De Nieuwe Gids. Jaargang 51

[p. 540]

De dichter J. van Hattum door Max Kijzer.

Gedichten van J. van Hattum. - Helikon, 6e jaarg. No. 2, 1936.

In zijn groot-menschelijk hart hebben satyr, kunstenaar en een middelpuntstrevende steriliteit zich vereenigd. Met Vestdijk heeft hij zijn taalvirtuositeit gemeen en het bijna wellustig uitkiezen van het hypertrophische van den menschelijken geest in zijn misbaksels of onwaarheden, volgens hem genaamd: sexueele misdeeldheid, moordzucht, geloofsijver, vriendschap en liefde. Beiden weten hun herinnering aan een mensch met zijn naargeestige of zielige daad, hoogstens met zijn goede bedoeling, gekruid weer te geven in een brok taalplastiek, concreet en vitaal verscherpt als een portret door een meester geschilderd, woord-architectuur als oude kanteelen, de schoonheid van een stevige, noodzakelijke steenen muur waaraan de tijd als bij een natuurproduct heeft geknaagd tot verweering en verbrokkeling toe. Het is onjuist om deze houding met die van Greshoff te vergelijken.

De fantasie van Vestdijk is tot nog toe veelzijdiger, zijn versschema gevarieerder. Daarentegen is Van Hattum's gedicht duidelijker. Eveneens heb ik het geforceerde rijm waarin de dichter van ‘Berijmd Palet’ wel eens vervalt, bij Van Hattum niet gevonden. Het groote onderscheid tusschen beide, overigens volstrekt onafhankelijke dichters is, dat bij Van Hattum bovendien een maatschappelijke levenskijk tot uiting komt. Van alle aberraties hallucineert in hem het grootste menschelijke defect: de maatschappij, het meest. Zijn geheele bewuste en creatieve volkomenheid, Van Hattum zooals hij reilt en zeilt, omvat het volledigst

[p. 541]

het onvolkomene. Hij strijdt tegen het onrechtvaardige, zijn werk is een karakteristiek pleidooi voor den misdeelde. Zijn humor en sarcasme komen uit dienzelfden impuls voort. Zijn poëtische mimiek: een veelarmige draak, die nooit aflatend, zijn prooi onweerstaanbaar aan alle kanten omklauwt.

Zijn gedicht suggereert dezen aanval. Levensgroot geeft hij aberraties in den vorm van menschfiguren. Het zou heel oppervlakkig zijn om te beweren, dat hij het pathologische uit willekeur zoekt. Hij tast het aan in de kern, omdat het bestaat als essentieel deel van mensch en maatschappij. Hij fixeert het abnormale dat het normale aan den gang houdt, het dogma, waardoor het kuddedier in het gareel blijft loopen. Hij is criticus en hekelaar krachtens zijn aard. Hij noteert de armzaligheid en hij dicht vanuit een levensdrang, die zich afspeelt om het zoo eens uit te drukken, boven zijn denken. Zijn tragiek is, dat hij aan eigen lichaam en geest gewaar wordt dat niets blijft: ergens beneden zijn krachtige positiviteit voltrekt zich een twijfel, die niets blijvends kan aannemen. Hij beseft weer te moeten omver werpen wat hij als werkelijk goed ondervindt.

In Van Hattum leeft naast den cynicus, negativist en theoretischen maatschappij-hervormer, naast den bewusten kenner van eigen skepsis-in-alles, de verlangende mensch met zijn oneindige droefheid, die zijn eigen hunkering naar het beste op aarde wantrouwt.

Intusschen is hij een der merkwaardigste persoonlijkheden van zijn generatie.