De Nieuwe Gids. Jaargang 51

[p. 306]

In de schaduwen van morgen door professor Huizinga door Aleida Timmerman-van Pellecom.

Nu de storm van belangstelling, die dit boek opwekte, is gaan liggen, kan het misschien nuttig zijn, de redenen van dit succes na te gaan.

De meest voor de hand liggende is deze: Er wordt veel in beweerd wat een groot aantal menschen wel wisten, maar niet zoo duidelijk onder woorden konden brengen. Wie iets leest wat hem tot nu toe schemerachtig voor oogen had gestaan, voelt zich aangenaam getroffen; hij is geneigd tot bewondering; misschien ook een beetje gevleid omdat een bekend auteur en professor het met hem eens is. Ziet hij de fouten der menschen van dezen tijd, die professor H. aantoont, niet alleen als splinters in andermans oogen, maar wordt hij zich bewust dat hij er zelf ook aan lijdt, dan nog behoeft hij zich hierdoor niet beschaamd te voelen, want zij worden niet bepaald afgekeurd, maar eenvoudig geconstateerd. Zijn eigenliefde wordt er niet door getroffen.

Het boek is voorts aantrekkelijk door een levendigen, boeienden stijl. Het wekt interesse door de behandeling van feiten en toestanden uit het hedendaagsche leven. De menschen die niet in staat zijn tot serieuse studie, vinden in het groot aantal geciteerde boeken en schrijvers een geschikte gelegenheid tot uitbreiding van hunne kennis.

Een kunstenaar zal het niet origineel en literair genoeg vinden om het een kunstwerk te noemen; voor wetenschappelijke menschen

[p. 307]

is het niet wetenschappelijk genoeg. Juist omdat het een beetje van alles is, heeft het zoo'n groot publiek van lezers en bewonderaars gevonden.

Sommigen hebben het een pessimistisch boek genoemd. De auteur heeft dit tegengesproken, en zichzelf voor optimist verklaard. Nu moet men voorzichtig zijn met het geloof slaan aan zelfkennis op dit punt. Zou er wel één mensch gevonden worden die zich pessimist noemt? Iemand die het leven zwart ziet, is niet overtuigd dat dit aan hem ligt; integendeel, hij waant alles en iedereen op de wereld er op ingesteld hém het leven zuur te maken. Zoodra hij begint in te zien dat hijzelf de oorzaak is van zijn ongelukkigen toestand, krijgt hij kans zijne levensopvatting te verbeteren en te vermooien.

Een optimist ziet altijd in de eerste plaats het goede in van alles; het verkeerde en slechte negeert hij zooveel mogelijk. Wanneer hij het onder de oogen ziet, accepteert hij het als iets noodwendigs waar later, ook als hij dit niet begrijpt, toch weer iets goeds uit voort zal komen.

Deze levensopvatting kan men professor H. niet toeschrijven. Maar hij is ook niet iemand die uitsluitend jammert over den achteruitgang der beschaving en de verwildering der zeden; hij heeft wel vertrouwen in de jeugd en de toekomst. Dit vertrouwen is echter nogal vaag; het berust op niets concreets. Men zou misschien het dichtst bij de waarheid zijn met te zeggen dat zijne visie op het leven op de grenzen tusschen pessimisme en optimisme in ligt.

Het is niet gemakkelijk om in dezen tijd optimist te blijven. Het wordt steeds klaarder dat de fundamenten der tegenwoordige maatschappij meer en meer in verval geraken, en dat alle middelen tot herstel die de knapste menschen uitdenken, slechts tijdelijk en partieel succes hebben. Verval te zien en te beleven, zonder uitzicht op verbetering, stemt pessimistisch.

Om optimist te kunnen zijn en blijven, moet men of zóó sterk gelooven in een beter, gelukkig hiernamaals, dat de ellende van het heden als een noodzakelijkheid verdragen kan worden; of men moet geboren zijn met een uitzonderlijk gunstigen aanleg tot zalige onwetendheid.

Ook de ultra-individualist, die zichzelf eene wereld schiep en

[p. 308]

ommuurde met zijne min of meer geniale gedachten, kan optimist zijn. Dan is er nog een mogelijkheid tot optimisme, dat is het onwrikbare geloof in een nieuwe, op geheel andere basis dan de tegenwoordige, gevestigde maatschappij. Dit geloof moet zoó krachtig zijn, dat alle leed dat onvermijdelijk is voor het tot stand komen van deze vernieuwing, berustend wordt aanvaard voor de grootheid en schoonheid van het nog zoo verre doel.

Van één dezer bovengenoemde geestesgesteldheden vindt men in het geciteerd boek geen sporen. Dat de auteur de instandhouding der tegenwoordige maatschappelijke orde, berustend op privaat bezit, wenscht, bewijst zijn opvatting over oorlog. Met deze laatste kan hij zich vereenigen, tenzij gevoerd met de oude methoden; tegen de nieuwe middelen met gassen en bacterieën verzet hij zich.

Ten slotte: Uit den grooten opgang, die het hierboven besproken boek heeft gemaakt, blijkt dat de auteur een goed gehoor en begrip voor de verlangens der hedendaagsche menschen heeft gehad. Of de algemeene belangstelling langen tijd zal duren, is een andere kwestie.