De Nieuwe Gids. Jaargang 51

[p. 79]

Feiten en fantasieën (dames-rubriek).
Mevrouw de Staël, in haar leven en werk.

Anna Louise Germaine, baronesse de Staël-Holstein, werd, als dochter van Jean Necker, te Parijs geboren in 1766. Men mag gerust zeggen, dat zij gerekend kan worden tot de meest merkwaardige vrouwen van het eind der achttiende en het begin der negentiende eeuw.

Baron de Staël-Holstein, van wien zij later scheidde, was de Zweedsche gezant. Mevrouw de Staël was een vurige aanhangster van Rousseau en nam ten levendigste deel aan de Fransche Revolutie, zooals o.a. blijkt uit haar geschrift: Considérations sur les principaux événements de la révolution française. Zij moest met haar man naar Zweden uitwijken, totdat Zweden de Fransche Republiek had erkend en zij konden terugkomen naar Parijs.

Zij keerde zich openlijk tegen Napoleon Bonaparte en werd door dezen uit Parijs verbannen. Zij vestigde zich toen te St. Bryce, waar zij haar roman Delphine schreef (5 dln. 1803). In 1805 verscheen haar, later wereldberoemde roman Corinne, ou l'Italie; en na den dood van haar vader gaf zij diens Manuscrits uit. Na den val van Napoleon keerde zij terug naar Parijs.

Als voorbeeld, hoe vermaard mevrouw de Staël was, kan ik het volgende aanhalen, wat door Bettina von Arnim verteld wordt in haar Briefwechsel Goethe's mit einem Kinde.

Toen mevrouw de Staël naar Duitschland kwam, werd te harer hulde een diner gegeven en Bettina had de eer naast de beroemde vrouw te mogen plaats nemen.

‘Maar’, zegt zij, ‘ik had volop reden om deze plaats, die mij eerst zoo begeerenswaard had geschenen, te betreuren, want het geheele diner heb ik met mijn hoofd voorover in mijn bord moeten liggen, omdat de menschen achter mijn stoel kwamen staan en zich heenbogen over mijn rug, om mevrouw de Staël in het aangezicht te kunnen zien!’

Zooals uit de portretten blijkt, was mevrouw de Staël een zeer

[p. 80]

knappe vrouw, met regelmatige gelaatstrekken, groote donkere oogen, een rechten neus, een goed-gevormden mond en weelderige donkere krullen, die steeds met den onvermijdelijken tulband waren gedekt. Ook de moeder van Anna Louise Germaine was mooi; zij had een aristocratisch smal gezicht met een hoog voorhoofd en fraai-geboogde wenkbrauwen boven ietwat droefgeestige oogen. Madame Necker interesseerde zich enorm voor alle voorschriften der hygiëne en der geneeskunde en hield zich veel bezig met de hervorming der ziekenhuizen en hospitalen. Haar vader, een geleerde, behoorende tot de geestelijkheid, had haar een zeer zorgvuldige opvoeding gegeven en zij wist veel meer, en wat zij wist ook grondiger dan de meeste vrouwen van haar tijd. Zij had een vast karakter, een sterk verstand en was begaafd met een grooten ijver. Zij gaf een reeks Mélanges in het licht, die een groot succes hadden wegens den fijnen geest en het oprecht gevoel, dat er uit spraken.

De opvoeding van haar dochtertje ging haar zeer ter harte en zij zorgde daarvoor met een ‘grande chaleur de zèle.’

Germaine Necker was een levendig, eerlijk kind, vroolijk en geanimeerd. Haar teint was eenigszins bruin, maar frisch en gezond en haar groote zwarte oogen schitterden van geestigheid en belangstelling in het leven. Haar vader verwende en liefkoosde haar, wat niet altijd overeenkwam met de eenigszins strenge principes van mevrouw Necker, maar het kind had te veel gezond verstand om door ijdelheid en zelfingenomenheid bedorven te worden. Zij hield ontzaglijk veel van haar beide ouders en een grappig, bijna aandoenlijk staaltje daarvan is het volgende. De heer en mevrouw Necker hadden een hevige bewondering voor den beroemden Engelschen auteur Gibbon (schrijver van het wereldbekende Decline and fall of the Roman Empire, een reusachtig uitgebreid oeuvre, dat nog altijd als het standaardwerk van deze historische periode wordt beschouwd) en de toen tienjarige kleine nam zich voor om later met den (foei-leelijken) Gibbon te trouwen; zij achtte dit haar plicht, ‘opdat mijn ouders’, zeide zij, ‘jouissent constamment d'une conversation, qui leur est si agréable.’ En in vollen ernst deelde zij aan haar moeder dit huwelijks-besluit mede.

