De Nieuwe Gids. Jaargang 45

[p. 658]

Nog wat over Shakespeare door A. Weruméus Buning, Oud-Zeeofficier.

Vrienden van mij, die met genoegen mijn stukje over Shakespeare hadden gelezen, zeiden, dat hierop iets van een nadere ‘toelichting’ moest volgen en, naar aanleiding daarvan, kom ik met 'n praatje over het misschien meest bekende stuk van Shakespeare: de Hamlet, dat men kan noemen: Het levenstreurspel van den Idealist.

Evenals men van de wereld in onze dagen wel eens hoort beweren, was in dàt stukje van de wereld, waarin Hamlet leefde, ook gelegenheid om te zeggen: There is something rotten in the State; er is bederf in het land.

Nu is het waar, hij had reden om ontevreden te zijn en zich bitter teleurgesteld te gevoelen in dat, wat hij vereerde en liefhad, bijna boven alles wat er in de wereld voor hem was: zijn moeder! - Verplaats u voor 'n oogenblik in zijn toestand; stel u voor, dat uw moeder, nadat zij, nog geen twee maanden geleden, met u de lijkbaar volgde van uw vader, dien ge beiden vereerdet en liefhadt als een grootsche, vorstelijke en edele figuur; een man en vader, zóó vol liefde en toegenegenheid voor u beiden, als er, in uw oog ten minste, geen tweede gevonden werd. Stel u voor, dat gij, met uw moeder, badende in tranen, dien vader naar zijn laatste rustplaats had gevolgd....

En nu, nog geen twee maanden daarna, kruipt een ellendeling, een huichelende, glimlachende, zoet pratende, afschuwelijke menschenfiguur naar den troon van Denemarken, en Koningin Geertruid, de weduwe van straks, geeft toe aan haar begeerte en onteert de nagedachtenis van haar vorst en koning, door dezen onwaardigen broeder als echtgenoot te omhelzen. Binnen twee maanden nadat de vorige gestorven is....

[p. 659]

Arme zoon, die zóó iets zijne moeder ziet doen.... En de heeren van het Hof?.... De grooten van het Rijk?.... Voor het meerendeel, helaas! buigen zij voor den ‘Troon’; al zit er ook niemand op. ‘Bruikbare menschen’, buigzaam voor alles, wat naar boven weet te kruipen; minzaam lachend, zelfs in hun slaap, met vertooning van de kleur hunner tanden.

Dat Prins Hamlet, de hooge, teergevoelige prins, een walg heeft van dit alles, - wie zal het laken?....

Doch op hem rust de plicht, dit ‘bederf’ te keeren, het zwaard te grijpen, in figuurlijken zin, en deze lucht te zuiveren van het vuil, dat er in zwevende is.... Immers, de geest van zijn overleden vader is hem verschenen (buiten op het terras van het kasteel) en heeft hem in sombere en holle tonen den sluipmoord geopenbaard; den moord van den wettigen koning om den sluwen broeder, - in ‘gemeenheid’ en in ‘wereldsche gladheid’ ervaren -, de gelegenheid tot verheffing te geven.

Er zijn over Shakespeare's Hamlet reeds boeken volgeschreven, maar toch kan het, geloof k, geen kwaad, vooral in onze dagen, nog eens te wijzen op dit, misschien wel het merkwaardigste stuk van den grooten ‘maestro’....

Ik voor mij geloof, dat hij, behalve voor het dramatische effect, vooral hierom den toeschouwer en hoorder van zijn tooneelspel deze bekende, zoo aangrijpende ‘spookhistorie’ te zien en te hooren geeft, om er den nadruk op te leggen, dat het Prins Hamlet zeer goed was ingegeven, wat er gebeurd was en wat hij te doen had in zijn omgeving en in zijn wereld.... Doch, helaas, Prins Hamlet, de groote, diepzinnige denker, kon het niet verder brengen dan ‘philosopheeren’ en, ja, ‘jammeren’ (al deed hij het in schoone woorden en in geestige taal) over de treurige wereld om hem heen, maar.... deed niets!

Was Prins Hamlet getrouwd geweest en b.v. iemand van onzen stand, dan zou hij misschien de wereld in haar geheel, ‘en bloc’, in geestige volzinnen hebben beweend, terwijl tegelijkertijd zijn vrouw en kinderen armoê leden, doordat hij er niet toe kon komen, de handen uit de mouw te steken om brood te verdienen. - Hij ‘prakkiseert’ te veel. En heeft geen krachtigen wil! Dat is het, waardoor hij ten onder gaat, en dit is het, wat zijn leven maakt tot een ‘tragedie’....

