De Nieuwe Gids. Jaargang 51

[p. 433]

Naar aanleiding van ‘De gestroomlijnde wereld’ van Leonhard Huizinga door Dr. Willem Kloos.

Deze apart van elkander staande, maar toch vlot op elkander volgende schetsmatige opstelletjes riepen, hoe verder ik mijn lektuur er van vervolgde, ook hoe langer hoe meer, zij het vaag dan, de herinnering in mij terug aan Laurence Sterne's werken, die ik vrij wat langer nog dan 50 jaar geleden somtijds te genieten zat als student in de oude letteren, wanneer ik 's avonds eindelijk genoeg had gekregen van mijn bezonnen worstling met de mythologische toespelingen in den prachtigen Propertius of met de korte historische aanwijzingen en mededeelingen van den even concies schrijvenden, maar mij natuurlijk in mijn eigenste geaardheid niet zoo langdurig aandachtig vasthouden kunnenden Thucidides. En als ik dus dezen laatste, in het jaar 1883, 's avonds om elf uur nog te lezen zat, of ik moet het eer noemen, langzaam te bestudeeren, waarbij de aanteekeningen van den ouden philoloog Kruger mij dikwijls goede diensten bewezen, ofschoon zij mij vaak niet voldoende leken om ook de allerfijnste bijzonderheden voor mij op te helderen van dien schijnbaar-drogen maar allerlevensvolsten auteur, als ik, herneem ik, zoo bezig was met mijn tanden op elkaêr geklemd, en mijn lange Duitsche pijp daartusschen, werd ik plots van binnen opgelucht, doordat ik op eens buiten, in de op dat oogenblik tamelijk leeg geworden Nieuwebuurtstraat, een korten scherpen fluittoon hoorde. Ik stond dan snel

[p. 434]

op van mijn antiek bureau, een erfstuk van mijn geleerden en letterkundigen grootvader, en door de vensters naar beneden kijkend zag ik daar mijn goeden vriend Charles van Deventer staan. Hij wuifde met zijn hand naar boven en ik twee trappen afsnellend, ontsloot voor hem de voordeur. En rustig beklom hij dan de treden waarlangs ik afgekomen was tot op mijn kamer waar rondom boeken langs de wanden zich hieven en overal verspreid op den vloer lagen, en begon dan dadelijk onze gewende discussie, ernstig maar toch los-levendig voortgaand over allerlei kwesties van de Grieksche filosofie. Hij interesseerde zich toen als zuiver-wetenschappelijke koel-gemoedelijke natuur eenigszins voor Aristoteles en ook een beetje voor de Stoïcijnen, terwijl ik zelf als binnen-in steeds een gevoelig wijsgeerig mijmeraar zijnde, reeds diep was geïnteresseerd geworden door wat ik uit de editie van Karsten over Herakleitos en de andere vóór-Socratici was te weten gekomen, terwijl Charles en ik beiden, als intelligente jongelui, met Plato dweepten en elkander wederzijds mededeelingen deden uit verschillende dialogen, die de andere nog niet gelezen had. Ik had toen reeds soms geprobeerd de Parmenides van dien grooten wijsgeer te gaan begrijpen, maar moest mij bekennen, dat de gedachtengang van de gesprekken er in mij niet overal zoo klaar als een klontje geworden was. Doch Charles gaf mij mijn innerlijke gerustheid terug door zijn mededeeling, dat de groote preciese bestudeerders van dien dialoog ook niet allen tot het zelfde resultaat over de wezenlijke bedoeling van dat stuk waren gekomen. Op zoo'n manier praatten wij gezellig vlug en levendig ook over andere belangrijke dingen een paar jaar lang, telkens weer met elkander onder het genot van lange pijpen, soms een- of tweemaal in de maand, en dan weer met een langere tusschenpoos, al naar de vereischten onzer eigene, onderling zeer verschillende studiën dat noodig maakten. En ook in latere jaren heb ik, voor zoover mijn vroeger zelden gemakkelijke uiterlijke omstandigheden en mijn zuiver-literaire studiën dit veroorloofden, van tijd tot tijd een poos aan wijsgeerige studie gedaan, zoodat ik langzamerhand tot de overtuiging ben kunnen komen, dat Hume en Berkeley en Kant, Fichte en Schelling, Schopenhauer en Hartmann en nog een paar lateren de wijsgeeren zijn, aan welke ik iets hebben kan, omdat zij mijn persoonlijk-

[p. 435]

psychische radingen en langzame bevroedingen scherp-omschreven dus klaarder voor mij hebben gemaakt.