Madame Necker de Saussure, een nicht van madame de Staël

[p. 81]

en haar levenslange vriendin, heeft een aardig en teekenend woord over haar gezegd:

‘Il semble que madame de Staël ait toujours été jeune et n'ait jamais été enfant.’

In haar kinderlijke spelen was zij ver haar leeftijd vooruit. Heel jong nog liet zij haar poppen, die koningen en koninginnen voorstelden, geheele drama's opvoeren; haar ouders gingen dit tegen, omdat zij een te groote opgewondenheid vreesden, maar deze neiging was onmogelijk te onderdrukken.

Toen Germaine elf jaar was, kreeg zij voor het eerst een vriendinnetje, de latere madame Rilliet, geboren Huber, en deze, die altijd intiem met haar is gebleven, vertelt de eerste ontmoeting aldus:

‘Elle me parla avec une chaleur et une facilité, qui étaient déjà de l'éloquence et qui me firent une grande impression. Nous ne jouâmes point comme des enfants; elle me demanda tout de suite quelles étaient mes leçons; si je savais quelques langues étrangères; si j'allais souvent au spectacle. Quand je lui dis, que je n'y avais été que trois ou quatre fois, elle se récria, me promit que nous irions souvent ensemble à la comédie, ajoutant qu'au retour il faudrait écrire le sujet des pièces et ce qui nous aurait frappé, que c'était son habitude. Ensuite, me dit-elle encore, nous nous écririons tous les matins....’

We gingen, vertelt zij verder, den salon binnen. Naast de canapé van mevrouw Necker stond een tabouret, daarop nam de kleine Germaine plaats, zich beijverende zich zoo rechtop mogelijk te houden. Verschillende volwassen bezoekers gingen naar het kleine meisje toe en begonnen een gesprek met haar; een van hen, de abbé Raynal, hield haar handen in de zijne en praatte met haar, alsof zij minstens vijfentwintig jaar zou zijn geweest; de anderen, die om haar heen bleven staan, waren de heeren Thomas, Marmontel, markies de Pesay en baron de Grimm.

Aan het diner luisterde Germaine met de meeste aandacht naar de gesprekken en ofschoon zij haar mond niet opende, was haar gezicht zóó welsprekend, alsof zij voortdurend in de conversatie haar meening ten beste gaf.

[p. 82]

Na het diner kwam er een groote menigte gasten. Iedereen sprak het meisje aan, zei haar een compliment of een plagerijtje, en allen antwoorde zij ‘avec aisance et avec grâce.’ Men ondervroeg haar omtrent haar lectuur, ried haar boeken aan en behandelde haar over het algemeen geheel als een volwassen jonge dame.

In 1871, toen Le Compte-rendu van den heer Necker verscheen, schreef Germaine aan haar vader een anoniemen brief daarover, dien deze echter aan den stijl herkende.

Sinds haar vroegste jeugd schreef Germaine Necker verschillende opstellen, portretten van haar bekende personen, lofredenen en dergelijke. De abbé de Raynal verzocht haar voor zijn groote werk een artikel samen te stellen over de herroeping van het Edict van Nantes.

Haar neiging om te schrijven werd evenwel niet door haar vader aangemoedigd, die niet veel hield van femmes-auteurs.

Zoo jong als zij was, las het meisje alles wat zij maar in handen kon krijgen (haar moeder lette er niet op) en een der grootste emoties harer kinderjaren onderging zij door den roman Clarissa Harlowe van Richardson. Zij hield het meeste van boeken, zegt madame Rilliet, ‘qui la faisaient pleurer.’

Zij was zoo begeerig om te weten en te kennen en zij studeerde zoo ijverig en zoo hartstochtelijk, dat haar gezondheid er onder begon te lijden. En op haar veertiende jaar werd het noodzakelijk medische hulp in te roepen. De dokter schreef een verblijf buiten voor, met bevel, dat zij veel in de open lucht zou zijn en alle studie voorloopig laten varen. Deze methode had een zoo gunstige uitwerking, dat Germaine later nooit meer over een dergelijke inzinking te klagen had en zij zich steeds in een robuste gezondheid heeft mogen verheugen.

* _* *

Ofschoon alle werken van madame de Staël zeer klaarblijkelijk voortkomen uit denzelfden geest, men ziet er toch wel onderscheid in, al naar de periode, waarin ze zijn geschreven.

Men zou haar oeuvre in drie klassen kunnen verdeelen, naar de drie levensperioden, waarin ze zijn ontstaan.

De eerste: de tijd vóór de revolutie.

De tweede: sinds de revolutie tot aan den dood van haar vader.

De derde: daarna tot aan haar sterven.