[p. 660]

Men hoort wel eens zeggen, dat het een ‘treurspel’ is, wanneer iemand door zijn omgeving wordt doodgeknepen. - Neen, dat is wel treurig, maar zulk eene gebeurtenis levert niet de stof voor eene tragedie. Eene tragedie is het alleen, wanneer iemand bezwijkt onder zijn eigen verkeerdheden. Bij Cleopatra is dat de wellust, bij Macbeth de eerzucht, bij Othello de jaloerschheid, en bij Hamlet.... zijn neiging tot mooi-zeggen, weifelen en bedenken.. Al dadelijk bij de geestverschijning van zijn vader, als hij alles hoort van den moord, hoe de thans regeerende, zoo vriendelijk lachende Claudius, zijn broeder, Hamlet's vader, heeft omgebracht, grijpt Hamlet naar zijn ‘notitie-boekje’, zouden wij zeggen, naar de toen gebruikelijke schrijftafels of ‘tabletjes’ (die hij altoos bij zich schijnt te hebben), om dadelijk te ‘noteeren’ en te ‘memoriseeren’: ‘dat in Denemarken iemand zoo vriendelijk lachen kan en toch.... een schobbejak kan zijn; een villain!’

‘O, villain, villain; smiling, damned villain!’ roept hij uit (hiermede zijn oom bedoelende). ‘Ik zal het op mijn tafels zetten, “that one may smile and smile, and be a villain!”.... “So uncle, there you are”; zie zoo, oom, daar sta je nu; behoorlijk genoteerd en opgeschreven’.... zegt Hamlet en heeft pleizier over deze geestigheid; te midden van zijn diepe, zielsverscheurende smart!

En dan tevens komt hij telkens in zijn levensbeschouwing tot overdrijving en ‘generaliseeren’: zijn oom is 'n schobbejak; nu is de geheele wereld bevolkt met schurken; zijn moeder blijkt te zijn een zwakke vrouw; nu zegt hij: ‘Zwakheid, uw naam is vrouw!’; zij was haar eersten echtgenoot ontrouw...., nu verdenkt hij het geheele vrouwelijke geslacht van ‘ontrouw’. Zelfs deze blonde, vrouwelijke onschuld en liefelijkheid, de teere, zachte meisjesfiguur, zijne Ofelia, overlaadt hij met allerhande zonderlinge, min of meer ‘cynische’ geestigheden op het gebied der kuischheid! - Eerst (in zijn oogenblikken van opgewondenheid) verheft hij Ofelia tot de hoogte van een engel; wanneer hij echter merkt, dat zij nog niet geheel tot het engelengeslacht behoort en een gewoon menschenkind is, slaat hij in eens over tot een ander uiterste en rangschikt haar onder ‘de rest van zijne omgeving’..... Bschouwt Ofelia niet meer als zijn ‘liefdes-ideaal’, maar als ‘iets’, dat hij indertijd wel aardig heeft gevonden.

Zoo vervalt deze arme prins hoe langer hoe meer tot eene

[p. 661]

sombere zwaarmoedigheid en zucht tot twijfelen aan alles, wat hem in dit leven omgeeft; en ziet, hij begint zichzelven bewust te worden van zijn ziekte; van zijn neiging tot ‘droomen’. ‘Wat 'n stumper ben ik toch’, zegt hij tot zichzelf: ‘ik wilde wel, dat er een eind aan kon komen; dat het uit was met mij; dat mijn vleesch, de stof, waaruit het bestaat, zich kon oplossen in al de andere stof van deze treurige wereld.... Maar, helaas (zoo bedenkt hij na 'n oogenblik), wie zegt mij, dat ik dan zelf ook niet meer besta?.... Wie verzekert mij, dat er dan een eind komt aan alles.... ‘to be or not to be; that is the question!....’

Arme, arme prins! Neen, hier op aarde kwam aan zijn droomen geen einde, hij ‘droomde’ tot aan zijn dood! - ‘Now cracks a noble heart’, zegt zijn vriend Horatio, als Hamlet sterft.

Ja, wel was dat waar! Een hoog en edel hart, waar zoo veel goeds in was, stond stil voor altoos; hij ‘viel’ in een gevecht. Tegenover de ‘wereld’ en tegenover zichzelf! ‘Arme Hamlet’! Dat's al, wat we weten te zeggen op deze zoo in-menschkundige beschrijving van het ‘gemoedsleven’ van een mensch, die ‘blind’ was voor het ‘goede’ dat er toch ook in deze wereld te vinden is voor iemand, die.... ‘er oog voor heeft’.

Maar er zijn ook ‘vroolijke’ Shakespeare-stukken, b.v. ‘The merry wives of Windsor’, met den dikken ridder Falstaff, die van de ‘wereld’ zooveel mogelijk trachtte te ‘eten’ en te ‘genieten’, in plaats van er over te gaan ‘prakkiseeren’. Daar deed hij niet aan; hij ‘prakkiseerde’ nooit!

Daarover later nog eens, maar nòg beter: lees het zelf! Daartoe wou ik u brengen.