt Corinne aan Oswald het cahier, waarin zij haar levensgeschiedenis heeft beschreven.

Nooit heeft er een zoo fatale samenloop van omstandigheden bestaan. Corinne is Engelsche van geboorte, maar haar temperament heeft het monotone, flegmatieke Engelsche leven niet kunnen verdragen. En.... vreemde beschikking van het lot: in haar kindsheid was Corinne door de wederzijdsche ouders voorbestemd om te trouwen met.... Oswald zelf. Doch, Oswald's vader, ontsteld over Corinne's denkbeelden, die zij reeds, nog zeer jong, tot ontwikkeling bracht, en de levendigheid en ongeneerdheid van haar gedrag, vindt Corinne als echtgenoot minder geschikt voor zijn zoon, en kiest voor hem Lucile, een jongere zuster van Corinne.

Oswald verkeert door deze mededeelingen is een ontzettend moeilijke positie. Hij wordt aangetast in zijn twee meest overheerschende sentimenten: zijn nationaal gevoel van Engelschman en zijn eerbiedige liefde voor zijn vader. Men voorziet een funest einde aan de relaties van Oswald en Corinne. Want sedert Oswald alles weet, is de verhouding tusschen hen beiden geheel veranderd. Beiden voelen hun ziel verscheurd, in hun geest is niets dan opstand en strijd. Oswald kan er niet overheen, dat Corinne niet, zooals hij: ‘England, England über Alles, über Alles in der Welt’ kan stellen, en ook vooral, dat zijn vader haar niet als vrouw voor zijn zoon ambieerde.

Hij denkt er over om naar zijn geboorteland terug te keeren; en de beschrijving van het verblijf met Corinne te Venetië (in alle eer en deugd natuurlijk), terwijl zij al weten, dat zij eerlang zullen scheiden, is ‘d'une beauté lugubre extrémement orginale’, zooals madame Necker de Saussure het noemt.

Corinne, nadat Oswald vertrokken is, maakt in het geheim een reis naar Engeland, alleen om te ervaren, dat zij onmogelijk in dit land kan wennen, terwijl het Oswald natuurlijk even volstrekt onmogelijk is, om in Italië voor altijd te wonen.

Zij ervaart, dat Oswald werkelijk in het huwelijk treedt met haar zuster Lucile, en eenzaam en ongelukkig reist zij naar Italië terug. De zielstoestand van Corinne is voortreffelijk nagebeeld, en men voelt haar waarachtige smart, die niet eer eindigen zal dan met haar dood.

Het laatste gedeelte van het werk vormt een groot contrast met

[p. 457]

het begin. In sombere kleuren is dit vervolg geschilderd, en men moet madame de Staël bewonderen om de wijze, waarop zij het lijden en langzaam verkwijnen van haar heldin weet weer te geven. Zóó touchant zijn deze tafereelen, dat de Koningin van Pruisen, slachtoffer der tyrannie van Napoleon, verklaarde, dat zij dikwijls verplicht was, den roman uit de hand te leggen, omdat de smart van Corinne haar eigen smart te overweldigend voelbaar maakte.

De opmerking is wel eens gemaakt, dat Corinne te theatraal, te romantisch is, om heel waarschijnlijk te zijn. Maar we moeten niet vergeten, dat mevrouw de Staël in deze figuur een bizondere gestalte wilde scheppen, en niet een gewone, reëele, alledaagsche vrouw. Zij creëerde een ietwat geëxalteerde, dichterlijke ziel, die op vreugden en smarten heel anders reageert dan de doorsneemensch zou doen. En daarom zijn haar woorden, haar daden altijd wat hooger gekleurd, dan die van anderen. Mevrouw de Staël zelve, ofschoon zij veel eenvoudiger was, had in dit opzicht iets van Corinne.