[p. 83]

Zij begon met kleine stukken, die gretig werden gelezen, over alle mogelijke onderwerpen van den dag. En reeds in deze vluchtige composities speurt men de fijnheid en preciesheid harer gedachten, de delicaat-gevoelige trekjes, die altijd cachet aan al haar geschriften hebben gegeven. In dezen tijd schreef zij ook een tooneelspel in verzen en twee tragedies. Het laat zich begrijpen, dat deze eerste pogingen nog niet zeer bizonder waren. Madame de Staël heeft ze dikwijls in besloten gezelschappen voorgedragen, waar ze een ongehoord succes hadden. Het tooneelspel heette Sophie ou les sentiments secrets en handelde over de liefde en nog eens over de liefde en vooral over ongelukkige liefde. De stijl is, zei madame de Staël zelve, ‘pas correct, mais il est coulant et harmonieux.’ Ik zei al, dat madame de Staël altijd heel gemakkelijk schreef.

Een der tragedies behandelde de droeve geschiedenis van Lady Jane Grey, het slachtoffer van politieke intriges, die op negentienjarigen leeftijd werd onthoofd. Mevrouw de Staël was zeer gepakt door haar onderwerp, zooals blijkt uit de behandeling van de figuur van de hoofdpersoon; ook Northumberland is sterk en forsch gegeven; overigens heeft dit stuk weinig beteekenis.

Jeanne Grey is misschien het eenige onder de producties van Madame de Staël, waarin ‘une peinture animée du bonheur’ voorkomt, in het begin is de heldin gelukkig getrouwd en zij heeft van de toekomst de brillantste verwachtingen. En daar mevr. de S. in oogenblikken van geluk altijd behoefte had om haar dankbaarheid te betuigen aan de Voorzienigheid, heeft zij ook aan Jane Grey een zeer geprononceerd religieus karakter gegeven.

(Hoezeer Lady Jane Grey de verbeelding van mevrouw de Staël vasthield, blijkt wel, dat zij in 1811 nogmaals op haar terugkwam, toen zij haar Réflexions sur le suicide schreef.)

Haar tweede tragedie droeg den naam van Montmorency. De rol van den kardinaal de Richelieu is met vaste hand getraceerd. Men vermoedt, dat een particulier sentiment niet vreemd is aan het ontstaan van dit werk en dat een ‘amitié amoureuse’ voor den vicomte Mathieu de Montmorency haar noopte dezen naam aan haar held te geven.

In den aanvang harer carrière had madame de Staël het meeste

[p. 84]

op met poëzie, maar na bovenvermelde stukken heeft zij bijna nooit meer in dichtmaat geschreven. De techniek van het vers was toentertijd in Frankrijk zoo volmaakt, dat het wel te begrijpen is, dat mevr. de Staël met haar helder verstand en haar fijn onderscheidingsvermogen er zich maar niet meer aan waagde.

Vóór haar twintigste jaar schreef Germaine drie novellen, die echter eerst in 1795 werden gepubliceerd. Zelve hechtte zij niet de minste waarde aan deze voortbrengselen van haar geest. In de voorrede zegt zij:

Que les situations y sont indiquées plutôt que développées, et que c'est dans la peinture de quelques sentiments du coeur qu'est leur seul mérite.

Deze inleiding, ‘extrèmement distingué’, is eigenlijk belangrijker dan het geheele novellistische werk. Zij schrijft hier een verhandeling over de verbeelding, met tal van aardige opmerkingen en nieuwe inzichten en men kan duidelijk merken, dat de verbeelding, die van alle kanten wordt beschouwd en geanalyseerd, een groote rol speelde in den geest van de schrijfster zelve!

Doch het belangrijkste werk dezer eerste periode en dat het meest compleet is, is: Lettres sur les écrits et le caractère de J.J. Rousseau.

Hierin vinden we al de vivaciteit der jeugd, al de charme van haar temperament. Men ziet hier een jonge vrouw, die nagedacht heeft over de moraal, over het leven, over den hartstocht, en daarover haar denkbeelden ontwikkelt. Zij raakt in het voorbijgaan de meest verschillende onderwerpen aan.... en ofschoon Rousseau de leidsman is op haar pad, vergezelt zij hem met een zoo lichten en vluggen pas, dat zij hem dikwijls vooruitsnelt! Ofschoon zij een grenzelooze bewondering heeft voor Rousseau, laat zij hem haar individualiteit toch niet beinvloeden; zij spreekt vrijelijk haar eigen opinies uit en den leeftijd van de auteur in aanmerking genomen, is dit werk allermerkwaardigst.

Daar men haast nooit hoort over deze allereerste producties van madame de Staël, is het voor de belangstellenden in literatuur waarschijnlijk wel interessant, dat ik ze hier behandeld heb.

Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe.

(Wordt vervolgd.)