De Nieuwe Gids. Jaargang 51

[p. 15]

Parapsychologische vraagstukken door Dr. K.H.E. de Jong.

Het boek van Dr. W.H.C. Tenhaeff: ‘Hoofdstukken uit de parapsychologie’, Erven J. Bijleveld, Utrecht (1934) verdient, bij de steeds toenemende belangstelling voor deze wetenschap, nader onze aandacht.

Drie onderwerpen zijn het, die in dit werk worden behandeld: de spookverschijnselen, de ideoplastie en de verhouding tusschen de parapsychologie en het godsgeloof.

Het grootste en belangrijkste gedeelte van dit geschrift is gewijd aan de spookverschijnselen, p. 11-133.

De schrijver maakt, geïnspireerd door von Schrenck-Notzing, p. 16, onderscheid tusschen ‘Plaatselijke spookverschijnselen’, p. 16-97, en ‘Persoonlijke spookverschijnselen’, p. 98-123.

Tal van gebeurtenissen, meestal uit den laatsten tijd, worden aangehaald en in verband met de (soms erg uiteenloopende) pogingen tot verklaring besproken, waarbij allerlei moeilijkheden zich voordoen.

In de eerste plaats moet men hier, zooals maar al te vaak in het occultisme, op zijn hoede zijn voor het platte, opzettelijke bedrog. De schrijver erkent dan ook, p. 109: ‘De bedrogshypothese dekt ongetwijfeld een aantal gevallen.’

Hierbij moet echter in aanmerking worden genomen, dat men ook bij echte ‘Poltergeist-media’ bedrog heeft geconstateerd, p. 109, een omstandigheid, die de zaak nog ingewikkelder maakt.

Pseudo-spookverschijnselen kunnen, behalve van bedrog, ook

[p. 16]

het gevolg zijn van illusie resp. van hallucinatie. Een niet onvermakelijk geval van dien aard uit Zuid-Afrika wordt p. 38 vlg. medegedeeld.

Aangaande het onderzoek der spookverschijnselen zegt de schrijver, dat ‘ons streven behoort gericht te zijn op de observatie onder experimenteele omstandigheden’, p. 121 vlgg., maar in de praktijk zal dit wel zeer moeilijk vallen. In hoofdzaak zijn wij aangewezen op de beschrijvingen, welke diegenen ons verstrekken, aan wie iets dusdanigs is overkomen.

Ook de verklaring der echte spookverschijnselen heeft met niet geringe moeilijkheden te kampen.

Zekere spookverschijnselen worden blijkbaar door levenden bewerkstelligd, die, in een soort van droomtoestand, zelfs telekinese, d.w.z. supranormale verplaatsing van voorwerpen, p. 43, vermogen te bewerkstelligen, p. 41-54.

Vaak staan deze phenomenen ook in verband met seksueele toestanden. Het meerendeel der ‘Poltergeist-media’ zijn tusschen de 9 en 17 jaar oud, p. 110 vlg., en ‘de puberteitsjaren zijn de jaren der zielsconflicten’, p. 111.

Daar men niet alle gevallen van spokerij ongedwongen tot ‘levenden’ kan terugbrengen, acht Dr. Tenhaeff, op voorgang van F.W.H. Myers en Mattiesen, een ‘spiritistische’ verklaring in dezen volstrekt niet voor onwaarschijnlijk, p. 117, vgl. p. 63.

Het zij schrijver dezes vergund hier op te merken, dat ook hij in zijn geschrift ‘Die andere Seite des Materialismus’ (1932) waarin hij p. 14-17 de verschijningen van overledenen heeft behandeld, tot de slotsom kwam, p. 17, dat ‘manche Phantome stark für die Fortdauer der Seele plaidieren.’

Zekere bij verscheidene spookgevallen waargenomene feiten van objectieven aard als ‘telekinese’ schrijft Dr. Tenhaeff toe aan de uittreding van het astraallichaam of meta-organisme, p. 53 vlg.

Een lichaam echter is toch wel iets stoffelijks, zij die stof dan ook nog zoo fijn en het ligt dus voor de hand, zekere ‘dem Gesicht, Gehör, Gefühl wahrnehmbare und zuweilen an einen Ort gebundene Erscheinungen geradezu für materiell zu erklären’, Die andere Seite des Materialismus, p. 16.

[p. 17]

Wij gaan nog verder.

Als de ziel, zooals zekere denkers beweren, nooit zonder lichaam kan zijn, is het dan, alles wel beschouwd, niet eenvoudiger ze gewoonweg stoffelijk te noemen?

Men behoeft zich over deze ‘materialistische’ opvatting niet ongerust te maken, daar immers, zooals wij in ‘Die andere Seite des Materialismus’ hebben aangetoond, het materialisme als zoodanig geenszins de ontkenning van het voortbestaan der ziel in zich sluit.

Het hoofdstuk ‘Ideoplastie’, p. 134-193, handelt over verschijnselen als stigmatisatie, verzièn, teleplasmas (materialisaties) en bepleit sterk het neo-vitalisme, zooals het door H. Driesch e.a. wordt verkondigd.

O.i. zijn de materialisaties - teleplasma is eene ongelukkige uitdrukking - echter nog niet boven allen twijfel verheven en zeer zeker zouden wij niet op de onderzoekingen van bijv. Crawford willen bouwen.

Ook lijkt het ons geen gelukkige greep van H. Driesch, wiens groote verdiensten wij overigens gereedelijk erkennen, de onduidelijke aristotelische uitdrukking ‘entelechie’ weer te hebben gebruikt.

Wij volstaan verder met op te merken, dat het vitalisme niet met iederen vorm van materialisme in strijd behoeft te zijn.

In het hoofdstuk ‘Psychoanalyse, Psychosynthese, Parapsychologie en Godsgeloof’, p. 194-250, zet de auteur o.m. uiteen, hoe Freud het godsgeloof ontstaan acht uit 's menschen streven naar geluk, gepaard aan de ‘Vatersehnsucht’ en monistische tendenties en met medewerking van de het archaïsche denken zoozeer eigen neiging, natuurkrachten te verpersoonlijken, p. 197 vlg.

De auteur bestrijdt Freuds hypothese, die veel te simplistisch is, p. 199, en komt, na allerlei beschouwigen over mediumniteit, genialiteit, profetie tot de slotsom, dat in het licht der moderne psychologie het godsgeloof gebleken is geen illusie te zijn, p. 248.

Dr. W.H.C. Tenhaeff's bezwaren zijn niet ongegrond, maar men bevindt zich in dezen op een zeer moeilijk gebied, waarop, zooals wij het in D. and. Seit. d. Mat., p. 36, hebben opgemerkt,

[p. 18]

‘dem menschlichen, so sehr beschränkten und irrtumsfähigen Denken, möglichste Zurückhaltung geboten ist.’

De ‘Hoofdstukken uit de parapsychologie’ zijn zeer inhoudsrijk en openen den blik op ruime vergezichten. Dr. W.H.C. Tenhaeff toont aan - en dit is niet zijn minste verdienste - dat de parapsychologie geen rariteitenverzameling is, maar met de meest gewichtige vraagstukken samenhangt. Zijn boek draagt echter de sporen van overhaasting, tengevolge waarvan niet alles even goed aaneensluit. Dat niet alle conclusies, waartoe hij komt, door iedereen als bindend zullen worden beschouwd, is op een gebied als het onderhavige onvermijdelijk.