De Nieuwe Gids. Jaargang 51

[p. 52]

Het Nederlandsche korte verhaal

De Korte Baan, Nieuwe Nederlandsche Verhalen. Samengebracht door H. Marsman en E. du Perron. - Em. Querido's Uitg.-Mij. 1935.

In 1930 verscheen een bundel van 20 Noord- en Zuid-Nederlandsche Verhalen, samengesteld door Constant van Wessem. De bedoeling was een overzicht te geven van wat het z.g. nieuwe proza der jongste Nederlandsche schrijvers voortgebracht had of in de toekomst voortbrengen kon. Naast enkele gave verhalen trof men er voornamelijk fragmenten aan van wat een verhaal of een roman zou kunnen worden, maar in zijn fragmentarischen vorm dikwijls niet voldeed. De winst in deze bundel was vooral het verhaal A.M.B. van den dichter Marsman, dat zijn eerste boeiende verhaal was in dien tijd. Maar de voornaamste indruk, dien men van deze bloemlezing kreeg, was die van onkruid, zwammen en paddestoelen, waartusschen men de zeldzame bloei nauwelijks gewaar werd. Het nieuwe proza werd in die jaren door de jongere schrijvers, ook door de dichters onder hen, zoo ijverig beredeneerd en gezocht, dat men dikwijls al eerbied had voor een inzet, een brokstuk van wat nog een geheel, een verhaal worden moest. Reeds waren in 1929: De Bries van Albert Kuyle, Hart zonder Land van Helman en Nutteloos Verzet van Du Perron, in 1930: Schuim en Asch van Slauerhoff verschenen, waarin men de vervulling of een voorbeeld kon zien van wat de ‘short story’ bij ons worden zou. In de verhalen van Kuyle scheen het proza werkelijk vernieuwd te zijn en het resultaat van een bewuste jacht op het nieuwe in den taalvorm vooral, terwijl in Helman al veel gaver en eenvoudiger de verteller aan 't woord was, die een jacht scheen te maken op de allerbontste vertelstof op aarde. Naast deze en andere schrijvers bleken Slauerhoff en Du Perron de eenigen te zijn, die een gaaf verhaal op Europeesch peil wisten te schrijven, zonder zich op te houden bij de gewilde taalbehandeling of de pittoreske motieven, die anderen voor hun verhaal aanwendden.

In de proza-verzameling van Constant van Wessem, die ik

[p. 53]

hierboven als uitgangspunt noemde, zou men een dossier kunnen zien van wat tòt 1931 op het gebied van het proza door de jongere auteurs in ons land nagestreefd werd. Dat een dergelijke, voorloopige balans niet voldeed, kan men begrijpen.

Het is daarom toe te juichen, dat na een tijd van vijf jaren, waarin het proza zich bij ons rijkelijk ontwikkelde, een nieuwe balans opgemaakt werd, en nu met meer recht dan jaren geleden van het korte verhaal op zichzelf, van het verhaal als een volledige wereld, de wereld van een ‘kleine roman’, zooals Couperus het eens roman-moe heeft genoemd. De balans, ditmaal door Marsman en Du Perron samengesteld, zou een maatstaf kunnen zijn van wat in Nederland als kort verhaal op Europeesch peil werd geschreven. De keuze, zoo ruim mogelijk, omvat 16 auteurs van Noord en Zuid, geboren tusschen 1886-1905, t.w. Reinier van Genderen Stort, M. Nijhoff, Jeanne van Schaik-Willing, Paul van Ostayen, Maurice Roelants, J. Slauerhoff, H. Marsman, E. du Perron, Albert Helman, Gerard Walschap, A. den Doolaard, Eva Raedt-de Canter, Maurits Dekker, Jef Last, Filip de Pillecijn en S. Vestdijk. En zoo rijk blijkt de inhoud te zijn, dat men hier een ‘exotisch’ verhaal (Slauerhoff, Helman, Den Doolaard, Jef Last) met een Haagsche novelle, een cynische kuur met een lyrischen droom afwisselen kan. Het merkwaardige van dezen bundel is het polemische standpunt, waarvan de inleiding getuigt en waarop de keuze der verhalen werd gebaseerd. Zij verzet zich tegen de overheersching van den roman ten koste van het goede korte verhaal, tegen het voortwoekerend naturalisme en het provincialisme in onze litteratuur tot op heden, en zij verdedigt het bestaansrecht van de novelle en van de persoonlijkheid in den zin van eigen karakter.

‘Men ziet blijkbaar niet in hoeveel meesterschap en beheersching de novelle juist vereischt, hoe zich iedere inzinking hier onmiddellijk en beslissender wreekt dan daar (in den roman), tot welke resultaten een bondigheid leiden kan, die een maximum tracht uit te drukken in het kleinste bestek.’

Men vraagt zich voor Holland alleen af, of het korte, vlugge verhaal in een cultuur, die zoozeer bepaald wordt door sleepende levens en behagelijke kachels, ooit de roman (de lange baan) zal vervangen.

F.B.