Een andere opmerking door de critiek gemaakt is, dat men Oswald te koel vindt, te weinig gepassioneerd. Maar de geroutineerde auteur begreep heel goed, dat de werking van den roman het grootst zou zijn, indien zij tegenover Corinne een geheel met haar contrasteerende natuur plaatste, èn Oswald was op-en-top een Engelschman, terwijl Corinne een veel meer Zuidelijk temperament bezat.

Wie en wat heeft madame de Staël in Corinne willen schilderen? Het is zeker, dat Corinne niet antagonistisch staat tegenover haar creatrice. Of was het de bedoeling der schrijfster, om aan te toonen, dat beroemdheid niet noodzakelijk het karakter eener vrouw bederft, dat zij, hoe zij ook wordt gevierd, vrij van pedantisme kan blijven, en natuurlijk eenvoudig en bescheiden zijn, hoewel haar innerlijk behoefte heeft aan succes. En velen zeggen dan ook, dat zij, door Corinne madame de Staël-zelve beter hebben leeren kennen.

Men vraagt zich af, waarom de vader van Oswald er zooveel op tegen had, dat zijn zoon een huwelijk aanging met Corinne, op wie in feitelijkheid niets ernstig was aan te merken, en die alleen wat vrijere manieren had, dan de toenmalige prude, stijve, ingetogen Engelsche meisjes hadden (wat heden ten dage óók al aanzienlijk veranderd is!). Maar men voelt, dat die vader alleen daarom een

[p. 458]

rol speelt in het verhaal, om Oswald, die in waarheid dezelfde opvattingen als zijn vader huldigde, niet al te onwaarschijnlijk te maken. Thans heeft hij het support achter zich van het verlangen zijns vader's, voor wien hij een gehoorzame liefde en veneratie voelt. En dan komt daar nog bij, de overtuiging van Oswald, dat een vrouw als Corinne, die krachtens haar talenten aan de openbaarheid toebehoort, niet past in den tucht en de orde en huiselijkheid van een Engelsch milieu.

Lucile en Corinne eveneens staan tegenover elkaar als Engeland en Italië; als het binnenhuisleven en de publieke bestaanswijze; als het eclatante genie en de strenge en zedige deugdzaamheid. En men moet erkennen, dat beide soorten vrouwen met gelijke kracht van overtuiging zijn geschetst.

Men ziet gemakkelijk, dat de fundamenteele idee van Delphine en Corinne hetzelfde is. Hier, zoowel als daar, een superieure vrouw, die onmogelijk den platgetreden weg kan loopen, die haast alle vrouwen ter wereld hebben afgewandeld. Maar bij vergelijking spant Corinne de kroon. De heldin in Delphine heeft voor haar gedragingen niet het excuus een extra-ordinair begaafde vrouw te zijn. Corinne heeft openlijk met de publieke opinie gebroken, zonder haar evenwel door wangedrag te tarten, en met waardigheid stelt zij het alternatief: een huwelijk, of zich in wanhoop te verteren; het geluk.... of den dood.

Het boek had een ontzaglijk succes. De meest verschillende lezers konden er iets van hun gading in vinden, en de inhoud sleepte de geesten op onweerstaanbare wijze mee. Iedereen sprak over Corinne, iedereen moest en zou het boek hebben gelezen. Door heel Europa ging een kreet van bewondering, en de verschijning van dezen roman was een waar evenement. Ook in Engeland verwekte Corinne een ongewone sensatie. Het geheele gezelschapsleven werd er als het ware door geëlectriseerd; de menschen hielden elkaar op straat staande, om te informeeren, of men Corinne gelezen had. Men vond de zedenschildering van het Engelsche leven perfect. En zelfs de recensenten waren hoogst welwillend, en meer nog dan critiek ondervond madame de Staël allerwege een oprecht gemeende sympathie. En sinds dit oogenblik heeft de schrijfster niet anders dan werkelijk pleizier van haar werk beleefd.

Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe.

(Wordt vervolgd.)