Ik heb nooit een's anderen philosophie, dus geestelijk uitgangspunt gebruikt om de letteren, en daaronder inzonderheid, de Dichtkunst in de literaire produkten van anderen aan te voelen, want altijd gebruik ik daarbij alleen, zonder aan menschen of dingen te denken, mijn eigen onbevangen want meegeboren aanvoelingsvermogen voor geluid en rhythmus en voor wat de woorden dier andere literatoren precies te kennen geven of slechts willen geven en als zij er dan ook maar eenigszins in blijken geslaagd te zijn voor mijn meer redelijke zielshelft om dat heelemaal goed te doen dus ook suggestief te zijn, dàn eerst ga 'k soms over den mij voor oogen gekomenen tekst nadenken, en ontwikkelt zich dan van zelf het deel van mijn innerlijkst onbewust geestelijk leven, dat daardoor naar boven gekomen is, dus van mijn persoonlijk-psychische bevroeding, herhaal ik, omtrent allerlei algemeene kwesties, die zich thans van zelf, door mijn oneindig-uitgebreide, want zich gestadig voortgezet hebbende lektuur natuurlijk in den loop van mijn langdurig leven zich hoe langer hoe meer heeft verrijkt. En daarom ga ik thans op mijn leeftijd wel eens zwijgend glimlachen, als ik merk, hoe allerlei jongere en oudere menschen, die in een wip voor alles klaar staan, onmiddellijk resoluut gaan beslissen over vraagstukken en dingen, waar zij zelfs niet aan geroken blijken te hebben en toch over babbelen durven onvervaard. Zelf ben ik in mijn eerste jeugd reeds van nature heel anders te werk gegaan. Over alle literaire zoowel als metaphysische kwesties liet ik, zonder mij dit expres voor te nemen, reeds als jonge jongen mijn gedachten gaan bv. toen ik mijn bekende Inleiding tot Jacques Perk schreef. En de literaire meeningen, die toen, na heel lang zwijgend peinzen in mij rezen - vanzelfsprekend had ik toen nog niet veel lektuur - schreef ik zorgvuldig op, onderdoor dat zij mij zelf verrasten. En zoo kwam de Inleiding tot stand. Maar de pers en ook het publiek dier dagen beweerden, dat die inleiding verward en duister was en niets duidelijk maakte. En ik berustte natuurlijk in die miskenning, want in mijzelf voelde ik: laat de menschen maar babbelen: mijn met groote moeite, dus heel langzaam door mij opgebouwde beschouwingen staan nu gedrukt en er schuilt veel meer achter dan die vlugge

[p. 436]

beschouwers thans vermoeden. En in die spontane koele zelfbevroeding had ik gelijk, zooals nu reeds lang geleden door ieder is erkend gaan worden. Dus daarom heb ik mij dan ook nooit gestoord aan de onderling meest verschillende vreemdsoortige opmerkingen, die men over mijn ontelbare latere kritische proza-opstellen heeft wenschen te maken. Een tijdje lang recenseeren blijvende heeren en ook wel eens dames - ook zij werden daar toevallig voor aangesteld, en wilden dan gaan betuttelen, - hebben telkens weer dit aangemerkt en dan weer dat. Maar daar heel mijn proza-arbeid van stuk tot stuk even goed doordacht is gebleven en alles er van tezamen thans een logisch uitgebreid geheel vormt, omdat alles er van rijzen blijft en bleef uit dezelfde logische menschlijkheid, die ik zelf mag wezen, ben ik blijkbaar nooit afgeweken van den eenen geestlijk-rechten, schoon psychisch zeer afwisselenden weg, dien de Binnenstheid mij altijd wees en wijst. De wijsbegeerte is uit den aard der zaak een bijzaak voor mij gebleven en dus ben ik er niet zoo volkomen in thuis als in de literatuur. Mijn eigene denkbeelden over het Wereld-Wezen, over de Essentie en de betreklijkheden van het reëel-genoemde Zijnde zijn natuurlijk veel vager gebleven dan mijn ideeën over literatuur en daarom zeg ik hier alleen maar over deze Gestroomlijnde Wereld: De tallooze opmerkingen er in wisten, onderwijl ik ze las, veelal elektrisch op mij te werken en dus vond ik die lektuur over het algemeen heel aangenaam, want bijna nimmer volkomen banaal. Dat de oude Grieksche wijsgeer Herakleitos, dien ik hierboven reeds noemde, en die al het Bestaande als een strooming zag, zooals het ook wezenlijk is, dat die groote psychisch-fijne mensch op een groote 150 fragmenten en aanwijzingen na voor het nageslacht vrijwel verloren is gegaan, - de Oxfordsche editie van Bywater ligt in dit oogenblik op mijn schrijftafel - is mij sinds mijn jonge jaren reeds blijven spijten als ik er aan dacht. Hij schijnt een Denker geweest te zijn, die zonder dogmatische vooropzettingen den heelen boel vrijuit bekeek en daaruit zijn eigen psychische konklusies trok. En daarom vond ik hem sympathiek reeds op mijn 22e jaar, zooals ook thans dit boek van den heer Huizinga mij aantrekt, dat gelukkig nog levensvol door mij gelezen worden kan.

Ik wil hier natuurlijk geen abstrakt verslag van den inhoud

[p. 437]

geven. Want dan zouden natuurlijk sommige lezers van dit tijdschrift zich allicht voor kunnen doen in hun conversatie, alsof zij het zelf van a-z in zich op hadden genomen, zooals ik dit in vroegren tijd, in zake mijn eigen mededeelingen en beschouwingen zoo vaak heb zien gebeuren. Wie over een boek schrijven wil, moet iederen zin er van aandachtig hebben gelezen en ernstig objektief doordacht. Zóó heb ik zelf altijd gedaan en gelukkig blijf ik ook nog heden in staat om dat te doen. Maar ik laat hier dit liever aan de intellektueele lezers zelven over. En ik zeg dus alleen maar: zij zullen zich niet vervelen. Want 's heeren Huizinga's werk is de diep-in ernstig te nemene, ofschoon luchtig geschrevene praestatie van een zuiver-modern, dus alles zooveel doenlijk volkomen objektief bekijkend mensch. Leonhard Huizinga tracht er naar volkomen neutraal te zijn. En dus kan ieder niet verstelseld mensch het lezen met pleizier. Het liet in mij een slot-indruk van verstandig-geniaal.